Պ Ц .С 8 Օ Ղ » Ս .Ա 1 Л Ь Ս Մ Ս Ա Գ Ի Ր

< Ա Յ Ր Ա Պ Ե Տ Ա Կ Ս Ն Ա Թ Ո Ռ Ո Յ

Ս . Է Տ Ա Ր Ի Լ ա Ն Ի

Ա

Բ Ո 4 Ա Ն Դ Ա Կ Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն

հ Ս ա Գ Ր Ա Կ Ա Ն - « Р ш ' д մ ե ղ , Տ է - ր , ղ ղ - ւ ո ն և , | ա ր ո ղ ի կ „ „ Ն օ « փ ն « п . г р

“ ■‘ Ճ Լ է ւ ՚ է Յ լ ч - г - - 1" ՝ " 1 " 1>է" փ՝;

օ ճ ո “ > տ- տ՛ ч ” ” 11 а է

* * . ♦ * -

ы м ' ч и н — ' л ч ^ ч И ՛ М * ^ Л -

Է;3

մ ա ս ի ն

Մ Ա Յ Ր Ա Թ Ո Ռ II Ի Մ

Ամանորը հոգևոր ճեմարանում Գ . ^ Ա Ս Ո Ր Յ Ա Ն -Գ ր ի ղ “ Ր Տղա

չ . ճ . ԱԻՐՈԻՆԻ- Կոմիաաօին ВЬш . • • „ в ., „ ո . , , , ,1,и . ь Ս Ա Ֆ Ր Ա Ս Տ Յ Ա ն ֊ Կ ո ս տ ա ն ղ ն ա պ պ ս ի В ш , п д Պ ա տ ր ի ա ր ք ա ր ա ն ի կ ո ղ մ ի ց ^ . ո Ր ի ա յ ի

ա ր դ ա ր ա դ ա տ ո ւ թ յ ա ն Ա Ա ս կ ե ր ի մ ի ն ի ս տ Ր ո ^ յ ա ն ն ե ր կ ա յ ա ց վ ա » Ո ա յ կ ա կ ա ն

ե 1 ւ ե ո ե ղ ի ն ե ր ի Ա վ ա ն ք ե ր ի ց ո ւ ց ա կ ն ե ր ն ո ւ թ ա ք ր ի ր ն ե ր ը . - • • . •

Ս . Ք Ո Լ Ա Ն Տ Յ Ա Ն - Տ ր ա ն ո ի , վ ա ն ի ա յ ի ն ա յ ե ր ի պ ա յ ք ա ր ը ա ղ ա յ ի ն ի Ո ք ն ո . ր Ո « յ ն ո . թ յ ա ն պ ա -

պա նման Տամար .................................................................ե . Ս՚Ույ՚ՃՅԱն— Կ ի ր ո վ ա կ ա ն ի ղ ա վ ա ո ա ղ ի ւ ո ա կ ա ն թ ա ն ղ ա ր ա ն ր ..........................................................

17

20

23

25

27203135

-10

48

58

/ -> Հ & յճ ՜-Հ Տ Հ ք չ

^ <»тв*Л*- " ՀԽ Մ Բ Ա Գ Ր Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Հ Ա Ս Ց Ե Ն

. ? տ>է հ ա յ կ ա կ ա ն ս ս ռ , է ջ մ ի ա ծ ի ն

«էՏՄԻԱԾԻՆ» ԱՄՍԱԳՐԻ ԽՄՐԱԳՐՈԻԹՑՈԻՆ

Армянская ССР, Эчмиадзин, Редакция журнала «Эчииадзин».

Кёдаейоп йе 1а геуие „Е^ Ьппаайпе” , ТЗЫ итаД ипе, А п п ё т е , Ս1էՏՏ.

Ս՜այր Աթոռ Ս. Էշմիսւծնի տպարան, 1965 р.

ГО-

Հ Ր Ա Մ Ա Ն Ա Ի

Տ. Տ. վ Ա Զ Գ Ե Ն Ի Ա Ռ Ա & Ն Ո 8

ՎԵՀԱՓԱՌ ԵԻ ՍՐԲԱԶՆԱԳՈՅՆ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ

ԱՄԵՆԱ8Ն Հ.ԱՅՈ8

խ | ք Բ ( 1 Գ Ր Ա 4 Ա * ն

«РЦ'З Ս՞ԵԶ' ՏԷ'Ր, ԶԴՈԻՌՆ ՈՂՈՐՄՈԻԹԵԱՆ»

(Խոհեր ամանորի և Ս. Ծննդյա ն առթիվ)

Ամանո՛՛ր և Ս. Ծնո՜ւնդ...:Ս՛ի անգամ ևս նոր ժամանակի և նոր կյանքի

մեծ խորհրդի առաջ ենք կանգնել, երբ հուզու­մով ճանապարհում ենք իրադարձություններով հարուստ անցնող տարին ու անկոտրում հույ­սով, վառ երազներով ու խոհերով բացում գա­լիքի՝ նոր ժամանակների դուռը, սրտագին ա- ղոթբը մեր շրթներին. «Բա 'ց մեզ, Տէ 'ր , զդուռն ողորմութեսւն»:

Աշխարհի Լւ բովանդակ մարդկության համար, նոր տարվա սեմին, նորից բացվում են աստվա­ծային շնորհների և բարիքների անսպառ աղ­բյուրները-

«Ամեն մարդու հավասար թող բաժնվի ամենգանձ,

Թ ող պարտեզները բացվին և թող խուժեն հոնմարդիկ,

Բայց չկոտրեն ոչ մեկ ծառ, չճզմեն ոչ մեկծա ղիկ..»:

(Վ. ԹԵՔԵՅԱՆ)

Գալիքի նկատմամբ վառ հույսի, անկոտրում լավատեսության մեջ է, որ աշխարհը ավելի •; գեղեցկանում և զգացվում է կյանքի վեհությու­նը, օրերի երաժշտությունն ու հավերժի բերկ­րանքը:

Ամանորի և Ս. Ծննդյա ն խոհերի և հանդի- սությանց մեջ կա շունչը Աստուծո և հավիտե­նականության: Աստուծո ներկայության ու հա­վիտենականության խորհուրդն ենք զգում ու ապրում նոր տարվա գալուստով:

Տարին, ժամանակը նորանում է մարդու կյան­քի մեջ, նրա հավատի, հույսի, սիրո 1ւ գործերի մեջ.

«Զի հինն անց, Ս արդ նոր եղև ամենայն»(Բ. Կորնթ. Ե 17):

Հին տարվա մայրամուտին և ամանորի այ­գաբացին, որպես ժողովուրդ և Եկեղեցի, մեր մտածումներն առաջին հերթին պետք է կենտ­րոնանան Աստուծո զգացման և ներկայության վրա, մեր կյանքի մեջ.

«Գ ո ւ, Տէր, Գ ոլ զայս ամ ի լրումն Ոասուցեր... Տարւոյ քաղցրութեան Ք և օրհնի պսակ»: Այսպիսի սրտագին խոհերով և զգացումնե­

րով, ինչպես նան. քրիստոնեական վառ հավա­տով, հայ ժողովուրդը, թե' Ս՜այր Հայրենիքում և թե' Սփյուռքում, դիմավորում է նոր տարին ե Ս. Ծնունդը:

Սեր ժողովրդի, մեր հայրենիքի և մեր Եկե­ղեցու համար բոլորվեց հավատով, հույսով, աշ­խատանքով ու բարի արդյունքներով հարուստ ևս մի տարի:

Սեր ժողովուրդը, իր վերածնված Սա յր Հա յ­րենիքում, 1965 թվականը դիմավորում է ազ­գային հպարտության ամենաքաղցր զգացում­ներով, ստեղծագործ և խաղաղ աշխատանքի պայմաններում:

1964 թվականին իրապես մեծ եղան ու անմո­ռանալի մեր Հայրենիքի ու մեր ժողովրդի ձեռք բերած հաջողություններն ու նվաճումները:

Ազգային-եկեղեցական տեսակետից, անցնող տարին մեր եկեղեցական տարեգրության մեջ պատմական տարի հանդիսացավ նրանով, որ Հայաստանյայց Առաքելական Եկեղեցին, Մայր Աթոռ Ս. էջմիածնի գլխավորությամբ և Ամե­նայն Հա յոց վեհա փ ա ռ Հայրապետի ղեկավա­րությամբ, իր նախախնամական դերը շսւրունպ-

^ Ր Ա Մ Ա Ն Ա Ի

Տ. Տ. Վ Ա Զ Գ Ե Ն Ի Ա Ռ Ա Տ Ն Ո 8

ՎԵՀԱՓԱՌ ԵԻ ՍՐԲԱՑՆԱԳՈ9Ն ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ

ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱ8ՈՑ

«ԲԱ Ց ՄԵԶ' Տէ Ր, ԶԴՈԻՌՆ ՈՂՈՐԼՐՈԻԹԵԱՆ»

(Խ ոհեր ամանորի և

Ամանո՜ր և Ս. Ծնո՜ւնդ ...:Մի անգամ ևս նոր ժամանակի և նոր կյանքի

մեծ խորհրդի առաջ ենք կանգնել, երբ հուզու­մով ճանապարհում ենք իրադարձություններով հարուստ անցնող տարին ու անկոտրում հույ­սով, վառ երազներով ու խոհերով բացում գա­լիքի' նոր ժամանակների դուռը, սրտագին ա- ղոթքը մեր շրթներին. «Բա՜ց մեզ, Տէ'ր, զդուռն ողորմութեսւն»:

Աշխարհի և բովանդակ մարդկության համար, նոր տարվա սեմին, նորից բացվում են աստվա­ծային շնորհների և բարիքների անսպառ աղ­բյուրները-

«Ամեն մարդու հավասար թող բաժնվի ամենգանձ,

Թող պարտեզները բացվին և թոդ խուժեն հոնմարդիկ,

Բայց չկոտրեն ոչ մեկ ծառ, չճզմեն ոչ մեկծաղիկ..-»:

(Վ- ԹԵՔԵՅԱՆ)

Գալիքի նկատմամբ վառ հույսի, անկոտրում լավատեսության մեջ է, որ աշխարհը ավելի •; գեղեցկանում և զգացվում է կյանքի վեհությու­նը, օրերի երաժշտությունն ու հավերժի բերկ­րանքը:

Ամանորի և Ս. Ծննդյան խոհերի և հանդի- սությանց մեջ կա շունչը Աստուծո և հավիտե­նականության: Աստուծո ներկայության ու հա­վիտենականության խորհուրդն ենք զգում ու ապրում նոր տարվա գալուստով:

Տարին, ժամանակը նորանում է մարդու կյան­քի մեջ, նրա հավատի, հույսի, սիրո և գործերի մեջ.

Ս. Ծննդյա ն առթիվ)

«Զի հինն անց, և արդ նոր եղև ամենայն»(Բ. Կորնթ. Ե 17):

Հին տարվա մայրամուտին և ամանորի այ­գաբացին, որպես ժողովուրդ և Եկեղեցի, մեր մտածումներն առաջին հերթին պետք է կենտ­րոնանան Աստուծո զգացման և ներկայության վրա, մեր կյանքի մեջ.

« Գ ոլ, Տէր, Գ ոլ զայս ամ ի լրումն հասուցեր... Տարւոյ քաղցրութեան Ք և օրհնի պսակ»: Այսպիսի սրտագին խոհերով և զգացումնե­

րով, ինչպես նա և քրիստոնեական վառ հավա­տով, հայ ժողովուրդը, թե' Մայր Հայրենիքում և թե' Սփյ-ուռքում, դիմավորում է նոր տարին և Ս. Ծնունդը:

Մեր ժողովրդի, մեր հայրենիքի և մեր Եկե­ղեցու համար բոլորվեց հավատով, հույսով, աշ­խատանքով ու բարի արդյունքներով հարուստ ևս մի տարի:

Մեր ժողովուրդը, իր վերածնված Մայր Հա յ­րենիքում, 1965 թվականը դիմավորում է ազ­գային հպարտության ամենաքաղցր զգացում­ներով, ստեղծագործ և խաղաղ աշխատանքի պայմաններում:

1964 թվականին իրապես մեծ եղան ու անմո­ռանալի մեր Հա յրենիքի ու մեր ժողովրդի ձեռք բերած հաջողություններն ու նվաճումները:

Ազգային-եկեղեցական տեսակետից, անցնող տարին մեր եկեղեցական տարեգրության մեջ պատմական տարի հանդիսացավ նրանով, որ Հայաստանյայց Առաքելական Եկեղեցին, Մայր Աթոռ Ս. էջմիածնի գլխավորությամբ և Ամե­նայն Հա յոց Վեհա փ ա ռ Հայրապետի ղեկավա­րությամբ, իր նախախնամական դերը շարունպ-

Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն

կեց կատարել մեր ժողովրդի քրիստոնեական և հոգևոր մխիթարության, դաստիարակության к առաջնորդության գործում:

Ամենայն Հա յոց վեհափառ Հւսյրապետը. որ­պես բարի և արի .նավապետը մեր Եկեղեցու, միշտ լավատես, ամեն կերպ աշխատեց կենդա­նի և վառ պահել Երուսաղեմի ողջագուրման ոգին Սփյուռքի մի շարք այն տխուր երևույթ­ների դեմ, որոնց նպատակն էր քայքայել նորից մեր եկեղեցական միությունը 1ւ ազգային միաս­

նությունը:Մայր Աթոռ Ս. էջմիածինը փրկության լաստ

է ալեկոծությանց մեջ ծփացող Սփյուռքի հա­յության համար, լույս ե ճանապարհ' մութի մեջ. միություն' բաժանման դեմ, անխորտակելի ամ­բարտակ' ձուլման դեմ, ինչքա՞ն էլ նոր վտանգ­ներ մոտենան հայոց երդիկներին:

Մայր Աթոռ Ս. էջմիածինը, հայ ժողովուրդը և մեր վերածնված Ս՜այր Հայրենիքը, նոր տար­վա շեմքին, ավելի քան երբեք ՜հւլոր, հավատով լի, կանգնել են իրենց լուսավոր ապագայի նկատմամբ խանդավառող, հայրենանվեր, եկե­ղեցաշեն հեռանկարների առաջ:

Նոր տարվա լուսաբացի հետ Քրիստոնեա­կան Եկեղեցու զանգերը ավետում են աշխար­հին «Մեծ և սքանչելի խորհուրդ»-ը' ծնունդը Խաղաղության Իշխանին, Արդարության Արե­գակին, «որ բնակեացն ի մեզ»:

Փրկչի ծննդյան խորհրդով, տեսիլքով ապրեց, ստեղծագործեց մեր ժողովուրդը և հաճախ նա­հատակվեց:

1965 թվականի գարնան լրանում է ապրիլ- յան արյունոտ եղեռնի 50-ամյ՚ակը: ԱմենայնՀայոց վեհափառ Հայրապետի 1964 օգոստոս 17 թվակիր սրբատառ կոնդակով, 1965 թվա­կանը հռչակվել է ազգային սուգի և աղոթքի հոբելյանական տարի:

Ազգիս սրբազնաս՛ուրբ և հայրենասեր Հա յ­րապետի սրբատառ կոնդակի ոգով և Նրա իմաստուն թելադրությամբ, Սփյուռքում ամեն կողմ կազմվել են հոբելյանական հանձնաժո­ղովներ, պատշաճորեն ե մեր սուգին ու վշտին համապատասխան լրջությամբ, հայրենասիրու­թյամբ նշելու ապրիլյան մեծ եղեռնի 50-սւմյա- կը: վեհավաա Հայրապետի անմիջական ղեկա­վարության տակ, Մայր Աթոռում Աս նախա­պատրաստական աշխատանքներ են կատար­վում հայ տառապանքի և մեր հավաքական նա­հատակության 50-ամյակը ըստ արժանվույն նշելու հ՛ամար:

196ո

Ս. էջմիածնի Ս՜այր Տաճարում մշտավառ մի ՛կանթեղ է զետեղվելու «քրիստոնեության սւռա- օին մարտիրոս Ս. Ստեփանոսի սեղանին վերե. ուր և այսուհետև պիտի մատուցվի հատուկ սուրբ պատարագ ամեն տարի ապրիլ 24-ին՛* (հայրապետական կոնդա կ):

«Հա յոց քրիստոսատես այս Մսւ|ր Հողին վրա. մեր Ս՜այր Տաճարի կողքին», կկառուցվի «ա ր­ձան մը անմոռաց հուշի ե սրբազան ուխտի* մեր նահատակների խնկելի Ս անմոռաց հիշա­տակին, որի սեղանի վրա «Մենք պիտի աղո­թենք նաև մեր վերածնած ժողու[ուրդի կյանքի և բարօրության համար, որ ահա ավելի քան չորս տասնամյակներն ի վեր կապրի, կուռճանա (՛հզորանա, հուժկու բազուկներով ու հանճարի լույսով կվերաշինե և ծաղիկ կդարձնե Մայր Երկիրը մեր. Հայաստանը ւեմենա|ն հայոց* (վեհափառ Հայրապետի Ս- Ծննդյա ն քարուլ):

Մայր Աթոռի պաշտոնաթերթ «էջմիածին» ամսագրի 1965 փ ե տ ր վ ա ր -մ ա ր տ -ա պ ր ի լ միացյալ համարների բացառիկը ամբողջովին կնվիրվի ապրիլյան եղեռնի հիշատակին:

Հա յ ժողովրդի համար նվիրական է մեր նա­հատակների անմոռաց հիշատակը: Ամենայն Հա յոց վեհափառ Հայրապետը, Ս. էջմիւսծնի հոգևոր բարձունքից, Հա յոց Աշխարհի Մայր Հոդից, հանուն մեր նահատակների, պատգա­մում է, պատվիրում, որ «արդար է և խղճի սե­պուհ պարտականություն ՚ բոլորիս համար, որ հայոց մնծ եղեռնի հիսնամյակի տարելիցը ւսռիթ հանդիսանա առավել ամրապնդումի մեր ժողովուրդի հոգևոր, ազգային ու հայրենասի­րական միասնության»:

«Արդար է, այո’ , և սպասելի, որ այս տարի, գոնե այս տարի ի սպառ լռեն ամեն տեսակի ներքին հակամարտություններ ու տարակարծու­թյուններ, արտասահմանի հայության ծոցին մեջ, և մեր ժողովուրդի բոլոր զավակները ան­խտիր միանան, միակամ դաոնան, համազգային տիրական զգացումի մը մեջ, մեր նաՈատսւկնե- րու սուրբ հիշատակով եղբայրացած, ավելի քան երբեք» (վեհափառ Հայրապետի Ս. Ծննդյան քարոզ) :

Արժա՜ն և իրա՜վ:Ամենայն Հա յոց հայրենասեր Հայրապետի

սուրբ բերանով խոսում է հայոց պատմության անմեռ ոգին:

Ա 'յս է նաև կրակե պատգամը մեր նահա­տակների:

Խոսւոովանիմք և հետևիմք:

Ա Մ Ա Ն Ո Ր Ի Ա Ո Թ Ի Վ .ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԾԱՅՐԱԳՈՒՅՆ ՊԱՏՐԻԱՐՔ Եվ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ

ՆՈՐԻՆ ՍՈԻՐԲ ՕԾՈԻԹՅՈԻՆ Տ. Տ. վ Ա Զ Գ Ե Ն Ա ՀԱՅՐԱՊԵՏԻ

Եվ ՊԵՏԱԿԱՆ ՊԱՇՏՈՆԱԿԱՆ ԱՆԶՆԱվՈՐՈԻԹՅՈԻՆՆԵՐԻ ՄԻՋԵվ ՓՈԽԱՆԱԿՎԱԾ ՈՂՋՈԻՅՆԻ ՀԵՌԱԳՐԵՐԸ

Հ Ա Յ Կ Ա Կ Ա Ն ՍՍՈ- Գ Ե Ր Ա Գ Ո Ի Յ Ն Ս Ո Վ Ե Տ Ի Ն Ա Խ Ա Գ Ա Հ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Ն Ա Խ Ա Գ Ա Հ

Մ Ե Ծ Ա Հ Ա Ր Գ Պ Ա Ր Ո Ն Ն Ա Գ Ո Ի Շ Հ Ա Ր Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն Յ Ա Ն Ի Ն

Ե Ր Ե վ Ա ս

Մ եզ համար մեծ հաճույք է շնորհավորել Ձեր նոր տարին և մաղթել Զեղ

ամեն բարիք ու փայլուն հաջողություններ' Ձեր հայրենանվեր գործերին:

Մաղթում ենք նաև ի սրտե, որ նոր տարին լինի փառավոր նվաճումներով լի

մի տարի մեր վերածնված Մայր Հայրենիքի համար և խաղաղության տարի ամ­

բողջ աշխարհի համար:

4 Ա Տ Գ Ե Ն а

ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑԷ Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն

Հ Ա Յ Կ Ա Կ Ա Ն Ս Ս Ռ Մ Ի Ն Ի Ս Տ Ր Ն Ե Ր Ի Ս Ո Վ Ե Տ Ի Ն Ա Խ Ա Գ Ա Հ

Մ Ե Ծ Ա Հ Ա Ր Գ Պ Ա Ր Ո Ն Ա Ն Տ Ո Ն Ք Ո Չ Ի Ն Յ Ա Ն Ի Ն

Ե Ր Ե Վ Ա Ն

Հանուն Հայաստանյայց Եկեղեցու, սիրով շնորհավորում ենք նոր տարին ե.

մաղթում ենք Ձեզ և մեր հայրենի հարաղատ կառավարության բոլոր անդամներին

աննկուն եռանդ ու շինարար ոգի, որպեսղի է'լ ավելի հղորանա ու ծաղկի մեր Մայր

Հա յրենիքը՝ Սովետական Հայաստանը, բարօրության և խաղաղության մեջ:

Մաղթում ենք նաև, որ համայն աշխարհի համար նոր տարին լինի բարեկա­

մության և խաղաղության տարի:

վ Ա Ջ Գ Ե Ն Ա

ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑէ Й Մ Ի Ա Ծ Ի Ն

Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 1965

ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՍՍՌ ՄԻՆԻՍՏՐՆԵՐԻ ՍՈՎԵՏԻՆ ԱՌԸՆԹԵՐ ՀԱՅ ԵԿԵՂԵՑՈԻ ԳՈՐԾԵՐԻ ԽՈՐՀՐԴԻ ՆԱ Խ Ա ԳԱ Հ

Մ ԵԾԱ ՀԱ ՐԳ ՊԱՐՈՆ Կ. Գ Ա Ա Ա Ք Յ Ա Ն Ի ՆԵ Ր Ե Վ Ա Ն

Հա ճեցեք ընդունել Մեր ջերմագին շնորհավորանքները և բարեմաղթություն- ները նոր տարվա առիթով անձամբ Ձեզ և Ձեր գործակիցներին: Մաղթում ենք, որ նոր տարին լինի խաղաղութւան, բարօրության և նոր հաջողությսւնց տարի համայն

ժողովրդի համար:Սիրով ե. ողջունիվ,

Վ Ա 8 Գ Ե Ն ԱԷ Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ Ա Ս՛ԵՆԱՏՆ ՀԱՏՈՑ

ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԾԱՅՐԱԳՈՒՅՆ ՊԱՏՐԻԱՐՔ Եվ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ Վ Ա Զ Գ Ե Ն Ա-ԻՆ

Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն

Հայկական Ս Ս Ռ Գերագույն սովետի նախագահության և անձամբ իմ անունից ջերմորեն к սրտագին շնորհավորանքներ եմ հղում Զեղ նոր տարվա առթիվ:

Ցանկանում եմ առողջություն ե. արգասավոր գործունեություն Ձեր հայրենա­

նվեր ջանքերում:Ընդունեցեք իմ խորին շնորհակալությունը Ձեր շնորհավորանքների և բարի

Лшчршы.ььр|. ւամար: ա « ш м з л и л т .

Հայկական ՍՍՌ Գերագույն սովետի Ե Ր Ե Վ Ա Ն նախագահության նախագաՈ

Խորին շնորհակալություն ՛եմ հայտնում նոր տարվա առթիվ Ձեր հղած շնոր­հավորանքների և բարեմաղթությունների համար:

Հայկական Ս Ս Ռ Մինիստրների սովետի և. անձամբ իմ կողմից սրտանց շնոր­հավորում եմ Զեր նոր տարին: Ցանկանում եմ Զեղ քաջառողջություն և ա՛նսպառ կորով: Թ ո 'ղ նոր տարին ամբողջ աշխարհում լինի ամրակուռ խաղաղության տարի, մեր հայրենիքի բարգավաճման և առաջադիմության տարի:

Ա. ՏՈՁԻՆՅԱՆԵ Ր Ե Վ Ա Ն Հայկական ՍՍՌ Մինիստրների սովետի նախագահ

Հաճեցեք ընդունել Խորհրդիս և անձամբ իմ շնորհավորանքները նոր տարվա առթիվ:

Ցանկանում ենք Ձեզ քաջառողջություն և հաջողություն: Թո՜ղ նոր տարին լինի մեր ժողովրդի Ա հողագնդի բոլոր ժողովու՚րդների համար խաղաղության 1ւ բա­րեկամության տարի:

Կ. Դ Ա ա ա Տ Ա Ն Հայկական ՍՍՌ Մինիստրների սովետին աոընյէեր

Ե Ր Ե Վ Ա Ն Հայ Եկեղեցու գործերի խորՈրդի նախւսգաՈ

ՓՐԿՉԻ ՀՐԱՇԱՓԱՌ- Եվ ՍՈԻՐԲ ԾՆՆԴՅԱՆ ՏՈՆԵՐԻ ԱՌԹԻՎ. ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԾԱՅՐԱԳՈՒՅՆ ՊԱՏՐԻԱՐՔ ԵՎ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ՆՈՐԻՆ ՍՈԻՐԲ ՕԾՈԻԹՅՈԻՆ

Տ. Տ. Վ Ա Զ Գ Ե Ն Ա ՀԱՅՐԱՊԵՏԻ ԵՎ ՔՈԻՅՐ ԵԿԵՂԵՑԻՆԵՐԻ ՀՈԳԵվՈՐ ՊԵՏԵՐԻ ԱԻՋԵվ

ՓՈԽԱՆԱԿՎԱԾ ՈՂՋՈԻՅՆԻ ՀԵՌԱԳՐԵՐՆ ՈԻ ԳՐՈԻԹՅՈԻՆՆԵՐԸ

Հռոմեական Կաթոլիկ Եկեղեցու Քահսւնայապետ Նորին ՍրբությունՏ. Տ . Պ Ա 4 Ղ Ո Ս Զ Պ Ա Պ Ի Ն (Հոո մ ),

Կոստսւնղնուպոլսո Հունա ց Տիեզերական Պատրիարք Նորին ՍրբությունԱ Թ Ե Ն Ա Գ Ո Ր Ա Ս Ի Ն (Ստ ա մբուլ),

Մոսկվսւյի և համայն Ռուսաստանի Պատ րիարք Նորին ՍրբությունԱ Լ Ե Զ Ս Ի Ի Ն (Սոսկվսւ,),

Ալեքսանդրիսւյի և համայն Աֆրիկայի Պատ րիարք Նորին ՍրբությունՔ Ր Ի Ս Տ Ա Փ Ո Ր Բ-ին (Ա լեքսա նդրիա ),

Անտիոքի և համայն Արևելքի Պատրիարք Նորին ՍրբությունԹ Ե Ո Դ Ո Ս Ի Ո Ս Զ-ին (Դա մա սկոս),

Երուսաղեմի Հունաց Պատրիարք Նորին ՍրբությունԲ Ե Ն Ե Դ Ի Կ Տ Ո Ս Ի Ն (Երուսաղեմ) ,

Սիրիական Օրթոդոքս Եկեղեցու և համայն Արևելքի ՊատրիարքՆորին Սրբություն Ի Գ Ն Ա Տ Ի Ո Ս Հ Ա Կ Ո Բ Բ -ԻՆ (Դա մա սկոս),

Համայն Վրա ց Պատրիարք-Կաթողիկոս Նորին ՍրբությունԵ Փ Ր Ե Ս՜ Բ-ին (Թ բի լիսի),

Լիբանանի Մարոնիտ Պատրիարք Նորին ՍրբությունԻ Գ Ն Ա Տ Ի Ո Ս Զ Ի Ա Դ Ե Ի Ն (Բեյրութ,),

Տենտրբերիի Արքեպիսկոպոս, համայն Անգլիայի Եպիսկոպոսապետ և Միտրոպոլիտ Նորին Սրբություն դոկտ. Մ Ա 3 К Լ Ռ Ե Ս ՜ Զ Ի Ի Ն (Լոնդոն),

Ռումինական Օրթոդոքս Եկեղեցու Պատ րիարք Նորին ՍրբությունՀ Ո Ի Ս Տ Ի Ն Ի Ա Ն Ի Ն (Բուխսւրեստ),

Բուլղարական Օրթոդոքս Եկեղեցու Պատրիարք Նորին ՍրբությունԿ Յ Ո Ի Ր Ե Ղ Ի Ն (Սոֆիա) ,

Սերբիայի և համայն Հարավսլավիայի Պատրիարք Նորին ՍրբությունՀ Ե Ր Ս ՜ Ա Ն Ի Ն (Բելգրա դ),

Ձեխոսլոմակյան Եկեղեցու Պատրիարք Նորին Սրբությունդոկտ. Մ Ի Ր Ո Ս Լ Ա Վ Ն Ո վ Ա Կ Ի Ն (Պրագա) ,

Աթենքի և համայն Հելլա դա յի Միտրոպոլիտ Նորին ՍրբությունԽ Ր Ի Ս Ո Ս Տ Ո Մ Ո Ս Ի Ն (Աթենք,),

Կիպրոսի Արքեպիսկոպոս Նորին Սրբություն Մ Ա Կ Ա Ր Ի Ո Ս Ի Ն (Ն իկոզիա ), էիրոնոպոլի և Արևելյան Աֆրիկայի Միտրոպոլիտ Նորին Սրբություն

Ն Ի Կ Ո Լ Ա Յ Ո Ս Ի Ն (Ա լեքսա նդրիա ), Ղպտի Ուղղափառ Եկեղեցու Պատրիարք Նորին Սրբություն

Աբունա Կ 3 Ո Ի Ր Ե Ղ Բ-ին (Ալեքսա նդրիա ), Համայն Եթովպիայի Պատ րիարք Նորին Սրբություն

Աբունա Բ Ա Ս Ի Լ Ի Ո Ս Ի Ն (Ա դդիս-Ա բեբա ),

Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն

^ . . ք * ս Ա ո ս « 1 Г Д О Եկեդեօու Й Т Й И Ч .

Նորին Ամենսւպատվություն կարդինալ Ս. Ղ Ա Զ Ա Ն 3 Ա Ն Ի Ն (Հռոմ),

*"■ Կ“ ' , " ' №Տ и Г Й Т и ^ П , (РЬЩ П Ф ),

а л № ,ш., յ ՚Տ է ս ՞ տ Ո Ն ^ տ է в а, о * * . * . »(Ն յո ւ-Յ որք ),

Ա Մ Ն-ում Քրիստոսի Եկեղեցիների Խ ՚՚Ր՞ՈԴԻ 1 ,1 ,ո, Йппо^Գերարժանապատիվ Հա յր ժ . Ի Ր 4 Ի Ն Մ 3 Ո Ի Ա Ե Ր Ի Ն (Ն յո ւ-Յ որք ),

Լատվիական ՍՍՌ Ա վ ե տ ա ր ա ն ա կ ա ն - Լ ո փ ե ր ա կ ա ն Եկեղեցու ԱրքեսյիսկոսյոսՆորին Սրբազնություն Գ Ո Ի Ս Տ Ա 4 Տ Ո Ի Ր Ս Ի Ն (Ոփգա),

Էստոնական ՍՍՌ Ավետարանական-Լութերսւկան Եկեղեցու ԱրքեպիսկոպոսՆորին Սրբազնություն Յ Ա Ն Կ Ի Յ վ Ի Տ Ի Ն (Տալլին),

ՄԽհթաուան Ուխտի Աբբահայր Գերհսւրգելի Հա յր Հ Մ Ա Յ Ա ԿՎարդապետ Կ Ե Տ Ի Կ Յ Ա Ն Ի Ն (վենեսփկ,),

Մխիթարյան Ուխտի Աբբահայր Գերապայծառ Հա յր Մ Ե Ս Ր Ո ՊՐ1 ՚ ՚ Վարդապետ Հ Ա Պ Ո Զ Յ Ա Ն Ի Ն (վիեննա).

Ֆոանյիսկւան Միաբանության Կուստոդ• Հ . Ц Ի Ն Ո Ի Ս Կ Ո Պ Պ Ի Ե Լ Լ Ի Ի Ն (Երուսա ղեմ),

ԵկեոեցինԵրի համաշխարհային խորհրդի ընդհանուր քարտուղարդոկտ. 4 Ի Լ Յ Ա Մ Վ . Ի Ս Ս Ե Ր Դ ’ Հ Ո Ի Ֆ Տ Ի Ն (Ժընև) :

Այսօր, երբ երկնքի բարձունքներեն վերստին կլսենք մեծ ավետիսը մեր Տիրոջ և Փրկչի ծննդյան, ջերմ սրտով կուգանք շնորհավորելու Զերդ Սրբությունը, մաղ­թելով, որ բարին Աստված Ձեզի պարգևե երջանիկ հովվապետության երկար տա­րիներ, որպեսզի Ձեր սուրբ առաքելությունը շարունակեք երկրի վրա, ի ծաղկումն Ձեր Ս. Եկ եղեց վո, ի մխիթարություն Ձեր հավատացյալ ժողովրդյան և հուրախու­թյուն Հալաստանյայց Եկեղեցվո և անձամբ Մեզ:

Թող մարդասեր Փրկիչն մեր Քրիստոս Իր Ծննդյան շնորհներով աշխարհի վրա և մարդկության հոգիին մեջ ամուր ե. անս՛ասան պահպանե խաղաղության ե. ի մայւ- դիկ հաճության ոգին, և. ընդմիշտ հեոացնե կյանքի սահմաններեն պատերազմնե­ր դ չարիքը:

ԶՔրիստոս ամուր պահած մեր սրտերուն մեջ. Մենք ե. Մեր Եկեղեցին պիտի աղոթենք ու գործենք վասն խաղաղության համայն աշխարհի և վասն եղբայրական սիրո ամրապնդման ի մեջ եկեղեցյաց և ժողովրդոց:

Հայ ժողովուրդի հավատքի կեդրոն բազմադարյան Ս. Էջմիածնեն մեծ ավե­տիս Ձեզ՝ , • .

«Քրիստոս ծնա՜լ և յայտնեցա՜ւ*:Եղբայրական հարգալից ողջունիվ,

Վ Ա Զ Գ Ե Ն ՍԼ ԾԱՑՐԱԳՈԻ8Ն ՊԱՏՐԻԱՐՔ Ե4 ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ

Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն ԱՄԵՆԱ8Ն ՀԱՑՈ6

ՆՈՐԻՆ ՍՐԲՈԻԹՅՈԻՆ վ Ա Զ Գ Ե Ն Ս,Ծ՚ԱՅՐԱԳՈԻՅՆ ՊԱՏՐԻԱՐՔ Եվ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ

Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն

Ս. Կույսից մարմին առած Բանը Զեր՜դ Սրբության առատորեն պարգևի լույս և ուժ, և գալիք տարում ավելացնի Իր սերը բոլոր քրիստոնյաների մեշ և ամրապնդի Իր խոստացված խաղաղությունը բոլոր բարի կամքի մարդկանց մեջ:

4 Ս . Տ Ի Կ Ա Ն ՊԱՊ ՊՈՂՈՍ 8

1965

1985 Է Զ Ս Ի Ա Ծ Ի Ն 9

Հրեշտակները, հովիվները, այրը, մսուրը կրկին հրավիրում են մեզ լսելու մեծ ուրախության ավետիսը, որ մեզ համար այսօր ծնվել է մի Փրկիչ, որ է Քրիս­տոս Տերը, գա լու և պաշտելու մեր Փրկիչ Քրիստոսին, երգելով' «Փա՜ռք ի բարձունս Աստուծոյ, և (երկիր խադադութիւն»-

Պա շտ ելով և գովաբանելով գալիք Առաջնորդին, որ հռչակվեց մարգարեներր կողմից, առաջիկա մեծ տոների և ծագող նոր տարվա առթիվ, Զերդ հույժ սիրեցյալ և մեծապես գնահատված Սրբության և Ձեր պատկառելի Եկեղեցուն եղբայրական սիրով հղում ենք մեր Ա մեր Եկեղեցու ջերմագին ողջույնները, աղոթելով, որ Բեթ- դեհեմում ծնված մեր Աստվածը միշտ բաշխի Իր շնորհը Զերդ Սրբության, և նոր տարին Զեղ համար լինի իրանակացած ամենայն բարությամբ ն. օրհնություններով:

Ողջագուրելով Զերդ Սրբությանը սուրբ համբույրով, մնում ենք եղբայրական սիրով և բացորոշ պատվով, Զերդ պատկառելի Սրբության սիրող եղբայր ի Քրիստոս,

Ս.ԹԵՆՍ.ԳՈՐՍ.Ս

Տիեզերական Պատրիարք ՀունացՍ Տ Ա Մ Բ Ո Ի Լ

Զերդ Սրբություն.Խնդության խոսքով և սիրով ողջունում եմ Զեզ, մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսի

պայծառ Ծննդյա ն տոնի առթիվ:Գնա նք Ն րա մոտ, անձայն, մսուրի մեջ լռակյաց, իմաստուն մոգերի ճանա­

պարհով' Արևելքից, և Բեթղեհեմի խաղաղ հովիվների ուղիով: Միանա՜նք նրանց հավատին, սիրոյն և խնդության, և միասին վւառք վերառաքենք բարձրյա լ Աստու- ծուն և գոհունակություն' մարդկությանը հայտնության համար:

Թո՜ղ Տերը օրհնի մեղ բոլորիս առաջիկա նոր տարում' Իր խաղաղ և բարեբեր օրերով:

Զերդ Սրբության եղբայրական սիրով,

ԱԼԷ«ՍԻՄ Ո Ս Կ 4 Ա Պատրիարք Ս՜ոսկվսւյի և Ոամսւյն Ռուսաստանի

Հա ճույքով ստացանք Զերդ Սրբության շնորհավորական գիրը մեր Փրկչի Ծննդյան սուրբ տոների առթիվ:

Փոխադարձելով Զեր տոնական եղբայրական ողջույնը, ամբողջ սրտով մաղ­թում ենք, որ նոր տարում մեր Տեր Աստվածը Զերդ Սրբության, Զեր եպիսկոպո­սական դասուն և Զեր Ս. Եկեղեցու աստվածասեր հոտին տա առողջություն, խա­ղաղություն և ի վերուստ իջյա լ պարգևներ:

Մնում ենք Զերդ Սրբության եղբայր ի Քրիստոս,«ՐԻՍՏԱՓՈՐ Բ

Й Ի Ֆ Ի Ս Ի Ս. Պատրիարք Սվեքսանդրիսւյի ն քհսսսւյն Աֆրիկայի

Զերդ Երանություն, երանելի Հովվապետ, սիրեցյալդ ի Տեր Եղբայր և ծսւռա- յակից.

«Փա ՜ռք ի բարձունս Ասսւուծո|, և յերկիր խաղաղութիւն, ի մարդիկ հսւճոլթիւն»:Անսահման է մեր գոհունակությունը ամենաողորմած Տեր Աստուծուն և Հորը,

որն արժանացրեց մեզ' սիրելի Երանությանդ հետ ապրել խաղաղ և ա ռողջ մինչև այս փառահեղ և ամեն քրիստոնյայի համար թանկ օրերը, երբ մենք, լի հոգևոր խնդությամբ և եղբայրական սիրո սրտերով, բարձր հանդիսավորությամբ տոնում ենք մեր փրկության մեծ տոնը' Քրիստոսի Ս. Ծնունդը և նոր տարին:

Մենք ջերմագին աղերսում ենք նորածին Աստվածամանկան' տալ տանջված մարդկանց սերնդին ընդհանուր և մշտական խաղաղությունը, երգված մի խումբ հրեշտակների կողմից Բեթղեհեմում, Ս- Ծննդյա ն այդ գիշերը:

Ա յս խոհերով և զգացմունքներով, մենք, եղբայրական սուրբ համբույրներով, ամբողջ սրտով ողջունում և ջերմորեն շնորհավորում ենք Զերդ Սրբության' Քրիս-

10ե й Մ Ի Ա Ծ Ի Ն

г а д а տ տ “ ՛“տանւաւց Ս- Եկեղեցու և համայն աստվածավախ «այ ժողովրդի.

Մնամք նորածին Քրիստոսի եղբայրական սիրով, »ԵՈԴՈՍԻՈՍ Й

Պատրիարք Անտիոքի Ս Ոամս1|ն Արևեփի

Դ Ա Մ Ա Ս Կ Ո Ս

Ջերմապես շնորհակալություն ենք հայտնում Զևրդ Սրբույ®յան ուղարկած շնոր­

հավորանքների և լավագույն մաղթանքների համար: Ի բոլոր սրտե փոխադարձում

ենք դրանք, մաղթելով, որ նոր տարին լինի լի երկնային՜ օ ր հ ն ո ւթ յո ւն ն ե ր ո վ :^ ^

Պատրիարք Երուսադեմի Հունաց

Ե Ր Ո Ի Ս Ա Ղ Ե Մ

Զերդ Սրբություն.Շնորհակալություն'ենք հայտնում 1964 թվականի Ս. Ծննդյան տոնի առթիվ

Ձեր ուղարկած շնորհավորանքի համար: Արդարև, սա ամենսւերջանիկ առիթն է, երբ մենք հրճվում ենք հավատալով, որ Աստուծո Բանը մարմնացավ երկրի վրա, որպեսզի խավարից Նա մեւլ փոխադրի լույսին, մահից՝ կյանքին, գերությունից աւլատութւան 1ւ այս երկրից՝ Իր երկինքը: Փառաբանե՜նք Նրա ն երկնքի հ յո ւր ը ն ­կալներով 1ւ շնորհավորե՛նք ամբողջ մարդկությանը իր Աստվածային Փրկչի ծնուն­դով: Թո՜ղ Ս. Մանուկը զորացնի Զերդ Սրբությանը, Ձեր սիրեցյալ Ծ կեղեցու հա­մայն հոգևորականության և հավատացյալ ժողովրդի հետ, դիմավորելու Իր Ծննդյան տոնը բազում տարիներ հրճվանքով, ուրախությամբ և հզորությամբ:

Զերդ Ի Տեր ԻԳՆԱՏԻՈՍ ՀԱԿՈԲ Գ

Դ Ա Մ Ա Ս Կ Ո Ս Պատրիարք Անտիոքի և Ոամսւ|ն Արևելքի

Զերդ Սրբություն.Շնորհակալություն ենք հայտնում Տեր Աստուծուն' մարդկային ցեղին ցույց

տված ողորմության համար, տալով Իր Միածին Որդուն, որպեսզի «զի ամենայն որ հաւսււոայ ի Ն ա ' մի' կորիցէ, այլ ընկալցի զկեանսն յաւիտենականս* (Յովհ. Գ 16) :

Բեթղեհեմում տեղի ունեցավ մեծ հրաշք— Աստված մարդու հետ միացավ, երկինքը և երկիրը գրկախառնվեցին:

Մե՜ծ բարեբախտություն, մե՜ծ ուրախություն:«Փա՜ռք ի բարձունս Աստուծոյ և յերկիր խաղաղութիւն, ի մարդիկ հաճութիւն»:Տիրոջ ուրախությունը ոգեշնչում և առաջ է տանում մեր հոգին, առաջնորդում

Բեթղեհեմի մսուրին, և վւառաբանում խոնարհ սրտով և մաքուր շրթունքներով: Այս տարամերժիկ ժամանակ, Քրիստոսի Ս. Եկեղեցին ուժեղ է հույսով, որ ժող ւ- վուրդներին կբերի համաձայնության և կհաստատվի բոլորիս անհրաժեշտ խաղա­ղությունը երկրի վրա:

Աստվածային օրհնություն ենք ցանկանում Զերդ Սրբության, Զեր հովվա­պետներին, հովիվներին, Ձեր Ս- Եկեղեցուն և բոլոր երկնային օգնություն որոնող­ներին և առհասարակ երկրի բոլոր ժողովուրդներին, որպեսզի առաջիկա նոր տա­րին՝ 1965 թվականը, լինի խաղաղության բարեբաստիկ տարի և աստվածային առատ ողորմության տարի:

Ի Քրիստոս եղբայրական սիրով, հոգևոր համբույրով և հարգանքով գրկա­խառնվելով, մնում ենք Զեր խոնարհ ծառայակից և եղբայր ի Քրիստ ոս'

ԵՓՐԵՄ РԿարոդիկոս-Պատրիսւրք Ոամայն ՜Վրաց,

Թ Բ Ի I. Ի Ս Ի Արքեպիսկոպոս Մցխհթայի և Թրի|իսիի

1965

1965 Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 11

Զերդ Սրբություն, սիրեցյւսլ Եղբայր ի Քրիստոս.«Շնորհք ընդ Զեզ և խաղաղութիւն յԱստուծոյ ի Հօրէ և ի Տեա ոնէ մերմէ

Յիսուսէ Քրիսսասէ»:Մինչ մեր Փրկչի Ծննդյա ն տոնը դա րձյա լ մոտենում է, Քրիստոսի անվամբ

ողջունում ենք Զ եզ և գոհաբանությամբ վերհիշում հրեշտակի պատգամը.«Մ ի ' երկնչիր, զի ահաւասիկ աւետարանեմ ձեզ ուրսւխութիւն մեծ, որ եղիցի

ամենայն ժողովրդեանն: Զ ի ծնաւ ձեզ այսօր Փրկիչ, որ I; Օծեսզ Տէր, ի քաղաքի Դսււթի» (Ղուկ. Ս. 10— I I ) :

Հրեշտակային ողջույնի սույն խոսքերով, հովիվները, զբաղված իրենց խո­նարհ պարտականություններով, աոաջինը եղան իմանալու մարդեղության ուրախ լուրը: Իրենց շուրջ գտնվող գիշերային մթությունը փարատվեց մեր Փրկչի Գա լըս- տյան հրճվալի ավետիսով և ձայնովը երկնային հյուրընկալների, որոնք պաշտում էին և գովաբանում Աստուծուն, և շտապելով վազեցին բերելու իրենց մեծարանքը Մանուկ Թագավորի ոտքերի առաջ:

Մենք ևս, այս սուրբ օրերին, շտապում ենք հրճվանքով բերելու մեր խոնարհ պաշտամունքը Քրիստոսին, մեր Թագավորին և մեր Աստուծուն1 Այսպես մենք միա­ցած ենք մեր բոլոր հավատացյալներին, որոնք ընդունում և պաշտում են եռամեծ Աստուծուն, որ օրհնյալ է դարից դւսր:

Մեր մարդկային սրտերի հողեղեն անոթում, Զեզ հետ մենք կկրենք փրկարար Ավետարանի գանձը, աղոթելով, որ Քրիստոսի հրճվանքը լինի բոլոր մարդկանց համար:

Ծննդյան այս օրերին, թո 'ղ ամենակարողն Աստված օրհնի Զեզ, իմ սիրելի' Եղբայր, Զեր բոլոր հոգևորականության և հավատացյալ ժողովրդի հետ, որոնք հանձնված են Զեր խնամքին, և թո՜ղ Ն ա զորացնի Զ եզ բոլորիդ Իր ծառայության մեջ:

Եղբայրական սիրով և ողջույններով, Զ ե զ սիրող եղբայր ի Քրիստոս,

ՄԱՑՋԼ ՌԵՄՋԻԱրքեպիսկոպոս Տենտրբերիի,

Եպիսկոպոսւսպեւո և Միտրոպոլիտ Ոամայն ԱնգլիացիԼ Ո Ն Դ Ո Ն

Զերդ վեհափառություն, սիրեցյա լ Եղբայր ի Քրիստոս.Սիրով շնորհակալություն ենք հայտնում Զեզ, Զերդ Սրբության կողմից Մեզ

ուղարկված նամակի համար, քրիստոնեական մեծ տոնի՝ մեր Տիրոջ ' Հիսուս Քրիս­տոսի Ծննդյա ն առթիվ:

Քրիստոնեական եկեղեցիները, աշխարհի բոլոր կողմերում, անսահման ուրա­խությամբ, տոնում են այսօր մեր Տիրոջ ' Հիսուս Քրիստոսի Ս- Ծնունդը:

Ռումին Ուղղւսվւառ Եկեղեցին, իր նվիրապետական Աթոռներով, իր ծառայող­ներով և հավատացյալներով, բաշխում է քրիստոնեության այս ուրախությունը. Մ եր միջոցով, մարդացյալ Քրիստոսով ողջույններ հաղորդելով Զերդ վեհա փ ա ռու­թյան և Հայաստանյայց Ս. Եկեղեցուն:

Տիրոջ Ծննդյա ն տոնը բերում է քրիստոնեության գիտակցության առաջ իրա­կանություններ և ուսմունքներ, որոնք երբեք չեն հնանում:

Բեթղեհեմում ծնված Մա նուկը' «Բանն Աստուած... Ն ա էր ի սկզբանե առ Աստուած... Ամենայն ինչ նովաւ եղև... Ե ւ Բանն մարմին եղև և բնակեաց ի մեզ.-.»(Յովհ. Ա 1— 3, 14):

Իր ժողովրդի մեջ հայտնությունը Աստուծո անսահման սիրո արտահայտու­թյունն է դեպի աշխարհ. «Զի այնպէս սիրեաց Աստուած զաշխարհ, մինչև զՈրդին իւր Միածին ետ՛ զի ամենայն որ հաւատայ ի Ն ա ' մի' կորիցէ, այլ ընկալցի զկեանսն յաւիտենականս» (8ովհ. Գ 16):

Պատգամը, զոր բերեց Ն ա աշխարհին ծննդյան իսկ օրից, հեշտակների ավե­տիսն էր. «Փա ՜ռք ի բարձունս Աստուծոյ, և (երկիր խաղաղութիւն, ի մարդիկ հա- ճութիւն» (Ղուկ. Բ 14):

12Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն

й Ч пП ъ * * п № р “ I” ^ ‘ օն յ՚՚տ տ տ տ Յ ^ ՚տ ւ.^

1 Т 4 « ^ ^ ^ а ^ .С Х Т ^ “Д է -I» « а д - . « и « а д ь " |՝" մ“ "-

* * Ь Я Л З т т • * * • * » ^ . . ւ դ Հ Հ Գ Ճ Հ Տ Ճ .

а ? 2“ с в ՜ 1" ’ ՞ " ՝ ■л , “ ' 4ի ь „ р ш щ ь . , ^ - ^ Д Д » Տիրոջը ' Ասավածորդ-

մ Ա որ Զերո.Ր Սոբութւան, Զեր նվիրապետական Աթոռների պետերին, 2եր Եկեդե-

տ տ հ տ » 4ետխի իրակա՜ЬШвПА ^ ш ^ Й ь Г » ^ й " Ч Г " 4 ^ " ^ “ Р 2 Ь ™ ЧЬИ ш ф иш пччпЛ բարի

աղոթողը և եղբայրն ի Քրիստոս մա րդա ցել, ՀՈԻՍՏԻՆԻԱՆ

Բ Ո Ի Խ Ա Ր Ե Ս Տ Պատոիօփք Ռոսֆնիսւփ

Զերդ Սրբություն, Աիրեցյալ Եղբայր ի Քրիստոս.Անձամբ մեր և Բուլղար Ուղղափառ Եկեղեցու Ս. Սինոդի անունից սիրով ու

սրտագինս ողջունում ենք Զ եզ Քրիստոսի ծննդյան և 1965 նոր տարվա տոների

^ ^ Հրեշտ ա կների երգով ավետվեց Քրիստոս Աստուծո ծնունդը, իբրև ամենա- նշանակալից իրադարձությունը մարդկային պատմության: Հրեշտակներն ավետե­ցին, որ նորածին Քրիստոսը պիտի փառաբանի երկնավոր Հորը ե պիտի քարողի խաղաղություն ու հաճություն մարդկանց միջև, դրանով իսկ գոհացում տալու հա­մար մարդկանց ամենանվիրական զգացմունքներին:

Ս- Ծննդյան այս ուրախալի տոնին, մենք ևս պետք Է մեր ձայնը միացնենք հրեշտակների օրհներգության' «յերկիր խաղաղութիւն և ի մարդիկ հաճութիւն»: Եվ մեր ձայնը ներկայիս պիտի հնչի առավել ուժգին, քան Քրիստոսի հետնորդների ձայնը անցյալում, որովհետև այսօր խաղաղությունը և հաճությունը առավել վտանգ­ված են, որովհետև կործանման միջոցները երբեք այնքան զորավոր չեն եղել, ինչ­քան մեր ժամանակներում:

Աղոթագին հայցում ենք Քրիստոս Աստուծուց, որ օրհնաբեր ու բարօր լինի նոր տարին, որպեսզի բոլոր մարդիկ աշխարհում ապրեն խաղաղությամբ ու սիրով և կատարեն բարի ու ճշմարիտ գործեր' ի փառս Աստուծո, հանուն խաղաղության երկրի վրա, հանուն բարեկամության ժողովուրդների միջև, հանուն հաճության մարդկանց միջև:

Կրկին ողջունում ենք Զեզ եղբայրական համբույրներով և աղոթում աո Աստ ­ված, որ պարգևի Զեզ քաջառողջություն և ուժ' երկար տարիներ ծա ռա յելու համար Զեր Քրիստոսասեր հոտին:

Հանձնվելով Զերդ Սրբության սուրբ աղոթքներին, մնամ'Կ8ՈԻՐԵՂ

Ս Ո Ֆ Ի Ս. Պատրիարք Բւււլղսւրիափ

Նորին Երանություն, Ամենայն Հա յոց Պատրիարք և Կաթողիկոս, ի Քրիստոս մեր խոնարհության պաշտոնակից Տ. Տ. վսպգենին, ցանկություններ, համբույրներ, եղբայրական ողջույններ և սրտագին շնորհավորանքներ:

Լցված մեր առաջնորդների, մեր միաբանության և հավատարիմ զավակների հոգևոր խնդությամբ, փառաբանում ենք Քրիստոսի Ծննդյա ն փառավոր տոնը:

Ցանկանում ենք սղդ առթիվ բաժանել այդ ուրախությունը մեզ թանկագին Զերդ Սրբության, առաջնորդների, միաբանության' Հա յոց քույր Եկեղեցու հետ և մեր ընդհանուր աղոթքներով խնդրել աստվածային ողորմությունը' շնորհելու մարդկության «յերկիր խաղաութիւն և ի մարդիկ հսւճութիւն»:

1965

Այս մտածումներով և ցանկություններով, ազնվաբարո մեր Բարեկամին' Զերդ Սրբության, ցանկանում ենք Աստուծուց Երկար կլանք և քաջառորջու- թ|ուն' ի փառս Հա յոց բույր Եկեղեցու:

Շնորհավորում ենք նա և առաջիկա 1965 թվականը: Հղում ենք Զեզ մեր հի­նավուրց շնորհավորանքները;՜

«Քրիստոս ծնսւ'ւ»:Հա նձնում ենք մեզ Զեր սուրբ աղոթքներին և մնում նորածին Քրիստոս

Փրկչով Զեր եղբայր և ծառայակից՝

ՀԵՐՄԱնՊատրիարք համայն Սերբիսւփ

Բ Ե 1 . Գ Ր Ա Դ

Զերդ Սրբություն.Այս լուսավոր տոնին, երբ հրճվալի սրտով փառք ու պատիվ ենք ձոնում Բեթ-

ղեհեմի քարայրում ծնված Խաղաղության Իշխանին, Զերդ Սրբության հղում եմ սրտագին և անկեղծ բարեմաղթություններ: • Բեթղեհեմի փառաբանյալ Ս՜անուկը մեծագույն խաղաղարարն է, խաղաղարարը մարդու և Աստուծո միջև, խաղաղա­րարը ժողովուրդների և համայն մարդկության, և մենք կամենում ենք ամբողջ հո­գով հետևել Նրա ն:

Անձամբ իմ, Չեխոսլովակիա|ի Ազգա|ին Եկեղեցու կենտրոնական խորհրդի և մեր հավատացյալ .ժողովրդի անունից, կամենում եմ հայտնել մեր ուրախությունը առ այն, որ մենք կարող ենք ընթանալ եղբայրական միասնության ճանապարհով, Զերդ Սրբության և Զեր գլխավորած Եկեղեցու հետ միասին:

Ս՜աղթում ենք, որ Տերը առատորեն բաշխի իր շնորհները ամենքիդ' Զեզ , Զեր Եկեղեցու հոգևոր դասին և համայն հայ ժողովրդին 1965 թվականին, որը, վստահ ենք, նորից կհանդիսանա գործակցության տարի: Թ ո 'ղ Տիրոջ պատվիրաննեոը կյանքի և խաղաղության մասին առավել ամրապնդվեն երկրի վրա և թո՛ղ մարդ­կանց սրտերում զորանան խաղաղության, ուրախության և հույսի զգացումները:

Ես հավաստիացնում եմ Զերդ Սրբութ յա ն.իմ խորին նվիրվածության մասին և, հայցելով Զեր աղոթքները, մնում եմ անկեղծ սիրով ի Քրիստոս,

ԴՈԿՏ. ՄԻՐՈՍԼԱվ ՆՈՎ.ԱԿ Պատրիարք Չեխոսլովակլան Եկեղեցու

Պ Ր Ա Գ Ա

Ուրախությամբ ուկնդրելով սուրբ հրեշտակներին, որոնք փառաբանության եր­գերով ավետարանում են, որ այսօր ծնավ մեղ համար Փրկիչը Դա վթի քաղաքում, որ է Տերն մեր Քրիստոս, և այդ ուրախությունը Զերդ Սրբության ևս հաղորդելով, խնդրում ենք մեր մարդացյալ Տիրոջ, որ պահպանի Զ եզ առողջ, անցավ, և աստվածասեր ու աստվածահաճո կերպով հովվեք Ձեզ վստահված Տիրոջ հոտը՝ ի փառս մեր Քրիստ ոսի, մեր Ուղղափառ Եկեղեցու:

Այս առթիվ մաղթելով, որ Տերը օրհնի Զ եզ և Իր շնորհները բաշխի նոր տարվա առթիվ, ողջունում եմ սրտանց Զերդ սիրեցյւսլ Սրբության և մնում ի Քրիստոս Եղբայր Զեր,

ԽՐԻՍՈՍՏՈՄՈՍԱրքեպիսկոպոս Աթենքի և Ոալլայն Հունաստանի

Ա Թ Ե Ն 8

Դա րեր առաջ էր Բանն Աստուծո, որ երկրի վրա և մսուրի մեջ պիտի ծնվեր որպես Մանուկ, որը պիտի աղատեր մարդկությանը մեղքի ստրկությունից և պիտի բարձրացներ մարդու անկյալ պատկերը:

Մեր հոգու խորքից շնորհակալ լինելով մեր Տեր Աստ ուծուց, որ Իր շնորհիվ, դարձյա լ արժանանում ենք տոնելու Ն րա ծնունդը երկրի վրա, մարգարեի հետ

14Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն

. ւ Ւ1.Ո «Օոհնեսււ Տէո Ասւոուած Իսրայելի, զի 1ա19 ե1 մե4. և “ *րարբացականչում Ենք. П I Ա 6 8 ) , և հրեշտակների հետ ուրախությամբ

11 խաղաղով, Ի մարդիկ

հսւճութիւն» (Ղոփ- ե„ ւսւլ Սրբությանը այս ուրախ տոնի աոթիվ. աղոթում

ենօ Հ է ա Հ ̂ աՎրդաՐց ,ա Ր ս ն դ ծդ ն . որսյեսղի պահի Զեւլ ա ռողջ ն օրհնի ևենք մեղ համար սարդ » I I ծԵոին> ի բարօրություն Եկեղեցու, արժանացնիհաջողություն պարդ , - П • մարդեղությունը մարդկային ցեղի փրկու-

Զերդ Սրբության սիրող եղբայր ի րիստոս, ц-ԱԿԱՐԻՈՍ

Միւորոպո;|ււո Կիպրուփ

Ն Ի Կ Ո Զ Ի Ա

Ջեոմաօհն շնորհակալություն կհայտնենք Ձեր եղբայրական աւլՍիվ պատ­գամին համար և կվստահեցնենք Զերդ Սրբությունը՝ Զեր երջանկության 1ւ մեր Տիրեց,ալ ժողովրդի բարգավաճման, ինչպես նաև համաշխարհային եղբայրության և խաղաղության պահպանության համար մեր անկեղծ աղոթքներուն մասին:

ԿԱՐԴԻՆԱԼ ԱԴ.ԱՏԱՆ8ԱՆ

4 Ա Տ Ի Կ Ա Ն

Սրտի մեծ ուրախությամբ ստացանք Զեր բարեմաղթությունները Ս. Ծննդյա ն

առթիվ:Հաճեցեք ընդունիլ փոխադարձ մեր սրտագին մաղթանքները, միացած մեր

աղոթքին առ ամենաբարին Աստված, որպեսզի պարգևն Զեզի երջանիկ և սուրբ տարի, լի հոգևոր և ժամանակավոր մխիթարություններով և բազմաթիվ հաջողու­թյուններով, հօգուտ հոգիներու, ի պայծառություն Ս. Եկեղեցվո և ի սփոփումն մեր սիրելի հայ ժողովուրդին:

Հիսուսի ծնունդը, որ Արդարության Արեգակին ծագումն է հաշխարհ, թող լուսավորե բոլոր միտքերը. որպեսզի մարդիկ Աստուծո դառնան անկեղծությամբ և հավատարմությամբ և ջանան Անոր հաճելի ըլլալ: Աշխարհի խաղաղությունը կապ­ված է մարդկության Աստուծո ընծա|սւծ փառքի տրիտուրին. «Փա՜ռք ի բարձունս Աստուծոյ, և յերկիր խաղաղութիւն, ի մարդիկ հաճութիւն»:

Կթևակոխենք տարի մը, որուն ընթացքին հայ ազգը հիսնամյակը պիտի կա- տարե տարագրությանց և ջարդերու: Ասոնք, մեր պատմության ամենատխուր օրե- րեն մին ըլլալով հանդերձ, կհանդիսանան, մեզի և ապագա սերունդներուն, ճշմա­րիտ վառքի և պարծանքի օրեր, որոնց մեջ մեր աննման ժողովուրդը, վարդանանց հարազատ սերունդը, ցույց տվավ, իր արյունով իսկ, իր սերը կրոնի և հայրենիքի:

Ս՜եզի համար անպատում մխիթարություն ՛եղան Պավդոս Զ Սրբազան Քահա- նայապետին հրավերը՝ ուղղված աշխարհի կաթողիկե բոլոր եպիսկոպոսներուն' այդ հիշատակը կատարելու' և Նորին Սրբության մասնակցությունը անմահ սուրբ պա­տարագին, զոր, այդ առթիվ, մատուցինք Ս. Պետրոսի Ս՜այր Տաճարին մեջ, 18 նո­յեմբեր 1964:

Հաճույքով կարդացինք նաև Զեր կոնդակը, որով, պանծացնելով հիշա­տակը մեր նահատակներուն, կհրավիրեք հայությունը ընթանալու անոնց վսեմ օրի­նակին համաձւս|ն:

Մաղթելով, որ Աստված, բարեխոսությամբ մեր նահատակներուն, հաճի |սել Զեր և մեր աղոթքը, մնամք եղբայրական սիրո ջերմ ողջունիվ և հարգանոք, Զեր Ս. Օծության Աղոթակից,

ԻԳՆԱՏԻՈՍ ՊԵՏՐՈՍ ԺԶ ՊԱԹԱՆՅԱՆ Կաթոդիկոս-Պատրիարբ Տանն Կիւիկիո

Բ Ե 8 Ր Ո Ի Թ

1965

Կխնդրեմ Զերդ Սրբության ընդունելու իմ սրտագին բարեկամական ողջույն­ներն ու շնորհավորանքները նոր տարվա և. Քրիստոսի Ս- Ծննդյան տոների առթիվ:

Ս-ղոթելով հայցում ենք աստվածային շնորհներ, առողջություն և. մեծ հաջողու­թյուններ Զեզ, ի բարօրություն հայոց հինավուրց Եկեղեցու և համայն քրիստո­նեության:

ԳՈԻՍՏԱվ ՏՈԻՐՍ

Լատվիայի Ավետւսրանական-Լութերակւսն Եկեղեցու Արքեպիսկոպոս

Ռ Ի Գ Ա

Զերդ Սրբություն.

Ս՞եր Տեր Հիսուս Քրիստ ոսի քրիստոնեական այս խնդության օրերին, որ Նրա ծննդյամբ խաղաղություն են բերում մեր երկրին, ողջունում եմ Զերդ Սրբության և սրտանց շնորհակալություն հայտնում Զեր ողջույնի և բարի ցանկությունների համար:

Առա ջիկա նոր տարին թո՞ղ լինի խաղաղության բարի տարի բոլոր ժողովուրդ- ների համար, տարի Աստուծո ողորմության նրանց համար, որոնք ապավինում են Նրա երկնային օգնության Ա օրհնության:

Ընդունեցե՛ք, Զերդ Սրբություն, անկեղծ ցանկությունս և. աստվածային օգ­նությունը Զեր սուրբ աշխատաանքների մեջ:

Խորին հարգանքներով, Զ եզ անկեղծ,ՑԱՆ ԿԻՅՎԻՏ

էստոնիայի Ավեւոարանւսկան-Լութերակւսն Տ Ա Լ Լ Ի Ն Եկեղեցու Արքեպիսկոպոս

վեհափա՛ռ Տեր.

Մեծ ուրախությամբ ստացանք Զերդ վեհափառության շնորհավորական ն ս - մակը, որ Բեթղեհեմի անճառ խորհուրդին սրբազան ոգեկոչումով, կբերեր ավե­տավոր արձագանքը Ս- էջմիածնի, մաղթանքներու 1ւ գեղեցիկ իղձերոլ հուսադրիչ օձությամբ:

Շնորհակալ ենք, վեհա վւա ՚ռ Տեր, այն աստվածահաճո աղոթքներուն համար, զոր մշտամրմունջ կբարձրացնեք առ Աստ ված, ի բարգավաճումն Մխիթարյան ուխտիս, վստահ ենք, թե ադոնց օժանդակությամբ է, որ պիտի կարենանք ի գլուխ հանել մեր նվիրական առաքելությունը' ի պայծառություն Ս. Եկեղեցվո և Հա յ ազգիս:

Ձայնակից ենք ցնծագին, վեհա փ ա ՛ռ Տեր, աղոթանվեր զգացումներով, հա­մայն աշխարհի խաղաղության և հատկապես եկեղեցիներու միջև եղբայրական սիրո և սերտ միության Զեր մաղթանքներուն: Արևելքի և Արևմուտքի մեծ եկեղեցիներու միջև ստեղծված նոր ոգին թող պսակվի Քրիստոսի օրհնությամբ, և չքանան դա­րավոր արգելքներն ու դժվարությունները, Սիրո Արեգակի ջերմությամբ:

Ամանորի սեմին, այս զգացումներով ցանկալի է մեզի ոդջունել նոր դարա­շրջանի մը երջանիկ արշալույսը, մինչ խորին մեծարանքով միաբանությանս և մեր սրտագին շնորհավորանքը կուղղենք Զեղի, մաղթելով երջանիկ ու արևշատ օրեր, բեղուն և արդյունառատ գործունեություն, և կատարումը Ձեր աստվածանվեր նպա- տակներուն, ի պայծառություն Հա յ Եկեղեցվո և հուրախություն բովանդակ հայ ժողովուրդին, հայրենիքի և Սփյուռքի մեջ:

Հա յցելով խոնարհաբար Զեր սուրբ աղոթքներուն օժանդակությունը համօրեն ուխտիս համար, և ողջունելով Ս. էջմիածնի միաբանությանդ բոլոր սիրելի անդամ­ները, լավագույն զգացումներով և ամենախորին հարգանքներով, մնամ Զերդ վ ե ­հափառ Տերության աղոթակից,

Հ. ՀՄԱՅԱԿ ՎԱՐԴԱՊԵՏ ԿԵՏԻԿՅԱՆ Ընդհանուր աբրսւՈալր Մխիթարյան միաբանության

4 Ե Ն Ե Տ Ի Կ

16է Տ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն

գին մաղթանքներով: հա,տութւան և խաղաղութւան ցանկալիԵրբ երկինք հրեշաակներով իր • Ենք նորածին Փրկչին, որ վեհա փ ա ռ

ավետիսը կերգե համայն մաՈԴԿ Բ1 ՚ կ քաԱձնված հոտին դւխեն անպակաս.

и8 г : ,пр й ^ т ; ^ : » ^ ь Г 5 Ьпа 7 п ь ^ ■ * - * . * - . *րով բա րձրա ցումըև էրջա նկո^ունը^ . ն ն |ճ լ <Քրիս1ՈՈս ծնսւՂ ե յայտնե-

^ շնորհավորող,ուններն ու մաղ-

Р Եղբայրական հարգալից ոդջունիվ, աքւոթակք,9|}.է.ՍրՈՊ վ ա ր դ ա պ ե տ ՀԱՊՈԶ8ԱՆ

Արքեպիսկոպոս և ընդհանուր աբբսւվ ի Ե Ն Ն Ս.

Սուրբ վայրերի բոլոր Ֆրանսիսկյան վերակացուները և ես վերստին միանում ենօ Զերդ Սրբության. Ս. Եկեղեցուն և եշմիածնի ժողովրդին, մեր Տիրոջ կ վ ա ր ­դապետի Հիսո ւն Քրիստոսի Ս. Ծննդյան և Աստվածահայտնության հրաշափ լոլ-

ՐԻն Մենք՞Կ^ւսա նք և կաղոթենք, որպեսզի «յերկիր խաղաղութիւն ի մարդիկ հ ա ճ ո ւթ ի ւն » պատգամը հիշվի բոլոր ազնիվ և անկեղծ մարդկանց և կառավարու­

թյունների կողմից:Եղբայրական քրիստոնեական սիրով Լէ,ն ոԻՍ կՈՊԻԵԱԻ

Ե Ր Ո Ի Ս Ա Ղ Ե Մ Վերակացու Սուրբ Երկրի

Շնորհն ե խաղաղությունը մարմնացած Տիրոջ՝ Քրիստոսի, թո՛ղ լինեն Զեր

Եկեղեցու հետ: 4իԱԵր դ . ՀՈիՖՏ

Եկեղեցիների ՈամաշխարՈափն խորՈրդի ժ Ը Ն Ե վ ընղՈանուր քարտուղար

Ա Ն Դ Ր Կ Ո Վ Կ Ա Ս Ի Մ Ո Ւ Ս Ո Ւ Լ Մ Ա Ն Ն Ե Ր Ի Հ Ո Դ Ե Վ Ո Ր Վ Ա Ր Չ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Շ Ե Յ Խ Ո ՒԼԻ Ս ԼԱ Մ Հ Ա Ք Ի Մ Զ Ա Դ Ե Ի Ն

Մ Ո ՒՖ Տ Ի Վ Ե Լ Ի Զ Ա Դ Ե Ի ՆԲ Ա Ջ Ո Ի

Սրտագինս ողջունում ՛ենք Զեզ և Զեր հավատացյալ հոտը առաջիկա 1965 թվականի առիթով: Ամբողջ հոգով մաղթում ենք հաջողություն Զեր աստվածա­հաճո գործունեության' ի բարօրություն մարդկանց և համրապնդումն ժողովուրդնե- րի միջև եղբայրության ու բարեկամության: Թ ո 'ղ Տերը պարգևի Զեզ երկար կյանք և քաջառողջություն:

վ Ա Զ Գ Ե Ն Ա ԾԱՅՐԱԳՈՒՅՆ ՊԱՏՐԻԱՐ« ԵՎ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ

Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն ԱՄԵՆԱՅՆ Հ.ԱՅՈ8

Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն ՀԱ Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ ԻԿ Ո Ս վ Ա Զ Դ Ե Ն Ա

Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի ՆՇնորհավորում ենք Զեր նոր տարին և Քրիստոսի Ծննդյա ն տոնը: Մաղթում

ենք քաջառողջություն և հաջողություններ խաղաղության համար մղվող պայ-

Շեյխոլլիսլամ՝ ՀԱԱԻՄՏԱԴԵ Մուֆտի' վԱ|,Ի«ԱԴԷ

1965

ԱՄԱՆՈՐԻ Եվ ՓՐԿՉԻ ՀՐԱՇԱՓԱՌ Եվ ՍՈՒՐԲ Ծ՜ՆՆԴՅԱՆ ՏՈՆԵՐԻ ԱՌԹԻվ

• ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԾԱՅՐԱԳՈՒՅՆ ՊԱՏՐԻԱՐՔ Եվ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍՆՈՐԻՆ ՍՈՒՐԲ ՕԾՈՒԹՅՈԻՆ

Տ. Տ. Վ Ա Զ Գ Ե Ն Ա ՀԱՅՐԱՊԵՏԻ Եվ ՆՎԻՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ԱԹՈՌՆԵՐԻ ՈԻ ԱՌԱՋՆՈՐԴԱՐԱՆՆԵՐԻ

ՄԻՋԵվ ՓՈԽԱՆԱԿՎԱԾ ՈՂԶՈԻՅՆԻ ՀԵՌԱԳՐԵՐՆ ՈԻ ԳՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

Ս՜եծի Տանն Կիլիկիո Կաթողիկոս Նորին Ս. Օձություն Տ. Տ- Խ Ո Ր Ե Ն Ա-ին,

(Ա նթիլիա ս),Երուսաղեմի Հա յոց Պատ րիարք ամենապատիվ Տ. Ե Ղ Ի Շ Ե արքեպիսկոպոսին

(Երուսա ղեմ),Թուրքիո Հա յոց Պատ րիարք ամենապատիվ Տ. Շ Ն Ո Ր Հ Ք արքեպիսկոպոսին

(Ստսւմբուլ),Բարեխնամ բոլոր թեմակալ առաջնորդներին և գերապատիվ եպիսկոպոսներին:

Ս՜եր Տիրոջ և Փրկչի սուրբ ծննդյան ավետիսով վերստին կբացվին լուսե դռները երկնքին, բաշխելու համար մեր հուսացյսղ հոգիներուն երազի պես անո.շ երգը հրեշտսւկներուն'

«Յերկիր խաղաղութիւն, ի մարդիկ հսւճութիւն»:Արարիչը մեր և պարգևատուն բարյաց, տիեզերքի ներդաշնակության օրենքն է

որ կառաքե աշխարհ, մարդկության համայն, իբրև գերագույն բարոյական պատ­գամ, ցույց տալով մարդոց և ազգերուն բոլոր' ճամբան փրկության, ճամբան երջան­կության:

Սիրո և խաղաղության պատգամը Աստ ուծո' կհնչե այսօր մանավանդ, տիրա­պես հզոր ու հրաշքի պես պայծառ, որպեսզի այլևս ոչ մեկ Կայ՛են չկարողանա սպա­նել իր եղբայրը' Աբել:

«Փա ՜ռք ի բարճունս Աստուծոյ»:Փա՜ռք Խաղաղության Իշխա՛նին1Եվ «Երա նի՜ խաղաղարարաց, զի նոքւս որդիք Աստուծոյ կոչեսցին»:Ս. Ծննդյա ն ավետիսով կշնորհավորենք և կողջունենք Զեզ և Սա յր Աթոռ

Ս. էջմիածնեն կհղենք Ս՜եր հայրապետական օրհնությունը համայն Ս՜եր հավա­տացյալ զավակներուն, բարի մաղթանքներով, որ նոր տարին ըլլա խաղաղության տարի, արդարության տարի և եղբայրության տարի' եկեղեցյաց և ժողովրդոց հա­մար:

«Քրիստոս ծնա՜ւ և յայտնեցա՜լ»:վ Ա Տ Գ Ե Ն Ս

ԾԱ8ՐԱԳՈԻՑՆ ՊԱՏՐԻԱՐՔ Եվ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ

I

18Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն

. . հո ուոաոԿւ!եօիե Ьши թեմական ս կենտրոնականՆմանօրինակ շնորՏավորական գրոփւ _ լ|իոփւան կենտրոնական վարչական նա­

խորդողներին. Հայկական բԱ' րէ’գՈ[' Ը գալուստ Կյոզպհնկւան Ոիմնսւրկութւան կենւորո-խագաՈ պր. ԱլհՏս Մանուկյանին СМ«-ЗпрЙ. ^ Л ц Ь 5 ЩЬрЬф. Պէրղիղանին (Լիսա- նական խնամակալության А Й ш "« П * * • „ Լ ^ Լ ս մ ի խառնաժողովին (Լոնդոն). Ս. եշմիասնի

! й К м * տ տ ձ ք Տ Տ Յ . з в ь г г

ս Հոգևոր ճեմարանի բարերարներին ս Օանոթ ասգաւին դեմքերին.

Ն Ո Ր Ի Ն Ս. Օ Ծ Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն Տ. Տ . Վ Ա Զ Գ Ե Ն Ս.,

Ծ Ա Յ Ր Ա Գ Ո Ի Յ Ն Պ Ա Տ Ր Ի Ա Ր Ք Ե Վ Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն ՀԱ Յ Ո Ց

Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն

վեհափա՞ռ Եղբայր ի Քրիստոս.Ն ոո տարման և Ս. Ծննդյան բարեբաստիկ տոներուն առթիվ, Զերդ Սրբու­

թյան կներկայացնենք Մեր սրտալից շն չա վ որութ յո ւնն երն ու ջերմագին բարե-

մաղթ; 2 թ եննե;ք - բ ո լՈր սրտե, որ Աստված հարցն մերոց. Զեղի պարգևե քաջառողջ և երջանակալից երկար կյանք՝ լի հաջողությամբ к բարօրությամբ:

Ջերմեռանդն կաղոթենք, որ 1965-ը ըլլա արդարութ[ան տարի մը հայ ժողո-

վուրդին համար: -Թող Խաղաղության Իշխանը, Տեր Հիսուս Քրիստոս, խաղաղություն շնորհե

համայն մարդկության, և անշարժ ու անսասան պահե ու պահպանե Հայսւստանյայց Ս- Եկեղեցին, մեր նվիրապետական Ս. Աթոռները և ազնվական հայ ժողովուրդը' ի խնամս մարդասիրության յուրո:

Մնամ եղբայրական սիրո ջերմ ողջունիվ, աղոթակից'Խ Ո Ր Ե Ն Ա

Կաթողիկոս Մեծի Տանն Կիփկիո

Ա Ն Թ Ի Լ Ի Ա Ս

Նոր տարվան և Ս. Ծննդյան բարեբաստիկ առթիվ, մեր անունով, Ս. Հակոբա միաբանության և Հորդանանի մեր համայնքի կողմե, հարգանքով կներկայացնենք մեր ամենասրտագին շնորհավորությունները ն. կաղոթենք Ամենակալին, որպեսւլի շնորհե Զերդ Սրբության հարատև առողջություն, բազում երջանիկ տարիներ, լի հաջողությամբ և բսւրգավաճմամբ, և անսասանություն մեր Մայր Եկեղեցվու|ն' Ս- էջմիածնին:

ԵՂԻՇԵ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ

Պատրիարք Ոսւյոց ԵրուսաղեմիԵ Ր Ո Ի Ս Ս . Ղ Ե Մ

վեհափա'ռ Տեր.

Ամանորի և. Ս. Ծննդյան տոնի երջանիկ առիթներով, կուգանք մեր կողմե և հանուն Պատրիարքությանս հոգևորական դասուն, պաշտոնական բոլոր մարմիե- ներուն և համայն հավատացյալ հոտին, շնորհավորել Զեր Ս. Օծությունը և մաղթել վեհիդ և Մայր Աթոռի միաբանության երջանիկ տոնակատարություն: Կաղոթենք այս առթիվ, որ Աստված շնորհե Սրբությանդ երկար ու քա ջա ռորջ կյանք և ար- դյունառատ պաշտոնավարություն:

I в ք յ" 1 մլա նկսյ81Այւ ^Րկյի Ծննդյան առթիվ աշխարհի ավետված խաղաղությունը Ա համերաշխության եղբայրական ոգին տիրապետող դառնան մարդոց սրտերուն և

1965

1965 Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 19

սպ գերոլ հսւրսւբերությանց մեջ, ու մենք արժանի ըլլանք արձակ հոգիով եղանա­կել հրեշտակային մեղեդին.

«Փսւ՜ռք ի բարձունս Աստուծոյ, և յերկիր խ ա ղ ա ղ ո ւմ ն , ի մարդիկ հսւճութիւն»: Եվ ավելի երջանիկ սրտով օրհներգենք.

«Երկար կեանք տուր Հայրապետին,Երկար օրեր ' Հա յոց Հոր:Տե՜ր, անսասան պահիր դու միշտ й п իսկ հիմնած Ս՛այր Աթոռ»:

Կմատչինք, հանուն ամբողջ մեր համայնքին, Օծելույդ Ս. Աջին ի համբույր: Խոնարհ ադոթակից'

ՇՆՈՐՀԴ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ Պատրիարք Ոսւլոց Թուրքիո

Ս Տ Ա Մ Բ Ո Ի Լ

Ամաեոորի Ա Ս. Ծննդյան տոների աոթիվ, Ամհնա|ն Հայոց վեՈավւսւո Հաւրապետի անունով, ■յտացվեցին նան. ամենաջերմ Ա Ոսւրգալից ւլգացմունքներով գրված բազմաթիվ այլ շնորհավորական հեռագրեր Ա նամակներ արտասաՈմանի և ներքին մեր բոլոր բեմերի թեմակալ առաջնորդներից, աւլգա|ին-եկեդեցական, մշսւկութա|ին, հայրենակցական, տիկնանց, օրիորդաց Ա երիտասարդաց զա- նաւլան կազմակերպություններից, Ոալ և օտար պաշտոնական սւնսնավորութ|ուններից:

հ ա յ ր ա պ ե տ ա կ ա ն հ ա ն դ ի ս ա վ ո ր ս ո ի ր բ պ ա տ ա ր ա գ ե վ ք ա ր ո տ

• ՄԱՅՐ ՏԱՃԱՐՈԻՄ ՓՐԿՉԻ ՀՐԱՇԱՓԱՌ ԾՆՆԴՅԱՆ ՏՈՆԻ ԱՌԹԻվ

ոգեշունչ հետ ևյա լ ք ա ր ո զ ը , օրվա տոնի հա մա մ ա րդկա յին հոգ և որ, բա րո յա կա ն մեձ

նշա նա կությա ն մ ա սի ն , հ ա մ ե մ վ ա ծ կրո ն ա ֊

բույր, և հա յրենա շունչ խ ո հ ե ր ո վ , ին չպ ես նաև

ա պ րի լյա ն մ ե ծ եղեռն ի Տ Օ -ա մ յա կ ի խ որհրդ ով

օծուն.

«Մեր Ս. Ավետարանը կպւստմե մեւլի, թե երկու հազար տարիներ առաջ, երանելի գիշեր մը, պա|ծսւռ լույս իջա վ երկնքի հեռուներեն ու հրեշ­տակներ երգեցին.

««Փսւ՜ոք ի բսւրձունս Աստուծոյ, յերկիր |սւս- ւլաւլութիւն և ի մարդիկ հաճութիւն»:

Այս անուշ երդով, այս փրկարար պատգա­մով, արարիչն Աստված Իր Միածին Որդին ըն­ծա ուղարկեց մարդկության, որպես պատաս­խան' խաղաղության 1ւ արդարության ծարավի հոգիներու մեծ սպասումին;

Նյութին և բիրտ ուժին պայմանեն ձերբա­զատվելու որոնումներեն ու մաքառումներեն, ծնունդ առին տակավ առկայծումները մարդկա­յին ազնիվ զգացումներու և խիզախ մտածում- ներոլ, որոնք դարերու հոլովույթով բյուրեղ դառնալով, եղան տեսիլք ո ւ աղոթք և շիկացած աղերս առ մարդասերն Աստ ված, ի կատարումն օրինաց և մարգարեից, ի լրումն բարոյական իդեալներու:

Պատմության մեջ, բյուրեղացումի և պայ­ծառացումի մեծ հանգրվան մը հանդիսացավ անտարակույս֊ ծնունդը Հիսոււփ , որ եղավ մարմնացումը Աստուծո խոսքին ե մարդոց երա­զի՛ն, մարդկային կ|անքի նյութին պայմանը լու­սավորելով, սիրո 1ւ խաղաղության բարոյակակ օրեէւքով:

Հունվարի 6 -ի ն , չորեքշա բթ ի, ավանդական

շուքով և հա նդիսությա մբ, Մ ա յր Տա ճա րում

տ ոնվեց Ք րիստ ոսի Ս. Ծննդյան տ ոնը,Առա վոտ յա ն ժա մերգությունը պ ա շտ վեց

Մ ա յր Տաճարում, Մ ա յր Ա թ ոռի ամբողջ մ ի ա ­բանության և ճեմ ա րա ն ի ուսանողության

մա սնա կցությա մբ,լհամր 1 2-ին , Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ը Վ ե ­

հարանից առաջնորդվում է Մ ա յր Տա ճա ր,

թա փ որով և ա մպմովանու տ ա կ, մա տ ուցելու

Ս. Ծննդյան հա նդիսա վոր պ ա տ ա րա գը.

Մ ա յր Տա ճա րը լիքն է ա ղոթ ա վոր հա վա ­

տ ա ցյա լների և ուխ տ ա վորների բա զմու­թ յա մբ, Աջակողմյան և ձա խ ա կողմյա ն դա սե­

րում տեղ են գրավել պա շտ ոնա կա ն ա նձինք։

Օրվա մեծ խորհրդի ներշնչման տ ա կ, Մ այր Տաճարի զանգերը հնչում են ա վետ ա վոր և

վեհ, մինչ հինավուրց Տա ճա րի խ նկա բույբ

կամարների տա կ, ա ղոթքի մրմունջների, զվարթ լույսերի հեղեղի մեջ, թնդում է

Ծննդյան հոգեւղարար մեղեդին '

« Ք ր ի ս տ ո ս ծ ն ս ւ՜ւ ե յս ւ յտ ն ե ց ա 'ւ » :Սկսվում է հա յրա պ ետ ա կա ն սուրբ պա տ ա ­

րադ/։: Սեղանին սպ ա սա րկում են գերա շնորհ

Տ. Ասողիկ և Տ. Վարղան եպ իսկոպ ոսն երը ,

հոգեշնորհ Տ. Մուշեղ, Տ. Մ ե սրոպ , Տ• Արսենվարդապետները և սա րկա վա գների խ ումբը։

Մ ա յր Տաճարի երգեցիկ խ ումբը շնորհա ­վ ո ր ե ն կա տ ա րում է սուրբ պ ա տ ա րա գի Կո-

միտ ասյան երգեցողությունր,

аՀա յր մերտ ֊ից առաք, Վ եհա փ ա ռ Հա յր ա ­

պ ետ ը, Ք րիստ ոսի Ս. Ծննդյան մ ե ծ խ որհրդի

ա վետ իսը տ ա լով Հա յ Եկեղեցուն և բով ա ն ­դակ հա յությա ն, խ ոսում է բովա նդա կա լից և

‘ 1905 Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 21

«Մսւրդո Որդի» Հիսուսի մեջ, մարդիկ ճսւնչ- ցան զՈրդին Աստուծո, որովհետև Ան ծնսւվ «խաղաղության և ի մարդիկ հաճության* ավե­տիսով:

Ե վ այսօր ահա, նոր տարվան այս լուսաբա­ցին, մեր Ս. Եկեղեցին վերստին կբերե մեզի ամենուս մեծ ավետիսը, թե ծնավ Մ՛անուկն Հի - սուս, Աստուծո Որդին, որպես Փրկիչ ազգի մարդկան, որպես Արեգակ Արդարության,- որ­պես Իշխան Խաղաղության: «Զի այնպէս սի- րեսւց Աստուած զաշխարհ, մինչև զՈրդին Իւր Միածին ետ, զի ամենայն որ հաւատայ ի Նա մի' կորիցէ, այլ ընկալցի զկեանսն յաւիտենսւ- կսւնս: Զի ոչ աոաքեաց Աստուած զՈրդի Իւր աշխարհ՝ ղի դատեսցի զաշխարհ, այլ զի փրկես- ցի աշխարհ Նովաւ> (Յովհ. Գ 16— 17):

Արդարակորով և լույսի ծարավ մեր ժողո­վուրդը, հայոց հինավուրց ազգը, հավատաց երկնառաք Փրկչին, հավատաց Ս. Ծննդյա ն պատգամին: Հա վա տ ա ց, թե Հիսուսով ' արդա­րությունը և խաղաղությունը պիտի թագավորեն աշխարհի վրա, և թե մարդիկ պիտի ապրին իբրև եղբայրներ, իբրև հավասար ու ազատ որ­դիները միևնույն երկնային Հոր:

Մեր պապերը բարի ա՞յս տեսիլքով ապրեցան և կյանքի ալեկոծ ծովերեն անցան, հեռացան, Հա յոց Մայր Հողին վրա վաստակը թողած իրենց հավատավոր հոգիին, իրենց շինարար հանճա­րին, իրենց արի գործերուն: Ե վ այս տեսիլքով ալ անոնք հաճախ, շատ հաճախ, իրենց աչքերը փակեցին, տառապանքի ու մարտիրոսության ճւսմբաներու վրա:

Նույն այս տեսիյքով նահատակվեցավ մեր ժողովուրդը, հիսուն տարիներ առաջ, աշխարհի մը մեջ, ուր Հիսուս կարծեք երբեք ծնած չըլ- լար:

Մեր Եկեղեցին այս ամբողջ տարին պիտի նվիրե անոնց սուրբ հիշատակին: Այսօր ալ, թեև արյունած սրտով ո ւ ծանրորեն վշտահար, մեր վերածնած ժողովուրդի բոլոր զավակները ան­խտիր, կմնան անշարժ նախնյաց հավատքի վե­մին վրա սուրբ, իրենց լույս տեսիլքներու իրա­կանացման հույսով գոտեպինդ, ու արդար սրտով, կընդունին երգը հրեշտակներուն.

«Փա՜ռք ի բարձունս Աստուծոյ, յերկիր խա- ղաղութի՜ւն, ի մարդիկ հսւճութի՜ւն»:

Արդարությո՜ւն և խաղաղությո՜ւն համայն աշխարհին, բոլոր ազգերուն:

Արդարությո՜ւն և խաղաղությո՜ւն հայ ժ ւ- ղովուրդին:

Անցյա լի մեջ թեև մեր ժողովուրդի կյանքի բաժինը եղավ գուցե ամենատառապալիցը և զարհուրելին, և ա 'յդ իսկ պատճառով, մենք բո­լոր հայերս, զհրիստոս ամուր պահած մեր սրտերուն մեջ, պիտի աղոթենք ու պիտի գոր­ծենք այն աննահանջ հավատքով, թե պիտի հաղթեն, պիտի փառավորվին վերջապես արդա­

րությունն ու խաղաղությունը մեր տառապած երկրագնդի վրա, որպեսզի այլևս աշխարհի մեջ ոչ մեկ տեղ չկրկնվին ապրիլ 24-ներ ու ցե- ղասպան ոճիրներ:

Այս հավատքով ու այս տեսիլքով, ամբողջ տարի մը, ծունկի եկած Միածնաէջ մեր Ս. Սե­ղանի առաջ, Մենք պիտի աղոթենք մեր ժողո- վուրդի մոտ երկու միլիոն անմեղ զոհերու հոգի­ներում համար և անոնց հիշատակը պիտի հա­վերժացնենք Հսղոց քրիստոսատես այս Մայր Հողին վրա, մեր Մայր Տաճարի կողքին կանգ­նեցնելով արձան մը անմոռաց հուշի և սրբազան ուխտի: Ն ույն սեղանի առաջ Մենք պիտի աղո­թենք նա և մեր վերածնած ժողովուրդի կյանքի խաղաղության և բարօրության համար, որ ահա ավելի քան չորս տասնամյակներն ի վեր կապ­րի, կուռճանա, կհզորանա, հուժկու բազուկնե­րով ու հանճարի լույսով կվերաշինե և ծաղիկ կդարձնե Մայր Երկիրը մեր, Հայաստանը ամե­նայն հայոց:

Մ եր հայրենի ներկա իրականությունը, Հ ա ­յաստանի վերածնունդն ու մեր ժողովուրդի ազ­գային զարթոնքը հարազատ պետության հովւս- նիին ներքև, գերագույն հաղթանակն է մեր դարաշրջանի հայոց պատմության և միակ գրա­վականը մեր ազգի գոյատևման, և հետևաբար գերագույն կենդանի հուշարձանը՝ նվիրված ազգի ու հայրենիքի համար զոհված մեր բյուրա­վոր նահատակներուն: Արդի Հայաստանով,ապրող ու ա ճող մեր այս հայրենիքով պայ­մանավորված է և ապահովված գոյությունը հավիտենական Մայր Հայաստանին:

Ուրեմն արդար է և խղճի սեպուհ պարտակա­նություն բոլորիս համար, որ հայոց մեծ եղեռնի հիսնամւա տարելիցը առիթ հանդիսանա առա­վել ամրապնդումի մեր ժողովուրդի հոգևոր, ազգային և հայրենասիրական միասնության:

Արդա ր է, այո՛, և սպասելի, որ այս տարի, գոնե այս տարի, ի սպառ լռեն ամեն տեսակի ներքին տարակարծություններ ու հակամար­տություններ, արտասահմանի հայության ծոցին մեջ, և մեր ժողովուրդի բոլոր զավակները անխտիր միանան, միակամ դառնան, համազ­գային տիրական զգացումի մը մեջ, մեր նա- հատակներու սուրբ հիշատակով եղբայրացած ավելի քան երբեք:

Հւսյե'ր, հավատացյալ զավակնե՛ր Մեր, որ ի սփյուռս աշխարհի, միացե՛ք, համախմբվեցե՛ք ձեր սուրբ տաճարներու կամարներուն տակ, միասին սգացե՛ք, միասին աղոթեցե՚ք, միասին ուխտեցե՚ք: Ե վ նույն միասնական ոգիով, կամ­քով, ձեր հայացքը ուղղեցե՛ք դեպի մոխիրներեն հարություն առած երկիրը մեր հայրենի, որ­պեսզի մասամբ գոնե մխիթարվին ձեր սրտերը սգավոր, և որպեսզի ձեր ուխտը դառնա կենա­րար և ծեր աշխատանքը դառնա ճշմարտապես ազգաշեն, նպատակի մը հասնող:

22ԷՏՍ՜ Ի Ա Ծ Ի Ն 1965

Մահվամբ մահը հաղթած ըլլալու մեր աւլգա- փն մեծ ուրախութւունը. համայն «այութւան Խարիսխ զգացումս է այսօր, որուն ա լյո ւր ը կհանդիսանա մեր հայկական է ո ւ թ յ ա ն ներ­կա իրականությունը և հայրենաբնակ երկու մի­լիոն և ավելի հայության ձեռք բերած խ ճ ո ւ մ ­ները վերջին ավելի քան քառասուն տ ա րիներս

с< Սիրեցյալ պանդուխտ ւլավսւկնե ր Ս՜եր, միա՜ ցե'ք ն. համախմբվեցե՛ք նաև ազգապահպանման նվիրական ու փրկարար գաղափարին և. գործին շուրջ, օրավուր առավել հաստատ հիմերու վրա կազմակերպելով և զորացնելով ձեր եկեղեցա­կան համայնքները, ծեր կրոնական, մշակութա- յին կազմակերպություններն ու կրթական հաս­

տատությունները: .Այսպե ս Է, որ պիտի ամրապնդվի ու պիտի

ծաղկի հայ ժողովուրդի կյանքը հեռավոր ափե- րու վրա ս այսպե՛ս Է, որ առավել ապահով .ււ լուսավոր պիտի դառնա հայոց ապագան:

Հայ ժողովուրդի համար այժմ ժամանակ Է մեկտեղվելու, ներքնապես ամրանալու, միասնա­բար մտածելու և գործելոկ անբաժան կերպով հառաջ ընթանալու:

Ժամանակ Է մանավանդ միացյալ ճիգերով զորացնելու և շենցնելու նոր կյանքի կոչված ե- րիտասարդ Հայաստանը մեր, օգտագործելով, կենսագործելով ամեն հնարավորը և. հնարավո­րին առավելագույնը:

Այսօր, գիտնանք հասկնալ ժամանակը, որ­պեսզի օր մը, ապագային, ժամանակն ալ մեզ հասկնա: Զի ամեն ժամանակ իր ավետիսը ունի, իմաստուն ժողովուրդներուն համար:

Ահա այսպես, մեկ սիրտ, մեկ հոգի, մեր պատ­մության մեծագույն վիշտը մեր սրտին մեջ ա- ռած, մեր սեփական ոտքերու վրա ամուր կանգ­նած, դիմավորենք 1965-ը, բարձր ճակատով, բոցավառ հավատքով դեպի հայոց ապագան:

Կսկսի մեր սուգի տարին, մեր աղոթքի տա­րին, մեր ուխտի տարին:

Եվ հուսով ենք, թե աշխարհի բոլոր մեր քույր եկեղեցիները, և. բոլոր ժողովուրդները, ուր որ մարդկային ազնիվ սիրտ մը կբաբախե, Հա յ Եկեղեցիի կողքին, հայ ժողովուրդի կողքին պի­տի գտնվին, ե. հառաջիկա ապրիլ 24-ին մեզի հետ պիտի աղոթեն հայ ազգի բյուրավոր մար- տիրոսներու հոգիներոլն խաղաղության համար:

Թող բարին Աստված քաղցրությամբ ընդունի մեր աղոթքը և հավերժական լույսերոլ մեջ պսւյ- ծառացնե հոգիները հայ նահատակներուն ււ հավետ սուրբ պահե անոնց հիշատակը երկրի վրա:

Թ ող արդարադատն Աստված ողորմությամբ ընդունի նան. մեր ուխտը, և օգնական ու մար­տակից ըլլա մեր ազգին, ի լրումն անոր սուրբ իղձերուն և տեսիլքներուն:

Եվ թող Աստված հարցն մերոց հավետ ան­սասան 1ւ փառավոր պահե վերածնած Ս՜այր Հայրենիքը մեր՝ բարօրության և խաղաղության մեջ, ն. մեր ազգի զավակներուն առատապես բաշխե Իր ստեղծարար շնորհները և սիրո ումիության ոգին:

Սիրելի' հավատացյալ ժողովուրդ մեր որ ի Հայաստան և. որ ի սփյուռս աշխարհի, մեր ազգային սուգի և աղոթքի այս օրերուն, ան­շարժ կանգնած մեր հերոսական ազգի սրբազան ուխտի ժայռին վրա, մեր հայացքը սևեռած դեպի հեռու և ազատ հորիզոնները արևոտ, հաղթական ձա յնով երգենք հրեշտակ- ներուն հետ՝

«Փա՜ոք ի բարձունս Աստուծոյ, յերկիր խա- ղսւղութի՜ւն և ի մարդիկ հաճութի'ւն*:

Ամենայն հայոց լույս հավատքի վեմ Ս- Էջ- միածնեն, ողջո՜ւյն հայրական և օրհնությո՜ւն աստվածային համայն հավատացյալ հայ ժողո- վուրդին, այժմ և հավիտյանս: Ամեն»:

«Քրիստոս ծնա՜ւ և յսւյտնեցա՜ւ»:Հսւվա րտ սուրբ պ ա ւոա րա գի, Վ եհա փ ա ռ

Հ ա յր ա պ ե տ ի հա ն դ իսա դ րութ յա մ բ, կա տ ա ր­

վում ՛է Ջ ր օ ր հ ն յա ց սրբա զա ն կ ա րգ ը, Ավա գ

Սեղա նի բ ե մ ի ա ռա ջ, ի հիշա տ ա կ Ք ր ի ս տ ո ս ի

մ կրտ ութ յա ն , Հորդա ն ա ն գետ ում։

Ջ ր օ ր հ ն ե ք ի սրտ ա ռուչ ա րա րողությունից

հ ե տ ո, Վ ե հ ա փ ա ռ Հ ա յր ա պ ե տ ը ա ռա ջնորդ­վում է Վ եհա րա ն ի գ ա հա սրա հ ը, ո կ ր ընդու­

նում \է, Ս . Ծննդյան տ ոնի ա ռթ իվ , շն որհա վ ո-րութ յուննեբը Մ ա յր Ա թ ո ռ ի մ իա բա ն ութ յա ն ,

Գերա գույն Հո գ և ո ր Խ որհրդի, Հո գ և ո ր ճ ե մ ա ­

րա ն ի դ ա սա խ ոսն երի , վա նքի ծա ռա յողն երի

և ա յլ պ ա շտ ոնա կա ն ա նձնա վորությունն երի։

Վ երջում խ ո ս ք առն՛ելով, Վ եհ ա փ ա ռ Հ ա յ­

րա պ ետ ը Իր շնորհա կա լութ յունն ու գոհունա ­

կությունն է հա յտ ն ում եղա ծ ջե ր մ շն ո րհա ­

վորա նքների ու բա րեմա ղ թ ութ յուն ն երի հա ­

մ ա ր , ա պ ա օրհնում բ ո լո ր ի ն , մ ա ղ թ ելով ա շ­

խ ա րհին խ ա ղա ղություն և ա զգերին* հ ա մ ե ­

րա շխ ութ յուն ու հա մա գ ործա կցութ յուն ։

Ժ ա մ ը 4 -ի ն , Վ եհա ր ա ն ո ւմ , Մ ա յր Ա թ ոռի

միա բա նութ յուն ը, Գերագուչն Հոգ և որ Խոր-

հըրդի և վերստ ուգիչ հա ն ձն ա ժողովի ան­

գ ա մները և ա յլ պ ա շտ ոնա կա ն ա ն ձին ք ս ե ղ ա ֊

նսւկից են լին ում Վ ե հ ա փ ա ռ Հա յրա պ ե տ ին ։

Նորին Ս . Օ ծոլթ յա ն «Պ ա հպ ա նիչտ -ով վ ե ր­ջա նում է ընդունելությունը։

ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ՎԵՀԱՓԱՌ ՀԱՅՐԱՊԵՏԻ ԱՊՐԻԼՅԱՆ ԵՂԵՌՆԻ ՀԻՍՆԱՄՅԱԿԻ ԱՌԹԻՎ.

ՔՈԻՅՐ ԵԿԵՂԵՑԻՆԵՐԻ ՀՈԳԵվՈՐ ՊԵՏԵՐԻՆ ՈԻՂՂԱԾ 24 ՍԵՊՏԵՄԲԵՐ 1964 ԹՎ.ԱԿԻՐ ՆԱՄԱԿԻ ՊԱՏԱՍԽԱՆՆԵՐԸ

Ն Ո Ր Ի Ն Ս Ր Բ Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն վ Ա Զ Գ Ե Ն Ա,

Ծ Ա Յ Ր Ա Գ Ո Ւ Յ Ն Պ Ա Տ Ր Ի Ա Ր Ք Ե վ Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն ՀԱ Յ Ո Ց

Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն

Զերդ Սրբություն.Երախտագիտությամբ ստացանք այն նամակը, որով Դ ուք հայտնում եք Մ եզ

Հա յ Առաքելական Եկեղեցու Ա աշխարհի բոլոր հայերի մտադրությունը' հիշատւս­կելու Զեր ժողովրդի վեհ զոհաբերումը և աղոթելու նրանց հոգիների խաղաղու­թյան համար:

Հա ճույքով հայտնում ենք Զեզ , որ Մենք հրահանգել ենք, որ սուրբ պատա­րագին, որով սկսվում է վատիկանի տիեզերական երկրորդ ժողովի նիստը, սույն նոյեմբեր ամսի տասնութի օրը, լինի եկեղեցական հանդիսավոր սուրբ պաշտա­մունք: Մենք հրավիրել ենք ամբողջ աշխարհի կաթոլիկ եպիսկոպոսական դասը, որ գրեթե լրիվ ներկա է ընդհանուր ժողովին, միանալու սույն քավիչ պատարագին, որը մատուցվում է հայ ժողովրդի բարի հիշատակին:

Մենք ևս անձամբ միանում ենք աշխարհի եպիսկոպոսներին, հա յցելու Աստու- ծո խաղաղությունն ու հավիտենական հանգիստը մեկնած հոգիների համար, և Նրա ամենաառատ շնորհներն ու բարիքները Զեր և Հա յ Առաքելական Եկեղեցու վրա:

Մենք ցանկանում ենք նա և հայտնել Զերդ Սրբության Մ եր երախտագիտու­թյունը Զեր շերմ ողջույնների և լավագույն մաղթանքների համար, վստահացնելով Զեզ, որ Մենք հիշելու ենք Զ եզ և Զեր ժողովրդին հաճախ Մեր աղոթքների մեջ:

ՊԱՊ ՊԱՎՂՈՍ ԶՎ Ա ՏԻԿԱ Ն , 7 նոյեմբերի 1964 р.

24Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 1965

Ես Լ ա ց ա Ձեր ծանուցագիր՜ն ամակը աո այն . ո ր առաջիկա տարում Հա , Ենեոեօհն և Զեր ամբողջ ժողովուրդը նշելու են առաջին համաշխարհային պատօ- ոասմհ ոնթացքում զոհված երկու միլիոն հա,երի հիշատակի հիսնամլակը:

1ГИЮ ամԸՈՈօոմին բաժանում ենք մեր եղբայրակից Եկեղեցու վիշտը և ողջու­նում Զերդ Սրբության աղնիվ նախաձեռնությունը' Զեր Եկեղեցու և ժողովողի ող- Տ օ ո փ Տ * 50-ամյակին նվիրված հատուկ կոնդակի հրապարակումը, ինչպես նաև

1965 թվականը սուգի և աղոթքի տարի հռչակելը-Թուո տմեք հավաստիացնել Զերդ Սրբության, որ Ռուս Ուղղափառ Եկեղե­

ցին. Հա , Եկեղեցու մեծագույն վշտի օրը' ապրիլի 24-ին, իր ջերմագին աղոթքները կմիացնի Զեր Եկեղեցու աղոթքներին' նահատակ հա, եղբայրների հոգու հան-

ԳնԱտԱղոթելով բարեմաղթելով Զերդ Սրբության աստվածային մեծ շնորհներ,

մնամ եղբայրական սիրով ի Քրիստոս, ա լ ե « Ս Ի

ՄՈՍԿՎԱ, 23 դեկտեմբերի 1964 р. Պատրիարք Մոսկվսւյի Ա Համայն Ռուսաստանի

Զերդ Սրբություն.«Շնորհք և խաղաղութիւն յԱստուծոյ Հօրէ մերմէ և ի Տեսւռնէ Յիսուսէ

Քրիսաոսէ»:Ստացանք Զեր սեպտեմբեր 24 թվակիր նամակը, որի մեջ խոսում էիք առա­

ջիկա տարի հայերի մարտիրոսագրության 50-ամյակը նշելու մասին: Այս առ­թիվ վստահացնում ենք Զերդ Սրբությանը մեր աղոթքների վերաբերյալ:

Աշխարհի ամեն կողմ գտնվող անգյիկանները մեծ սեր ունեն Հայաստանյայց Ս- Եկեեցու հանդեպ և հիանում են Ս. Գրիգոր Լուսավորչի ժամանակից մինչև ներ­կա օրվա նրա երկար պատմության և հավատարիմ վկայության վրա: Ս՜ենք գոհու­թյուն ենք հայտնում նաև Աստ ուծո' սրբերի և մարտիրոսների այն մեծ թվի և Զեր ազգի անհաշիվ այն մարդկանց, կանանց և երեխաների համար, որոնք իրենց կյան­քում ցույց տվեցին Քրիստոսի սերը և մահացան Նրա սիրո համար: ՚

Քրիստոնյաները ամենուրեք մեծ վշտով կհիշեն հինգ տարիների այն ցավագին տառապանքը, որը քրիստոնյա հայերը համբերությամբ կրեցին կես դար առաջ: Ես ինքս կդիմեմ մեր հոգևորականությանն ու ժողովրդին, աղոթքով միանալու ինձ, հիշելու համար Զեր Եկեղեցին և Զեր համայն ժողովուրդը, երբ առաջիկա տարվա ապրիլին դուք կկատարեք նրանց հիշատակը:

«Երանի' սգաւորաց, զի նոքա մխիթարեսցին»:«Երանի է ձեզ յորժամ նախատիցեն զձեզ և հալածեսցեն, և ասիցեն զա մեն այն

բան չար զձէնջ սուտ վասն իմ: Ցնծսւցէք և ուրախ լերուք, ղի վա րձք ձեր բազում են յերկինս»:

Թո'ղ մեր երկնավոր Հա յրը Հա յոց աշխարհին, Զերդ Սրբության, Զեր եպիս­կոպոսներին, քահանաներին և հավատացյալ ժողովրդին, հայկական գաղութին այստեղ Անգլիայում և աշխարհում ամենուրեք, պարգևի Իր շնորհի զորությունը, որպեսզի Դուք բոլորդ կարողանաք անսասան կերպով այսուհետև ևս ամեն կերպ դիմագրավել ձախորդությունները մեր Տիրոջ՝ Հիսուս Քրիստոսի հավատով:

Զեզ սիրող եբայր ի Քրիստոս,ՄԱՅՔԼ ՌԵՄԶԻ

Արքեպիսկոպոս հենտրրերիի, Միտրոպոլիտ և Առաջնորդ Ոամւսյն Անգլիսւյի

ԼԱՄԲԵԹԻ ՊԱԼԱՏ. Ամենայն սրբոց օր, I նո|եմբերի 1964 р.

Հ Ա Ղ Ո Ր Դ Ա Գ Ր Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ՎԵՀԱՓԱՌ ՀԱՅՐԱՊԵՏԻ ԱԴԴԻՍ-ԱԲԵԲԱ

ՈԻՂԵՎՈՐՈԻԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ

Ողորմությսւմբն Աստուծո, Նորին Ս. Օծություն Տ. Տ. վսպ գեն Ա Ամենայն Հա յոց վեհա փ ա ռ Հայրապետը Իր շքախմբով Ադդիս-Աբեբա ժամանեց հունվարի 15-ին, ուրբաթ առավոտյան:

Օդանավակայանում Հա յոց Հայրապետին անձամբ դիմավորեցին Եթովպիայի Օգոստափառ Կսւ|սր Նորին վեհափառություն Հսւյլե Սելասիե Ա-ը, Նորին Բարձր վսեմություն գահաժառանգ Ի շիա ս Մերիդ Աւլմսւղ Ասֆա վոսսենը, կառավարա­կան կազմը, Մեծի Տանն Կիլիկիո Կաթողիկոս Նորին Ս. Օծություն Տ. Տ. Խորեն Ա-ը, Եթովպիայի Եկեղեցու պատրիարքական վտխանորդ Տ. Թեոփիլոս արքեպիս­կոպոսը, ինչպես նան. քույր եկեղեցիների ներկայացուցիչները:

վեհա փ ա ռ Հայրապետին դիմավորեցին նաև. Եգիպտոսի հայոց առաշնորդ Տ. Մամբրե արքեպիսկոպոսը, Եթովպիայի հայոց հոգևոր հու[իվ Տ. Կորյուն վարդա­պետը, Եթովպիայի հայոց գաղութային ժողովի անդամները և հայ համայնքը:

Ամենայն Հա յոց վեհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ը հանդիսավոր թափորով մուտք գոր­ծեց մայրաքաղաքի եթովպական Ս. Երրորդություն Մայր Տաճարը և մաղթանքի աղոթքից հետո առաջնորդվեց Աուլ Մաքոնեն պալատը, ուր իջևանել էին մեկ օր առաջ արևելյան քույր եկեղեցիների հոգևոր պետերը:

Ամենայն Հա յոց վեհա փ ա ռ Հայրապետը, հունվարի 16-ին, շաբաթ առավոտ­յան ժամը 9-ին, հանդիսավոր սուրբ պատարագ մատուցեց Ս . Երրորդություն Մայր Տաճարում, Նորին վեհավւառություն Կայսեր և հոգևոր պետերի ներկայության:

վեհա փ ա ռ Հայրապետը, հունվարի 17-ին, կիրակի օր, առավոտյան ժամը 10-ին, պատարագեց և քարոզեց տեղի հայոց Ս. Գ ևորգ եկեղեցում, խուռն հավա­տացյալ հայ ժողովրդի ներկայության:

Հայրապետական սուրբ պատարագին ներկա էր նա և Նորին Ս. Օծություն Տ. Տ. Խորեն Ա Կաթողիկոսը Իր շքախմբով:

Հունվա րի 15-ին, ուրբաթ օր, առավոտյան ժամը 11-ին, աֆրիկյան պալատի մեծ սրահում, Եթովպիայի քրիստոսասեր Կայսր Նորին վեհափառություն Հա յլե Սելասիե Ա -ի ներկայության և 4յրա արքայական ուղերձով, հանդիսավորապես բացվեց արևելյան ուղղափառ հին եկեղեցիների ժողովը:

Հանուն Հայւսստանյայց Առաքելական Եկեղեցու, ողջույնի խոսքով հանդես եկավ Նորին Ս. Օծություն Տ. Տ. վսպ գեն Ա Ամենայն Հա |ոց վեհա փ ա ռ Հա յրա ­

պետը:

26Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 1965

Հունվարի 19-ին, երկո ւ^ բթ ի , ^Տցոց4 ամենապատիվ

и й ч й ч ^ Р И -ւփօ՛ մաս կա տ ա լոլ համար Հ ա ' աստսւ1ււա10 и‘ ,1шр1-

լակա,Ա ^ С Г 2 ^ ^ П Р РЬ Р » М Р . առավոտյան ժամը 11-ին, Ս. Միքա յել հրեշ- Հունվարի ֊ւ^իս. չ Ր р г Ь И լոոսհն, բացօթյա հանդիսության ժամա-

տակապետի ^ ՈՎ ^ 1 Ի 4Գ * լյ. Կայսեր հրավերով, հանդես եկավԼակ, Նորին վեհ ափ ա ո ւթյ Հս)յրապետը օրհնության խոսքով, բոլոր հոգևոր պե-

մ ա րմն ի և ավել11 * ան «ավատացյալների ն ե ր կ ա յ^ ա ^ ն ա Հա (ոց 4ե5ա փ ա ռ Հայրապետը, Տ. Տ. Խո-

ոեն Ա՞Կաթոոո՚կոսի, Օրուսաղեմի հայոց ամենապատիվ Տ . Եղիշե սրբազան պատ-

յ տ ա տ к д а ~ ՝ * - ս լ - լ -

“ “ ,1ո( 1 Լ Հ 7 ճ ւ 1 ! 7 4 « Տ “ ւ"^ ւ4 Ո “ 4 է " ՚ն 1 Э Д » -И р Ь р ш ժամանել I* մասնակ- օելու արԱեԱան ուղղափառ եկեղեցիների ժողովին, սակայն Հայաստանյայց Առա - օեւական Եկեղեցու մասնակցությունը հանդիպելով որոշ դժվարությունների, Ս.մե- Տայն Հայոց 4 եհափառ Հայրապետը к Մեծի Տանն Կիլիկիո շնորհազարդ Կաթո- ոհԿոսո որոշեցին պաշտոնապես չմասնակցել այդ ժողովին.

Նույն օրը, երեկոյան ժամը 8-ին, արքայական պալատում Եթովպիայի Նորին Վեհափառություն Կայսրը Սաբա թագուհու մեծ խաչի եթովպական առաջին կարգի շքանշանով պարգևատրեց Նորին Ս. Օծություն Տ. Ь . վա զգեն Ա Ամենայն ՀայոցՎեհափառ Հ ա յր ա պ ե տ ի ն к մ յո ւս հ ո գ և ո ր պ ե տ ե ր ի ն :

Հունվարի 24-ին, կիրակի օր, առավոտյան ժամը 9-ին, եթովպական Ս. Երրոր- ոութտւն Մայր Տաճարում, հայկական սուրբ . պատարագ մատուցվեց к հոգե- հանգստյան հանդիսավոր պաշտոն կատարվեց, ի հիշատակ և ի խաղաղություն

աարիսան եղեռնի հայ նա«ատակների հոգիների:Պատարագեց Նորին Սրբություն Տ. Տ. Խորեն Ս. Կաթողիկոսը և քարոզեց

Ամենայն Հայոց վեհափառ Հայրապետը:Սուրբ պատարագին к հոգեհանգստյան արարողության ներկա եղան Նորին

վեհափառություն Օգոստափառ Կայսրը, Նորին Բարձր վսեմություն գահաժառանգ իշխանը, պալատականներ, կառավարական կազմը, քույր եկեղեցիների հոգևոր պե­տերը և եթովպացի ու հա| խուռներամ հավատացյալ ժողովուրդ:

Հավարտ սուրբ պատարագի, Ամենայն Հա յոց վեհա փ ա ռ Հսւյրապետը, Տ . Տ. Խորեն Ա Կաթողիկոսը, ամենապատիվ Տ. Եղիշե սրբազան պատրիարքը, եկեղեցա­կան դասը և համայն հայ հավատացյալ ժողովուրդը, հանդիսավոր թավտրով, ուղղվե­ցին դեպի Եթովպիայի անծանոթ զինվորի հուշարձանը և զետեղեցին շքեղ մի ծաղ-

. կեպսակ' հանուն Հա յ Եկեղեցու և հայ ժողովրդի:Հունվարի 25-ին, երկուշաբթի օր, երեկոյան ժամը 5.30-ին, Մաքոնեն պալա­

տում, Նորին վեհափառություն Օգոստափառ Կայսրը այցի եկավ Ամենայն Հա յոց վեհափառ Հայրապետին և այս առթիվ հանձնեց թանկագին նվերներ:

Հունվարի 27-ին, չորեքշաբթի, առավոտյան ժամը 10-ին, Նորին Ս. Օծություս Տ. Տ. վաղգեն Ա Ամենայն Հա յոց Հայրապետը Իր շքախմբով մեկնեց Ադդիս- Աբեբայից: Օդանավակայանում վեհափառ Հայրապետին ողջերթ մաղթեցին Օգոս­տափառ Կայսրը և գահաժառանգ իշխանը, կառավարական կազմը, Եթովպական Եկեղեցու ներկայացուցիչներ և Ադդիս-Աբեբայի հայ ժողովուրդը:

վեհափառ Հայրապետը մեկնեց դեպի Մայր Աթոռ Ս. էջմիա ծին' Կահիրեր, Փարիզի և Լոնդոնի վրայով:

ԴԻՎ.ԱՆ ՄԱՑՐ ԱԹՈՌԻШ ւտլնվսւլփ 1965 р. Ս. Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն

1Г Ս . 3 Ր Ա Թ Ո Ռ Ո Ւ Մ

1 9 6 4 թ վ ա կ ա ն ի դ ե կ տ ե մ բ ե ր ի 1 2 - ի ն , շ ա ­

բ ա թ , а՜ձ՚օն Սրբոյն Յ ա կ ով բա յ Մ ծ բ ն ա յ հ ա յ-

րա պ ետ ին»։

Մ ա յր Տ ա ճա րում պ ա տ ա ր ա գ եց ա րժ ա ն ա ­

պ ա տ իվ Տ. Հա կո ր քա հա ն ա Հա կ ո բ յա ն ը ։

VԴ ե կ տ ե մ բ ե ր ի 1 2 - ի ն , շ ա բ ա թ , Մ ա յր Ա թ ոռ

ժա մա նեց Մ ո ս կ վ ա յո ւմ Ե թ ո վ պ ի ա յի դեսպ ա ն

պ բ. Մ ի ք ա յե լ էմ բոլն ։

Երևա նի օդ ա ն ա վա կա յա ն ում , հա նուն Ա մ ե ­

նայն Հ ա յո ց Վ ե հ ա փ ա ռ Հ ա յր ա պ ե տ ի , հ ա ր ­

գա րժա ն հյուրին դ ի մ ա վ ո ր եց ի ն գ երա շն որհ

Տ. Ա սո ղ ի կ ե պ ի ս կ ո պ ո ս Ղ ա զ ա ր յա ն ը, հ ո գ ե ­

շնորհ Տ. Մ ե ս բ ո պ վ ա րդ ա պ ետ Պ ա լյա նը и

դ իվա ն ա պ ետ պ բ . Հ . Ա ռ ա ք ե լյա ն ը ։

Ս ե ծա հ ա ր գ դ եսպ ա ն ը, հ ե տ մ ի ջօր ե ի ժա մը

2 -ի ն , պ ա շտ ոն ա պ ես ա յց ե լե ց Ա մ են ա յն Հ ա ­

յո ց Վ ե հ ա փ ա ռ Հ ա յբ ա պ ե տ ի ն և շ ե ր մ զրույց

ունեցա վ նրա հ ե տ ' 1965 թ վ ա կա ն ի հունվա ­

րին Ա դ դ ի ս -Ա ր ե բ ա յո ւմ կա յա ն ա լիք մ ի ջե կ ե -

ղ եցա կա ն ժ ոզովին Ա մ են ա յն Հ ա յո ց Հ ա յր ա ­

պ ետ ի գ լխ ա վ որ ութ յա մ բ Հ ա յ Ե կեղ եցու պ ա տ ­

վիրա կութ յա ն մ ա սն ա կցութ յա ն մ ա սի ն ։Հա բգ ելի դ ես պ ա ն ը Ա մ ե ն ա յն Հ ա յո ց Վ ե հ ա ­

փ ա ռ Հ ա յբ ա պ ե տ ի ն հա ն ձն ե ց Ե թ ո վ պ իա յի

Կա յրր Նորին Վ եհա փ ա ռութ յուն Հ ա յլե Ս ե լա ­

սին Ա ֊ի պ ա շտ ոն ա կա ն գ ի ր ը , ին չպ ես նա և

Եթովպ ա կա ն Ե կեղ եցու Պ ա տ րիա րք Նորին

Սրբություն Ա բունա Վ ա ս ի լի ո ս Բ ֊ի ն ա մ ա կը՝

վ երոհի շյա լ ժողովին վ ե ր ա բ ե ր յա լ։

Առա ջին տ ե սա կց ութ յուն ից հ ե տ ո , ժա մը

Յ ֊ի ն , հա յ՛գելի դ ես պ ա ն ը սե ղ ա ն ա կի ց եղա վ

Ա մենա յն Հ ա յո ց Վ ե հ ա փ ա ռ Հ ա յր ա պ ե տ ի ն ։

V

Դ ե կ տ ե մ բ ե ր ի 1 3 - ի ն , կ ի ր ա կ ի , Մ ա յր Տ ա ճա ­

րում պ ա տ ա ր ա գ ե ց հ ո գ ե շն որ հ Տ . Մ ուշեղ

վա րդա պ ետ Պ ետ իկյա ն ը։

Սուրբ պ ա տ ա րա գ ին ն երկա էին Վ եհ ա փ ա ռ

Հա յր ա պ ե տ ը և Ե թ ո վ պ ի ա յի հա րգ ա րժ ա ն դ ե ս ­

պան պ ր. Մ ի ք ա յե լ էմ բոլն ։

Ժ ա մ ը 3 -ի ն , Վ ե հա ր ա ն ո ւմ , հա րգ ելի հյուրի

պ ա տ վին տ ր վ ե ց ճ ա շկ ե ր ո ւյթ , որին մ ա ս ն ա կ ­

ց ո ւմ էին գ երա շնորհ Տ. Ս ա հա կ, Տ. Վ ա րդ ա ն,

Տ. Ա ս ո ղ ի կ , Տ . Վ ա հա ն , Տ. Տ իրա յր սրբ ա զ ա ն ­

ն եր ը , հոգ եշնորհ Տ. Մ ուշեղ, Տ . Մ ե ս բ ո պ , Տ.

Ա րսեն և Տ. Ն ա րեկ վ ա րդ ա պ ե տ ն եր ը, Գ ե րա ­գույն Հոգ և ո ր Խ որհրդի ա ն դա մ պ ր. Գ . Ւ ե ք -

մ ե զ յա ն ը , դ իվ ա ն ա պ ետ պ ր . Հ . Ա ռա ք ե լյա ն ը և (Гէ ջմ ի ա ծի ն а ա մ սա գ րի խ մ բ ա գ ի ր պ ր . Ա .

Հ ա տ ի տ յա ն ը ։

ճ ա շկ ե ր ո ւյթ ի ն ներկա էին նա և Հա յկա կա ն

Ս Ա Ռ Մ ի ն ի ս տ ր ն ե ր ի սով ետ ին ա ռըն թ եր Հա յ

Ե կեղ եցու գ ործերի խ ո րհրդ ի ն ա խ ա գ ա հ պ ր.

Կ. Դ ա լլա ք յա ն ը և տ եղ ա կա լ պ ր . Ս . Հո վ հ ա ն ­

ն իսյա նը։

ճ ա շկ ե ր ո ւյթ ն ա ն ցա վ ջե ր մ , բ ա ր ե կ ա մ ա ­

կան մթ ն ոլորտ ում ։

Ա մ են ա յն Հ ա յո ց Վ ե հ ա փ ա ռ Հ ա յր ա պ ե տ ը ,

պ ր. դ եսպ ա նը և պ ր . Դ ա լլա քյա ն ը ողջույնի

բա րեմ ա ղ թ ութ յուն ն եր կա տ ա րեցին ։

Ժ ա մ ը 5 .3 0 -ի ն , Ա մ են ա յն Հ ա յո ց Վեհա վ/ա ռ

Հ ա յր ա պ ե տ ը ե րկրո րդ տ եսա կցութ յուն ն ունե­

ց ա վ պ ր. դ եսպ ա նի հետ ։

Դ ե կ տ ե մ բ ե ր ի 1 4 -ի ն , ե րկուշա բթ ի, հա ր գ ե -

1 ի դ եսպ ա նը հրա ժ եշտ ա ռա վ Ա մ են ա յն Հ ա յո ց

Վ ե հ ա փ ա ռ Հ ա յր ա պ ե տ ի ց և մ ե կ ն ե ց Մ ո ս կ վ ա ։

Հա նուն Ա մ են ա յն Հ ա յո ց Վ ե հ ա փ ա ռ Հ ա յ­

ր ա պ ե տ ի , հա րգելի դ եսպ ա նին ճա ն ա պ ա ր հ ե -

ցին գ երա շն որհ Տ. Ա սո ղ ի կ ե պ ի ս կ ո պ ո ս ը ,

հ ոգ եշն որ հ Տ . Մ ե ս ր ո պ վ ա րդ ա պ ետ ը և պ ր. Հ .

Ա ռ ա ք ե լյա ն ը ։

Պր. դ եսպ ա ն ը, Մ ա յր Ա թ ո ռ ո ւմ գտ նվա ծ

օրե րի ն , ա յց ե լե ց Մ ա յր Տ ա ճ ա ր , ե կ ե ղ ե ց ա ­

կա ն ա րվ ե ստ ի թ ա ն գ ա րա ն , Հո գ և ո ր ճ ե մ ա ­

րա ն , Մ ա յր Ա թ ո ռ ի տ պ ա րա ն , ին չպ ես նա և

ծ ա ն ո թ ա ց ա վ մ ա յր ա ք ա ղ ա ք ի տ եսա րժ ա ն վ ա յ­

րերին և եղա վ Երևա նի Մ ե ս ր ո պ Մ ա շտ ո ց ի

ա նվա ն պ ետ ա կա ն Մ ա տ են ա դ ա րա նում։

VԴ ե կ տ ե մ բ ե ր ի 2 7 - ի ն , կ ի ր ա կ ի , Մ ա յր Տ ա ­

ճա րում պ ա տ ա րա գ եց հոգ եշնորհ Տ. Ա րսեն

վա րդ ա պ ետ Բ եր բ եր յա ն ը ։

Սուրբ պ ա տ ա րա գին ներկա էր Վ եհ ա փ ա ռ Հ ա յր ա պ ե տ ը ։

•'ՏԷ Տ 1Г Ի ի ՜1*

1 965

VԴ ե կ տ ե մ բ ե ր ի 3 1 - ի ն , հ ի ն գ շ ա բ թ ի . Մ ա յր Ա ֊

ի ր ա կ ո ւթ յա ն 1965 թվա կա նի հունՎ " ր Ւ *

22 -ին Ա ղ դ իս-Ա բեբա յոս} Կա1ան* վ ք. Ա[< ե լոհ „ի և Արևմուտքի ուղղափառ եկեղ ց ի ր ի՞ Լ հ Ա ո ե ո ա ե ա ն ժողովի մա սնա կցությա նմիջեկեղ եցակ

հա րցի շուրջ>

V1 9 6 5 թ վ ա կ ա ն ի հ ո ւն վ ա ր ի 1 - ի ն , ո ւ ր բ ա թ .

Մ ա .ո Տաճարում տ ա րեմտ ի պ ա տ ա րա գը մ ա ­

տուցեց և քա րոզեց Մ ա յր Ա թ ոռի լուսա րա ­

րա պ ետ գերաշնորհ Տ. Ասողիկ եպ իսկոպ ոս

Ղա զա րյա նը' ' Փող հարէ ի ֊գլուխ » ա մ սո ց, յաւուր նշանաւորի տ ա րեկա նա ց մ ե ր ո ց I բն ա -

ԲաՍուրր պատարագին ներկա Էր Վ եհա փ ա ռ

Լայրապետլւ։ ,Հա վա րտ սուրբ պ ա տ ա րա գի, կա տ ա րվեց

հայրապետ ական մաղթանք։

***Հո ւն վ ա ր ի 3 - ի ն , կ ի ր ա կ ի , Մ ա յր Տա ճա րում

պատարագեց հոգեշնորհ Տ. Գևորգ ա բեղա

ՍերայգարյանըւՍուրբ պատարագին ներկա Էր Վ եհա փ ա ռ

Հա յրա պ ետ ր։

%*Հո ւն վ ա ր ի 5 - ի ն , ե ր ե ք շ ա բ թ ի , « ճր ա գ ա լոյց

Եննդեան և Աստ ուա ծա յա յտ նութեա ն Տեառն

մերոյ Յիսուսի Ք րիստ ոսի»։Մ ա յր Տաճարում պ ա տ ա րա գեց լուսա րա ­

րա պ ետ գերաշնորհ Տ. Ասողիկ եպ իսկոպ ոս

Ղազարյանր։նուրբ պատարագին ներկա .Էր Վ եհա փ ա ռ

Հա յրա պ ետ ը։

VՀո ւն վ ա ր ի 7 - ի ն , հ ի ն գ շ ա բ թ ի տՅիշատակ

մեռելոց»։Մ այր Տաճարում պ ա տ ա րա գեց հոգեշնորհ

Տ. Խորեն վարդապետ Էլչուջյանը։Հա վա րտ սուրր պ ա տ ա րա գի, կա տ ա րվեց

հոգեհա նգիստ «վասն հա մօբէն ննջեցելոց»։

%*Հ ո ւն վ ա ր ի 1 0 -ի ն , կ ի ր ա կ ի , Մ ա յր Տ ա ճա ­

րում, պ ա տ ա րագեց լուսա րա րա պ ետ գերա ­շնորհ Տ. Ասողիկ եպ իսկոպ ոս Ղա զա րյա նը։

Ա մեն ա յն Հ ա յո ց Վ եհ ա փ ա ռ Հա յրա պ ետ իբ ա րե հա ճ կա րգ ա գ րութ յա մ բ, պ ա տա րագիչ

սրբա զա նը կուսա կրոն քա հա ն ա ձեռնա դրեց Հոգ և որ ճ ե մ ա ր ա ն ի շրջա ն ա վա րտ ներ Ժ իրա յր

սա րկա վա գ Գա լփ ա քյա նին և Հա կ ո բ սա րկա ­

վա գ Պարոն յա ն ի ն , վերա ն վա ն ելով առաքինին

Ոսկա ն ա բեղա և երկրորդին ' Ջ ա րե հ ա բեղա ։Խ ա րտ ա վիլա կությա ն պ ա շտ ոնը կա տ ա րեք

հոգեշնորհ Տ . Մ ե ս ր ո պ վա րդա պ ետ Պալյանը։Ք ա հա ն ա յա կա ն կոչմա ն ա րա րողությունը

տեղի էր ունեցել նա խ որդ օր ը , հունվարի 9 -ի ն , կիր ա կա մ տ ի ժա մերգութ յունից հետ ո, հա ն դ իսա դ րութ յա մ բ գերա շն որհ Տ. Ասողիկ

ե պ ի ս կ ո պ ո ս ի ։Ձեռն ա դրութ յուն ից հե տ ո, շնորհա բա շխ

լուսա րա րա պ ետ սրբա զա ն ը հորդորա կա ն

խ ո ս ք ուղղեց ն որա պ սա կ ա բեղ ա ներին , կոչ

ա ն ելով, որ նրա նք լիա կա տ ա ր նվիրմսւմր ծ ա ռա յե ն Հա յա ս տան յա յ ց Ա ռա քելա կա ն Ե կե ­

ղեցուն։Ձեռն ա դրութ յա ն ա րա րողությա ն ներկա էր

Վ եհ ա փ ա ռ Հա յր ա պ ե տ ը ։Ե րե կոյա ն , Մ ա յր Տ ա ճա րոսէ, տեղ]։ ունե­

ց ա վ ն որընծա ա բեղ ա ների վեղ ա րի օրհնու­

թ յա ն ա րա րողութ յուն ը։

%*Հ ո ւ ն վ ա ր ի 1 1 - ի ն , ե ր կ ո ւ շ ա բ թ ի , Մ ոսկվա

մ ե կն եց Ա մեն ա յն Հ ա յո ց Վ եհ ա փ ա ռ Հ ա յր ա ­

պ ե տ ը, ուղևորվելու հա մ ա ր Ա դ դ ի ս -Ա բ ե բ ա ,

գ լխ ա վ որելով Հ ա յ Ե կեղ եցու պ ա տ վիրա կու­

թ յա ն ը , Ե թ ո վ պ իա յի Կա յսր Նորին Վ եհա փ ա ­

ռություն Հ ա յլե Ս ե լա սիե ի նա խ ա ձեռնութ յա մբ

հունվա րի 1 6 — 2 2 -ի ն կա յա ն ա լիք Ա րև ելքի և

Ա րև մուտ քի ուղղա փ ա ռ եկե ղ ե ցին եր ի միջեկե- ղ եցա կա ն ժող ով ում ։

Վ եհ ա փ ա ռ Հա յր ա պ ե տ ի ն ուղեկցում էին

Վ րա ստ ա ն ի հ ա յո ց ա ռա ջնորդ գ երա շնորհ Տ.

կ ո մ ի տ ա ս ե պ ի ս կ ո պ ո ս Տ եր-Ս ա եվւա նյա ն ը,

а էջմ ի ա ծին յ) ա մ սա գ րի խ մ բ ա գ ի ր և Հոգևոր

ճ ե մ ա ր ա ն ի դ ա սա խ ոս Ա , Հա տ իտ յա ն ը և գա ­

վ ա զա նա կիր հոգ եշն որ հ Տ . Ա րսեն վա րդա պ ետ

ն եր բեր յա ն ը։

Երևա նի օդ ա ն ա վա կա յա ն ում Վ եհա փ ա ռ

Հա յր ա պ ետ ին ճա ն ա պ ա րհեցին Մ ա յր Աթոռի

մ իա բա ն ն եր, Գերա գույն Հոգ և որ Խ որհրդի և

վերստ ուգիչ հա նձնա ժողովի։ ա նդա մներ,

վա նքի պ ա շտ ոն յա ն եր, Ա րա րա տ յա ն թեմի

հոգևորա կա ն դ ա սը և թ եմ ա կա ն խ որհուրդը1

փ ոխ ա ն որդ գ երա շն որհ Տ. Վ ա հա ն ե պ ի ս կ ո ­պ ոս Տ երյա նի գ լխ ա վ որութ յա մ բ։

Վ եհ ա փ ա ռ Հ ա յր ա պ ետ ին ճա նա պ ա րհեց

նաև Հա յկա կա ն Ս Ս Ռ Մ ին իստ րն երի սովետ ին

ա ռըն թ եր Հ ա յ Ե կեղ եցու գ ործերի խ որհրդի նա խ ա գա հի տ եղ ա կա լ Ս . Հով հա ն ն իսյա ն ը։

ԱՄԱՆՈՐԸ ՀՈԳԵՎՈՐ ՃԵՄԱՐԱՆՈԻՄ

Դ ե կ տ ե մ բ ե ր ի 3 1 -ի ն , հին գ շա բթ ի , ե ր ե կ ո ­

յա ն ժ ա մ ը 8 -ի ն , Մ ա յր Ա թ ո ռ ի մ ի ա ­

բա նութ յունը, Գերա գույն Հո գ և ո ր Խ որհրդի,

վերստ ուգիչ հա ն ձն ա ժողովի ա ն դ ա մ ն երը,

Հոգ և որ ճ ե մ ա ր ա ն ի դ ա սա խ ոսա կա ն կա զ մ ը և ուսա նողութ յունը, մ ա յրա վ ա ն քի պ ա տ ա ս խ ա ­

նա տ ու պ ա շտ ոն եութ յուն ը, ճ ե մ ա ր ա ն ի հա ն ­

դ իսա սրա հում , հ ա մ ա խ մ բ վ ե լ են ա մա նորի

ա վա նդա կա ն սեղա նների շուրջ, գ ո հութ յա մ բ,

լա վա գույն հուշերով և զ գ ա ցում ն երով ճա ն ա -

պ ա րհելու 1 964 թ վ ա կա ն ը և հ ա վ ա տ ո վ , հույ-

սու/ ղ իմա վորե/ոլ ն որ տ ա րին։

Ո ր ոշյա լ պ ա հին ժ ա մ ա ն ում է ն որին Ա. 0 -

ձությունր և օրհնում ա մ ա ն որի սեղ ա նը։

Մ ա յր Ա թ ո ո ի բա ր ի բն երով ծ ա ն րա բեռն ս ե ­

ղա նների շուրջ ստ եղ ծվ ում է ա մ ա ն ո ր ի ջե ր մ ,

հա յրենա սիրա կա ն մ թ ն ոլորտ ։

Գործա դ րութ յա ն է դրվում գ եղ ա րվ եստ ա ­

կան մի ա ոա ն ձին հ ա յտ ա գ ի ր ' ն վ իրվ ա ծ օրվա

խ որհրդին և նշա նա կութ յա ն։

Գ դա սա րա ն ի ուսա նող Ս . Հա լե պ լյա ն ը ա ր ­

տասա՛նում է Վ . Թ ե ք ե յա ն ի (ГԱ ղ ոթ ր վաղվա ն

սեմին աոջևտ բա ն ա ստ եղ ծութ յուն ը։

Հոգ և որ ճ ե մ ա ր ա ն ի ա վա դ վ ե րա կա ց ու ա ր ­

ժ ա ն ա պ ա տ իվ Տ. Հով հա ն ն ես քա հա ն ա Մ ա ֊

րուքյա ն ը, հանուն դ ա սա խ ոսա կա ն կա զմի

շնորհա վորերւվ Վ ե հ ա փ ա ռ Հ ա յբ ա պ ե տ ի նոր

տ ա րեն, ա սում է.

1ГՎ եհ ա փ ա ռ Տ ե՛ր.

Նոր տ ա րվա խ որհրդ ա վ որ ա յս պ ա հին , ն ո ­

րից հ ա վ ա ք վ ա ծ ա յս սուրբ հա րկի տ ա կ,

ն ստ ա ծ ա մ ա ն որի սեղ ա նն երի շուրջ, մ ե զ ա ­

ն ից յուրա քա նչյուրի մ տ ք ի ա ոա ջով ա նցնում

է հին տ ա րվ ա արդեն ի ս կ պ ա տ մ ութ յա ն դ ա ր­ձ ա ծ օրե ր ի շա րա ն ը։

Ո ր պ ե ս ժողովուրդ և Ե կ ե ղ ե ց ի , ա ն ցա ծ

տ ա րվա օրերին կ ա ր ո ղ ա ց ե լ ենք մ եր ուժերի

չսւվւով մի նոր ք ա ր, մի բ ա հ շա ղա խ ևս ղ ե-

տ եղել մ եր ժողովրդ ի ե կ ե ղ ե ց ա կ ա ն , մ շա կու­

թ ա յի ն , տ ն տ եսա կա ն կյա ն քի զ ա րգա ցմա ն

մ ե ջ, ա մ ո թ ո վ չմ ն ա լով մ ե ր պ ա պ երի ն վ իրա ­

կա ն հիշա տ ա կ ն ե րի ա ռա ջ։

Նոր տ ա րի է , բա րեմ ա ղ թ ութ յուն ն երի և

շն որհա վ որութ յոլն և երի օ՚ի։ Հա նուն Մ ա յր Ա ֊

թ ո ռ Ս . էջմ ի ա ծն ի Հոգ և ո ր ճ ե մ ա ր ա ն ի դ ա ս ա ­

խ ո սա կա ն կ ա ղ մ ի , ի ն ձ ուրա խ ություն է վ ի ­

ճ ա կ վ ա ծ շն ո րհա վ որ ելու, Վ ե հ ա փ ա ռ Տ ե՜ր ,

Ձ ե ր նոր տ ա րին ջե ր մ , սրտ ա գին բ ա ր ե մ ա ղ ­թ ութ յուն ն երով։

Ա մ ա ն ո ր ի ա ռ թ ի վ , մ ե ր բ ո լո ր ի սրտ ա գին

բա րեմա ղ թ ութ յուն ն է , որ Ա ս տ վ ա ծ Իր հ ո վ ա ­

նին ա ն պ ա կա ս ա նի կրթ ա կա ն ա յս հ ա ս տ ա ­

տ ությա ն վ ր ա , և Դ ուք ե ր կ ա ՜ր ու ե ր կ ա ՜ր

տ ա ր ին ե ր հով ա ն ա վ ո րե ք և ա ոա ջնորղ եք ա յն,

Ա ստ ուծո օրհն ութ յա մ բ և ս ի ր ո վ ը մ ե ր ժո-

ղ ովրգի։

Ա յս ուրա խ ա ռ թ ի վ , մ ե ր ջերմ ա գին շն որ-

հա կա /ութ ա ւնд և երա խ տ ա գիտ ութ յունը նաև

Հա /կա կա ն 11ՍՌ Մ ի ն ի ս տ ր ն ե ր ի սով ետ ին ա ռ -

ր ն թ ե ր Հ ա յ Ե կեղ եցու գ ործերի խ ո րհրդ ին , որբ

մ իշտ և ա մեն ա ո թ ի վ ի ր բա րւսւ/յա կա մ վ ե -

րաբեււմունքն է ց ո ւց ա բ ե ր ո ւմ ճ ե մ ա ր ա ն ի կ ա ­ր ի ք ն ե ր ի հ ա մ ա ր ։

Ջ ե ր մ շնորհա կա րււթ յուններ նա և Գ ե ր ա -

րա գ ոլյն Հոգ և ո ր Խո ր հ ր ո ի ն , վերստ ուգիչ

հա ն ձն ա ժողովին և Մ ա յր Ա թ ո ռ ի մ ի ա բ ա ն ո լ-

Է Տ Ս ՚ Ի Ա Ծ Ո Ն 1963

ե-№,ան բո,ոո ա նդա մներին, որոնցից շ Տ վանական, վարչական իրեն ց պ ա րտ ա կա ֊

նԼթ,Ոտ ների կողքին, սիրովեն Հոգևոր ճ ե մ ա րա ն ում , բոլորն էլ մեր ռ ե

մարանի նախկին սա ն երը,

Ա յս պահին, մ ե ր շնորհա վոր ական և ե ֊

րախ աադիաութլան խ ո սքը ք 9 ^ Կ ք " ք *ուղղել նաև Հոգևոր ճե մ ա րա ն ի բ ա րի և հա ­վատ ավոր բա րերա րներին, որոն ք. Վ եհա ­

փ ա ռ Տե՛ր, սիրով և զոհողությա մբ թ ե թ և ա ց ­

նում են Ձեր ուսերի վրա գրվա ծ ա յս հա ս­տատության նյութական ծա նրությունը, Բ֊ո զ

Աստ վա ծ վա րձա հա տ ույց լինի բոլո ր նրա նց, որոնք բա րոյա պ ես և նյութա պ ես օգնում են կոթական ա յս հա ստ ա տ ությա ն գոյությա ն,

բա րգա վա ճմա ն և ա պ ա գա յի հա մա ր,

Բ-ույլ տ վեք, Վ եհա փ ա ռ Տե ր , հանուն Հ ո ­գևոր ճեմա րա ն ի դա սա խ ոսա կա ն կա զմի,

մատչել ի հա մբույր Ձ ե ր Ս . Ա չին , բա րեմ ա ղ ­

թելով Ձեզ երկա ր և արևոտ բա զում օրեր. Շնորհա վոր լինի Ձ ե ր նոր տ ա րին, Վ ե հ ա ­

փ ա ռ Տե՛րս,Լուսարարապետ գերա շնորհ Տ . Ասողիկ

սրբազանը առաջին բա ժա կն ա ռա ջա րկում է

հոտ նկա յս բա րձրա ցնել Մ ա յր Ա թ ոռի ա ն սա ­սանության և նրա ա րժա նա վոր Գա հա կա լ

նորին Ս. Օծություն Տ. Տ . Վազգեն Ա Ա մ ե ­

նայն Հա յոց հա յրենա սեր և շինա րա ր Վ եհա ­փ ա ռ Հա յրա պ ետ ի թա նկա գին կենա ց և ա րև­

շատության հա մա ր.Դա հլիճով մեկ հնչում է վեհ ու տոնական

«էջ Միա ծինն ի Հօրէս շա րա կա նը.

Լսարանի ուսանող Գրիգոր Բոլնիա թյա նն

արտ ասանում է Պ. Սևա կի «նոր տարիտ

քերթվա ծը, որից հետ ո, նույն լսա րա նի ու- սանող Դա վիթ Դիլա ն յա ն ը, հանուն ուսա նո­

ղության, ընթ երցում է շնորհա վորա կա ն մի

ուղերձ.

Վեհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ը երկրորդ բա ժա կն

է բա րձրա ցնում հա յ ժողովրդի պ ա յծա ռ ա - պ ազայի, Մ ա յր Հա յրեն իքի խ ա ղա ղությա ն,

բարգավաճման և հա յրենի կա ռա վա րությա ն

հայրենաշեն ձեռնա րկների հաջողության կ ե ­

նա ց, մա ղթելով, որ նոր տարին խնդություն բերի բոլոր հա յ երդիկներին, ծովա նա ն բ ա -

րին ու բերքը մեր ա շխ ա րհի և օրհնվի վ ա ս ­

տ ա կը արդար հա յ մտ քի և բա զուկների բոլոր հորիզոնների տ ա կ, և բոլո ր մա րդիկ լինեն եղ- թա յր, ընկեր ու հա րա զա տ ,

ճեմ ա րա ն ի երգչախ ումբը հա ջողութ յա մբ Լ

կատ արում «Երևանа (Կ ո տ ո յա ն ), «Հա յոց գի՛֊

նիյ> (Ա - Խ ա չա տ րյա ն), «Խնջույքի երգ* ( Մ .

Մ ի ր զ ո յա ն ) խ մ բեր դ ե րը .

Գերա գույն Հոգ և որ Խորհրդի ա նդա մ Գ րի -

գոր Բ եք մ ե զ յա Ն ը բ ա ժ ա կ է ա ռա ջա րկում Մ ա յր Ա թ ոռի միա բա նութ յա ն կեն ա ց։

«Զ ա ն ճա ռ ե լի Լո լս ոյ Մ ա յր ս շա րա կա նից

հետ ո, Բ դա սա րա ն ի ուսա նող Հ . Հա կոբյա ն ը ա րտ ա սա նում է «նոր տ ա ր ի» ռուսերեն բ ա ­

ն ա ստ եղծութ յունը, ի սկ Բ դ ա սա րա նցի Ա .

Գ ա լստ յա ն ը դա շնա մուրի վրա նվա գում է

«Ա րևելյա ն պ ա ր ս ֊ը ,

«էջմիա ծին ս ա մ սա գ րի խ մ բա գ իր և Հոգևոր

ճ ե մ ա ր ա ն ի դ ա սա խ ոս Ա . Հ ա տ իտ յա ն ը բ ա ­

ժա կ է բա րձրա ցն ում Գերա գույն Հոգևոր

Խ որհրդի, վերստ ուգիչ հա ն ձն ա ժողովի, խ ը մ ֊ բա գ րա կա ն կա զ մ ի ա նդա մների կեն ա ց։

երգչա խ ումբը կա տ ա րում է «Սեղանն է

ա ռա տ ս խ մ բ ե ր գ ը , Ա . Գ ա լստ յա ն ը նվագում

է Շ ոպ են ի « Վ ա լս ս -ը դա շնա մուրի վրա , իսկ

լսարա՛նի ուսա նող Ե . Բ ա ղ րա մ յա ն ը ա րտ ա ­սա նում է ն. Զ ա ր յա ն ի « Օ րա ց ոլյց ս-ը ։

Մ ա յր Տ ա ճա րի լուսա րա ր և Հոգ և որ ճ ե մ ա ­րա նի դ ա սա խ ոս ՛հոգեշնորհ Տ . Մ ե սրոպ վ ա ր­

դա պ ետ Պ ա լյա նը ա ռա ջա րկում է բա ժա կ բ ա ր ձր ա ց ն ել Հոգ և ո ր ճ ե մ ա ր ա ն ի դ ա սա խ ոսա ­

կան, կ ա զ մ ի, Մ ա յր Ա թ ոռի տ պ ա րա նի տեսուչ

Խ. Ս ա մ վ ե լյա ն ի և ս/ա շտ ոնեոլթյա ն կենա ց, ճ ե մ ա ր ա ն ի վ երա կա ցու բ ա րե շն ո րհ ժ ի -

րա յր սա րկա վ ա գ Գ ա լփ ա ք յա ն ը , ընդհանուր

ծիծա ղ ի մ ե ջ, հրա պ ա րա կում է նոր տ ա րվա ա ռթ իվ ի ր գ րա ծ «կա ղա ն դ չեքն եբս-ը։

Ե րգ չա խ ումբը, ճ ե մ ա ր ա ն ի երա ժշտ ությա ն

դա սա խ ոս Խորեն Հա կ ո բ յա ն ի ղ եկա վա րու­

թ յա մ բ , կա տ ա րում է Կոմիտ ա ս վա րդա պ ետ ի

«Լո լո ս -ն , «Փ եսին գ ով քը» , Ս ա յա թ -ն ով ա յի

«Ք ա մա նչա ս-ն և ժողովրդա կա ն «Ֆ ո ր կ ա ֊ ֆ որկա ս խ մ բեր դ ե րը ։

Մ ի պ ա հ հա նդում են սրա հի լո գ ս ե ր ը և

դա հլիճը խ որ լռութ յա ն մեջ ունկնդրում է

«Լուռ գ իշեր , սուրբ գիշերս ե րգ ը , հոգեշնորհ

Տ. Մ ե ս ր ո պ վա րդ ա պ ետ ի կա տ ա րմ ա մ բ։

Ո տ ք ի վրա է Վ եհ ա փ ա ռ Հ ա յր ա պ ե տ ը , ա -

մա ն որի ա ռթ իվ Իր պ ա տ գ ա մ ն երը և օրհնու­

թյունները տ ա լու բ ո լո ր ներկա ներին։

նորին Ս. Օ ծոլթ յոլն ը խ ո ս ո ւմ է հա վա տ ով, լա վ ա տ ե սութ յա մ բ, հա յ ժողովրդ ի, Հ ա յ Ե կե ­

ղեցու և Մ ա յր Հ ա յր ե ն ի ք ի ս ե ր ը մ ի ա ն գա մ ևս

ջե րմ ա ցն ե լով բ ո լո ր ն երկա ն երի սրտ երում։

Երգվում է «Խորհուրդ մեծս շա րա կա ն ը։

Ե րեկույթ ը վերջա նում \է « Պ ա հպ ա նիչս-ով

և խ մ բով ին երդ վ ա ծ «Հա յր մ ե ր ս -ո վ ։

Դ . Հ Ա Կ Ո Ր Յ Ա ն

(Անւյամ Դ1,ւ՝ա(|Ո!|ն Հոզեոր հւորհոյի)

Գ Ր Ի Գ Ո Ր

В .— ԿՅԱՆՔԸ ԵՎ ԴՈՐԾՈԻՆեՈԻԹՅՈԻՆւյ

Գ րիգոր Տ ղ ա յի կեն սա գ րա կա ն տ վ յա լն երը

շատ սա կա վ են ու կցկտ ուր, դրա նք ց ր վ ա ծ

Սն մ ե ր պ ա տ մ իչն երի գ ործ ե րում և հ իշա տ ա ­

կա րա ններում։ Տղան եղել է Ն երս ես Շ ն ո ր -

հա լոլ Վ ա սիւ ե ղ բ ո ր ույ։դին. ծննդյա ն տ ա ր ե-

թ իվր հա յտ ն ի չէ։ Ը ստ հա ղ որդ ում ն երի, ե ր բ 1 138 թվա կս/ևին, Ծ ով քի ա մ ր ո ց ը սելջուկնե­

ր ի ց պ ա շտ սլ ա ն ելու հ ա մ ա ր մղվող կռվ ում

դերի ր ն կա վ Վ ա ս ի լը , Գ րի գ ո րը եղել է 13 — 14

տ ա ր եկա ն . նշա ն ա կում է նա ծնվել է մ ո տ ա ­

վ որ ա պ ես 1124 կ ա մ 1 1 2 3 թ վա կա ն ներին։

Վ ա ս ի լի գերութ յունից հե տ ո, ն րա ե ղ բ ա յր ն ե ֊

Ր Ր ՝ Գ րիգոր Պ ա հլա վոլնի կա թ ո ղ ի կ ո ս ը և Ն եր-

ս ե ս Շ ն որ հա յի ն , պ ա տ ա ն ի Գ րիգորին վերցրին

ի ր ե ն ց մ ո տ ' Հա յրա պ ետ ս/ն ոցի դպ րոցում

կրթ եւոլ և դ ա ս տ ի ա ր ա կ ե լո լ ն պ ա տ ա կով ։

Ա յստ եղ նա ս տ ա ց ա վ բ ա զ մ ա կ ո ղ մ ա ն ի կրթ ու­

թ յուն , հ մ տ ա ց ա վ ա ստ վ ա ծա բ ա ն ա կա ն և ա շ­

խ ա րհիկ գիտ՛ությունների մ ե ջ, ծա ն ոթ ա ցա վ

հելլենա կա ն դպ րութ յա ն ու ա ր վ ե ս տ ի ն ' կ ա ­

թ ող իկոսա րա ն ում ծա ռա յո ղ հույն գիտ նա կա ն

Կոս տ ա նգին հոգ և որա կա ն ի մ ի ջո ց ո վ ։ Բ ա ցի

հունա րենից, ն ա լա վ ի մ ա ց ե լ Է նա և մի քա նի

ուրիշ լեղոմևեր։ Գ րի գ ո ր Տ ոլտ եորդ ուե դրա ծ

թ ղ թ երից ե ր ե ո ւմ Է , որ նա տ ի ր ա պ ետ ել Է

պ ա րսկերեն , ա ս որ երե ն և ւե բ ր ա յեր ե ն լեզ ու­

ներին։ Իսկ թ ե ինչո՛ւ հ ա մ ա ր նա մին չև իր

կյա նքի վերջը կոչվել Է а Տղաв մա կա նունով,

ա յդ մ ա սին կս/ն տ ա ր բ ե ր ենթ ա դրութ յուններ։

Լ . Ղևռնդ Ա լի շ ս & ը կա րծ ում Է , որ ա յդ պ ես

կոչել ւեն Կ ա թ ող իկոսա րա ն ում սով որող Վ ա -

սիլի տղա Գ րի գ ո րին ' Շ ա հա ն ի տղա Գ ր ի գ ո ­

ր ի ց տ ա րբերելու համայք, որո վ հե տ և երկու

Գրիգ՚պՀեերն Էլ ա պ րե/իս ւեն եղել Կ ա թ ող իկ ո­

սա րա նում։

* Շ ա ր ո ւն ա կ վ ա ծ է է յմ ի ա է ի ն ։ ա մ ս ա գ ր ի 1 9 6 4 թ վ ա ­

կա նի А Р Ժ Բ -ի ցւ

Տ Ղ Ա *

Հ . Մ . Չ ա մ չյա ն ը և ուրիշները ենթա դրում են, թ ե ռՏղայւ Է կոչվել նրա հ ա մ ա ր , որ շա տ

վա ղ հա սա կ ից կա թ ող իկո ս Է ը ն տ ր վ ել, Վ ե ր ­

ջա պ ե ս Մ ա ղ ա ք ի ա ա րքեպ իսկո՛պ ոս Օ րմա ն-

յաէնն Էլ ա սում Է , թ ե ա յդ մա կա նունով Է

կ ո չվ ե լ, ոյէովհետ և մ իշտ ա պ րել Է Կա թ ող իկո­

սա րա ն ում և մ ե ծ ա ց ե լ որպ ես Կ ա թ ող իկոսա ­

րա ն ի տ ղ ա : Ա րդ յոք վ ե ր ո հ ի շյա լ ՛երեք են թ ա ­

դրութ յուններից Ո՜րն Է հավանա՛կան։ Մ ե ր

կ ա ր ծ ի ք ո վ ա ռա ջին և երկրորդ ենթ ա դրու­

թ յուն ն երը ա<նհավանակս/ն են։ Ա հա թ ե ին ­

չո՛ւ։ Վ ա ս ի լի տղա Գ րի գ ո րը , ա յսին քն Գրիգոր

Տղա ն, տ ա ր ի ք ո վ շա տ փ ո քր Է եղել Շ ա հա նի

տ ղա Գ ր ի գ ո ր ի ց , որը հետ ա գ ա յո ւմ դա րձա վ

Գ րի գ ո ր Ա պ իր ա տ ա նունով կա թ ող իկո սը։

Ա յն ժ ա մ ա ն ա կ, ե րբ Գ րիգոր Տղան տա՛կա­վին պատսձնի Է ր , Շ ա հա ն յա ն Գ րի գ ո րը ,

ա յսին քն Ա պ ի ր ա տ ը , 2 5 — 30 տ ա րեկա ն զ ին ­

վորա կա ն Էր հունա կա ն ա րքուն իքում , և որին

Ն երս ես Շ ն որհա լին մի ոտ ա ն ա վ որ ձոնեց

« Ա ռ Ա պ իրա տ ն ի Տ էր Ն երս ԷսԷ բա ն չափաւ

սա в վերն ա գրո վ։ Ինչպ ես տ ե սն ում են ք, ե ր ­

կու Գ րիգ որն երը հ ա ս ա կ ա կ ի ց չեն եղել։ Բ ա ֊

ց ի ա յդ , Գրի գար Շ ա հա ն յա ն ը аի մա՛ն կուց

տիոցտ ունեցել է «Ա պ ի ր ա տ в մա կա նունը։

Վ ե ր ջա պ ե ս , Ա պ իր ա տ ը ե րիտ ա սա րդ ժ ա մ ա ­

նա կ Կ ա թ ո ղի կ и ս ա ր ան ի դ պ րոցում չի ս ո վ ո ­

ր ե լ, որ-ոեղ Գ րիգոր Տղան էր։

Ե րկրո րդ ենթա դրությունն էլ ա ն հա վա ն ա ­

կան է. քա նի ո ր Գ րի գ ո ր Տղա ն շա տ վաղ

հա սա կ ում չի ձեւէնադրվել կ ա թ ող իկո ս ,

ա յսին քն 1 9 — 2 0 տաբեկսձն հա սա կ ում , ին չ­

պ ես Շ ն ո ր հ ա լո լ մ ե ծ ե ղ բ ա յր ը ' Գ րիգորիս

Պա Հ/ավունին։

Ինչպ ես տ ե սա ն ք , Գ րի գ ո ր Տղան 1 1 3 8 թ վ ա ­

կա նին 1 3 — 14 տ ա րեկա ն է եղել։ Ն երսես

Շնորհա լին կա թ ող իկո ս է եղել մինչև 1 173

թ վ ա կա ն ի օգ ոստ ոս ա մ ի ս ը ։ Գ րի գ ո ր Տղան

կա րող էր կա թ ող իկո ս ըն տ ր վ ել Շ ն որ հա լոլ

32

է շ Ս Ի Ա Ծ Ի Ն 1985

" -գ - V ՚& յ ւ & № - է

а д ™ * . *

! Ճ 4Տ 7 ^ » « ” . ^ ‘ “ ք̂ ' ՜ 7А2 . ճ ա ն ՛ Ա ն հ ա վ ա ն ա կ ա ն չէ, որ դ պ րո֊

: з ж: . я й ՝ Լ » Ա հ чы № ш նը նԼն վ ա ն ե լ են « կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի տ ղ ա » :А. ժամանակի ընթ ա ցքում ա յդ բա ռը դա րձ լէ մականուն և հ ա վ ա ս ա ր ա պ ե ս Դ " Ր Հ ^

Գ ր ի գ ո ր ա ն վ ա ն հ ե տ և դ ա ր ձ ե լ հ ա տ ո ւ կ ա -

ն ո ւ ն : Ո ւ ր ի շ ո ր և է հ ի մ ք կ ա մ պ ա տ ճ ա ռ չ կ ա

« տ ղ ա , մ ա կ ա ն ո ւ ն ը Գ ր ի գ ո ր ի ն Հ լ ո ւ հ ա մ ա ր ,

Գրիգոր Տղան, ինչպ ես և Ծովքի ղ ո պ ի նպ ա տ կ ա ն ո ղ բ ո լ ո ր Պ ա հ լ ա վ ո ւ ն ի գ ե ր ը , ե ղ ե լ է

պ ա ր թ և ա հ ա ս ա կ և գ ե ղ ե ց կ ա տ ե ս , ժ ա մ ա ա ֊

կակից մի բա նա ստ եղծ Գրիգոր Տղա յի ա ր . տաքին ի մասին հետ ևյա լ երկտողն է գրել.

« ... Այն որ Տղայն մա կա կոչեա լ, ̂Յաղթանդամ՜էր և հաստ ատեալ...յ> ,

՚ Իսկ Ներսես Լա մբրո՚ն ա ց ին Շնորհ ալուն ըն­

ծա յվա ծ «Գ ովեստ »-ում գրում է ա յսպ ես.

՝ «Սակայն Գրիգոր տ էր սրբա սնեա լ,

Տղայ անուն գոլ մա կա դ րեա լ...

Շնորհիւ հանգոյն հա րցըն գտ եա լ,Այլ գեղ մա րմնոյն գերա ղա նցեա լ»*,

Գրիգոր Տղան վա րդա պ ետ ի ա ստ իճա ն

ստ ա ցել է 1163 թվա կա նին, իսկ հինգ տ ա րի հետ ո, Շնորհալին տ ա լիս \է նրան ե պ իսկոպ ո­սի աստիճան և դարձնում իր օգն՛ականն ու

տեղա կա լը,

1173 թվա կա նի հուլիսին, Ներսես Շ նորհա -

լու վախճանվելուց մի ա միս ա ռա ջ, Կա թողի- կոսարանր Տղային դործուղեց Լամբրոն

Օշին յա նների և Ռուբինյա նների մեջ նորից վերանորոգված գժտությունն՛երը վերա ցնելու

և հաշտություն հա ստ ա տ ելու նպ ա տ ա կով.

Երբ այդ տարվա օգոստ ոս ա մսին Շնո/էհալին վա՛խճանվեց, Գրիգոր Տղսձւ դեռ Լա մրրոնից

չէր վերա դա րձել. Եվ քա նի որ ն ա կա թ ո ղ ի ֊

կոսի տեղակալն էր և բա ցա կա , ուստ ի մինչև

նրա վերադարձը տեղակալի պ ա շտ ոնը կա ­տարում էր Գրիգոր Ապ իրա տ ը,

Ա յս հանգամանքը հիմ ք է հա նդիսա ցել

օտարազգի Ы/եղեցական պատմագիրն՛երից ոմա նց ՝ զանազան ենթա դրություններ հյու­

սելու Գրիգոր Տղայի կա թ ողիկոս ընտ րվելու

խնդրի շուրջը, Մ իխ ա յել ա սորի պ ա տ միչը

3 ' Լ ա Ո ր ա մ ա յ Ր ա ր ա ն տ յ , -Պ ա տ մ ա թ ի ւն Ռ ռ բ ի ն հ ա Ն ց է ,

Փ ա րիզ, 1 8 5 9 , կ 2 1 8 ,

* *1>ուղԲ ընւ/հսւնրա կա ն», Ս. է ւմ ի ա ձ ի ն , 1 Տ Տ Տ , կ 4 8 8 — 4 8 9 ,

կա րծում է , որ Շ ն ո բ հ ս ղ ո լ մ ա հից ա ն միջա .

պ ես հե տ ո, Գ րի գ ո ր Ա պ իրա տ ն է ընտ րվել կ ա ֊

Ը ոոհև ոս, ի սկ " Г " ! ժ ա մ ա ն ա կից հետ ո, Գ ր ի ֊

թ1 ” տղ ձ , հ ‘ ь " “ոադղինի մ ի ջո ց ո վ , կա թ ող իկոսի պ ա շտ ոնը Գրիգոր Ա պ իրա տ ի ձ ե ռ ք ի ց ուժով է վերցրել,

Ահա Մ ի խ ա յե լ ա սորու խ ո ս ք ե ր ը . «Իսկ Տեառն

ն երսէսի կա յին երկու եղբօր որդ իք ե պ ի ս կ ո .

պ ոսունք, Գրիգոր և Գ րի գ ո րիս ա նոլա նք նո-

ց ա . աւա.գ եղբօր որդին Տէր Գ րիգոր է ր մերձ ի վ ա խ ճ ա ն ի ն , վ ա ս ն ո է -ո յ ղ Տ Է ր Գ ր ի դ ո ր ի ս ն

ք ա ր ո զ ե ց ի ն կ ա թ ո ղ ի կ ո ս . . . Իսկ յե տ աւուրց

եկեա լ Տէր Գ րիգոր ե ի մ ա ց ե ա յ դիրքն, դա ր- ձա ւ և գնաց ա ռ փ եսա յն իւր Մ լեհն և առե՚ալ

զնա տ ա րա ւ ա ռ Նորա գինն և ն ո ր ի ն ն ր ս ւմ ս ւ -

ն ա ւ ա ծա ւ ի Հ ռ ո մ կ լա յն և ձ ե ւ ւն ա ղ ր ե ց ի ն գնա

կա թ ողիկոս» ® :

Մ ի խ ա յե լ ա սորու հա ղորդա ծները կա թ ող ի­

կոսա կա ն վ ե ր ո հ ի շյա լ «վեճերտ -ի կա մ Նու-

րա դդինի «հրա մա նտ -ով Գ րի գ ո ր Տղա յին կա - թ ող իկոս դարձն՛ելու մ ա սին ղոլր!լ են պ ա տ ­

մա կա ն որև է հ ի մ ք ի ց և չեն հա մ ա պ ա տ ա սխ ա ­նում իրա կա ն՛ությա ն. Ա յդ շրջա նի մ ե ր և

օտ ա րա զգի բա զ մ ա թ իվ պ ա տ մ իչների մոտ

ա յդ պ իսի տ վ յա լն եր չկա ն , ի սկ ղրան հ ա կա ­

ռա կ շա տ վ ,ա ստ եր կա նյ Սմբա տ Ս պ ա րա ­պ ե տ ը, Կ իրա կոս Գ ա ն ձա կ եց ին , Ս ա մվել Ա ն ե ֊

ց ի ն ,՛Հ ե թ ո ւմ պ ա տ մ իչը , գրողներ Վ ա հրա մ

Րա բունին և Ն երքես Լա մ բրոն ա ցին , սրանք

բոլորն էլ մ իա տ ես ա կ հա ստ ա տ ում են, որ Գ րիգոր Տղան կա թ ող իկոս \է ըն տ րվել Ն երսես

Շ նորհա լուց ա նմիջա պ ես հ ե տ ո և ա մբողջ հայ

ժողովրդի ց ա ն կ ո ւթ յա մ բ , ա ռա ն ց վեճերի ու

,/րսի ուժերի միՀնորդռւթյս/ն կ ա մ «հրա -

մ ա ն ս ֊ի . Եղա ծ բ ա զ մ ա թ ի վ փ ա ս տ ե րից վեվ,ց- նւենք միա յն հետ և յա լն ե րը . Ս մ բա տ ը հա ղ որ­

դում է , պէ Ն երս ես Շ ն ո ր հ ա ծ ն հոգ եվա րքի ժա մա նա կ « պ ա ւո ռ փ ր ե ս ւց ն ս ւո ո ւց ա ն ն լ յ Ա -

թ ո ո ն ղ Տ է ր Գ ր ի գ ո ր ի ս մ ա կ ա ն ո ւ ն Տ ղ ա յ* 6:

Սա մվե/ Ա ն եցի ն գրում Է . «Փ ոխ ի մ ա -

հուա մ բ ա ռ Ք ր ի ս տ ո ս սուրբն Ն երսԷս և յ ս ւ -

շ ո ր ղ է ղ Ա թ ո ո ն Տ Է ր Գ ր ի գ ո ր ե ղ բ օ ր ո ր դ ի ն ն ո ­

ր ի ն Տ ղ ա յ կ ո չ ե ց ե ա լն ա մ ս Ի » 7: Վ երջա պ ես

Ն երսես Լա մբրտ նա ցին «Գ ովեստ տ -ի մ ե ջ, խ ո ­

սելով Ն երս ես Շնո,բհաւու մա հվա ն ու նրան

հա ջորդող Գ ր ի գ ո ր Տ ղ ա յի ըն տ րութ յա ն ժողո­

վի մ ա ս ի ն , հետևյա՛լն է գրում.

5 Մ ի խ ա յ է լ Ա ս ո ր ի , «ժ ա մ ա ն ա կ ա գ ր ո է թ ի ւն », Երուսա -

ղ ե մ , 1 8 7 0 , Հ ջ 4 7 1 — 4 7 2 ( ա յս և մ յո ւ ս ր ո լո ր մ ե չր ե -

յւա մ ն ն ր ի ը ն դ գ ծ ո ւմ ն ե ր ը մ 1 ր ն ն ն — Գ , :

® «Տ ս ւր ե գի ր թ ա ր ա ր ե ա լ Ս մ բ ա տ ա յ Ս պ ա ր ա պ ե տ ի » ,

Վ ե ն ե տ ի կ , Ս. Ղ ^ ղ ա ր , 1 8 5 5 , Հ ջ 4 0 ,

7 Ս ա մ ո ւ է լ ի ք ա հ ա ն ա յ ի Ա ն ե ց ւ ո յ , *Հ ա ւա ք մ ո ւն ք ի գրոը

պ ա տ մ ա գրա ցտ , Վ ա ղա րշա պ ա տ , 1 8 9 3 , Էշ 1 3 9 ( ա յս և

պ ա տ մ ա ղ ր ա ը օ, Վ ա ղա րշա պ ա տ , 1 8 9 3 , Էշ 1 3 9 \

* 1965 Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 33

«Ա պ ա (քողով ա ն թ իլ եկեա լ,

Ե պ իսկ ոպ ոսբն անդ հիա ց ե ա լ,

Ընդ բա ղ մ ոլթ իլն ն մ ի ա ձա յն ե ա լ, Կ ա թ ող իկոս ղընտ րեա լն օծեալյյ

եթե մի պ ա հ լքնղոլնենք, որ Մ ի խ ա յե լ Ա ս ո ­

րու ասած՛ները ա նհա վա նա կա ն լե ն , և Գ րիգոր

Տղան կա թ ող իկո սի պ ա շտ ոն ը բռն ութ յա մ բ

է խ լել Ա պ ի ր ա տ ի ց ' նուրա դղինի հրա մ ա ն ով ,

դժվա ր թ ե վ երևում հիշվ ա ծ հա յ պ ա տ միչներն

ու գրող ն երը, որոնք բոլովէն Էլ ա նա րգա նքով

են հիշում Մ լե հ ի և Նուրա դղինի ա նունները,

ա յդ պ իս ի մի դ եպ քի մ ա սին չհիշա տ ա կեին ։ Գրիգոր Տղսձն կա թ ո ղ իկո սություն ա ր ե ց շուրջ

քսա ն տ ա ր ի' 1 1 7 3 — 1193 թ վ ա կա ն ն ե րը ։ Տ ղա ­

յի վախ ճանվե՛լու ճիշտ ժա մ ա ն ա կի վ ե ր ա ­

բ ե ր յա լ и/ա տ մ ա գիրն երի և բա նա սերն՛երի

գործերում տ վ յա լն երը մ ի ա տ ե ս ա կ չեն։

Սմբա տ պ ա տ մ իչը ա սում Է , ո ր Գ րի գ ո ր Տղան

վա խ ճա նվել Է 1193 թակսէնի մ ա յի ս ի 1 6 -ի ն ։

Լ . -Մ . Չ ա մ չյա ն ը գտ նում Է , որ Տ ղ ա յի մա հը

տեղի Է ունւեցել հու/իսին, ա ռա ն ց նշելու ա մ ­

սա թ իվը։ Իսկ Հ . Ղ • Ա լիշա նը վ երոհի շյա լ տ վ յա լների հե տ հա մ ա ձա յն չէ , ա յլ գտ նում

է, ո ր կա թ ո ղ ի կ ո ս ի մ ա հը պ ե տ ք է դնել ոչ մ ա ­

յի ս ի 1 6 -ի ն և ոչ էլ հուլիսին , ա յլ մ ա յի ս ի

2 5 -ի ն ։ Ի հա րկե, բ ո լո ր ի կ ո ղ մ ի ց էլ նկա տ ի է

ա ռնվել հին տ ոմա րը։

Р'Ь ո ՜ր տ ե ղ է ա մ փ ո փ վ ե լ Գրիղոր Տղա յի մ այ։ մ ի ն ը ' կա րծիքն եր ը ՛նույնպես տ ա ր բեր են։

Փ որձեն ք քննել ով ճշտ ել Տղա յի մա հվ ա ն ժա ­

մա ն ա կը և թ ե ի ս կ ա պ ե ս ո ՜ր տ ե ղ է թ ա ղվել

նաI

1 1 9 3 թ վ ա կա ն ի հուն իսին, Լևոն Բ -ը Գ ր ի ­

ղոր Տ ղա յին և ն ե ր ս ե ս Լա մ բրոն ա ցոլն Հ ո ո մ -

կ/ա յից ուղա՛րկում է Ս ի ս ' կ ա յս ր Ֆ րեդ երիկ

Շ իկա մ որ ուսին դ իմ ա վ ո րելու։ Ս ա կա յն այդ

հսմւդիպումը չ կ ա յա ց ա վ , որո վ հե տ և հունիսի

10-ին Ֆ ր ե դ ե ր ի կ ը Ս ե լև կ ի ա յի Կա լիկա գնոս

գետ ում լո ղան ա լիս ջր ա հե ղ ձ եղա վ ։ Ա յդ օր ե ­

րին Մ ա մ ե ս տ ի ա յո լմ էր գտ նվում հիվա նդ

կա յսրոր դ ի ն ։ Վ երջն իս մ խ իթ ա րելու հա մ ա ր

Գ րիգոր Տղան գնա ց Մ ա մ ե ս տ ի ա ։ Մ ա մ ե ս ֊

տ ի ա յի ց կ ա թ ող իկո սը ոչ թ ե վ՛երա դա րձա վ

Հոոմ կ/ա , ա յլ գնաց Ս ի ս ' Լևոնի մ ո տ ։ Ա յս

դ եպ քերը տ եղի էին ունենում 1 1 9 3 թ վ ա կա ն ի

հունիս ա մ ս ի ն , հ ե տ և ա բ ա ր ա ձկա րե/ի է կ ա ­

թ ող իկոս ի մ ա հը դն՛ել մ ա յի ս ի 1 6 -ի ն կա մ

2 5 -ի ն ։ Ա յն ուհետ և , Ֆ ր ե դ ե ր ի կ Շ ի կա մ որ ուսի

ջրա մույն լին ելու օրն ու տ ա րին օտ ա ր պ ա տ ­

միչն՛երի գ ո ր ծ ե ր ո ւմ , մ ա ս ն ա վ ո ր թ ղ թ ե րում և

հիշա տ ա կա րա նն երում ա ն վ իճելի կ ե ր պ ո վ հ ա ­

մա րվ ում է 1193 թ վ ա կա ն ի հունիսի 1 0 -ը ։

Լ . Մ . Չ ա մ չյա ն ի ր տ վ յա լն երը վ ե ր ց ր ե լ է

Ս մբա տ պ ա տ մ իչից° , ի ս կ Հ . Ղ • Ա լի շա ն ը ' մի

8 ո & ո ւղ թ ը ն դ հ ա ն ր ա կ ա ն » , է շ 4 9 0 — 4 9 1 ։

9 է Տ ա ր ե դ ի ր ք .. .է , ւէշ 1 0 6 /

հիշա տ ա կ ա րա ն ի ց , որը ցույց է տ րվա ծ « Սիսուան» գրքում10։

Ապ ա ի նչպ ես բ ա ց ա տ ր ե լ վերևում բ ե ր վ ա ծ

տ ա ր բեր տ վ յա լն երը։

Մ ե ր կ ա ր ծ ի ք ո վ , Ս մ բա տ պ ա տ միչի մ ոտ և

Հ . Ղ- Ալիշասւի օգ տ ա գ ործա ծ հիշա տ ա կ ա րա ­

ն ում եղա ծ սխա՛լ տ եղեկութ յունը հետ ևա նք է գրիչների ա նզգուշությա ն։ Ա յս պ ե ս , մ ե ր մ ա ­

տ ենա գրութ յա ն մ ե ջ, ին չպ ես գ իտ են ք, թ վերը

ա րտ ա հա յտ վ ում են մ ե ր ա յբուբենի տ ա ռ ե ­ր ո վ ։ Մ ա յի ս ը որպ ես հին գ երորդ ա մ ի ս , ա ր­

տ ա հա յտ վ ում է «Ես տ ա ռ ո վ , ի սկ հուլի սը , ո ր ­

պ ե ս յո թ ե ր ո ր դ ա մ ի ս ' «էյ> տ ա ռով ։ Ձ ե ռ ա գ ր ե ­

րում ընդօրինա՛կելու ժա մա ն ա կ միա նգա մա յն

հնավւավոր ՛է ա յդ երկու տ ա ռերի շփ ոթ ումը։

Սկղրնա ղբյոկրը եղել է Ս մ բա տ ի գ ո ր ծ ը , ա պ ա '

հիշա տ ա կ ա րա ն ը , որից օտ վել Հ Հ . Ղ . Ա լիշա -

նր։ Ա յս պ ի ս ո վ , եթե «Ьа դրի տեղ ընդուն՛ենք

«է»։ Կլինի մ ե ր 7 -ր դ ա մ ի ս ը ' հուլի սը , այն

ա մ ի ս ը , ին չպ ես ց ո ւյց են տ ա լիս Հ . Մ . Չ ա մ -

չյա ն ն 11 ու Լ . Ա ճ ա ո յա ն ը 13, սա կա յն ա ռա նց

ա մ սա թ վ ի։ Ն շա նա կում է , Ս մ բա տ ի և հ ի շա ­

տ ա կ Այրան ի տ վ յա լն երո վ , Գ րիգոր Տղան

վա խ ճա ն վել է 1193 թ վ ա կա ն ի ոչ թ ե «Եօ, ա յլ

«էս ա մ սի 1 6 -ի ն ։ Ա յս պ ի ս ո վ պ ա րզվում է,

որ Գ րի գ ո ր Տղան վ ա խ ճ ա ն վ ե լէ 1193 թ վ ա կ ա ­

նի հուլիսի 16 -ին ։

Ա յն ուհետ և , ը ս տ Չա մչյա ն ի , Գ րիգոր Տղան

թ ա ղվել է Հռ ո մ կ լա յում '3։ Բ ա յց ա յդ պ ես չէ։

Գ րի գ ո ր Տղան հունիսի վերջերին գնաց

Ս ի ս ' Լևոնի մ ո տ ։ Ա յն տ եղ հուլիսի ս կ ի ղ բ ն ե -

րին հիվ ա նդ ա ն ում է և նույն ա մ սի կեսերին

էլ վա խ ճա ն վում։ Ս իս քա ղ ա քի ց մինչև Հ ռ ո մ - կլա ր ա վ ա կան ին ե րկ ա ր , շա բա թ ն ե րի ճա ն ա -

ս/արհ էր ա յն ժա մ ա նա կվա հա ղ որդ ա կ­

ցութ յա ն մ իջոց ն երի հ ա մ ա ր , հետ և ա բա ր

հնա րա վոր չէ ր ա յդքա ն ե րկա ր ճա ն ա ­

պ ա րհով կա թ ո ղ ի կ ո ս ի մ ա րմ ին ը փ ոխ ա դ րել,

ա յն էլ ա մ ռա ն ը։ Չ ա մ չյա ն ը չի հա ղ որդ ում ,

թե ո րտ եղ ից է վ ե ր ց ր ե լ ի ր տ վ յա լը , բ ա յց

մ ե ր պ ա տ մ ա գ իր ն ե րից շա տ ե ր ը վ կա յում են,

որ Տ ղա յի մ ա րմ ին ը ա մ փ ո փ վ ա ծ է Ս իս ք ա ­

ղ ա քից ոչ հեռո՛ւ, Դ րա զ ա րկ ի ն շա նա վոր վ ա ն ­

քում։ Ս ա մ վ ե լ Ա ն ե ցի ն , պ ա տ մ ելով Գ րիգոր

Տ ղ ա յի եկեղ եցա կա ն շինա րա րութ յա ն և նոր

վ ա ն քեր կա ռուցելու մ ա սի ն , վերջում գրում

է . «Եւ ղկնի ին քն ևս փ ոխ ի մա հուա մ ր ա ո

10 Հ . Ղ . Ա լ ի շ ա ն , է Ս իս ուա ն , հա մ ա դ ր ո ւթ ի ւն հ ա յկ ա ­

կա ն Կ ի չի կ ի ո յ» , Վ և ն Լ տ իկ , 1 8 5 5 , կ յ 5 3 2 ։

11 Հ . Մ ի ք ա յ է լ վ . Զ ա մ չ Լ ա Տ ց , < ։Պ ա տ մ ո։թ ի ւն հ ա յո ց 1 ,

Գ , Վ ե ն և տ ի կ , 1 7 8 4 , 4 , 1 5 9 ,

12 А Г Ш - յ ա Ա ն ա ո յ ա ք ւ , г Հ ա յո ց ա ն ձնա ն ուն ն ե րի ր տ -

ո ա ր ա ն », Ա , ե ր և ա ն , 1 9 5 1 , Հշ 5 6 2 ։

13 ձ . Ս ". Չ ա մ չ ն ա ն ք , ն շվ ա ծ ա շխ ա տ ո ւթ յո ւն ը , Գ,

Կ 159։

34Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 1965

Ք րիստ ոս և կ ա յ հ ա ն գ ո ւց ե ա լ ի ս ո ս -р ո ւխ տ ն

Գ ր ա զ ո ւր կ » :Սմբա տ պ ա տ միչը նույնպես թ վ ելով Գ րի­

գոր Տղայի կա տ ա րա ծ ա շխ ա տ ա նքները, եզ­

րա փ ա կում է , թ ե « թ ա ղ ե ց ս ո ի Դ ր ա զ ա ր կ » -

Գրիգոր Տղան ապրել է շուրւ 7 ° տ ա րի

վախճանվել է 1193 թվա կա նի հուլիսի 16-ին

և թաղվել է Դրա ղա րկում,

V

Գրիգոր Տղայի գ ործ ուն եո ւթ յոձը չի սա հ֊ մա նա փ ա կվել միա յն կրոնա կա ն, հա յրա պ ե­

տական գործերով, Նա եղել է միա ժա մա նա կ հա սա րա կա կա ն, պ ետական գործիչ և 4 ի լի -

կիա յի հա յկա կա ն իշխ ա նությա ն սյուներից

մեկը: Ոչ Մ լեհը, ոչ Ռուբեն Բ -ը , և ոչ էլ ԼևոնԲ -Ը պ ետա կա ն, մանավանդ ա րտ ա քին ք ա ­

14 Սամուէլ էԱեցի, ( յ 1 3 9 ։

ղա քա կա նությա ն վ ե րա բերող որևէ լուրջ գոր­

ծի >էին ձեռն ա րկ ում , ա ռա նց Գ րի գ ո ր Տղայի խ որհոլբդ ն երի և մա սն ա կցութ յա ն , Իր նա խ ­

նիների նման ա յս կա թ ող իկո սը նույնպես ա մենից ա ռա ջ զբա ղվեց վա նքերի ու վա նա ­

կան դ պ րոցն երի շին ա րա րութ յա մ բ և բա ր ե ­կա րգ ութ յա մբ։ Հա տ ուկ հա նգստ ա րա ն կա ռու­

ց ե ց Պ ա հլա վոլնի կա թ ող իկոսն երի ա ճյուննե­

ր ի հ ա մ ա ր ' որպ ես երա խ տ ա գիտ ութ յա ն հու­շա րձա ն , է Ա յս Տ էր Գ րիգ որիս այ, կան է հիմն ի

Կլա յն, և շինէ հոյա կա պ ե կեղ եցի ի նմա նոլ-

թիւն ա րևե լի ց տ ա ճա րա ց ն . պ ա տ րա ստ եա լ ի

նմա զդիրս ե ր կ ո լց սուրբ լոլսա լորչա ցն

զհօրեղ բա րց իւրոց, Տ էր Գ րիդ որիսի և Ն եր֊

ս է ս ի . Հա ն է և Ծովուց զնշխ ա բս մեծին Վ կ ա ­յա բ ե ր ի զ ք եռո յն Ա պ ի բ ա տ ա յ հալուն իսրոյ

զՏէր Վ ա հ ր ա մ ա յ և դնէ ըն դ երկոլց յուսա -

ւորչաց»'*։

>5 օ Տ ա ր ե պ ի ր բ է շ 1 0 6 ։

( Շ ա ր ո ւ ն ա կ ե լ ի )

Կ Ո Մ Ի Տ Ս . Ս Ի Ն Հ Ե Տ

Ա . — Հ Ա Ր Կ Կ Ա ՞ Ր Ա Յ Ս Ա Շ Խ Ա Տ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն

( Փ ո խ ա ն հ ա ռ ա ջ ա բ ա ն ի ̂

Լ . А . Ս Ի Ր Ո Ւ Ն Ի

Հ ա յ ժողովուրդը տ իտ ա ն ն եր շա տ չունի, ոչ

ալ բ ա ց ա ռ ի կ հա ն ճա րն եր կպ ճնեն ի ր պ ա տ ­

մութ յունը։ Հ ա մ ե ս տ , հա ճա խ անանուն գոր­

ծավորն՛եր են, որ կ ռ ա ծ են հա յ ա ր վ ե ս ս & ու

դրա կա նութ յունը, ա նոնց հա սա ՛րա կա ց ճիգն

է , որ հա նճա ր մ ը ստ եղ ծեր \է, — հ ա յ ժ ո ֊

ղ ովոլրդ ի հա վա քա կա ն հ ա ն ճ ա ր ը , — որ դա­

րն րռւն մեջեն ս/ահեր է դսւեր պ ոռթ կա լու հ ա ­

մ ա ր , մ ե ր թ տ ա ճա րն եր կոթ ող ե լով դա րերուն

դ եմ ը, մ ե ր թ ա շխ ա րհը հեգ ն ելով ի ր ճիգերուն

մեջ։ Հ ա յ ա րվ ե ստ ա գ ե տ ը մ ա ս ն ի կ մըն է եղեր

լոկ հա սա ր ա կա ց ա յդ երկունքին մ ե ջ , ձուլ­

վ եր, ն ույնա ցեր է ա ն որ հետ ։ Ա շխ ա տ ա սեր

հա յ ժողովուրդը մ ե ծ է ի ր հա վ ա քա կա ն հ ո ­

գիով ա ռա վ ե լա պ ես ։

Ու դ ա րերու ծ ոցեն հա յտ ն վ ե ր են եր՛բեմն

ր ա ց ա ո ի կ մա՛րդիկ, որ/էնք եկեր են հ ա յ հո­

ղին դտ նել, ա մեն ա ն գա մ որ հա յ ժողովուրդը

կորսն ցուցեր է ղա յն։ Ո ր ո վ հ ե տ և շրջա ն ն եր են

եղա ծ, երբ հա յ ժողովուրդը խ ա ր խ ա փ ե ր է

խ ա վա րին ծ ո ց ը կույրի մը նմա ն և մո՛ւրացիկի

մը պ ես ձ ե ռ ք է կ ա րկ ա ռեր ա մեն ա ն ցո րդ ի,

ի ր սեփ ա կա ն գեղ եցկութ յունն երը մ ո ռ ց ա ծ ։

Ու պ ետ ք եղեր են մ ա ր դ ի կ , ո ր պ ե սզ ի գա ն, իր

գանձէերը ճա հչցնեն ի րե ն և զ ա յն մղեն ն ո ր

ե րկուն քի, նոր ճի գ ի , նոր ստ եղ ծ ա գ ո րծ ու­

թ յա ն։

Կոմիտ ա ս վա րդ ա պ ետ մ ե կն էր ա ն ոն ցմ ե։

Զ ա րհուրելի բա ն է , երբ ժողովուրդ մը

կկո րսն ցն ե ի ր հագին։ Ա յլև ս կույր մըն է , որ

կխ ա րխ ա փ ե մ ա թ ի ն մ ե ջ, կ ե ս մը դ իա կ, որոմւ

ն ե ր ս ր ա պ րելու, դիմա ն ա լու, տ ևելու հույսը

ա լ չկա ։

Ա յդ պ ե ս է ր պ ա տ ա հ եր և հ ա յ ժողռվուրդին։

Ստ րկութ յա ն ի ր դա րերուն մեջ կորսն ցուցեր

էր ան ի ր կ ե ր պ ա ր ա ն ք ը , ի ր ո ճ ը ։ Կխ ա րխ ա ­

փ ե ր , դ ա ր ե ր ո վ , ուրիշ ժողովոՆրգներոլ հ ե տ ֊

ք եր ոլն վ ր ա , ը ն կ ճ վ ա ծ , շվա րուն , ղրկվա ծ սթ ա փ ելու ուժեն։

Տ ա սնինն երորդ դ ա րը, որ ի բ ր և թ ե մեր

վ երա ծնութ յա ն շրջա նը բ ա ց ա վ , ի սկզրա ն ճիգ

մ ըն էր մ իա յն օտ ա րին նմա նելու, ե րբեմ ն և

ղա յն կա պ կելռւ։ Կ ա ր ծելով , թ ե լոլյ,սը Ա րև ֊

մ ուտ քեն կ ոլդ ա , գրեթե ա մբողջ դար մ ը ղա յն

փ ն տ ռելու գա ցինք հոն։

Մ ե ր գ րա գ ետ ները օտ ա ր ա րվ ե ստ ով սնա ն,

ու օտ ա ր ա մեն մ ե կ գրա կա ն շա րժ ում միջուկ

ս տ եղ ծ եց իսկույն հա յ կյա ն քի մեջ ա լ։ Ե ր ա ­

ժ իշտ ն եր ունեցա նք, որո ն ք գ ոհա րն եր ստ եղ ­

ծ ե ց ի ն , որո ն ց մեջ չէր թ ր թ ռ ա ր , ա վ ա ՜ղ , հա յ

հոդին։ ճա րտ ա բ ա ՚պ ե տ ն ե ր ուն եցա ն ք, որոնք

հրա շա կերսէներ ս փ ռ ե ց ի ն , բ ա յց ա նոնց մեջ

հա յ ոճ ե րբե ք չկա ր։ Ունեցան՛ք և մ ե ծ ն կա -

րիչն եր, զորս օտ ա րը իր ա վ ա մ բ խըեց մեզմեւ

36Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 1965

' ՜ & Զ Հ Հ ձ 1« - *<■/>-'*■3 / " '

? № 7 Л Г № % ^ Л ' “ձ

* Տ ! Տ ձ Հ Հ & Հ &կը գտնված, Հեքիա թներն ՞ ' “ " 7 4 Տ .եզու կա ռնեին, իմա ստ կստ ա նա յին ա ռա կ ու

Լ ռ ա ծ , հարություն կառներցին դարերուն խ որեն, ու անոր հետ հայ

^ Կ ա վ ե ա ր ձ ա ն ն ե ր ը կ փ 2* Վ ե Ի ն 1 " ե յ՚՜ եհ տ և1

հ այ Պառնասին մեջ, Պոլսո և <*№ւԻԱԻ վա րդա պ ետ ները իրենց ծոցը կանեին իրենց երգարանները, ու փ ոխ ա րեն՝ միջնա դա րյա ն

մ եր խեղճ երգիչները ու ш Ь Л д շա րա նին կցվող մեր հեք աշուղներն էին , որ կ բա ր ձրա ­

նային գա հույքը, ու անռնց տ ա ղ ե ր ո ձ մեջ հայ ժողովուրդը ինքգինքը կսկսեր ճա նչնա լ, Քուչակն ու Սա յա թ-Նովա ն կսկսեին մ ե ր հոգ-

վույն խ ոսիրճ ի գ ը կանգ չա ռա վ։ Քիչ հե տ ո, Անին կպ ե ղ ­

վեր, հա յ փլա տ ա կները լեզու կա ռն եին , ու տաճարները կփ սփ սա յին իրենց գա ղտ նիքը,

Հա յտ նվա ծ էր Բ ՚որա մա նյա նը, Հա յ ժողովուր­

դը կսկսեր իր հոգին փ նտ ռել քա րեըուն ու

փոշիներուն մեջ։Ու մյուս կող մ ե, վա նքերու նկուղներեն

դուրս կհանվեին տ ա կա վ հա յ ձեռա դ իրները։ Մագաղաթները կսկսեին խ ո սիլ, ու անոնց

էջերուն վրա թռչուններն ու ծա ղիկները մեզ

կգեղգեղեին։ Արևուն ելա ծ էին որդան կա ր­

միրն ու որդան կա պ ույտ ը, ու հա յտ նվա ծ՝ շնորհալի մանրանկարիչներ Սա րդիս Պիծակն

ու Բ՚որոս Ռոսլինը։ Հա յ հոգին իր մ ե կ ուրիշ

էջն էր բա ցա ծ։Ազատագրված էր հա յ ոճը։ Բ ա յց ո՛չ։ Դ՛եռ

Iման չէր հայ հոգին։ Ու ահա կհա յտ նվեր մ ե ծ

մոգը, որպեսզի լրա ցնե զայն։

Կոմիտա՛ սն

VԻ՜նչ ըըա վ Կոմիտ ա ս։

Ան նա խ իր ականջը գյ՚ավ հա յ գեղջուկի

սրտ ի զարկին՝ անոր հուզումները կարդալու հա մա ր։ Եվ ա յդ հուզոլմներուն մեջեն ան ք ա ­

մեց ինչ որ դա րերը մեզի կբերեին այնքան վճիտ ու անուշ։ Ը մբռն ա ծ, որ հա յ ց եղ ը

գտնելու համար պ ետ ք է հա յ շինա կա նին հոգին и/ եզ ել նախ, ան որո՜նեց զ մ ա յ-

լե լի գեղեցկությունը, զոր հա յ գեղջուկը կծա ծկեր ի ր հա մեստ , պ ա րզ, մանկունակ ե֊ր-

գերուն մեջ, երգեր, ուր քսությունն ու ցեղ ը

կընդելուզվեին, ուր դա րերն ու սերունդները

կգոկվեին մ ե կտ ե ղ , « խ որհրդա վ որ ու պ ա շտ ե­լ ի ՛ գա ղ տ ն իքս, ինչպ ես կըսե ին քը Կ ոմիտ ա ս,

գա ղտ նիք, զոր ինքն ի սկ հա նեց արևուն լույ­

սին։Չ էր բա վ ե ր հա յ ժողովուրդի երգերուն մեջ

բա բա խ ող ա յգ անուշ խ ռ ո վ ք ը գսէնել. պ ետ ք

Էր մխ րճվ իլ դա րերուն խ ո ր ը , ա նռնց ևս

գա ղտ նիքը կորզելու հա մ ա ր , դիանալու հա ­

մա ր, թե ին չպ ես կերգեին երբեմ ն ի հա յերը։ Քսա ն տ ա րի ան ին քզինք ք ա մ ե ց ա րդա րև,

որպ եսզ ի գտնե խ ա զ ե ր ո լ բա ն ա լին , որպ եսզի

կա րդա մ եր զ մ ա յլելի շա րա կա ն ները իրեն ց

վա ղեմի պ ա րզութ յա ն ու քա ղցրութ յա ն մեջ։

Ու հա ղթ ա նա կի սեմ ին հա սա ծ Էր ա րդեն, երբ

խ ա վ ա րեցա վ ի ր հոդին։

Յ ԷՐ բ ա վ ե ր ն ա և հա յ հոգին գտն՛ել։ Պետք

էր զայն մ ա րգ ոց ալ պ ա տ մ ե լ, ու ա կնա ծա ն­

քի կանչել ա շխ ա րհը գեղեցկոլթյուններուն ա ռջև, զորս գ տ ա ծ է ր հւէն։ Կոմիտ ա ս կրցա վ

ա րդա րև հե տ ա ք ր ք ր ե լ ա շխ ա րհը հեք ու փ ոք­

րիկ ժողովուրդի մը սըտ ին մեջ պ ա հվա ծ այդ

գոհարն՛երով։

Բ ա յց ան չկ ե ղ ծ ե ց գեղջուկին հոգին՝ պ ա տ -

մեւռւ ա տ են զա յն մ ա ր գ ո ց ։ Ան հա յ երգը մեղ

բե ր ա վ ին չպ ես գտ եը է ր շին ա կա նի շրթ նե-

րուն, ջինջ ու հա րա զա տ ։ «Գրի ա ռա վ ու դ ա շ֊

ն ա կեցս , ին չպ ես կա րձա ն ա գ րեր ինք ի ր ներ­

դա շն ա կա ծ բ ո լո ր երգերուն ճա կտ ին։

. Ան փ ո ր ձե ց միևնույն ատ՜են հա յ երգը մ ա ք ­

րել ի ր որ ոմն երեն ։ Հ ա յ հոգ իին խ ո ր թ դարեր

ու դրա ցի խ ո ր թ ց ե ղ ե ր խ ա թ ա րեր Էին հայ

եր՛գը, ու ա ն որ հետ հա յ հոդ ին ։ Ա նոնք իրեն ց

դոսնչն Էին ե ր կ ա ր ե ր հ ա յ ժա մեն ներս ա լ, ու

սրբապղծ՜եր մ ե ր շ ա ր ա կ ա ն ն ե ր ու մ եղ եդ ի­

ն երը։ Կոմիտ ա ս ջա նք չխ ն ա յեց հա յ երգը

զտ ելու հ ա մ ա ր , զա յն բե ր ե լո ւ հա մ ա ր իր

տ ոհմ իկ պ ա րզութ յա նը։

Ան կր ց ա վ ա յս պ ե ս ա կ ո ս ը բա ն ա լ։ Հ ա յ ժ ո­

ղովուրդը հպ ա րտ Է հիմ ա ի ր երգ ով , ու

հպ ա րտ կն ա յի մ յուս ժողովոկրդներուն։ Հա յ ժողովուրդը գտ ա վ իր հոգին իր երգերուն մեջ,

ինչպ ես զա յն գ տ եր Էր , մ ա ս ա ռ մ ա ս , քա րի

բեկորնՖ րոմյ մ ե ջ, ա շոսքներոլ զ մ ա յլելի տ ա -

ղերուն մ ե ջ, մա գա ղա թներու չքնաղ ղա րգա ֊

րա նքներոմւ մեջ։Կոմիտ ա ս ց ո լց ո լց , թ ե ժողովուրդի հոգին Է

հիմ քն ու խ ա ր իսխ ն ա յւվեստ ին, ու ո վ որ

կկառչ/ւ ա նոր, ա լիքն երեն պ իտ ի չք շվ ի ՜։

VՀ ա ր կ կ ա 'ր սա կա յն ա յս ա շխ ա տ ությա ն։

Պ ետ ք կ ա ՜ր գրելու մա րդու մը մ ա սի ն , որոլ

շուրջ ա մբողջ գրա կա նություն մ ը կա արդեն։

Ք իչեր միա յն ա յնքա ն պ ա շտ ա մունքի ա ռա ր­

կա եղա ծ են մ ե ր պ ա տ մ ութ յա ն մ ե ջ, որքան

* 1065 է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն .37

եղա վ Կ ո մ ի տ ա ս , ո ր ո վ հե տ և բ ի լե ր միա յն

Կրըած են ան որ լա վ։ երա խ տ իր ձւլել։ Հ ա յ

ժողովուրդի սերն ու գուրգոցւա նքը դ եպ ի Կո~

մ ի ա ա ս ը հետ ևա ն քը չէ եղերա կա ն ա յն վ ա խ ­ճա նին, որ ա նորը եղա վ ։ Զ ա րհուրելի մ ա հեր

շա տ երը ունեցա ն մ ե ր մ ո ա վ ո ր ա կ ա ն ն ե ր ե ն , Г ա յց ոչ մ ե կը ա յնքա ն խ որունկ տ եղ գտ ա վ

հա յ հոգիին մեջ որքա ն Կ ոմ իտ ա ս , որովհետ և

ոչ մ ե կ ը ա ն որ չա փ կրց ե ր էր խ ո րա ն ա լ հ՛այ հոգիին մեջ։

ե վ բն ա կա ն է ր , հ ե տ և ա բ ա ր , որ ա ն որ կ յա ն ­

քը և գ ործ ը ևս ա յդքա ն ուշա դրությա ն ա ռ ա ր ­կա դ ա ոն ա յին ։

Ա րդ ա րև , տ ա ս ն յա կ տ ա րիներե ի վեր

կխ ոսվի Կ ո մ իտ ա ս ի մ ա սին ա նընդհա տ ։ Բ ա ղ-

մ իցս գրեցին իր կ ա ր ճ բ ա յց բեղուն կյա նքին

վրա , ա ն որ մ ա սին ա ն թ իվ հուշեր տ պ եցին ,

պ ոեմնևրու և քե րթ վ ա ծն ե բու ն յութ ըրին

ղա յն, վերլուծեցին ա ն որ վ ա ստ ա կը ի ր ա յ֊

լաղյսն երեսներուն մ ե ջ։ Բ ա յց ին ձի ա յն պ ես

& ե դ ե ռ ա մեն րա ն ը ս վ ա ծ չէ և իր

կյա նքը պ ա տ մ վ ա ծ չէ լրիվI Նախ չկա երկ

մ ը , որ ի ր կյա նքին ու գործունեությա ն ա մ ­

բողջա կա ն մ են ա գրությունն ը լլա ր և ուր ան

ն երկա յա ն ա ր ի ր բով ա ն դ ա կ ա ռա քելութ յա նն

ու ճիգերուն մ ե ջ։ Հ ե տ ո , ի ր մ ա սին գրվա ծն ե -

րուն մեջ ալ կան լուսա բա նութ յա ն կա րոտ ա յն պ իս ի կե տ ե ր , որոն ք պ ետ ք է պ ա րղ վին ,

քա նի չէ շա րա դ րվ ա ծ վերջնա կա ն ա յդ մ ե ն ա ­

գրությունը։

Ո վ որ Կ ո մ իտ ա ս ը ճա ն չցա ծ է , ցա վ ով

կ տ եո ն ե , ո ր ան չերևիր մ եզ լրիվ ի րե ն ն վ իր­

վա ծ հուշա գրութ յա ն մեջ։ Թ եր թ ե րոլ հ ա վ ա ­

քա ծ ո ն ե ր ը , ի ր ե ն ց կա րգ ին , ա մեն բա ն չեն

պ ա տ մ եր մ եղ ճշգրիտ ։ Անդին ի ր ՝ Կ ոմիտ ա սի

ն ա մա կն երը բ ա ց ա ռ ի կ պ ա հե րը մ իա յն կ ո լ-

տ ան ի ր կ ա ր ճ բ ա յց ա լեկոծ կ յա ն ք ի ն , մինչ իր

ին քնա կեն սա գ րա կա ն նոթերուն մեջ ան շա տ

է ժլա տ , ո ր պ ե սզ ի տ եղ յա կ դ ա ոն ա յին ք բ ո ­

վա նդա կ ի ր ա պ րում ներուն , ու ա նոնք ի սկ

գրի ա ռն վ ա ծ են պ ա հ ո լ մ ը , երբ ան նոր

կ ս կ ս ե ր ի ր հիմ նա կա ն ա ռա քելութ յուն ը։ 11ւ

դեռ ա վելին կա ։ Վ րեպ ն ե ր շա տ կան ի ր մ ա ­

սին գրվա ծներսւն մեջ։ Ո մ ա ն ք ա յնքա ն խ ա ն ­

դա վա ռվա ծ են, օրի ն ա կ , ի ր ե ն ց հուշերը գ րե ­

լու ա տ են , որ հա ճա խ դ եպ քերն ու դ եմ քերը

կխ ա ոնեն իրա րու, կշփ ոթ են թ վ ա կա ն ն ե ր ու

վ ա յրե ր , կկա րծեն մ ա ս ա ռա ծ ըլլա լ Կոմի տ ա ­

սի հետ կ ա պ վ ա ծ ա յս կ ա մ ա յն դ եպ քին ։ Մ ե -

կը զա յն շա տ մ ոտ են ճա ն չցա ծ ըլլա լ հ ա ֊

վա կնողներեն, կդ րե , օրի ն ա կ , թ ե 1 9 1 5 -ի վ երջերը , Պո լսե ն մ ե կն ելե ա ռա ջ, ա յց ե լոլթ յա ն

է գա ցա ծ Կ ո մ իտ ա ս ին Շ ի շլի ի բուժա րա նին

մեջ, ուր ան կ խ ն ա մ վ եր , ու կն կա րա գ րե ալ

աՏԴ ա յց ե լո լթ յո լն ը , մ ո ռ ն ա լո վ , ո ր . . . 1 9 1 6 -ի

վերջերն ՛էր մ ի ա յն , որ Կ ոմ իտ ա ս պ իտ ի զ ե ­տ եղվեր հոն։

Ուրիշ մ ը ի ր հուշեբուն մեջ կենթա գրե

նույնպ ես ներկա եղա ծ ը լլա լ, 1 9 1 5 -ի ն , Կ ո մ ի ­

տ ա սի ա քսորեն դա ոնա լեն հ ե տ ո , ա նոր կ ա ­

տ ա րա ծ Դ ռն բ ա ց ե ք ի ա րա րողությա ն Գ ոլրու֊ չեշմ եի հա յ ե կեղ եցվ ո մեջ։ Ա յդ տ ա րվա ն

Դ ռն բա ց ե ք ին Կ ոմ իտ ա ս դ եռ ա ք սորի ի ս կ չէր

գ ա ցա ծ։ Իսկ ա կն ա րկվ ա ծ Դ ռն բ ա ց ե ք ը 1 9 1 6 -ի

Ծա ղկա զա րդի կիրա կին է , որ պ իտ ի կ ա տ ա ­ր ե ր ա ն, ե ր բ ... հուշերն ս-տորագրողր վա ոուսէր մ եկն ա ծ Պո լսեն։

Ուրիշի մը հոլշերուն մեջ կա րդ ա ցա ծ ենք

զ ա րմ ա ն քով , թ ե Կ ո մ իտ ա ս ի Փ ա րիզյա ն ե -

լույթ ն երոլն ա ռթ իվ ա ն որ շ ն ո ր հ վ ե ց ա վ ... Ն ո- բ ե լի մ րց ա ն ա կը։

Ա յլո լր կա րդ ա ց ա ծ են ք, նույնպ ես զ ա ր­

մ ա ն ք ով , թ ե Կ ո մ իտ ա ս ը ի ր ա քսորի օրերոլն

գուրգուրա նքով շրջա պ ա տողն եբու մեջ եղա ծ ̂Աիա մա նթ ոն ա լ, Ա յդ տ ողերը գրողը չէր ա նդ­

րա դ ա ր ձեր , որ Չա նղ ըրըն էր Կ ո մ իտ ա ս ի ա ք­

ս ո ր ա վ ա յր ը , մինչ Աիա մա նթ ոն Ա յա շ ա ք ս ո ր ­վ ա ծ էր։

Ա ն դ ին , մեծա տ ա ղ ա ն դ մ ե ր մ ե կ բ ա ր ե կ ա մ ր

Կ ո մ իտ ա ս ը տ ե ս ա ծ ըլլա լ կերև ա կա յե Պ ետ ի֊

Շ ա ն ի մ ե կ կա ֆ ե ն , ք ո վ ը ... Երվա նդ Թո լա յա -

նը ն ստ ա ծ , ու կհորին ե վիպ ա կա ն դրվա գներ,

որպ եսզ ի Կ ո մ իտ ա ս ը պ տ տ ցնե փ ա շա ներոլ

Հ ա ր ե մ ը , ու թ ուրք կին երը ա նոր սփ ոփ ել տա հոն։

եթե հիշե ց ի ն ք ա յս քա նի մ ը փ ա ս տ ե րը,

ց ո ւյց տ ա լու հա մ ա ր է ր մ ի ա յն , ո ր մա րգ ոց

հիշողութ յունը ե րբեմ ն կշեղ ի ճ ա մ բ ե ն , ու քեղ ալ կ մ ո լո ր ե ց ն ե հետ ը։

Ու դ եռ խ ո ս ք ը չըրինք ա ն ոն ց, որոն ք Կո­

մ ի տ ա ս ի մ ա սի ն հուշե ր դ րեցին , ա ռա նց

ն ույնիսկ ղ ա նիկա ճա ն չցա ծ ըլլա լու, կ ա մ երբ հա զ իվ թ ե ղա յն հեռվեն տ ես ա ծ է ի ն ...,

ե թ ե մ ե ն ք , որ ա յդ օրերն ա պ րե ց ա ն ք ,

կշփ ոթ ին ք Նմա ն հուշեր կա րդ ա լով , ին չքա ՜ն

դժբա խ տ պ իտ ի ըլլա ն մ ա րդ իկ մ ե ղ մ ե սերունդ մ ը հ ե տ ո .. .։

Անցնող սերունդը քիչ բա ն թ ող ուց մ եզ իր հուղումներոլն, իր խ ո հեր ուն , ի ր մ տ ե ր ի մ

ւղահերոլն մ ա սի ն ։ Ա նոնք մտ ա հոգութ յունը

կ ա ր ծ ե ս ե ր բ ե ք չունեցա ն ի ր ե ն ց ներքին

խ ռով քն ու մ տ ա ծում ն ե րը փ ո խ ա ն ցելու ի -

ր ե ն ց մ ե ե տ քին ն երոլն ։ Ո մ ա ն ք ալ տ իրա բա ր

ին կա ն ի ր ե ն ց ուժերոլն լրութ յա ն և ի ր ե ն ց ճ ի -

դերուն թ ա փ ին մ ե ջ, կե ս ձգա ծ իրեն ց գործր։

Իրենց մտ քեն չէր ա ն ցն եր անշուշտ ն ե ր կ ա յա ­

նա լ վա դ վա ն , ա յդ պ ես կ ի ս ա տ ու թ ե ր ի ։ Ու

ա նո նք ա ռին , իրեն ց հե տ գերեզ մա ն տ ա րին

շա տ բա ն ի ր ե ն ց տ ե սա ծ ե ն , ի ր ե ն ց դ իտ ա ծեն,

շա տ րա ն նա և ի ր ե ն ց ա պ րա ծ կյա նքեն ու գործունեութենեն։

Ь8է & Մ Ի Ա Ծ Ի 1 »

1965

Ուրիշներ բախ տն ո ձ ե ց ա ն մ ե ծ սպանդեն

ճող ոպ բելոս Եվ սա կա յն ա նոնք և* թ ե ^ ա ն

իրեն ց դիա ցա ծը ըսելու շրջանի մը մ ա ս ի * , որայն թան ուշագրավ եղավ ի ր հույսերով և հու­սա խ ա բություններով, իր ցնծութ յա ն պ ա հե -

բ ո վ Ա ա ղետ ներով, ինչպ ես և դ ե մ ք ե ր ո վ մ ա ­

սին, որոնք իրենց աչքերուն տ ա կ Հ ր է Ւ կա տ ա րեր բա ցա ռիկ ա յդ ա ն ց ք ե ր ո վ մեջ, Օվ,

Ն ա ՜ զ , հետ զհետ ե կնոսրա նա ն սա կա վ ա թ իվ ա ,դ վերապրողներն ա լ, ու շա տ բա ն մութըպիտի մնա վաղվան պ ա տ մությա ն հա մա ր,

Հ րերն ե֊բերա ն իրեն հա սա ծ Г Ч * Р п Л և թ երթ երե մ ուրա ցվա ծ քա նի մը դժգույ զեբու պ իտ ի կա ոչի, ա նցյա լը ոա նչնա լ փ ո ր­

ձելու հա մա ր։Վ երա պ ր ող ն երով մեջ անշուշտ շա տ երը

կա յին, որ ճա նչցեր էին Կ ոմ իտ ա սը, բ ա յց 'անոնք իրենց բոլո ր գիտ ցա ծը սպ ա ռեցին

թ ռուցիկ հուշերու մ ե շ, ա ռա նց կա րենա լու լրիվ տ այ շրջա նը, ուր Կոմիտ ա ս ա նցուցեր

էր ի ր գործունեության վերջին դ ս ֊ հԻն Գ

տ ա րիները. Ու ա յդ չորս ֊հ ի ն գ տարին մեկն էր այն բ ա ց ա ռիկ պ ա հերեն, ուր հա յկա կա ն

Պուիսը ի ր ամենեն ոգևոր օրերն ա պ րեցա վ, դահիճին հանձնելն ա ռա ջ ի ր մտ քին ու ա ր­

վեստ ին ծա ղիկը, և ուր Կոմ իտ ա ս, ի ն ք ե ս ,դիմնլե ա ռա ջ իր եղերա կա ն վա խ ճա նին, մտ ա ծ ըլլա լ կա րծեր էր իր ա ռա քելությա ն

ամենեն բեղմնա վոր հա նգրվա նը,Հիմ ա ա յլևս ա նոնցմե ալ շա տ քիչերը

միա յն կա ն։ Եթե անոնք ալ իրեն ց գ իտ ցա ծը

թուղթ ին չհա նձնեն, մեր մոտ ա վոր երեկը շա տ

բան պ իտ ի ա ոնե տանի հետ ը, ու Կ ոմիտ ա սը վաղվան մա րգոց պ իտ ի երևա ա ռա սպ ելն երոլ մ եջ, ճ ի շտ է , ա հա վոր դրվա գներով լեցոմւ

եղավ ա նոր կյա նքը ու վաղը անոր կեն սա ­գրությունը պ իտ ի կարդան եղերա վեպ ի մը

պ ես, նույնիսկ եթե ան պ ա տ մ վի ա մենեն ժլատ գույներով, բ ա յց ա նհրա ժեշտ փ ի ր ա ­

կան գիծեր տ ալ իր վաղվան կեն սա գ րին , ո ր ­

պ եսզի ա ռա սպ ել չկա րծեն ա յն մ ե ծ եղ երեր­

գությունը, զոր Կոմիտ ա ս ա պ րեցա վ.Դժբա խ տ բա խ տ ա վորն երեն մ ե կ ը , որ ա յգ

օրերը տ եսա վ և դ եռ բա ն մ ը կպ ա հե ի ր հ իշո­

ղության մեջ՝ ա յս տ ողերը գրողն է , Ան ևս

ա պ րեցա վ Կոմիտ ա սի ա պ րա ծ ժա մա նա կին հե տ , հուզումներով և երա զներով բա բա խ ուն

այն ութը տ ա րին, զոր մ ե ծ վա րպ ետ ը շնչեց

Պոլսո մեջ, վերջին քա նի մը տարին բուժ ա ­

րանի մը անկյունը,Ան կգ իտ ա կցի, որ ա ռա նց լրիվ ճա նչցնելոլ

շրջա պ ա տ ը, որոլն մեջ գ ործեցին մ ե ր ե ր ե կ ­վան դեմքերը և խ մ որվեցա ն և ճիգի անցան

անոնք, միշտ բա ն մը մութ պ իտ ի մնա անոնց

կյա նքեն, որքա ն ալ ա ռա տ ու բա զմա զա ն մա նրա մա սնություններ տա նք և դրվագը

կցենք դրվագին.

* **

Ը նթ երցող ը թող չգ ա յթ ա կղ ի- Խ որա գիրը,

ո „ ր ա յս հոդ վ ա ծա շա րքը կ կ ր ե , ի ր կա րծա ծ

իմ ա ս տ ը չունի, Ան չենթ ա դրեր որևէ հա վ ա կ­

նություն ա յս տ ողերը գրողին կող մ ե պ ա տ ­մությա ն հա նձնելու ա նձնա կա ն իր հա ր ա բ ե ­

րությունները Կոմիս,ա սին հ ե տ , ճ ի շ տ է , ան

ալ ուն եցա ծ է ի ր կա պ երն ու հա նդիպ ումները ող բա ցյա լ ա րվ եստ ա գետ ին հ ե տ , և պ իտ ի հ ի ֊

շե զա նոնք ա մեն մ ե կ ը ի ր տ եղին, Բ ա յց ա յս ա շխ ա տ ությունը գրվա ծ չէ դիպ վա ծա կա ն ա յդ

հա նդիպ ումները պ ա տ մ ելու հա մա ր,

Ա յս տ ողերը գրողին հ ա մ ա ր փ ոքր սփ ո­

փ ա նք չէ անշուշտ ա ռիթ եղա ծ ըլլա լ Կ ոմ ի­տ ա սի զանազան երա ժշտ ա կա ն ելույթ ն ե-

րուն և ղ ա ս ախ ո սութ յա ն ց , մա նա վա նդ անոր հրա պ ա րա կա յին ի ն չ֊ի ն չ ա րտ ա հա յտ ութ յա նց

և հոդվա ծներուն, Ա յդ ա ռիթ ն երը ան կ պ ա ր­

տ ի սա կա յն դ իպ վա ծին .Ա րդ ա րև , « Ա զ ա տ ա մ ա ր տ Տ ֊ի խ մ բա գ րու­

թ յա ն մեջ ի ր ա շխ ա տ ա ծ տ տ րիներուն, ա յս

տ ողերը գրողին հա ն ձն վա ծ էր ի միջի ա յլոց հա նդիսութ յա նց նկա րա գրութ յունը, ինչպ ես ե

թ ա տ երա կա ն և գ եղ ա րվ եստ ա կա ն ք ր ո ն ի կ ն ե ֊

բու հոգ ը. Ա յս պ ա րա գա ն իրեն հա մ ա ր ա ռիթ մը եղա վ մ ոտ են հետ ևելու Պ ոլսո գ եղ ա րվ ես­

տ ա կա ն կյա նքին ե րկա ր տ ա ր ին եր, ու շփ ում

ունենալու բ ո լո ր ա յն կա րկա ռուն գեմ քերոլն

հ ետ , որոնք փ ա յլեցա ն ի բ ր և բ ե մ ի և ե-

րա ժշտ ութ յա ն մա րդ , Կ ո մ իտ ա ս ի հե տ իր հա նդիպ ումները մ ա սա մ բ ա դոլ, արդյունքն

են։Կ ոմիտ ա սի հետ շփ մա ն ա ռիթ ն եր եղա ն,

ա յս տ ողերը գրողի հ ա մ ա ր , նա և զանազան հա նդիսութ յունները, որոնց կա զ մա կերպ մա ն

մեջ բա ժին ուն եցա վ , ինչպ ես և а Ն ա վ ա ֊

ս ա ր դ ռ -ը , զոր հրա տ ա րա կեց Վա րուժա նի

հետ մ եկտ եղ և որոլն ա շխ ա տ ա կ ցե ց ա վ նաև

Կոմիտ ա ս։Օրհնենք դ իպ վ ա ծը, որ մեղ ժա մ ա ն ա կա կից

ըրա վ բ ա ց ա ռ ի կ ի ն չ֊ին չ դ եմ քեբու և մեզ պ ա րգևեց շնչել միևնույն օդը, որ ա նոնց հու­

զումն երոլն ու տ եսիլքներուն կ ա յծ ո վ մ եզ ալ

բռ ն կ ց ո լց մ ե ր թ ու երբեմն ալ ա ռիթ ն եր տ վա վ շփ ում ունենալու ա նոնց հ ե տ . Բ ա յց գ ոհա ­

նանք ա յդքա ն մ ը փ ա ռ քո վ ու չհա վա կն ին ք

ա նոնց ճիգերուն մ ա սն ա կց ա ծ ը լլա լ, դեր կ ա ­

տ ա րա ծ ըլլա լ ա նոնց ա ռա քելութ յա ն մեջ,

եթե նույնիսկ շա տ հ ա մ ե ս տ եղան ա ն ոն ք'

մ ե ր գործա կցութ յունը չա րհա մա րհն լու իրեն ց

ա յս կ ա մ ա յն ա շխ ա տ ա նքին պ ա հուն.

Ա յս ա շխ ա տ ությունը ա ռա վ ե լա պ ես ս ե -

րունդի մը հա նդիպ ումն է որ պ իտ ի պ ա տ մ ե

Կո միտ ասին հ ե տ . Ո րով հե տ և , ա րդա րև, ա մ ­

բողջ սերունդ մըն է , որ շփ մա ն մ ե ջ մտ ա վ

հ ե տ ը, ա նով ոգ և որ վ եցա վ , ա ն որ շունչին տ ա կ

1965 Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 39

լծ վ ե ց ա վ ճի գ ի , Շ ա տ ե ր , ա նշուշտ , ա ն ձն ա ­

կա ն, նույնիսկ մ տ ե ր ի մ պ ա հեր ունեցա ն հ ե ­

տ ը, կա մ գ ործա կցե ցա ն ա նոր։ Բ ա յց ան ս ե ­

փ ա կա նությունը մ ն ա ց բով ա նդ ա կ սերունդի մ ը , ին չպ ես որ պ իտ ի մնա հա ջորդ, և բ ո լո ո սեըունդներոէն ա լ։

Վա ղուց Ա ։ ծ րա գ րա ծ դրել Կոմիտ ա ս/։ մ ա ­սին։ Կուզեի տ ա լ, ծա վա լուն հա տ որի մ ը մ ե ջ,

ա նոր բով ա նդ ա կ կ յա ն ք ը , և հ ե տ և ա բ ա ր , տ ա -

րին երու ր ն թ ա ց ք ի ն , հա վ ա ք ա ծ Էի նյութերու և

նոթերու հսկա պ ա շա ր մ ը , որոն ք ա տ ա ղձ

պ իտ ի ծ ա ռ ա յե ի ն ա շխ ա տ ութ յա ն ս։ Գ րի ա սա ծ Էի ն ույնիսկ կա րև որ մ ա ս մը ա նկե։

«Էջմ իա ծին ս ա մ սա գ րի մեջ հոդ վա ծն երու ա յս շա ր ք ը ծ ր ա գ րիս մ ե կ մա սն Է մ իա յն ։

Հ ա ն ց ը ր ա ծ ե մ , ին չպ ես պ իտ ի տ եսն ե ը ն թ ե ր ­

ց ո ղ ը , ա ոա ջին շրջա նը ի ր կ յա ն ք ին , սկսելու

հա մ ա ր ա յն պ ա հե ն , երբ պ իտ ի սկս եր Պոլսո

իր գործուն եոլթ յոէնր։ Ու հ ե տ ո , պ ա ր բ ե ր ա ­

կա նի մ ը Էջերը չխ ճող ելու մ տ ա հոգ ութ յա մ բ ,

հա պ ա վա ծ ե մ շա տ բա ն ն յո լթ ե ր ե ն , որոնք

տեղ պ իտ ի կրն ա յին գտ նել ծ րա գ րվ ա ծ ա շ­

խ ա տ ութ յա ն մ ե ջ , եթե ան հա տ որով լույս տ եսներ։

Հ ր ա տ ա ր ա կ ե լո վ հո դ վ ա ծ ն ե ր ո լ ա յս շա րք ը ,

հա պ ա ղ ա ծ պ ա րտ ք մըն Է , որ կհա տ ուցա ն են ք։

ճ ի շ տ կ ե ս դար կբա ժ նե մ եղ ա յն օրեն , երբ

ան մ եր մեջ Է ր դ ե ռ , մ ե ր հ ե տ ը , իր ուժերուն

Iբումին և ի ր կոր ով ին բով ա նդ ա կ թա փ ին

մեջ, ծրա գ իրն եր ո ր ո ճա լո վ խ ա ն դ ա վ ա ռ և մեղ

ալ հետ ը խ ա ն գ ա վ ա ոե լով ։ Մ ա րդ չի կրնա ր

չաս/րիլ, կ ե ս դա ր հ ե տ ո ա լ, Կ ո մ իտ ա ս ի ստ եղ ­

ծա ծ պ ա հը Պ ոլսո մ ե ջ , և չս ա ր ս ռ ա լ, վ ե ր հ ի ­

շելով ա յն բ ո լո ր ը , որ կ ե ս թ ո ղ ա ց մ ե ծ ա ռ ա ­

քելություն մ ր , ի ր ա մենեն ոգևոր վ ա յր կ յա ­

նին։ Հա ն ց ա ն ք պ իտ ի ը Ա ա ր թուղթին չհա ն ձ­

նել ինչ որ դ եռ կ հ ա մ են ա մ ե ր հիշողությա ն

մեջ, ու զա յն խ ա ո ն ա ծ ոլրիշներուն ալ հու-

շերուն, պ ա տ կ երը չտ ա լ շրջա նի մ ը , և այն

բ ա ց ա ռ ի կ դ երին , զ որ Կ ոմ իտ ա ս ունեցա վ մեր

•սյդ օրերու կյա ն քին մեջ։

Պիտի տ ա ն ք, հա ջորդա կա ն հոդ վ ա ծն երՈ լ

մեջ, տ ա ր ի ն ե ր ը , զորս ան մ ե ր մ եջը ա նցուց,

սկս յա լ այն պ ա հեն , երբ ոտ ք գրա վ սուլթ ա ն֊

ներու մ ա յրա քա ղ ա քը, հ ա յ կյա նքին կրքերով բ ռ ն կ ա ծ մեկ վ ա յրկյա ն ին , պ ա տ մ ելով իր

սփ ռա ծ խ ա նդա վա ռությունը ա ոա ջին օրեն և ի ր հա նդիպ ա ծ խ ութ երը, կրա կ ը , զոր բռնկցուց

երիտ ա սա րդութ յա ն մեջ և ոգևորությունը,

զոր ա րծ ա րծ եց ա մենուրեք իր շուրջը, իր

տ քնությա ն և հա ղթա նա կի պ ա հերը հա վ ա ­սա ր ա պ ե ս , հ մ ա յք ը , զոր պ տ տ ցուց քա ղա քե

քա ղա ք և ա կն ա ծա ն քը, զոր հա րկա ղրեց Եվ­

րոպ ա յին հա յ երգին փ ա ոքին ա ռջև, հ ա սն ե ­լո վ ա յս պ ես ա հա վոր այն օրերուն, երբ պ ի ­

տ ի խ ա վ ա րեր ի ս պ ա ռ իր գիտ ա կցությունը։

Սույն հոդ վա ծա շա րքի հիմ նա կա ն մա սը

հետ ևա բա ր ա յն գլուխներն են, որոնք կ վ ե -

րա բե րին Կ ոմիտ ա սի Պոլսո տ ա րիներուն, երբ

հեղինա կը մ ոտ են տ եղ յա կ Է անոր գործու­ն եութ յա ն։ Բ ա յց ա յս տ ողերը գրողը մ տ ա ֊

դ րա ծ ըչլա լով ր ։ի վ ն երկա յա ցն ել ա յդ Կ ո մ ի ֊ տ ա ս ը, ստ իպ վ ա ծ Է նախ պ ա տ մ ել, գոնե

հ ա րև ա ն ց ի, թ ե ի՛նչ փ ուլերե ա նցա վ հա յ եր-

դը Պ ոլսո մեջ մինչև Կ ոմիտ ա սի գա լը, ա յսինքն տ ալ ա յն մ ի ջա վ ա յր ը , ուր պ իտ ի

գար ան գործել իր կյա նքի վերջին շրջա նին։

Ա յս ա շխ ա տ ա ն քը, ուրեմն, Կ ոմիտ ա սի լրիվ

կենսա գրությունը շէ, ոչ ալ ա մբողջա կա ն

վերլուծում ր իր գործունեությա ն։ Բ ա յց ան փ որձ մրն է ն երկա յա ցն ելու դ եր ը , զոր կա ­

տ ա րեց ան հա յ կյա նքի մեջ։ Կ ոմիտ ա սը

ը մ բ ռ ն ա ծ պ իտ ի չըԱԱ՚յինքւ եթե ղննեինք զա յն հ։սյ երա ժշտ ութ յա ն հետ ի ր ա ռնչու­

թ յա ն ը մեջ մ ի ա յն , ա ռա նց շոշա փ ելու և այն

բ ա ց ա ռ ի կ դ եր ը , զոր ա ռհա ս ա րա կ ունեցա վ

հա յ մշա կույթ ի վերընձյուղմա ն հա մ ա ր։ Ան

մ ե ծ եղա վ ի րը և երա ժ իշտ , Բ ա 1ց ե եղավ նույնքա ն մ ե ծ ' խ ա նդա վա ռութ յա նը հա մա ր,

զոր ստ եղ ծեց իր շուրջը, ճա մ բա ն հա մա ր, զոր բա ց ա վ ։ Ը ն թ երցող ը թ ող չզա րմա նա ու­

ր ե մ ն , ե թ ե ք ա յլ ա ռ ք ա յլ պ իտ ի հետ ևինք Կո- մ իտ ա սին , ին չպ ես ի ր բուն կոչմա ն, նույն­

քա ն ի ր սփ ռ ա ծ ոգևորութ յա ն, Գողգոթ ա պ ի ­

տ ի բա րձրա ն ա ն ք հ ե տ ը մ իա սին ու պ իտ ի

հետ ը մա ն գանք տ ա նջա նքի բոլո ր հա ն դ ըր-

վա ն ն երը , մինչև որ փ ա կեն ք ա չքերը, և զայն

տա նինք պ ա ն թ եոն ' հա յ հողին գիրկը՛

Ա . հ . Ս Ա Ֆ Ր Ա Ս Տ Յ Ա Ն

ԿՈՍՏԱՆԴՆՈԻՊՈԼՍԻ ՀԱՅՈՑ ՊԱՏՐԻԱՐՔԱՐԱՆԻ ԿՈՂՄԻՑ ԹՈԻՐՔԻԱՅԻ ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԴԱՎԱՆԱՆՔՆԵՐԻ

ՄԻՆԻՍՏՐՈՒԹՅԱՆ ՆԵՐԿԱՅԱՑՎԱԾ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԵԿԵՂԵՑԻՆԵՐԻ Եվ ՎԱՆՔԵՐԻ ՑՈՒՑԱԿՆԵՐՆ ՈՒ ԹԱՔՐԻՐՆԵՐԸ

(1912— 1913 Թ. Թ.)

Կոստս/նդնուպոլսի հա յոց Պ ա տ րիա քա րա -

նի կող մից, Հիշրեթ ի 3 3 0 - 3 3 1 թ վա կա նին (1 9 1 2 — 1 9 13 ) կա զմվա ծ և թուրքա կա ն կ ա ­

ռավարության են ն երկա յա ցվ ա ծ Օսմանյան

կա յսրությա ն մեջ գտ նվա ծ վս/նքերի և ե կ ե ­ղեցիների ցուցա կները և ՚նրանց հետ հ ա մ ա ­

պատասխան թ ա քրիրն երը ( ծա նուցա գ րեր)' ուղղված ա րդա րա դա տ ությա ն և դա վա նա նք­

ների մինիստ րությա ն։Այդ ցուցա կներն ու թ ա քրիրն երը պ ա հվում

են Երևանի հանրային գրադարանի թ ուրքե ­

րեն գրթերի շա րքում 1— 4 7 հա մա րների

տակ։ Գրադարաձաւմ պ ա հվա ծ թաքրիրն՛երն ու ցուցակնե՛րը Պա տ րիա րքա րա նի սևա դիր

օրինակներն են, ինչպ ես նշվա ծ է ցուցա կում ,

իսկ մա քրա գրվա ծ օրինա կները ն եր կա յա ց ­

ված են կա ռավարության։Ցուցակներն ոլ թ ա ք րիյ& ե րը բլա ն կի վրա

դրվա ծ են և Պ՛ատրիարքարանի գրասենյա՛կի

կողմից հա վա քվա ծ Պատյւիարքարանի պ ա շ­տոնական մ ե ծ թ ղթա ծրա րում ( դժբա խ տ ա ­

բա ր կիսով չավ։ պ ա տ ռվա ծ)։ Ցուցա՛կների և

թ ա քրիրների վրա կան փ ոփ ոխ ություններ,

որոշ տ եղերում Iնա և հա յերեն էեզվով ծա նո­թություն՛ներ։

Պա տ րիա րքա րա նի թ ղթ ա ծրա րի վրա թ ուր­քերեն լեզվով գրվա ծ է.

« Հ ա յկ ա կ ա ն ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ի ց ո ւ ց ա կ ը : Կ ո ս -

ա ա ն դ ն ո ւպ ո լս ի և. ա յ լ վ ի լա յե թ ն ե ր ի ե կ ե ղ ե ց ի ­

ն ե ր ի ց ո ւ ց ա կ ը : Ա ր դ ա ր ա դ ա տ ո ւթ յա ն մ ի ­

ն ի ս տ ր ո ւ թ յո ւ ն . . . » ( պ ա տ ռվա ծ է)։Վ ե ր ո հ ի շյա լ թ ա ք րիրն ե րի սևա գրություննե­

րը տ րվ ա ծ են հետ ևյա լ հա մա րներով .

(Հի ջր ե թ ի 3 3 0 թ . փ ե տ ր վ ա ր— 1911 — 1912

թ . թ .) М № 1 9 6 2 , 1 9 7 2 , 1 9 7 3 , 1 9 7 4 , 1 9 7 5 ,

19 7 6 , 1 9 7 7 , 1 9 7 8 , 1 9 7 9 , 1 9 8 0 , 1 9 8 1 , 1 9 8 2 ,

1 9 8 3 , 1 9 8 4 , 1 9 8 5 , 1986։

(Հիջրե՛թի 3 3 0 թ . փ ետ րվա ր^֊‘ 1 9 1 1 — 1912

թ . թ .) № № 1 9 8 7 , 1 9 8 8 , 1 9 89 , 1 9 2 0 , 1 9 2 1 ,19 2 2 , 1 9 9 3 , 1 9 9 4 , 1 9 9 5 , 1 9 9 8 , 1 9 99 , 2 0 0 0 ,

2 0 0 1 , 2 0 0 3 , 2 0 1 0 , 2 0 1 5 , 2 0 1 6 ։(Հի ջր ե թ ի 3 3 0 թ . մ ա ր տ — 1 9 1 1 —•1912

թ . թ . ) М Л? 2 0 2 0 , 2 0 2 1 , 2 0 2 2 , 2 0 2 4 , 2 0 2 9 ,

2 0 3 1 , 2 0 3 2 ։

(Հ ի ջ ր ե թ ի 331 թ . ա պ րիլ— 1 9 1 2 — 1913

թ . թ .) № № 3 0 3 6 , 2 0 4 7 , 2 0 4 8 , 2 0 4 9 , 2 0 5 0 ,

2 0 5 3 , 2 0 5 7 , 2 0 5 8 , 2 0 5 9 , 2 0 6 1 ,Թ ղթ ա ծրա րում ըն դ ա մեն ը պ ետ ք է լինեն

51 թ ա քրիրն եր։ Ա յդ թ ա ք րիրն ե րից պ ա կա սում

են հե տ և յա լ հ ա մ ա ր ն ե րը. 2 0 0 0 , 2 0 1 6 , 2020

և 2 0 6 1 ,

Վ երև հիշվ ա ծ թ ա ք րիրն ե րից բ ա ց ի , կան նա և ա յլ թա\քրիյ*Աեր հե տ և յա լ հա մ ա րն երով .

2 0 1 4 , 2 0 6 7 , 2 0 6 9 , 2 0 8 1 , 2 0 8 2 , 2 0 8 5 , 2 0 9 1 ,

1965 ե Տ Մ Ի Ա ծ Ի Ն 41

2 0 9 2 , 2 0 9 3 , 2 0 9 4 , 2 0 9 5 , 2 0 9 6 (1 2 թ ա քրիր, ը ն դ ա մ են ը ' 4 7 + 12 = 5 9 թ ա ք ր ի ր ),

թ ա ք ր ի ր ն ե ր ի բով ա նդ ա կութ յուն ից ե ր և ա մ

է, որ Կոստ ա նդնուպ ոլսի հ ա յո ց Պ ա տ րիա ր­քա րա նը ե կ ե ղ ե ց ին եր ի և վա նքերի մա սին

տ եղեկութ յունները ս տ ա ց ե լ է վ իլա յեթ ն եր ի և

քա ղ ա քն երի հ ա յո ց ա ռա ջնորդ ա րա նն երից.

Հետ ևա բա ր կա րելի է ըն դ ուն ել, որ վա նքերի

և ե կ ե ղ ե ց ին եր ի ց ուց ա կն եր ը վ ա վերա կա ն են

և ե կ ե ղ ե ց ին եր ի մ ա սին տ րվ ա ծ տ եղեկու­թ յուն ն երը, մ ա սն ա վ որ ա պ ես նրա նց կա ռո ւց­

ման թվա կա ն՛ները ունեն պ ա տ մ ա կա ն ճշտ ու­թյուն։

Ցուցա կները ըն դ գրկում են Օսմա նյա ն պ ե­տ ությա ն մինչև ա ոա ջին հա մ ա շխ ա րհա յին

պ ա տ երա զմի ժ ա մ ա նա կվս։ սա հմ ա նն երը,

ա յսինքն ն եր ա ռյա լ Մ ի ջա ղ ե տ ք ը , Ս ոլրիա ն , Պ ա ղեստ ինը և ա յլն։

Մ եղ հա մ ա ր ա ն հա սկա ն ա լի պ ա տ ճա ռով ցուցա կում չի մ տ ց վ ա ծ Վ ա նի վ իլա յեթ ը։

թ ՜ա քրիրների բով ա ն դ ա կութ յուն ից պ ա րզ ­

վում է , ո ր Թ ուրքիա յի սա հմ ա նն երում

գտնվող բ ո լո ր հա յկա կա ն (հ ա վ ա ն ա բ ա ր նաև

հունական և ա յլ ա զգա յին փ ո քր ա մ ա սն ոլ- թ յո լն ն ե բ ի ) ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ը և վ ա ն քերը պ ետ ք

է հա ս տ ա տ վ ա ծ լի ն ե ն , թ ա ք ր ի ր ն ե ր ի ա րտ ա ­

հ ա յտ ո ւթ յա մ բ ' аկ ա պ վ ա ծ լինենս ( « մ ե ր -

ր ո ւ յ » ) հա տ ուկ սուլթ ա նա կա ն ֆ եր մ ա ն ի ։ Ա յդ

պ ա տ սա ռով էլ ց ո ւց ա կ ո ւմ ց ո ւ յց տ րվ ա ծ բ ո ­

լոր ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ը և վ ա ն ք եր ը բա ժ ա ն վ ո ւմ են

երկու կ ա ր գ ի ' а ֆ ե ր մ ա ն ո վ հա ստ ա տ վ ա ծս և

а ա ոա նղ ֆ եր մ ա ն ի ս թ ույլա տ րվ ա ծ ե կ ե ղ ե ց ի ­

ն եր և վ ա ն քեր։ Մ ին չև 1 9 1 2 — 1 9 1 3 թ վ ա կա ն ­

ները հ ա յո ց ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ի կա րև որ մա սը

(մ ե ր հ ա շվ ով շուրջ 7 0 — 75 տ ո կ ո ս ը ) հ ա ս ­

տ ա տ վ ա ծ չեն եղել ֆ եր մ ա ն ո վ ։ Հա վ ա ն ա ­

բ ա ր , թ ուրքա կա ն կա ռա վ ա րութ յա ն որոշա կի

պ ա հա նջով, հ ա յո ց Պ ա տ րիա րքա րա ն ը ն ե ր ­

կա յա ցն ում է բ ո յո ր ե կ ե ղ ե ց ին եր ի և վա նքերի

1Ր/"1 0 ոլ9 ա կը> միա ժ ա մա ն ա կ ց ույց տալով նրա նց վ ա յր ե ր ը , ա նունները, կա ռուցմա ն

թ վա կա ն ները և ֆ երմա նով հա ստ ա տ վա ծ լին ելը կ ա մ չյինեւը, ֆ երմա նով հա ստ ա տ վա ծ

լինելու դ եպ քում ' նա և ֆ երմա նի տ ա րեթիվն

ու ա մ ս ա թ իվ ը , Մ ի շա րք եկեղեցին երի ու

վ ա նքերի մա սին ա սվում է միա յն ո կ ա ռ ո լց ֊ վ ա ծ է հնուցս։

Պ ա հպ ա նելու հա մ ա ր Թ ուրքիա յի վա րչա ­

կան բա ժա նմա ն ա յդ շրջանին զոյությոլն ու­

նեցող միա վ որն երի ա նունները, չենք թ ա րզ- մա նել ա յդ ա նունները։ Ինչպես հա յտ նի է,

մինչև 1 9 1 4 — 1918 թվա կա նն երի հա մ ա շխ ա ր­

հա յին ա ոա ջին պ ա տ ե րա զ մ ը, Թ ուրքիա ն ու­ներ հետ ևյա լ վա րչա կա ն մ իա վ որն եր ը. վ ի ­

լա յե թ , ս ա ն ջս ւք (կ ա մ լի վ ս ւ ) , կ ա (լա և ն ս ւ -

1 փ յե : Տ եղ ե րի , եկեղ եցին երի և վա նքերի ա ֊

նունները դրվա ծ ւ]։նելով ա րա բա կա ն տ ա ռ ե ­ր ո վ , հա ճա խ դժվա ր է լինում ա յդ անունները

կա րդա լ ճշս/ոլթ յա մր (մ ա ս ն ա վ ո ր ա պ ես գ յու­

ղա կա ն ա նունները)։ Հնա րա վորութ յա ն սա հ­մա ն ն երում ստ ուգել ենք քա րտ եզ ն երով ։ Այն

տ եղա նունները, որոնց ճշտ ութ յա ն մա սին

կա սկա ծեք են ք, ց ո ւյց ենք տ վել հա րցա կա ն

նշա նով Ր ) ։ Ինչ վերա բերում է հա յոց եկե - ղ եցին երի և վա նքերի ա նուններին, դրա նք,

շա տ շնչ/։ն բա ց ա ռ ո ւթ յա մ բ , ճիշտ են ա րտ ա ­

հա յտ վ ա ծ։

Թ ա ք ո ի ր բ ա ռ ը ( յՀ ֊ձ Տ ) ս/ահպանել ենք։

Ինչպե ս հա յտ ն ի է , հա յկա կա ն և հունական

պ ա տ րիա րքա րա ն ների կող մից Բա րձրա գույն

Դ ռա ն կա մ մինիստ րութ յուններին ուղղված պ ա շտ ոնա կա ն դրությունը կոչվում էր аթ ա թ -

բ իր ս ,Ցուցա կում հիշվա ծ բ ո լո ր եկեղեցին երի

(ն ե ր ա ռ յա լ վ ա ն ք եր ի) ընղհա նուր պ ա տ կերը

տ ա լիս ենք ա ռա նձին ա ղ յուսա կով, ա յն պ ես, ինչպ ես դ ա սա վ որվ ա ծ են Պ ա տ րիա րքա րա նի

թ ա ք րիրն երում և ցուցա կն երում։

Եկեղեցիները ե վանքերը ըստ վիլայեթների, սանշաքների

և կա ղան հ ր ի

•VС■а3

•ав.-о

«а

1 1 е ֊за л -

а.-а֊з•а3_

.а

Ս տ ս ւ մ ր ո ւ լ ո մ և Հարակից վայրերում 31 8 39

է ր զ ո ս մ ի վ ի լ ա յ ե ր լ »

հրզնկա, սանշաք ։ 76 77Քհմախ, սանշաք — 43 43Քղի, կազա — 47 47ՌիֆաՀիյե, կաղա 1 4 5Փիլումերի, կազա — в вՐայրուրղ, կազա — 57 57

Ո ի թ լ ի ս ի վ ի լ ա յ ե թ ը

Գենք,- սանշաք — гв 2В

Մ ուշ, սանշաք — 82 82

Ե կ ե ղ ե ցի ն ե ր ը հ վ ա ն ք եր ը ըստ

վ ի լա յե թ ն ե ր ի , սա նսա րների

և կ ա ղա նևրի

•Vа«аа

•аа.•4<в

1 1 ՜ 3 *■

=5 Տ -

«а-в•а3е>•а

հ ւսւրրեո լի վի լա յեթ ը

Չ ա ր ս ա ն շա ք, կաղա — 3 1 3 1

Յ ա ր ս ա ն չա ք , լր ա ց ո ւց ի չ — 2 2 2 2

Դ ե ր ս ի մ , կա ղա — 2 8 2 8

է ղ ի ն , կա զա 4 7 11

է դ ի ն , լր ա ց ո ւց ի չ — 1 7 1 7

Ա ր ա ր կ իր, կտ զա 1 2 3

Դ ի ա ւ՚ր ե ք ի ր ի վ ի լա յե թ ը

(Ս ա ն ս ա ր ն ե ր ո ւմ , կ ա զա ն ե ր ո ւմ և

ն ա հ ի յե ն ե ր ա մ )

Փ ա լո ւ, կա զա ։ 3 7 3 8

42Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 19Н5

"»• г.Ե կեղեցիները և վա ն քեր ը Ը“ "

К•аз

ո ® а

*2?

վ ի լա յե թ ն ե ր ի , սա նչա քների •ае_ 1 г 1և կա զա ների ֊օ

«Տе -а

а «- е

Ա վ ա < փ > Ц ч ш ] Ь р в

Կ ենտ րոնում և Հ ա վ ր ի ք . Կոկկերի,38 64

Ա զ ի զ ի յե և Բ իրո ։ն կ ա զա ն երո ւմ -6

Հ ե ր ո ւն , կազաԿ ա նղա լ, Ւ ենա ս և Գ ա րենտ ի

гг ггկա զա ն երում

կ ա ,ա է ի Աա ր ի ֊է ա „ ի , ս ա ն ւա , 6 34го

40го

Դ իվրիկ՛ Կա 1 ա Տ 5ք ե ր ո ձ , կա զա

5 7 12Ա մա սիա , սա նչա ք

5 3 4 3 9թ ոքա ս>, սա նւա ք

Տ ո ա պ ի զ ո Տ ի վ ի լ ա յ ե թ ը և ս ա Տ . ա ք ը3 3

կիրա սոն, կազա5 3 8 4 3

Զ ա նի կ , սա նշա ք4.

Զ ա նի կ , լր ա ց ո ւցի չ ՜ ՜ ՜ 4

Ա ն կ ս ւ ո ս յ ի վ ի լ ա յ ե թ ը

11 34 4 5Չ ո ր ո ւմ , կազա

Ա սթա նա , ն ա հիյե я 51

՝ 7I

ՆաԱ։։ւ-խ ա ն , կա զա ՜4 8

Կ ե ս ա ւ փ ս ւ յ ի ւ լ ի լ ա յ ե բ ը1 5 3 3

Ա յ դ ը ն ի ( Ի զ մ ի ր ի ) վ ի է ա յ ե բ ը

'զ մ ի ւ ո ի ո ա է ք ա ք ը

1 3

14

1 0

3 6

2 3

5 0

է ր մ ի չե (Ա ր մ ա չ) Я ~~ 2

[ և լ ս ւ ն ա յո ւ մ4 21 2 5

յ ՜ ա ր ա բ ո ւ մ3 13 1 6

[ Ա լ ՛ֆ ա յո ւ մЯ 3 5

( 'ր ո ւ ս ա յ ա մ

Կ եմլիք , կազա Я 4 7

Ի րիչիք- Կա Ղա 4 4

Ա յլ վ ա յրե ր ում 5 6 11

Տ ո լի ս ա է յ ա ք ո ւ մ Я г 5

ք յ ո թ ա ն ի ա յ ո ւ մ Я 4 7

Կ ո ն ի ս ւ յ ի վ ի լ ա յ ե թ ո ւ մ 4 1 5

Կ ս ւ ս թ ե մ ո ւ ն ի ի վ ի լ ա յ ե թ ո ւ մ Я В 7

^ ա ն ղ ր ւ - մ ս ւ - Ր ա լի ք ե ս ե ր ո ւ մ 1 1 Я

ւ ա ր ա հ ի ս ա ր ի - Ս ա ք լի թ ո ւ մ — 1 I

է ւ յ ի ր ն ե ո ւ մ я է 4

ս ո ւ ս ո ւ լ ո ւ մ 1 — 1

ք^ ա ւլւլա ւյում 1 — I

Դ լ ե յ ի ք ա մ 5 — 5

Ղ ե յ ր ա թ ո ւ մ — 1 3

յ . յ է թ ա ս յ ո ւ մ 1 3 4

Հ ա լ ե ր ո ւ մ — в 9

Լրա ցուցիչ я 2 4յ.նրա քիայում — 7 7

Ինչպես վերևում հիշեցին ք, ցուցա կն երում

չկան Վա նի վ իլա յեթ ում եղա ծ հա յոց ե կ ե ղ ե ­

ց ին եր ի ու վա նքերի ց ուցա կն երը։ Հետ ևա բա ր

ա յս ա ղ յուսա կում բ ե ր վ ա ծ գումա րը պ ետ ք {

լրա ցն ել Վ ա նի նա հա նգի եկեղ եցին երի և

վա նքերի թ վ ո վ ։ Նկա տ ի ունենա լով, որ Վա նի

վ իլա յեթ ը ուներ հո ծ հա յ ա զգա բնա կչություն,

ա յդ շրչա նում եկե ղ ե ցին եր ի ու վա նքերի թ ի ­

վ ը , պ ետ ք է ենթ ա դ րել, որ պ ա կա ս չէր կարող

լին ել էրզրումի վ իլա յեթ ում եղա ծ մոտ 250

վ ա ն քերից և ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ի ց ։

Ա յս պ ի ս ո վ ստ ա ցվ ում է ա վելի քա ն 1 5 0 0

ե կեղ եցի և վանք։

ԿոնստսՏնդնուպոլսի հա յոց Պ ա տ րիա րքա ­

րա ն ի պ ա շտ ոնա կա ն ց ուցա կն երի ոչ լրիվ

տ եղ եկութ յուններով, ա ոա ջին հա մ ա շխ ա ր­

հա յին պ ա տ երա զ մ ից ա ռա ջ գոյություն ու­

ն եցա ծ 1 5 0 0 -ի ց ա վ ելի եկե ղ ե ցին եր ի կա րևոր

մ ա սը կա ռուցվ ել են հետ ևյա լ հա յկա կա ն և

հա յա բնա կ ն ա հա ն գն երում.

է ր զրո սէ ում

Մ ուշում

Դ ի ա րբև քի րում

Ս եբա ս տ ի ա յո ւմ

Ա դ ա ն ս ՚յո ւմ

Տ ր ա պ ի ղ ո ն ո ւմ

Я ա ն իկում (Ս ա մ ս ո ն ո ւմ )

Կ ոստ ա նդնուպ ոլսոս1 և

չր շ ա կ ա յք ո ւմ

7 7 վ ա ն ք

8 2 վ ա ն ք

1 0 8 վա նք

8 9 վա նք

2 5 վա նք

6 3 վա նք

4 3 վա նք

ե կ եղ ե ցի

ե կ եղ ե ցի

ե կ եղ ե ցիե կ եղ ե ցի

ե կ ե ղ ե ց ի

ե կ եղ ե ցի

ե կ եղ եցի

4 7 վ ա ն ք և ե կ ե ղ ե ցի

Ը ն դ ա մ ե ն ը ց ո ւ ց ա կ ն ե ր ո ւ մ ' 1 9 7 1 0 7 3 1 2 7 0

Հ ի մ ն վ ե լո վ պ ա շտ ոնա կա ն գրությունների'

Պ ա տ րիա րքա րա նի թ ա ք րիրն ե րի վյ։ա, կա րելի

Է հստ ա կորեն ա սե լ, որ Օ ս մ ա ն յա ն կ ա ո ա վ ս ւ -

ա ւ թ յ ո ւ ն ը ա մ Լ ն ա ի փ ս ւո հ ս կ ո ղ ո ւ թ յա ն տ ա կ է

պ ա ն ե լ ն ս ւե հ ա յկ ա կ ա ն ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ն ո ւ վ ա ն ­

ք ե ր ը :Հ ա մ ա շխ ա րհա յին ա ռա ջին պ ա տ երա զ մ ի

ն ա խ օր յա կին , 1 9 1 2 — 1913 թ վա կա ն ներին,

Թ ուրքիա յի բ ո լո ր հա յկա կա ն վա նքերի և

եկեղ եցին երի թ վ ով ն ու վիճաէքովյ։ թ ուրքա ­կան կա ռա վ ա րութ յա ն հա տ ուկ « հ ետ ա քր քր ոլ-

թյունըյ) ո ր ո շա կ ի կա պ ւէ ունւեցել ա ր և մ տ ա ­

հա յութ յա ն ֆ իզիկա կա ն ոչնչացման դիվա յին

ծր ա գ ր ի ' մ ե ծ եղեոնի ծրա գրի հետ ։Մ ի ա մբողջ ժողովրդի ն ա խ ճիրի ու բ ն ա ­

ջնջման հետ ոչնչա ցվեցին նա և ա յդ ժ ո ­

ղովրդի դ ա րերի ըն թ ա ցք ում ստ եղ ծ ա ծ տ ն տ ե ­

սա կա ն , քա ղ ա քա կրթ ա կա ն բա զ մ ա թ իվ և

բա զ մ ա տ եսա կ ա ր ժ եք ն եր ը , հուշա րձա նները,

ինչպ ես նա և մշա կութ ա յին ա յդ արժեքն,երի

մ ա սը կա զմող վա ն քե[& ու եկե ղ ե ցին եր ը։

1965 Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 43

Ս Տ Ա Մ Բ Ո Ւ Լ

ՀԱՅՈՑ ՊԱՏՐԻԱՐՔԱՐԱՆԻ

ԳՐԱԱԵՆՕԱԿԻ ՕՐԻՆԱԿԸ

Գ ր ա ս Լ ն -

յ՚֊ԿԻ

Կ ա ր պ ի

М - ը

Ի ն չ / ։ ՛ մ ա ս ի ՚ հ

Է պ ր վ ա *

/• 'ո վ ա ն ղ ա կ ա թ յ ս / հ

Հ ա մ ա ո п т ա ղ ի ր րԿ ա ղ մ ո ղ ը Պ և ո ւ ր

Ս ե ա ղ ր ո ւ . ֊

թ յ ա ն

( / կ ա կ ա ն ը

Մ ա ք ր ա -

4 ր ռ լ ի / յ ա ն

թ վ ա կ ա ն , .

2 7 9 1 в в 2յ Յ Յ օ թ .

փ Լ ա ր վ ա ր յ ,

г

1 3 3 0 թ .

փ ե ա ր վ ա ր ի

4

Ա ր դ ա ր ա դ ա տ ո ւթ յա ն ե դ ա վ ա ն ա ն ք ն ե ր ի բ ա ր ձ ր

մ ի Ս ի ս ա ր ո ւթ յա ն

1330 թ . 2 2 հունվա ր թ վ ա կիր և № 130

ա րդա րա դա տ ութ յա ն և դ ա վա նա նքների մ ի ­

նիստ րութ յա ն պ ա տ ա սխ ա ն ն է։ Ս տ ա մ րոլլո լմ

ե. երեք ք ա ղ ա քն ե րում գտ նվող 39 ե կ ե ղ ե ց ի ­

ներից 3 1 - ը կ ա յսե րա կա ն հրա մ ա ն ով հ ա ս ­

տ ա տ վ ա ծ, մ ն ա ց ա ծ 8 ե կ ե ղ ե ց ին եր ը կ ա յս ե ր ա ­

կան հր ա մ ա ն ո վ հա ս տ ա տ վ ա ծ չեն։ Ա յգ մ ա ­

սին հ ա րկ ե ղ ա ծ տ եղ եկութ յուն ն երը ստ ա ցվ ա ծ

լին ելով , կ ա յս ե ր ա կ ա ն հրա մ ա ն ով հ ա ստ ա տ ­

վա ծ եկեղ եցին երի անունները և կա յսերա կա ն հրա մ ա նն երի թ վա կա ն ն երը , ի սկ կ ա յս ե ր ա ­

կան հրա մ ա ն ով չհա ստ ա տ վա ծ եկեղեցին երի

վ ա յրե րը։ անունները և կա ռուցմա ն թ վ ա կա ն ­ները ցուցն ող ց ուցա կը երկու օրինա կով սրա

հետ ներկա յա ցն ում ենք Ջ ե ր բա րձրութ յա նը

և խ նգրում են ք, հա մ ա ձա յն կա նոնի, հա րկ եղա ծ կա րգա գրութ յունները անել։

Ա յգ մ ա սին հրա մա նն ու ֆ երմա նը Նորին Վ սեմ ութ յա ն ն է.

(Հ ա յե ր ե ն ո վ հա վ ելվ ա ծ) '

Գ րվ ա ծ հ 1 915 թ . փ ետ րվա րի 2 ֊ի ն ։

(Ս տ ո ր ա դ ր ո ւթ յո ւն )

ՀԱԱՈՈ ՊԱՏՐԻԱՐՔԱՐԱՆԻ

ԳՐԱՍԵՆՅԱԿԻ ՕՐԻՆԱԿԸ

I Գ ր ա ս ե ն ֊

\ , ա կ ի * - ը

Կ ա ր պ ի

. 4 ֊ ը

Ի ն չ յ , մ ա ս ի ՛ ։ .

Է պ ր վ ա ձ

Ր ւ ւ վ ւ ս ն ղ ս ւ կ ո լ ի / յ ա ն

Հ ա մ ա ո ո տ ա ղ ի ր րԿ ա պ , ք ո ղ ը Պ ե տ ը

Ս հ ա ղ ր ո ւ ֊

թ յ ա %

թ վ ա կ ա ՛ ն ը

Մ ա ր ր ա -

դ ը ո լ թ յ ա ն

թ վ ա կ ա ն ր

Ս ւ ո ա մ ր ո ւ լ ա . մ և ե ր ե ք » վ * ա -

ղ ա ր ն ե ր ո ւ մ ղ ա ն վ ո ղ և

կ ա յ ս ե ր ա կ ա ն Հ ր ա մ ա ն ո վ

Հ ա ս ա ա ա վ ա ձ ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ի

ա ն ո ւ ն ն ե ր ր լ , կ ա յ ս ե ր ա ­

կ ա ն Հ ր ա մ ա ն ա գ ր ե ր ը ե

թ վ ա կ ա ն ն ե ր ը Ա ո ւ ը ն ո ղ

ց ո ւ ց ա կ ,

1. Ե ն ի -Ք յո յո ւ մ Մ ա յր Ա ս տ վ ա ծ ա ծի ն ե կ ե ղ ե ­

ց ի ։ Ն որոգ ում ը հա ստ ա տ վ ա ծ է 1248 թ.

ջ ե մ ա զ ո ւլ֊կ վ վ ե լի սկղ բին տ րվ ա ծ կ ա յս ե ­

ր ա կա ն ֆ եր մ ա ն ո վ ։

2 — 3 . (ջն ջվ ա ծ են )։

4 . Կա նա բա ( ? ) կղղում Ս . Լուսա վորիչ ե կ ե ­

ղեցիւ Հ ա ս տ ա տ վ ա ծ է 1 2 7 0 թ . զիէհիջջե

ա մ սի սկզ բո ւմ տ ր վ ա ծ կա յսերա կա ն

հրամա՛նով:

5 . Թ ոփ -Կ ա փ ուո ւմ Ս . Ն իկող ա յո ս ե կե ղ ե ց ի ։

Ն որոգմա ն կ ա յսե րա կա ն հրա մ ա նը

տ րվ ա ծ է 1 2 4 7 թ . ռա մա զ ա ն ա մ սի

սկզ բին։

6. Բ յո յո ւք -Դ ե ր ե ո ւմ Ս . Հ ռ ի փ ս ի մ ե (ա ղ ա ­

վ ա ղ վ ա ծ ) ե կ ե ղ ե ց ի ն ։ Ն որոգմա ն մա սին

1311 թ . ջե մ ա զ -ո լլ-է վ վ ե լի 2 2 - ի կ ա յս ե ­

րա կա ն ֆ եր մ ա ն ը ս տ ա ց վ ա ծ է։

7. Ռ ռ ւմ ե լի ֊Հ ի ս ա բ ո ւմ Ս . Սա նդուխ տ ե կ ե ­ղ եցին։ Ա յս եկե ղ ե ցու զա նգա կա տ ա ն

8.

ն որից կա ռուցմ ա ն մա սին 1939 թ . մ ո լ-

հ ա ր ր ե մ 5 թ վ ա կ ի ր ... (պ ա կ ա ս Լ)։

է յուրում Ս. Եղիա ե կեղ եցին , 1 2 4 7 թ.շեվվ ա լի ս կ զ բ ո ւմ ... (պ ա կ ա ս է)։

9 . (ջն ջվ ա ծ ՛է)։

1 0 . Ս կյոլգ ա րում , Ե ն ի ֊Մ ա հ ա լե ո ւմ Ս . Կա ­

րաս/ետ ե կեղ եցին ։ Ն որոգմա ն մ ա սին

երկու հրա մա ն կ ա — 1141 թ . ս ե ֆ ե ր ա մ ­

սի վերջին և 1140 թ . սե ֆ եր ա մ սի կ ե ­

սին։

1 1 . ( ջնջվա ծ է) ։

12. Կա նդիլլիում 4 . Ա ռ ա ք ե լո ց եկեղեցին։

Ն որոգմա ն մա սին 1 3 1 0 թ . մ ոլհա ր րեմա մսի 6 ֊ ի կա յսերա կա ն ֆ երմա նը ստ ա ց ­

ված է։

13. Ե դ ի -Կ ոլլե ում հիվա նդա նոցի եկեղեցին ։

Ա յս եկեղեցին գսէնվում Է հիվա նդա նոցի

ա յգում։ Ե կեղեցու և հիվ ա նդ ա ն ոցի կա -

44ե Տ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 1965

Կոսսւանդնուսյոլսի հսւ|ոց եկեղեցիների մի մասի ցու­

ցակը' վաւրերի ու կառուցման թվականների նշումով:

ռոլցմա ն մա սին կա կա յսերա կա ն ֆ ե ր ­

ման 620 զիլկա դի ա մսի 7 -ին ։14. Կա սըմ ֊<Ւաշա յո ւմ Ս . Լա կոր եկեղեցին։

նորոգման և կա ռուցմ ս/ն մա սին ֆ ե ր ­

ման ստ ա ցվ ա ծ Է 1271 թ . մ ոլհա ր րե մ

ամսի վերջին։15. Կում-Կ ա փ ո ւում Պ ա տ րիա րքա րա նի ե կե ­

ղեցին։ Նորոգման մա սին կա յսերա կա ն

ֆերմա ն շնորհվա ծ Է 1291 թ . ռ ե բ ի -ո ւլ-

Է վվելի 2 3 -ին ։16. Օ րթ ա -Ք յոյում Ս . Ա ստ վա ծա ծին ե կ ե ղ ե ­

ցին։ Ա յս եկեղեցում վա րդա պ ետ ների

ա պրելու հա մա ր երկու սե ն յա կի կա ռուց­

ման մա սին 1282 թ . սե ֆ եր ա մսի կ ե ­սի թվսՀկանով կայսերա՛կան ֆ երմա նը

ստ ա ցվա ծ Հ։

17. ( ջնջվա ծ ւէ)։18. Բեյօղլուում (Բ ե ր ա ) Ս . Երրորդություն

եկեղեցին։ Նորոգմա ն մ ա սին 1251 թ.

ռ ե ր ի ֊ո զ ֊ա խ ը ր ի սկզբի թ վ ա կիր կա յս ե ­

րական ֆերմա նը ստ ա ցվ ա ծ է։

19. Բեյօղլուում Ս. Լա րություն եկեղեցին։

Սույն եկեղեցու և նրան կից աղջկանց և

տ ղա յոց դպ րոցի կա ռուցմա ն մա սին

1 210 թ . զիւգադե ա մսի 1 7 -ի թ վա կիրֆ եր մ ա ն ը ստ ա ցվ ա ծ է։

2 0 . (ջնջվա ծ է)։

2 1 . Ս կյուդ ա րում, Ս ելա մ սըզ ում Ս . Խաշ ե կ ե ­

ղ եցին։ 1245 թ . զիլգա դեի կեսի թ վ ա -կիր ֆ երմա նը կա ։

2 2 . (ջնջվա ծ է )։

2 3 . Ֆ ե ր ի -Ք յո յո ւմ Ս . Վա րդա ն եկեղեցին։

Ա յս եկեղեցին ա ռա նձին կա յսերա կա ն

ֆ երմա նով հա ստ ա տ վ ա ծ չէ, միա յն հի­

շյա լ գյուղում մի վա րդա պ ետ ի բ ն ա կ վ ե ­

լու մ ա սին 1277 թ . սե ֆ եր ա մ սի 1-ինկա յսերա կա ն ֆ երմա ն կ ա ...

2 4 . Կոլզկունջոլքում Ս . Լուսա վորիչ ե կեղ ե­

ց ին ։ Ե րեք ֆ եր մ ա ն ո վ հա ստ ա տ վա ծ է '

1 2 5 0 թ . շեվ վ ա լ ա մ սի սկզ բին , 1277 թ . շա րա ն ա մ սի կ ե սին , 1291 թ . ջեմ ա ղ -

ուլ-էվ վ ելի 3 -ի ն ։2 5 . ( ջնջվա ծ է)։

2 6 . Մ ա ք ր ի -Ք յո յո լմ ]). Ա ստ վա ծա ծին ե կ ե ­

ղ եցին ։ Ն որոգմա ն մա սին 1263 թ . շա ­

րա ն ա մսին ֆ եր մ տ ն ը ստ ա ցվ ա ծ է։

2 7 . Ս ա մ ա թ իա յում , Ա լթ ը -Մ ե ր մ ե ր ո ւմ Ս . Լ ա -

կ ոբ ե կեղ եցին ։ Ն որից կա ռուցվ ելու մ ա ­

սին 1274 թ . . . կա յսերա կա ն ֆ երմա նը

տ րվ ա ծ է։

2 8 . Ս ա ն ֊Ս տ ե ֆ ա ն ո ս ո լմ Մ . Ս տ եփ ա ն ոսի ե ֊ կեղ ե ցին ։ 1 2 5 9 թ . ջեմա զ-ոլլ-ւէվվելի կ ե ­

սի ֆերմա՛նով հա ստ ա տ վ ա ծ է։

2 9 . Կ ա ր թ ա լոլմ Ս . Նշան ւեկ,եղեցին։ Լ ա ս ֊

տ ա տ վ ա ծ ՛է 1 2 7 3 թ . սե ֆ եր ա մսի վերջիկա յսերա կա ն ֆ երմ ա ն ով ։

3 0 . Բ ե շի ք ֊Թ ա շո ւմ Ս. Ա ստ վ ա ծա ծին ե կ ե ղ ե ­ց ի ն ։ ն որոգ մ ա ն մ ա սին ֆ եր մ ա ն ը 1254 թ .

15.4. (պ ա կ ա ս ւէ)։

3 1 . Կ ա դ ի -Ք յո յո ւմ Ս . Թ ա գա վոր եկեղեցին։

Ն որոգմա ն մ ա սի ն 1 2 2 9 թ . ջե մ ա ղ -ո լլ-

•էվվելի վերջում կա յսերա կա ն ֆերմա ն

կա ։ Կա ռուցմա ն մ ա սին 1 2 7 3 թ . ...ա մ ս ի

վերջին ֆերմս/ն կա։3 2 . Խ ա ս -Ք յո յո ւմ Ս . Ստեփան. ոս եկեղեցին։

նորոգմ՛ան մ ա սին ֆ երմ ա ն կա 1246 թ.ջե մ ա ղ ֊ Ուլ֊է վվելի ս կղբին։

3 3 . Ս ա մ ա թ իա յում Ս. Գևորգ եկեղեցին ։ Ն ո­

ր ի ց կա ռո ւցվ ելու մ ա սին կա յսերա կա ն ֆ եր մ ա ն ը 1 3 0 2 թ . զիլգա դեի սկղբին։

3 4 . Ենի-ԿսՀվէուում Ս . Թ ա դ ե ո ս -Բ ա ր թ ո ղ ի -

մ ե ո ս ի ե կ ե ղ ե ց ին ։ 1 2 6 2 թ . սեֆ երի սկզբի

թ վ ա կիր ֆերմս/նը ստ ա ցվ ա ծ է։3 5 . Ղ ա [ա թ ա յ Ոէ-մ Ս . Լուսա վորիչ եկեղեցին։

Ե րեք ֆ երմա ն կ ա — 1145 թ . շա րա նի կ ե ­սին , 1 1 3 3 թ . ռ ե բ ի -ո զ -Հ վ վ ե լի վերջին,

1140 թ . ղիլհիջջե ա մսի վերջին։

3 6 . Կ ուրոլ-Չ ՚եշմ եոլմ Երևմս/և Ս. Խաչ ե կ ե ­

ղ եցին։ Ֆ ե ր մ ա ն ը ' 1249 թ . ջե մ ա զ -ո ւլ-

Էվ վ ելի սկզբին։

1965 է ջ մ ի ա ծ ի ն45

37. Բ ո յա չ ի ֊Ք յղ յո Հ մ Ս . Ե րից Մ ա ն կան ց ե կ ե ֊

դ եց ին , Ֆ եր մ ա ն ը 1301 թ . ո ե բ ի -ո լլ-է վ . վե/ի 1 9 -ի ն ,

3 8 . Պ ա լա թ ում Ս. Հր ե շտ ա կ ա պ ե տ ե կեղ եցին ,

Ն որոգմա ն մ ա սին 1104 թ . ս ե ֆ ե ր ա մսի

կեսին և 1104 թ . ջե մ ա ղ -ո լլ-է վ վ ե լի կ ե ­

սին երկու ֆ երմա ն կա։

3 9 . է յո լբ ո ւմ Ս . Ա ստ վա ծա ծին եկեղեցին ,

Նորռղմա ն ֆ երմա նը 1256 թ .',

ՀԱԱՈ՚Ց ՊԱՏՐԻԱՐՔԱՐԱՆԻ

ԳՐԱՕՕՆ8ԱԿԻ ՕՐԻՆԱԿԸ

Գրասեն­յակի М-р

կար4ի Ինչի մասին է ղրւ/ած

Բովանղակո, թ յան Համ Ш ո ո ս , ս/ղ ի ր ր Կազմողը Պեաը

Սեաղրոլ- թյա ն

թվականը

Մ աքրա- ղրոլթյան թվականը

Ստամրոլլո, մ և երեք քա­ղաքներում գտնվող կայ­

սերական ֆերմանով չՀասաաւոված եկեղեցինե­րի վայրերր, անունները ե կառուցման թվականները

ցուցնող ցուցակ.*

1. Բ ող ա զ -Ի չիո ւմ (Բ ռ ս ֆ ո ր ) , Ի ս թ ե ն ի յե ո ,մ

Ս. Հով հա ն ն ես ե կ ե ղ ե ց ի ն , 1203 թ .,

2. Բ ե յք ո զ ո լմ , Ս . Ն իկող ա յո ս ե կեղ եցին ,

1 2 5 0 թ .,

3 . Մ ա ք ր ի ֊Ք յո յ կա ղ ա յո ւմ , Մ յուղ ա ֆ Ա ղ եր-

լի գյուղի ե կ ե ղ ե ց ի ն , 1251 թ .,

4 . Կա ր թ ա լի կա ղ ա յո ւմ , Ա լե մ ֊Դ ա ղ ի հ ա յ­

կա կա ն գյուղում , Ս . կ ա ն ե կե ղ ե ց ին ,1251 թ .,

5 . Կ ե դ ի ք -Փ ա շա յո լմ , Ս . Հով հա ն նես ե կեղ ե­

ց ի ն , 1 2 9 2 թ .,

6 . Բեյօղլուում (Բ ե ր ա ) , Բ ա նկա լթ իի հ ա յ­

կա կա ն գերեզմա ն ա տան Ս. Լուսավորիչ

ե կեղ եցին , 1281 թ .,

7. Նա րլը֊Կա վւուում Ս . Հով հա ն նես ե կ ե ­

ղ եց ին , 1223 թ .,

8 . Կում֊Կա ՛փ ուից դուրս Ս . Հա րություն ե - կե ղ եց ին , 1274 թ .,

է Ր Զ Ր ո Ի Մ Ի ՛ ԼԻ Լ Ա Յ Ե Թ

ՀԱաա ՊԱՏՐԻԱՐՔԱՐԱՆԻ

ԳՐԱՍԵՆՅԱԿԻ ՕՐԻՆԱԿ/:

Գրասեն­յակի М -ը

Կաըղիм -а

/*^/Г մասին է ղրվաձ

Րո$1 անէ/ակու թյա*Ա Համ ա ո ո ա ա պ է րլւ Կաւրք ո ղ է.

1

Պ հարՍևադրա.֊

թյաՆթվակա՚եր

Մաբրա֊գրությանթվականը

381 гоао1330 թ .

փետրվարի28

1330 թ.փետրվարի

28

Ա ր դ ա ր ա դ ա տ ո ւ թ յա ն ն դ ա վ ա ն ա ն ք ն ե ր ի

մ ի ն ի ս տ ր ո ւ թ յա ն

Ե րղնկա յի սա ն ջա քում գտ նվող Ս. Փրկիչ

եկեղեցին 1262 թ . վերջերին կա յսե րա կա ն

հրա մ ա նով հ ա ս տ ա տ վ ա ծ լի ն ե լո վ , վ ե ր ո հ ի -

21ш1 1ԻՎա 1 " լմ և "նրան հա րա կ ից գյուղերում գտնվող կ ա յսե րա կա ն հրա մ ա ն ով չհ ա ս տ ա տ ­

վա ծ 76 ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ի վ ա յր ե ր ը , ա նունները և

կա ռուցմ ա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ր ը ցուցն ող մ ե կ օ ր ի ­

նակ ց ուցա կը սրա հետ ն երկա յա ցվ ում է և

խ ն դ րվում, հա մա ձա յն օրեն քի, Ձ ե ր ա նհրա ­

ժեշտ կա րգա դրութ յունը.

1 Պ ա րղվ ում է , որ ս ո ւյն ց ո ւց ա կ ի ց չն շվ ա ծ ե կ ե ղ ե ­

ց ի ն ե ր ի մ ա ս ի ն կ ա զ մ վ ա ծ Լ ա ոա նձին ր ո ւց ա կ , ո ր ո վ ­

հե տ և ա յղ 8 ( շ ն չ վ ա ծ ) ե կ ե դ ե ց ի ն ե ր ր կ ա յս ե ր ա կ ա ն ֆ ե ր ­

մ ա ն ո վ հա ս տ ա տ վա ծ շե ն , ո ր ո վ ա յս ց ո ւց ա կ ո ւմ մ ն ո ւմ

Լ 3 1 ե կ ե ղ ե ց ի , ի ն չպ ե ս նշվա ծ Հ պ ա շտ ոնա կա ն դ ր ո ւ­

թ յա ն մեշւ

46Է Տ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 1965

ե ր զ ն կ ա

Ֆ ե ր մ ա ն ո վ ա ռ ա ն ց ֆ ե ր մ ա ն ի

, 76

կ ցվ ա * { 1 3 3 0 թ . փ ետ րվա րի 2 Տ -Ի

« V 2 0 2 0 թա քրիրին՛

3< Ьгմ ա ն ի р . կ ս ւ ա ս ց մ ա ն բ .

1. Բուն Երզնկա յում գտնվող Ս . Նշան ե կե ­

ղեցին, 1250 թ •'2. Բուն Երզնկա յում գտնվող Ս. Երրորգու-

գություն եկեղեցին, 1 252 թ-։

3• (ՀեքՎած 'Է)* .4. Բուն Երզնկա յում գտնվող Ս. Սա րդիս

կ եղեցին, 1255 թ ■ ՛5 . Բուն Երզնկա յում գտնվող Ս . Ա ստ վ ա ­

ծածին եկեղեցին, 1 305 թ .։6. Ե րզնկա յի սան չա քի Մ ի թեն ի գյուղում, Ս.

Հա կոբ եկեղեցին , հնուց։ ̂7. Ե րզնկա յի սա նջա քի Խեյր՚եթեբ գյուղում,

Ս. Էուսավո րիչ եկեղեցին , հնուց,8 . Ե րզնկա յի սան չա քի Ախ ուրջուի գյու­

ղում, Ս. Մ ինա ս եկեղեցին, հնուց։

9 . Երզնկա յի սա նջա քի Ս. Օհան գյուղում,

Ս. Օհան եկեղեցին , հնուց։10. Երզնկա յի սա նջա քի Մ ի թեն ի գյուղում,

Ս. Եղ իա եկեղեցին, հնուց։

Д ч - '

л» •Դք.'IV?-.

*֊

%՛, Հ՝.

' »

> г I. у}'; -

т 4 ?■- ՛■՝ ՜՛

4ч- ф Г

' Ъ ' " '

'֊>֊-

-г , Vերղրումի վիլայեթի Քեմախ գավառի Ոսյյոց եկեղեցի­

ների մի մասի ցուցակը:

11. Երզնկա յի սա նջա քի Մ ի թ ե ն ի գյուղում,

Ա. Խաշ ե կե ղ ե ց ին , հնուց:

12. Երզնկա յի սա նջա քի Գ յոլչեքեն Փ ա լա ն֊

գա ( 1 ) գյուղում, Ս . Հ ո ի փ ս ի մ ե ի ե կեղ ե­

ց ի ն , հնուց։] 3 . Երզնկա յի սա նջա քի Ղ ա րմ րի գյուղում,

Ս. Գևորգ ե կե ղ ե ց ի ն , 12։ ։ թ .։14. Երզնկա յի սա նջա քի Ղ ա րմրի գյուղում,

Ս. Օգսենտ իոս վա նքի ե կե ղ ե ց ին , հնուց։

15. Երզնկա յի սա նջա քի Գյուլլեջի գյուղում,

Ս. Գևորգ ե կե ղ ե ց ի ն , 1256 թ .։

1 6 . Երզնկա յի սսէնջաքի Գյուլլեջի գյուղի մ ո տ , Ս . Ա տ եփ ա ն ոս ե կե ղ ե ց ին , հնուց։

1 7 . Երզնկա յի սա նջա քի ԳյուԱեջի գյուղի մ ո տ , Մ. Բ՜որոս ե կե ղ ե ց ին , հնուց։

18. Երզնկա յի սա նջա քի Գ յուԱ եջի գյուղին

մ ո տ , Ա. Ա ստ վ ա ծա ծի ն ե կե ղ ե ց ին , հնուց։

19. Երզնկա յի սա նջա քի Մ ա հ մ ո լգ լո լ գ յու­ղում, Ա. Ա տ եփ ա ն ոս ե կեղ եցին , հնուց։

2 0 . Երզնկա յի սա նջա քի Մ ա հ մ ո լգ լո լ գյուղի

՜մ ո տ , Ս . Ա ս տ վ ա ծ ա մ ա յր եկեղեցին ,

հնուց։2 1 . Երզնկա յի սա նջա քի Փիզվան գյուղում,

Ս. Նշան ե կ ե ղ ե ց ի ն , 1289 թ .։

2 2 . Ե րվն կա յի սա նջա քի Փիզվան գյուղի մոտ ,

Մ. Գևորգ ե կ ե ղ ե ց ի ն , հնուց։

2 3 . ■Երզնկա յի սա նջա քի Կա րա գիքին գ յու­

ղում, Ա . Հր ե շտ ա կ ա պ ե տ ե կեղ եցին ,

1255 թ .։2 4 . Երզնկա յի

գյուղում,

հնուց։2 5 . Ե րվն կա յի սա նջա քի Ստ որին Չ իֆ թ լիք

գյուղում, Ս . Ա ստ վ ա ծա ծին ե կե ղ ե ց ի ն ,

հնուց։2 6 . Ե րվն կա յի սա նջա քի Կ ա ր ա -Ք իլիսե գ յու­

ղում, Ս . Ա ստ վ ա ծ ա ծի ն ե կեղ եցին , հնուց։

2 7 . Երզնկա յի սա նջա քի Ա ք չե -քե ն գ գյուղում,

Ս. Ա ստ վ ա ծա ծի ն ե կեղ եցին , հնուց։

2 8 . Երզնկա յի սա նջա քի Փ իթ ա րիջ գյուղում,

Ս. Ս ա րգիս ե կե ղ ե ց ի ն , հնուց։

2 9 . Երզնկա յի սա ն ջա քի Խ նձորի գյուղում,

Ս. Ա ս տ վ ա ծ ա մ ա յր ե կեղ եցին , հնուց։

3 0 . Երզնկա յի սա ն ջա քի Շ ի ի ը ի գյուղում, Ս.

Խաչ ե կե ղ ե ց ի ն , հնուց։

3 1 . Երզնկա յի սա նջա քի Մ ե ղ ո լս ի կ գ յո լղ ա մ ,

Ս. Նշա ն ե կե ղ ե ց ի ն , 1261 թ .։3 2 . Երզնկա յի սա նջա քի Մ ե ղ ո լս ի կ գյուղում,

Ս. Գևորգ ե կե ղ ե ց ին , հնուց։3 3 . Երզնկա յի սա նջա քի Կա րսէ-Բ՚ոլս գյու­

ղում, Ս . Ա ստ վ ա ծ ա ծի ն ե կեղ եցին , հնուց։

3 4 . Երզնկա յի սա նջա քի Բ յո յո լք -Է ք ր ե ք գ յու­

ղում, Ս . Գևորգ ե կե ղ ե ց ի ն , 1245 թ .։

3 5 . Երզնւկայի սա նջա քի Զ ա թ գյուղում, Ս.

Ա ստ վ ա ծա ծին ե կե ղ ե ց ի ն , 1 275 թ .։3 6 . Ե րզ ն կա յի սա ն ջա քի Մ ոն լոլ գյուղում,

Ս . Ա ստ վ ա ծա ծին ե կեղ եցին , 1 2 7 5 թ .։

սա նջա քի Վերին Չ ի ֆ թ լի ք

Ս . Ա ստ վ ա ծա ծին ե կե ղ ե ց ի ն ,

1965 Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն47

37. Ե րզ ն կա յի սա ն ջա քի Ռ ո լմ -Է ք ր ե ք գ յո լ֊

ղում, Ս . Կ իբա կոս ե կե ղ ե ց ին , 1 2 4 5 թ .,

ՅՏ. Ե րզ ն կա յի սա ն ջա քի է ր ք ա ն գյուղում,

Ս. Ա ստ վ ա ծա ծին ե կե ղ ե ց ին , 1274 թ .,3 9 . Երզնկա յի սա ն ջա քի Գ յո լլն ե ս ի ք գյուղում,

Ս. Թ ա դ եոս ե կե ղ ե ց ին , հնուց,

40. Ե րզ ն կա յի սա ն ջա քի Գ յո լլն ե ս ի ք գյուղի

մ ո տ , Ս . Կ ա րա պ ետ ե կ ե ղ ե ց ի ն , հնուց։41. Ե րզ ն կա յի սա նջա քի Դ ա ջրա ք գյուղում,

Ս. Ա ստ վ ա ծա ծի ն ե կե ղ ե ց ին , 1 2 3 5 թ .։

4 2 . Ե ր զ ն կ ա յ ի ս ա ն ջ ա ք ի Ս . Լ ո լ ս ա վ ո ր չ ի Չ ա ր ֊

չ ա ր ա ն ա ց վ ա ն ք ո ւ մ գ տ ն վ ո ղ հ ա յ ո ց ե ֊

կ ե ղ ե ց ի ն , հ ն ո ւ ց ։

4 3 . Ե րզ ն կա յի սա ն ջա քի Չ ո ր ս գա նձ վանքում՞֊

հ ա յո ց ե կ ե ղ ե ց ի ն , հնուց։

4 4 . Երզնկա յի սա ն ջա քի Ս. Գևորգ վա ն քում,

Ս. Գևորգ ե կ ե ղ ե ց ի ն , հնուց։

45. Երզնկա յի սա նջա քի Ս. Ն երս ես Հ ա յր ա -

պ ե տ ի վ ա ն քում , հ ա յո ց ե կ ե ղ ե ց ի ն , հնուց։46. Երզնկա յի սա ն ջա քի Ս . Կ իրա կոս վա ն ­

ք ում , հ ա յո ց ե կ ե ղ ե ց ի ն , հնուց։

47. Երզնկա յի սա ն ջա քի Ս. Հ ա կ ո բ Մ ծբն

հ ա յբա պ ետ ի վա ն քում , հ ա յո ց ե կեղ եցին , հնուց։

48. Ե րզ ն կա յի սա ն ջա քի Ս . Շ ո ղ ա կ ա թ վա ն ­

քում , հ ա յո ց ե կ ե ղ ե ց ի ն , հնուց։

49. Երզնկա յի սա ն ջա քի Մ ի ա մ ո ր Ս. Կա բա ֊

պ ետ վ ա ն քի ե կ ե ղ ե ց ի ն , հնուց։

5 0 . Երզնկա յի սա ն ջա քի Մ. Պ ող ոս-Պ ետ բոս

վա նքի հ ա յո ց ե կ ե ղ ե ց ի ն , հնուց։

5 1 . Ե րզ ն կա յի սա ն ջա քի Ս. Ն իկող ա յո ս վ ա ն ­քի հ ա յո ց ե կ ե ղ ե ց ի ն , հնուց։

52. Երզնկա յի սա ն ջա քի Ա րրըքյի ( ? ) Մ. Բ՛ո­

բ ո ս վ ա ն քի հ ա յո ց ե կ ե ղ ե ց ի ն , հնուց,

53. Երզնկա յի սա ն ջա քի Ս. Թ ա դ էոս ա ռ ա ք ­

յա լի վ ա ն քի հ ա յո ց ե կ ե ղ ե ց ի ն , հնուց։

54. Ե րզ ն կա յի սա ն ջա քի Խ նդրա կա տ ա ր Ս.

Ա ս տ վ ա ծ ա ծի ն վ ա ն քի ե կ ե ղ ե ց ի ն , հնուց։5 5 . Ե րզ ն կ ա յի սա ն ջա քի Ս . Թ ա դեոս Ա ռ ա ֊

ք յա լի վ ա ն քի ե կ ե ղ ե ց ի ն , հնուց։

5 6 . Ե րզ ն կա յի սա ն ջա քի Ս. Ա ստ վ ա ծա ծինվա նքի ե կ ե ղ ե ց ի ն , հնուց։

' 4 3 — 5 6 Հա մ ա ր ն ե ր ո ւմ "վ ա ն ր օ ր ա ո ը դ ր վ ա ծ է հա - յե ր ե ն »

5 7 . Երզնկա յի սա նջա քի Օրի գյուղում, Ս.

Մին ա ս ե կեղ եցին , հնուց,

5 8 . Երզնկա յի սա նջա քի Օրի գյուղում, Ս. Բ՛ոբոս ե կեղ եցին , հնուց։

5 9 . Երզնկա յի սա նջա քի Ս . Գևորգ վա նքի հա յո ց ե կեղ եցին , հնուց,

6 0 . Երզնկա յի սա նջա քի Ք իլիջի գյուղի Ս .

Բ՛ոբոս ե կեղ եցին , հնուց,

6 1 . Երզնկա յի սա նջա քի Կոմքիզ գյուղի Ս.

Բ ա րթ ող իմ ե ոս ե կեղ եցին , հնուց,6 2 . Երզնկա յի սա նջա քի Կոմքիզ գյուղի Ա.

Հով հա ն ն ես ե կե ղ ե ց ին , հնուց։

6 3 . Երզնկա յի սա նջա քի Թ իլ գյուղի Հ ո լխ -

տ ա կ Հ ա յրա պ ե տ ( 4 ) վա նքում գտնվող հա յոց ե կեղ եցին , հնուց,

6 4 . Ե րզ ն կա յի սա նջա քի Ս. Քա ռա սուն Մ ա ն ֊ կունք ե կե ղ ե ց ին , հնուց։

6 5 . Երզնկա յի սա նջա քի Ռ ո ւմ ֊է ք ր ե ք գյուղի

Ս. Ա ն ա րծա թ վա նքի հ ա յո ց ե կեղ եցին , հնուց։

6 6 . Ե ր զ ն կ ա յ ի ս ա ն ջ ա ք ի Մ ա հ ս ո լ դ լ ի գ յո ւ ղ ի

Ս . Ա ս տ վ ա ծ ա ծ ի ն ե կ ե ղ ե ց ի ն , հ ն ո ւ ց ,

6 7 . Երզնկա յի սա նջա քի Մ ի թ են ի գյուղի Ս.

Ա ստ վ ա ծա ծին ե կեղ եցին , հնուց,6 8 . Երզնկա յի սա նջա քի Դ ին ք ե րթ եք գյուղի

Ս. Գ րիգոր ե կե ղ ե ց ին , հնուց,

6 9 . Երզնկա յի սա նջա քի Փալանգա գյուղի Ս.

Գ ա յա ն ե վա նքի հ ա յո ց ե կեղ եցին , հնուց։7 0 . Երզնկա յի սա նջա քի Մ. Ք րի ստ ա փ որ

վա նքի հ ա յո ց ե կեղ եցին , հնուց։

71. Երզնկա յի սա նջա քի Ս . Ս տ եփ ա ն ոս վա ն ­

քի հ ա յո ց ե կե ղ ե ց ին , հնուց,

72. Երզնկա յի սա նջա քի Ս . Մ ին ա ս վանքիհա յոց ե կե ղ ե ց ի ն , հնուց,

73. Երզնկա յի սա նջա քի Փեզվան գյուղի Ա.

Եղիա վա նքի հ ա յո ց ե կ ե ղ ե ց ին , հնուց։

74. Երզնկա յի սա նջա քի է ր զան գյուղի Ս.

Կա րա պ ետ վա նքի ե կեղ եցին , հնուց։7 5 . Երզնկա յի սա նջա քի Թիլ գյուղի Ս. Կ ա ֊

թ ող իկե ե կե ղ ե ց ի ն , հնուց։

76. Երզնկա յի սա նջա քի Կա լեջիք գյուղի Ս .

Հով հա ն ն ես ե կե ղ ե ց ի ն , հնուց։

77. Երզնկա յի սա նջա քի Խ եզոլթի գյուղի Ս . Սա րդիս ե կե ղ ե ց ի ն , հնուց,

(Շարունակելի )

Ս . Ք Ո Լ Ա Ն Ջ Յ Ա ն

ՏՐԱՆՍԻԼՎԱՆԻԱՅԻ ՀԱՅԵՐԻ ՊԱՅՔԱՐԸ ԱԶԳԱՅԻՆ ԻՆՔՆՈԻՐՈԻՅՆՈԻԹՅԱՆ ՊԱՀՊԱՆՄԱՆ ՀԱՄԱՐ*

Ա յս բոլորի մա սին ա ռա ջինը վ կա յել Հ Ժ Ը

դարի հեղինակ Պրայը*'։ Մ ին ա ս ե պ ի ս կ ո ­

պ ոսի մա սին ցա նկա նում ենք անել մի քանի անհրաժեշտ ճշտ ումներ։ Վ երջերս դ ոկտ . Д .

Օրերդինսկին հա յտ նել է այն կ ա րծ իք ը , ըստորի ի բր դեռևս 1 6 6 9 — 1 672 թ վա կա ններին

Մինա սր Տ ր ան ս ի լվա ն ի ա յի Բ իստ րիցա ք ա ­

ղաքում է բնա կվել բա ղ մա թ իվ հա յ ե կեղ ե­

ցա կա նների և պ ա շտ ոնյա ների հետ և կա մ

մինչև 1672 թ վա կա ն ը, ինչպ ես դ ա րձյա լ դրում է նա. в պ ա տ մա կա նորեն ստ ույգ է , որ

այս քա ղա քը կբնակերտ*1, մինչդեռ, ինչպ ես

երևում է նույն Մ ինա ս ե պ իսկոպ ո սի ձ ե ռ ք ո վ1676 թվականին Տ րա նսիլվա նիա յի թ ուրջով

քա ղա քում նորոգվա ծ ձեռա գրի կա պ ա կցու­

թ յա մ բ դրա ծ իր հիշա տ ա կա րա ն ից, ժողո-

վուրղի կեսը մեկնելուց հետ ո Տ րա ն սիլվա -

նիա, ինք դեռ չէր հրա ժա րվել վա ն քից ( նկա ­

տի ունի ա նկա սկա ծ Սուչա վա յի Զա մ քա

վանքը— Ս . Ք . ) : Սա կա յն Մ ինա ս ե պ ի սկոպ ո­

սը հետ ա գա յում, միա յն 1676 թ վա կա ն ին ,կրկնա կի կողոպ տ վելով ա սպ ա տ ա կո ղների

կող մ ից, մերկ և գլխ ա բա ց մի մորթ ի կա պ ա ծ,

* Շ ա րունա կվա ծ «է շ մ ի ա ծ ի ն » ա մ սա գր ի 1 9 6 4 թ վ ա ­

կա նի X Ժ Ր -ի ց ։

41 Р г а у О ., ‘ П ^веПаНопеБ ЬЫ ог1со-сП 11сае ......У1пс1оЬгппае, 1775. р 171.

42 Դոկտ. Д. Օրնրդինսկի, <т Լեհա հա յերը և ա նոնս

Ա նգրեա ս ա րքեպ իսկոպ ոսը Յ ա ղ լո վ ի ց ի մ ե շ » (թ ր գ մ .

Հ . Հ . Ո ս կ յա ն ), *Հ ա ն ւ/էս ա մսռրեա յտ , 1 9 6 3 , Էշ 9 0 — 9 1 , 102,

հա րկա դրվում Է փ ա խ չել Տրա նսիլվա նիա և միա նա լ ի ր ժողովրդին*3։

Թե ինչքա ն դժվա ր Է եղել Մ ին ա ս ե պ ի ս կ ո ­

պ ոսին հա մ ոզելու գ ործը, երևում Է ն ա և այն

փ ա ս տ ի ց , որ նրան դա վա նա փ ոխ ա նելու ա ֊ ռիթ ով Մ ոլղ ով ա յի հա յեր ի երբեմ ն ի ա ռ ա ջ­

նորդին Լվով Հ ր ուղեկցել ոչ ա յլ ո ք , եթե ոչ

Լեհա ստ ա նի հ ա յ կա թ ոլիկ թ ե մ ի ա ռա ջնորդ

Վ ա ր դան Հուն ան յանը**։ Ձա րդ ուս՛ումնասի­

րող ն երի ա չքից վ րի պ ա ծ մի ա յլ փ ա ստ վ կ ա ­

յո ւմ Է , որ Վրղսւ\րյանը Մին ա սի դա վա նա ­

փ ոխ լինելու տ ա րին 1686 թ վա կա նին դա ր­

ձ յա լ Լվ ով ոլմ Է եղել և Մ ին ա ս ե պ իսկոպ ոսի

հ ա մ ա ր մի պարտա\վորագիր Է գրի առել**։

Ա յս տ ե ղ ի ց Էլ շա տ հա վա նա կա ն Է կա րծ ե լ, որ

Տ րա ն սիլվա ն իա գա ղթող մո լդովա հա յե ր ի

հոգ ևոր ա ռա ջնորդ Մ ին ա ս ե պ իսկոպ ո սը

փ ա ստ որեն բռն ի տ ա րվել Է Լվով 1 6 8 6 թ վ ա ­

կանին Վա րդա ն Հոլն ա ն յա ն ի և Օքսենտ

Վ րղ ա րյա ն ի մ ի ջո ց ո վ և դա վա նա փ ոխ վել լա ­

տին հոգ ևորա կա ն ների ն երկա յութ յա մ բ։ Մ ի -

նա սը նշված դ եպ քից հետ ո հա զիվ մ ի քա նի

ա մ իս պ ետ ք Է ա պ րա ծ լի ն ի , քա նի ո ր , ինչ­

պ ես նշում Է Ս տ եփ ա ն ոս Ռ ոշքա ն , Մ ո լդ ո վ ա -

յի հ ա յո ց ե պ ի ս կ ո պ ո ս ը ն ույն 1686 թվա1/ա-

43 Հ . Ղ. « Կ ա մ ե ն ի ց » , Էշ 1 9 6 — 1 9 7 ,

^ ն ո ւ յն տ ե ղ ո ւմ , Էշ 1 2 7 ,

45 ն ո ւ յն տ ե ղ ո ւմ , ւէշ 1 9 9 ։ Հ . Վ . ^ ս ա կ ս ւ ւ - յ ս ւ ն ը ես

ն շո ւմ ւէ, որ Մ ինա ս ը Օ քսենտ ի հետ Լվով է գնա ցեք

(տ ե ՛ս նրա ն շվ ա ծ ա շխ ա տ ո ւթ յո ւն ը , էշ 3 8 4 ) ,

*

1965 Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 49

նին վա՛խճանվում է" , նա թ ա ղ վ ում է Բ իստ -

ր ի ց ա յի ռումինա կա ն գ երեզ մա ն ոցում47 և ոչ թև Լվովում, ին չպ ես գրում է դ ոկտ . Զ ■ Օ րեր֊ ղինսկին**։

Մին ա ս ի դա վա ն ա փ ոխ ութ յուն ը մեծա գույն հա ջողութ յուններից մ ե կն է հա մ ա ր վ ել և մ ե ծ

հույսեր են կա պ ել նրա հետ Մ ոլդ ով ա յում

մնա ցող անհռվ/ւվ հա յկա կա ն թ ե մ ը ևս մ ի ա ց ­

նելու հ ա մ ա ր ։ Ա յդ է վ կ ա յո ւմ ա յն , որ Մ ի ֊ նա սի դ ա վա ն ա փ ոխ ութ յա ն մ ա սին հա տ ուկ

ա րձա նա գրել է Վա րդա ն Հուն ա ն յա ն ը Ե վ դ ո-

Կիա յի հ ա յ կա թ ոլիկն երին գ րա ծ իր րն դ ա ր­

ձակ ЯԹ ուղթ քա ջա լե րս։կ ա ն » -ում » ։ Ա հա Վ. Հունա նյա նի գրա ծ տ ո ղ երը.

« Մ ինա ս վա րդ ա պ ետ էվ դ ո կ ա ց ի , Ջ ի լի ֆ - տ ա ր օղլու մ ա կա ն ռլա ն ե ց ե ա լ , ե պ ի ս կ ո պ ո ս

Պուղտ անու, եկն ըն դ ի ս ի Ա օ պ ո լի ս , ի դ ա ռ­

նալ իմ ո ւմ , և ա ռա ջի գա րտ ինա լին Փ ա լա վ իչի֊

նի Լէկա դի Փ ա փ ին , որ յա յն ժ ա մ էր ի Լէօպ օ-

1 ի ս , ա րա ր ղ դ ա լա ն ոլթ իլն հա ւա տ ոյ կա թ ու­

ղիկեի յա մ ի Տ եա ոն Ռ Ո Ջ Զ ֊ի ն (1 6 8 6 ) ։ Եւ ի թ վ . Հ ա յո ց Ռ Ճ Լ Ե -ի ն (1 6 8 6 )» * ',

Ս տ եփ ա ն ոս Ռ ոշքա ն ի ր ժա մ ա ն ա կա գ րու­

թ յա ն մեջ հ ա մ ա ր յա ս ր բ ա ցն ե լո վ Մ ին ա սին ,

գրում է , ս ա կ ա յն , որ ին ք 1680 թ վա կա նին

նրա նից չո ր ս ա ստ իճա ն է ստ ա ցե լ և ա կա ն ա ­

տ ես է եղել նրա ջերմ եռա ն դ ութ յա ն ըи » Ա յս

թ վ ա կա ն ը եթ ե գրչությա ն սխ ա լ չէ (1 6 8 0 -ի

տեղ կա րող ւէր լին ել 1 6 8 6 թ .) , պ ե տ ք է կ ա ր ­

ծել, որ Ռ ոշքա ն հա վ ա ն ա բա ր Տրա նսիլվա նիա

վաղ գա ղ թ ող ն երից մ ե կ ի որդին էր և կա մ

Մ ՚ոլղ ով ա յից Լեհա ստ ա ն և ա պ ա Տ րա ն սիլվ ա -

նիա ա պ ա ստ ա ն ող մի ա նձնա վորութ յուն։ Որ Ռ ոշքա ն ծնվել էր Կ ա մ ե ն ի ց ո լմ , ա յդ մ եզ հ ա ­

ղորդում է լե հ ա հ ա յ պ ա տ մ իչ Բարոնչը*1, ս ա ­

կա յն, որ ՛նա կա պ ուներ Մ ո լդ ո վ ա յի հա յեր ի

հետ , ա յդ վ կ ա յո ւմ է ի ր Ռ ո շք ա տ ոհմա նունը

(ռ ո շք ա ռում ին երեն նշա ն ա կում է «կա ր­

մ ի ր » ), ո րը ռում ին ա կա ն ծա գ ո ւմ ունի52, և

ա յն , որ նա 1729 թ վ իկա ն ին , ե րբ ա յց ե ­լել է Տ րա ն սիլվ ա ն իա յի հ ա յ կեն տ րոն ն երը,

« է Կ ա մ ե ն ի ց » , կ 1 4 4 ։

47 Գ . Գ ո վ ր ի կ յ ա է , ւԴ ր ա ն ս ի /վ ա ն ի ո հ ա յո ց մ ե տ ր ա պ ո -

լ ի ս ը , , կ 1 1 9 — 1 2 0 ։

48 Դ ո կ տ . Я . Օ ր ե ո յ ի ն ս կ ի , ն շվ ա ծ ա շխ ա տ ո ւթ յո ւն ը

Կ 9 1 ,

49 տ կ ա մ ե ն ի ց », էշ 1 2 7 ։ — Մ ա շտ ոցի ա ն վ ա ն Մ ա տ ե ­

նա դա րա նի ձ ե ո ա դ ի ր X 9 7 4 8 , էք 6 0 ր ։

50 էկ ա մ -ե ն ի ց », էք 1 4 4 ։

Տ1 5 а й о к В а г а с г , ‘ К у з ն շ ^ յօ ս ՛ О гт 1 а п 5 к 1 сЬ .,Т а т о р о 1 , 1869, р . 193.

53 Տ շօ ո ք օ է է 1<ոտէօք, „ А М э д у а гЬ о п ! б г т е п у сва-

1ас1ок ^епеа1о^1а]ап , Б г а т о э ^ у а г ! , 1898, р . 152.Ռ ո լ.մ ի ն ե ր ն ",։ Ռ ո շ կ ա ( К о З С Й ) ն շ ա ն ա կ ո ւ մ է կ ա ր մ ի ր

մ ա ղ ( տ ե ս Ь а г а г § 3 т г а п и , , 0 1 с 1 1 о п а ги п 1у е гз а 1 а 1 И т Ь е ! г о т а п е " , ей . V I , 1929. р . 553.

գրում է , որ եղել է ա յնտ եղ նաև իր ա զգա ­

կա նների տ եսութ յա նս > Հա վա ն ա բա ր Ռ ոշքա ն

հետ ա գա ՛յում Լեհա ստ ա նում հա րեց կ ա թ ո լի ­

կութ յա ն, քա նի որ Մ ին ա սը ա նվիճելի է , որ

1680 թ վա կա նին կա թ ոլիկութ յա ն հա րա ծ չէր կա րող լի ն ել, որպ եսզ ի Ռ ոշքա յին հիշյա լ

հոգևոր չորս ա ստ իճա նն երը տ ա ր. Հա յտ ն ի է,

" Ր Վ րզ ա րյա ն ը ի ր կա թ ոլիկա կա ն քա րոզու­թ յունը Տրա նսիլվա նիա յո ւմ սկս ել է 1684թ վ ա կա ն ին , երբ ն շե ցին ք, որ նրան ա մենից

ա վելի ըն դ դիմա ցող ներից մեկն է եղել Մ ի -

նաս ե պ ի ս կ ո պ ո ս ը ։ Մ ե ն ք նույնպ ես կա րծում

ենք, որ 1687 թ վա կա նին Տրա նսիլվա նիա յի

Ջ՚ուրջով քա ղ ա քում հիշվող կա զ մա րա ր Ս տ ե ­

փ ա նոս դպ իր Կա մենիցա ցիгЬм նույն Ռ ոշքա ն

պ ետ ք է լին ի . Ո ր նա կա զ մա րա րութ յա մբ ևս

զբա ղվել ~է, ա յդ երևում է ն րա ն ից, որ նույնՌ ոշքա ն 1707 թ վա կա նին կ ա ղմել է մի այլ

ձեռա գ իր Կամենիցոլմ**,

Մ ին ա ս եպ իսկոպ ո ս Ջ ի լի ֆ տ ա ր օղլոլի կ ա ­պ ա կցութ յա մ բ ա նհրա ժեշտ է կա տ ա րել ևս

մ ե կ ճշտ ում։ Պ ա տ մա գրությա ն մեջ տ իրել է

ա յն կ ա ր ծ ի ք ը , ըստ որի Տրա նսիլվա նիա գաղթող Մ ին ա ս ե պ իսկոպ ո սը և 1649 թ վ ա ­

կա նին Ս ուչա վա յոլմ գրված68 և ա յժ մ Բ ոլխ ա -

րե ստ ո ւմ պ ա հվող ձեռա գ իր մի Ա վ ե տ ա ր ա ­

նում հիշվող Մ ի ն ա ս ը , որը դա րձյա լ Մ ո լդ ո -

վ ա յի հ ա յո ց ա ռա ջնորդն է հա ն դ իսա ցել, իբր

նույն ա նձնա վորությունն է եղել67։ ժ ա ­մա ն ա կի փ ա ստ երի ուշա դիր քննա րկումր,

ս ա կա յն , մեզ բե րում է ա յն եզրա կա ցութ յա ն ,

որ 1 6 7 6 թ վա կա նին Մ ո լդ ո վ ա յի ց Տ րա ն սիլ֊

վա նիա գաղթող Մ ո/դռվա յի հ ա յո ց թ ե մ ի ա -

ռա ջնորդ Մ ին ա ս Ա իլիֆ տ ա ր օղլու կոչվա ծ

ե վ դ ոկիա ցի ե պ ի ս կ ո պ ո ս ը ոչ մի կա պ չուներ

16 4 0 -ա կ ա ն թվա կա ններին դ ա րձյա լ Մ ոէդ ո-

վա յի հ ա յո ց թ ե մ ի ա ռա ջնորդ Մ ին ա սի հետ ։

Տ րա ն սիլվա ն իա գաղթող Մ ի ն ա ս ը հ ա յո ց ա -

ռա ջնորդ կա րող էր դ ա րձա ծ էի^ել ոչ շուտ քա ն 1669 թ վ ա կա ն ը, քա նի որ դ եռ նույն

թ վա կա նին Պիտոլն ի բ ր և Մ ո լդ ո վ ա յի հա յոց

63 Գ . Դ ո վ ր ի կ յ ս ւ ն , ն շվ ա ծ ա շ/սա տ ութ յունր , է շ 5 2 ,

7 4 — 7 5 ե ա յլն ,

54 Մ ա շտ ոցի ա նվա ն Մ ա տ ենա դա րա նի ձեոա գիր

X 9 4 8 5 ։

55 2 . Հ . Տ ա շ յ ա ն , V 8 ուցա կ ձ ե ո ա դ ր ա ց », էք 6 9 2 ։

58 Р г ё й ё п с М а с 1 е г , “ К а р р о г ! . . . , е п К о и т а Ш е . . . . ,

р . 5 2 .

87 С Ь г . Ь и к а с в ! , „ Н Ы о П а . . . . , р 6 6 ։— Գ . Տ ա ն ,

ն շվ ա ծ ա շխ ա տ ո լթ յո ւն ր , կ 3 3 — Հ . Լ . Տ ա շ յ ա ն , в Ց ո ւց սկ

ձ ե ո ա դ ր ա ցя , էշ 1 1 1 6 ։— Ա . Ը ա մ ի ն յ ա ն , " Հ ա յո ց Ե կեղեցու

պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ։* , Բ մ ա ս ն , Ն որ Ն ա խ իքևա ն, 1 9 0 9 , էշ 1 2 5

և 1 2 8 ։ — N . 1 о г ( г а , . А г т е п Н 31 К о т З п п . . . » р 69

և ա յլն ։ Վ երքերս, ա նկա խ մ ե զ ա ն ի ց , ա յս հ ա ր ց ո ւմ ճիշտ

ե զ ր ա կ ա ց ո ւթ յա ն է հ ա ն գ ե լ դոկտ . Я . Օ ր ե ո յ ի ն ս կ ի ն

(տ ե ՛ս նշվա ծ ա շխ ա տ ո ւթ յո ւն ը , է շ 9 0 ) ւ

50Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 1965

թ ե մ ի ա ռ ա ջ ն ո ր դ հ ի շ ա տ ա կ ո ւ մ ■ Ի ս ա հ ա կ ե ֊

ա ի ս կ ո պ ո ս ի ն * ի ս կ ն ա խ ո ր դ Մ ի ն ա ս ը դ ե ռ

ս ր ա ն ի ց ա վ ե լ ի ք ա ն տ ա ս ը տ ա ր ի ա ռ ա ջ զ ո հ

գ ն ա ց ե լ Ս ո ւ չ ա վ ա յ ո ւ մ տ ե գ ի ո ւ ն ե ց ո ղ ա ս պ ա -

տ ա կ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի ժ ա մ ա ն ա կ 5 »Պետք է նշել սա կա յն , որ Մ ին ա սի և հա յոց

մ ի մ ա ս ի կ ա թ ո լ ի կ ո ւ թ յ ա ն հ ա ր ե լ ո ւ ց հ ե տ ո

ի ս կ , դ ե ռ Տ ր ա ն ս ի լ վ ա ն ի տ յ ի հ ա յ ե ր ի մ ի

կ ա ր և ո ր մ ա ս ը , ի ր հ ն ա գ ո ւ յ ն դ ա վ ա ն ո ւ թ յ ո ւ ն ը

շ ա ր ո ւ ն ա կ ե ց պ ա հ պ ա ն ե լ , Մ ի ն ա ս ի մ ա հ ի ց հ ե ­

տ ո Օ ք ս ե ն տ ը Լ վ ո վ ի ա ր ք ե պ ի ս կ ո պ ո ս Վ ա ր դ տ ն

Հ ո ւ ն ա ն յ ա ն ի կ ո ղ մ ի ց ն շ ա ն ա կ վ ե ց ե պ ի ս կ ո պ ո ­

ս ա կ ա ն փ ո խ ա ն ո ր դ և շ ա ր ո ւ ն ա կ ե ց մ ն ա ց յ ա լ

հ ա յ ե ր ի ն և ս կ ա թ ո լ ի կ ա ց ն ե լ ո ւ գ ո ր ծ ը ։ Ը ս տ

Գ ո վ ր ի կ յ ա ն ի , ա յ դ ժ ա մ ա ն ա կ « դ ա ր ձ ի դ ո ր ծ ք ը

դ յ ո ւ ր ա ց ա վ , օ ր ք ա ն ղ օ ր հ ա ռ ա ջ ա ց ա վ ո ւ

ա վ ե լ ի տ ա ր ա ծ ո ւ թ յ ո ւ ն ս տ ա ց ա վ , Ե կ ե ղ ե ց ա ­

կ ա ն ա ց ա յ ն մ ա ս ն ա լ , ո ր մ ի ն չ և հ ի մ ա կ ո ւ ղ ­

ղ ա փ ա ռ հ ա վ ա տ ք ի ն ս կ զ բ ո ւ ն ք ն ե ր ն ը ն դ ո ւ ն ե լ ո ւ

կ ը ն դ դ ի մ ա ն ա ր , հ ա յ տ ն ե ց , թ ե ՚ Հ ռ ո մ ա գ ա հ ո ւ ն

հետ կմիա նա յ>“ < Սրա նից հետ ո է , որ «Հա վա -

տ ա ցելոց ժողովը Մ նտ րոլլ գլխ ա վոր ք ա հա ­

նան ութ ուրիշ քա հա ն ա յի հետ Լեմպ երկ խ ր կ ե ց , որոնք Վ ա ր գան Հունա նյա նի առջև

հանուն բոլո ր Դրա նսիլվա նիո Հ ա յո ց , Ս . Հո ր հավատ արմություն խ ոստ ա ցա ն։ Խնդրեցին

միա նգա մա յն Իննովկենտ իոս Ժ Ա պ ա պ են, որ

իրենց վրա եպ իսկոպ ոս դնե զՎրզարյանւ,*'։

1689 թվա կա նին պ ա պ ը մա հա նա լով մ իա յն ,

նրա հաջորդ Ա ղեքսա նդր Ը պ ա պ ը Օգսեն-

տին 1690 թ վա կա նի հոկ տ եմ բերի 3 -ի ն հա ­յո ց ա ռա քելա կա ն փ ոխ ա նորդ և երեսփ ոխ ա ն

ա նվանեց։ Պապը ի ր գրության մեջ նշում է, որ կա մենա լով а օգնելս Մ ոլդ ով ա յից Տրա ն-

սիլվա նիա գաղթող հա յեր ին , Օքսենտ ին պ ա շ­

տ ոնով ուղարկում ՛է ա յնտ եղ մի շա րք լի ա ­

զորություններով. « ... զի ընդոլնիցին զքեզ ամենայն պա ա ո էով, և մե& ա րա նօք։ զոր կ ա ր ֊

դեցաթ ի գործ ա ռա քելա կա ն երեսփ ոխ ա նու-

թեա նյ գործա կա լութեա ն, և վ եքիլութ եա ն ,

И «гԲոն/, մ ի ո ւ թ ի ւ ն . . . * ; կ 1 0 — 1 1 ։

69 Գ եոլա յի թ ա ն գա րա ն ում ա յժ մ պ ա հվո ղ մ ի ձ ե ­

ռա գրում , Л ? 2 ( 1 8 Հ , գ ր վ ա ծ 1 6 5 9 թ վ ա կ ա ն ի ն Ս ուչա ­

վ ա յո ւմ , Ա վետ իք ս ա րկա վա գի կ ո ղ մ ի ց , գ ր ի չը հի շա ­

տ ա կա րա նում գրո ւմ ՛Է. *Ե մ որդի Մ ինա ս եպ իսկոպ ոսի

որ գինքն ղա զա /սնին ս պ ա ն ե ց ի ն »ւ Գ ո վ ր ի կ յա ­

նի մ ոտ ա յս պ ա րբեր ութ յուն ը սխ ա լ Է բ ե ր վ ա ծ . տԶե-

ո ա մ բ ... Աւետ իք սա րկա ւա գի և ի մ որ դի Մ ինա ս ե պ ի ո -

պ ոկոսի Ս եչովցի, որ զի ն ք ն ղա զա /սնին ս պ ա ն ե ցի ն »

(^Դ ր ա ն ս ի լվ ա ն ի ո հ ա յո ց մ ե տ ր ա պ ո լի ս ը », Էշ 3 3 6 ) ։

Ա յստ եղից կ դուրս Է դ ա յի ս , որ ի բ ր Ա վետ իքի որդին

Է Մ ինսւսը, ա յն ի ն չ հա կա ռա կն Է ե ղ ե լ ։ էՈ րդի է ա յս տ ե ղ

պ ետք Է հա սկա նա լ ա նշուշտ էհ ո գև ո ր ո ր դ ի է ի մ ա ս տ ո վ ,

00 Գ . Գ ո վ ր ի կ յ ա է , նշվա ծ ա շխ ա տ ութ յունը , էշ 1 2 0 — 121,

81 Ն ույն տ եղ ո ւմ , Էշ 1 2 1 1

ա յսու մ երով ս կոն դ ա կա լ ա ւա նդեցեա լ։ Եւ ճա նա չիցեն զքեզ ին քեա ն հովիւ և ա ռա ջ­

ն ո ր դ .. . Տ ։ Կոնդակի վերջում պ ա պ ը ս ա հմ ա ­

նում Է , որ . բ ո լո ր ը Օքսենտ ին հնա զա նդ ս ձեռն տ ու լին են ։ Իսկ իր հա կա ռա կորդ ն երին Ա ա նհնա զա նդ եղող մա րդ կա ն ց ն կա տ մա մ բ

սա հմ ա նելի վ ճիռ ն երը և պ ա տ իժն երը պ ա պ ը

ևս պ ա տ րա ստ Է նույնպ ես հա ստ ա տ ելու, « զ վ ճիոս, զ պ ա տ իժ ս, զորս դու ըստ իրա ւա նց

և կա նոնա ց սրբոց սա հմ ա ն իցես կա մ հր ա ֊ տ ա ր ա կ ի ց ե ս , ըն դ դԷմ հա կա ռ ա կա ց ք ո ց . և

ա րա նց ա նհնա զա նդից, մ ե ք ևս զա յնոսիկ հա ստ ա տ ե լոց ե մ ք ...»**։

Վ րղ ա րյա ն ի կյա նքի և գործունեությա ն

սկզբնա կա ն շրջա նի վ ե րա բե րյա լ շա տ ա վելի

ուշա գրա վ են հա յեր ի կող մ ի ց Լեոպ ոլդ

կա յսրին գ րվա ծ ա յն ա ղ երսա գրում եղող ս ա ­

ղ եր ը , որոնք ին քնա կեն սա գրա կա ն ա րժ եք ու­նեն, քա նի որ ա ղ երսա գիրր ա նպ ա յմա ն պ ետ ք

է որ գ րվ ա ծ լինի նույն ինքն Վրղա րյա նի ձ ե ռ ք ո վ ։ Ա յդ հա ստ ա տ վ ում է նույն գրության

մեջ նույն Վ րղ ա րյա ն ի մա սին գրվա ծ նվա ս­

տ ա ցուցիչ տողերով^3, որոնք միա յն թ ույլ

կա րող էր տ ա լ ա ղ երսա գրի հեղինա կ հա նդի­

սա ցող Վ րզ ա րյա ն ը։ Ա ղ երսա գ րից մեջ ենք

բ ե ր ո ւմ Վ րղ ա րյա ն ի կյա նքին վ երա բերող

հետ.ևյալ պ ա րբերութ յուն ը. « 1 6 7 6 -ի ն , Մ ո լ-

գ ա վ իա յի Պոթուշան ( իմ ա ՛ Բ ոտ ոշա ն ) հ ա սա ­րա կությա ն դ ա տ ա վ որին , Լուսիկ Վ ե ր ղ ի ր ե ս -

գով. վա ճա ռա կա ն ին որդ ին , Ա վ ք ս ե ն տ ի ո ս , ղր

ա վելի մ ե ծ ս ե ր ուներ դ իտ ոլթ յա նց քա ն ա պ - րա ն ք ն ե րոլ, և որ մ ա յր ե ն ի լեզվին մեջ ին ք-

զինք կա տ ա րելա պ ես կրթ ելեն ետ և , լա տ ին գիտ ությունները հա տ կա ցնելու ն պ ա տ ա կա վ

սա ստ իկ փ ութ ով սորվելու ս կս ա վ , ծնողա ց

տ ոլնր թ ող լով ՝ Լեմ պ երկ քա հ՛ա նա յա պ ետ ա ֊

կան վա րժա րա նը մտ ա վ։ Բ ա յց հա յրն ա յս

որոշմա ն ա մենևին զիջա նել չուզելով՝ ղինքր

ճոլրճա վ բ ե ր ե լ տ վ ա վ . ուր որ— որովհետ և

ինքն ալ դ եռ հ ե ր ձ վ ա ծ ո ղ էր ( ընդգծումը մերն

է — Ս . Ք . ) — հ ա յ մ ոլոր ութ յա ն ցը ։[րա ի մ ա ս ­

տ ութ յա մբ լռ ե ց ։ Ո րպ ե ս զ ի հորն դիտ ա վորու­

թ յուն ը— որ զինք ա մեն կերպ ով ճ ո լր ճո վ ցի

օրիորդ ի մ ը հե տ ա մուսնա ցնել կուղեր— պ ա ­

րա պ ի հա ն ե, ծնող ա ցր տնեն նորեն Լեհա ս­

տան փ ա խ ա վ , և ա ս կ ե Մ ա րթ ե լլի լեհա կա ն

ա րքոլն յա ց ք ո վ գտ նվող քա հա ն ա յա պ ե տ ա ­

կան ն վիրա կին խորհւոլրդովը Հ ռ ո մ գնա ց։

Ուր հերձվ ա ծեն հա ն դ իսա կա ն կերպ ով հրա -

“ Ն ո ւյն տ ե ղ ո ւմ , էշ 1 2 2 — 1 2 3 ,

03 Ա ղ եր սա գր ում գտ ն ո ւմ ե ն ք հ ե տ և յա լ տ ողե րը , а՛Ա յս

մ ի ո ւթ յո ւն ը , չ է թ ե պ ա րզա պ ես Ա վքս ենտ ի ոս Վ ր զ ա ր յա ֊

ն ի — մ ի ա յ ն ա ն կ ա տ ա ր գ ո ր ծ ի ք ի ն և ա ն օ գ ո ւ տ ձ ա ո ս ւ յ ի ն

(ը ն դ գ ծ ո ւ մ ը մ ե ր ն է;— Ս . Ք . ) — հա պ ա ա մենա կ ա րող ին

գ ո ր ծ ը . . . » ։ ( Տ ե ՛ ս Գ . Գ ո վ ր ի կ յ ա ն , о Հ ա յք յԵ ղ ի ս ա բ ե թ ո ւ-

պ ո լի ս » , Բ, Հ հ 1 5 7 ) ւ

ժարելեն ետ և' տ ա րա ծմ ա ն հա վա տ ո Ուրբա ն- յան վա րժոցին ա շա կ ե ր տ ե ց ա վ , Ք ա ն ի մը

„ ա ր ի հոն մ ն ա լո վ ' երր սրբա զա ն գիտ ու­

թյունները կ ա տ ա ր ելա պ ե ս սոր վ և ցա վ , ա ռա ջ­

նորդները զ եր իտ ա սա ր ղ քա հա նա ն ի բր և ա ֊ ոա քելա կա ն ք ա ր ո զ ի չ' ի ր ա զգա կա ններն ու

բոլոր հ ա յե ր ը դա րձնելու հա մ ա ր Դ ր ա ն ս ի լ-

վանիա խ ր կ ե ց ի ն , հա ն ձն ելով իրեն ո ր ս ւմ Ա ւ уш Г .Г ո ն ե և հ ա յե ր ը ր ո պ ե մ ր ա ոսւյ. Հ ռ ո մ ե ա ­

կա ն Ս . ն կ ե ղ ե ց վ ո լ յն հ ե տ մ ի ա օ ն ե » 84 (ո ն դ ֊ գծումը մերն է — Ս . Ք . ) : *

Ա յս պ ի ս ո վ Ուր բա ն յա ն քա րոզչա կա ն վ ա ր ­

ժարանի ղ եկա վա րութ յունը, հա նձին Վ րղ ա ր-

յա նի, գտ ել էր քա րոզչա կա ն գործի լա վ ա ­

գույն թ եկ ն ա ծոլին և պ ետ ք է ա ս ե լ, որ ղե­կա վա րությունը չսխ ա լվ եց ա յդ ընտ րությա ն

մեջ։ Ուշա գրա վն ա յն է , ո ր , ին չպ ես ա սվ ա ծէ նդւյն ա ղ երսա գ րում , Վ րզ ա րյա ն ը 1 6 8 4 __

1690 թ վա կա ն ներին ա վ ա րտ ա ծ էր հա մ ա րում

Տ րա նսիւվա նիա յի հա յեր ին կա թ ոլիկա ցն ելու

գործըւ Ս ա կա յն հ ե տ ա գ ա յի դ եպ ք ե րը ց ույց

տ վ եցին , որ իրա կ ա ն ո ւմ ա յդ մ ի ա ց ո ւմ ը ա ռ ե ­

րես է եղել և հիշյա լ թ վ ա կ ա ն ի ց հ ե տ ո , դեռ

կես դա ր շա րուն ա կ, բ ռն ի մ իջոց ն երի օգնու­

թ յա մ բ , պ ա յքա ր է մղ վել հա յերին վ ե րջն ա կա ­նապես կա թ ոլիկա ց ն ե լո ւ հա մ ա ր։

3 . Մ Ո Լ Դ Ո Վ Ս .3 1 ՛ Հ Ա Յ Ե Ր Ի Ն Ե Ղ Ս

Դ Ա Ղ Ա Ն Ա Փ ՈԽ Ա Ն Ե Լ Ո Ւ Փ Ո Ր ս Ե Ր Ը Ե Ղ

Ն Ր Ա Ն Ց Ձ .Ա Խ Ո Ղ Ո Ի Մ Ը

1 6 7 2 — 1684 թ վ ա կա ն ն երին Մ ո լդ ո վ ա յի ց

շուրջ 10 0 0 0 հ ա յե ր , և կ ա մ , ը ս տ ո մ ա ն ց ,

3 000 հ ա յ ը ն տ ա ն ի ք ,էին գա ղթել Տ րա ն սիլվ ա -

նիա։ Ս ա կա յն և ա յն պ ե ս փ ա ս տ ե ր ը ա նվի­

ճելիորեն վ կ ա յո ւմ են, որ հիշյա լ գա ղ թ երից

հետ ո Մ ո լդ ո վ ա յի հ ա յ գա ղութը չք ա յք ա յվ ե ց ։

Չ ն ա յա ծ ա յն բ ա ն ի ն , որ Ժ է դա րի վերջին

տ ա ս ն ա մ յա կն եր ում շա տ ծա նր էր դրությունը

Մ ո լդ ո վ ա յո լմ , ք ա ն ի որ ա նվերջ պ ա տ ե ­

րա զ մ ն երը, սովն ու հ ա մ ա ճ ա ր ա կ ը , կ ո ղ ո պ ո լ-

տ ը և իր ա ր հա ջորդող պ ա յք ա ր ը Մ ոլդ ով ա յի

գահի շուրջ, ծ ա յր ա ստ իճա ն դժնդա կ վիճա կ

էին ստ եղ ծել ե ր կ ր ռ ւմ , ա յն ուա մ են ա յն իվ հ ա ­

յե ր ը շուտ ով վ ե ր ս կ ս ո ւմ են կ ա զ մ ա կե րպ ե լ

իրեն ց հն ա գոլյն գ ա ղ թ ա վ ա յրե րը։ Հ ա յե ր ի

վերստ ին հ ա վ ա ք մ ա ն ը ն պ ա ստ ում էին նաև

Մ ոլդ ով ա յի տ վ յա լ շրջա ն ի մի շա րք իշխ ա ն ­

ների կ ո ղ մ ի ց հա յեր ին տ ր վ ա ծ ա րտ ոնու­

թ յունները։ Մ ո լդ ո վ ա յի ք ա ղ ա քն երի զ ա րգ ա ց­

մա նը դեռևս Ժ Դ դ ա րից ն պ ա ստ ող , հա տ կա ­

պ ես ա ռ և տ ր ի ն ու ա րհե ստ ա գ ո րծութ յա ն ը

զարկ տվող հ ա յե ր ի գ ա ղ թ ը չէր կա րող իր

բա ցա սա կա ն ա զդ եցութ յունը չունենա լ երկրի

կյա նքում։ Անշուշտ ա յդ է պ ա տ ճ ա ռ ը , որ

ы Գ . Գ ո վ ր ի կ յ է ս ն , ն շվ ա ծ ա շխ ա տ ո ւթ յո ւն ը , է շ 1 5 5 —

/59,

1677 թ վա կա ն ի ա պ րիլի 2 1 -ի ն ի ր հրո վ ա ր­

տ ա կով Մ ոլդ ով ա յի Ա նտ ոնիե Ռ ոլսե տ

( 1 6 7 5 — 1 6 7 8 ) իշխ ա ն ը Սոլչա վա յի հա յոց ե ֊

պ իսկոպ ոսա րա ն ին ա ռա նձնա շնորհումներ է տ ա լիս և ն շում, որ ա նհրա ժեշտ է սրա նից

հետ ո կա նչել շա տ հա յեր ի թ ուրքա կա ն երկ-

ր ի ց կ ա մ Լեհա ստ ա ն ից և նրանց ա ղա տ ել հ ա րկ երի ց6Տ» «Թ ուրքա կա ն երկիրս ա սելով ,

իշխ ա ն ը, անշուշտ , բա ց ի բուն Թ ուրքիա յից ,

ն կա տ ի ուներ նաև Տ բա ն սիլվա ն ի ա ն' ա պ ա ս­

տ ա նա ծ հա յե ր ո վ , քա նի որ ա յգ երկիրը

տ վ յա լ թ վա կա նին դեռևս գտնվում էր թ ուր­

քա կա ն տ իրա պ ետ ութ յա ն տ ա կ։ Իշխ ա նը, նույն ժա մ ա ն ա կ, ծա նրա գոլյն պ ա տ ժի սպ ա ռ-

ն ա լիքով, կա րգա դրում էր բա րձրա գույն պ ա շ­

տ ոնա տ ա րներին չնեզել հա յե ր ի ն , Հա յերիննույնպ իսի ա ռա ն ձնա շնորհումներ են տ ա լիս

նաև հետ ա գա իշխ ա ն ն երը. Մ ոլդ ով ա յի Ա ն ֊

տ ի ո հ Կ ա նտ եմիր իշխ ա ն ը, 1705 թվա կա նիհունիսի 8 ֊ի ն , բ ո լո ր տ եսա կի հա րկերից ա -

ղ ա տ ում է Յ ա շի հ ա յո ց երկու եկեղեցին երի

հոգևոր պ ա շտ ոն յաներին** ։ Նույն ա ռա ն ձն ա ­

շնորհումը հա ստ ա տ ում են նա և հա ջորդ ի շ­խ ա ն ն երից Մ ի հ ա յ Ռ ա կո վ իցըն (1 7 0 7 թ . ն ո ­

յե մ բ ե ր ի 1 8 -ի հր ա մ ա ն ո վ ք ՛, Ն. Ալեքսա նդր

Մ ա վ ր ոկորտ ա դ ը (1 7 1 0 թ . մա րտ ի 1 5 )“ , Դ ի -

մ իտ րիե Կա ն տ եմիրը (1 7 1 1 թ . դ եկտ եմ բերի

18)ся, Գ րիգորն Գ հիկա ն (1 7 2 7 թ . օգոստ ոսի 17)՝° և ուրիշն երը։ Սա կա յն մինչև Ժ է դարի

վերջը խ ա ղա ղությունը չէր հա ստ ա տ վ ա ծ

Մ ո լդ ո վ ա յո լմ ։ Պետք է ն շել, որ նույն ժա մ ա ­

նա կա շրջա նում Վ ա լա քիա յում ևս նպ ա ստ ա -

4.п1' պ ա յմ ա ն ն երը։ Հա վ ա ն ա բա ր ա յս

պ ա տ ճա ռն ե րի և Տրա նսիլվա նիա գնալու

մտ ա դրությա ն հետ ևա ն քով է , որ տ վ յա լ ժա ­

մա նա կա շրջա նի մոլդովա կա ն փ ա ստ ա թ ղ թ ե­

րում մեզ հա նդիպ ում են նա և հա յեր ի կ ո ղ ֊

մի ց մի շա րք հող ա մ ա ս երի և տ ների վ ա ճ ա ռ ­ք ի գ ործա րքն եր ՛ ՛»

Ս ա կ ա յն , հա կա ռա կ տ իրող ա ննպ ա ստ

պ ա յմ ա ն ն ե րի , Մ ո լդ ո վ ա յո լմ դեռևս հա յեր

էին ա պ րում։ Ա յդ շրջա ն ից մեզ են հա սել մի շա րք հա յերեն ձ ե ռ ա գ ր ե ր , որոնք ա րտ ա գրվել

են հիշյա լ վ ա յրում ։ Ա յս պ ե ս , հա յեր են ձ ե ­

ռա գ րեր են գրվել 1684 թ վա կա նին Ի բրա յի-

լում (Ր ր ը յի լա )12, 1697 թ վա կա նին Ք իլի ում

65 Т е о й о г В л !а п , .О о си ш е п (е В и соу |п е п е ‘ , у о 1-

4, р . 237.

86 „1оп № с и 1 с е ', 1.15!. 1923, р . 118.° ՛ Ն ո ւյն տ ե ղ ո ւմ , է շ 1 1 8 ,

68 ն ո ւ յն տ ե ղ ո ւմ , է շ 119ւ

с в Ն ո ւյն տ ե ղ ո ւմ , է շ 1 1 3 ,

70 Ն ո ւյն տ ե ղ ո ւմ , էշ 1 2 0 1

11 Ն ո ւյն տ ե ղ ո ւմ , է շ 1 7 6 — 1 7 7 ։

73 Տ ե ՛ս Մ ա շտ ոցի ա նվա ն Մ ա տ ենա դա րա նի ձեոա գիր

Л ? 6 5 8 2 ,

( Ք ի լ ի ա ի 1698 Н - Հ Ը * 3աաք Մ ։ի гш р е

» Մ " ^ ա յի ե, ր : : & & Հ ա ա ^ ա տ 1 կ ե ն տ ր ո ն ն ե ր ո ւ մ հ ա յ ե ր ի

ԳԺԻ աճի մա սին, Չ ն ա յա ծ այն բա ն ին , որ1 6 7 5 և 1 6 8 6 թվականներին լեհերը, մ ո ւ տ ք

З К 'Ж '& Шթվականին նույն Սոլչա վա յում բ ա յե ր ի թ էվ ը

հ Լ ե լ էր 3 0 0 0 -ի , 20 ООО մ ոլդ ովա ցին երի դ ի-մ ա ց , Յ ա շ ո ւ մ և ս բ ա վ ա կ ա ն ս ա վ ա ր ա ց ա *

„ а *», »*. գ \ լ ւ ՚ : ւ ;

ն ե ր ի հ ր ո վ ա ր տ ա կ ո ւ մ մ ի ա յ ն Յ ա շ ի ե ր կ ո ւ ե կ ե ­

ղ ե ց ի ն ե ր ո ւ մ հ ի շ ա տ ա կ վ ո ւ մ ե ն 5 ք ա հ ա ն ա և

1 սարկավագ'*, լ լ I ...Վ ր զ ա ր յ ա ն ը ա ն շ ո ւ շ տ ա ն տ ա ր բ ե ր չ է ր կ ա ­

ր ո ղ մ ն ա լ ի ր ծ ն ն դ ա վ ա յ ր Բ ո տ ո շ ա ն ո ս է և մ ո լ ­

դ ա վ ա կ ա ն մ յ ո ւ ս ք ա ղ ա ք ն ե ր ո ւ մ հ ե տ զ հ ե տ ե վ ֊

ր ա կ ա ղ մ վ ո ղ հ ա յ գ ա ղ թ ա վ ա յ ր ե ր ի ն կ ա տ -

մ “ ՛ Հ ա մ ե ն ա յ ն դ ե պ ս , ճ ի շ տ պ ե տ ք է հ ա մ ա ր ե լ ,

ո ր Վ ր զ ա ր յ ա ն ը 1 6 9 0 թ վ ա կ ա ն ը ն կ ա տ ե լ է

Տ ր ա ն ս ի լ վ ա ն ի ա յ ո լ մ ա պ ա ս տ ա ն ա ծ հ ա յ ե ր ի

կ ա թ ո լ ի կ ա ց մ ա ն գ ո ր ծ ի ա վ ա ր տ մ ա ն թ վ ա կ ա ն ,

քա նի որ նույն 1690 թ վա կա նին տ եսնում

ենք, որ նա էմտ ա հոգվ ում է» բուն Մ ո լդ ո -

վա յում ապրող հա յեր ի վիճա կով և Ջ ո ւր ջո - վում հորինում է երեք մոլդովա կա ն ք ա ղ ա ք ­ների հա յ կ տ ր ի ճ ն ե ր ի (ե րիտ ա ս ա րդ ն ե րի) ը ն ­

կերության մի կանոնադրություն,

Յորգան գրում է , որ Օ քսենտ ը և իր ա վա ­գերեցը (իմ ա ՛ Մ ն դ րուլը), որոնք նաև Ս ե կույ-

ների երկրռւմ՝ Ջուրշովում և ա պ ա Բ ի ս տ ր ի -

ց ա յո լմ ապ ա ստ ան էին գտ ել, իրեն ց կա պ երը

Մո/դովա յի հետ չէին խ զ ե լ, Գա ղթողները իրենց հետ տանում էին բ ո լո ր այն սով որու­

թ յունները, որոն ցով ա նց էին կա ցրել 3 դա ­

րից ա վելի. Ա յդ պ ես կա րելի է մ ե կն ա բա ն եի

որ ա յնտ եղ 1690 թ վա կա նին Վ րզրեսկուիհա մա ձա յնութ յա մբ խ մ բա գ րվել Հ մի կա ն ո­

նադրություն կտ րիճների եղբա յրությա ն

համար™, Յորգա յի ա սա ծը վերա բերում է

73 Տ ե ՛ս Մա շտոցի ա նվա ն Մ ա տ ենա դա րա նի ձեոա գիր

М 9 8 0 0 ,

7< Ն ո ր ա յ ր ն պ ի ս կ ւ ւ պ ո ս Պ ո ւ լ ա ր յ ա ն , я՛Մ ա յր д т д սկ

ձեոա դրա ը սրրոց Յ ա կ ո ր հ ա ն ց օ, ե րկրորդ հա տ ո ր , Ե րու-

ս ա ղ ե մ , 1 Տ Տ Յ , է ւ 1 4 7 ,

75 Մ ա շտ ոցի ա նվա ն Մ ա տ ենա դա րա նի ձեոա գիր

. V 5 8 1 7 ,

,ճ Դ Լ մ . Տ ա ն , օԱ րևևլեա ն հ ա յք Я , Հք 3 6 1 Ո Ն ույն տ եղ ում , է յ 3 8 ,

78 , 1օ ո № с и 1с е \ р. 118-120.71 ն. Յ ո ո յ ւ ս , ն շվ ա ծ ա շխ ա տ ութ յունը , Հ ; 6 9 ,

1 690 թ վա կա նին Տ ուրջով քա ղ ա քում նույն

ինքն Վ րզ ա րյա ն ի կող մ ից խ մ բա գ րվ ա ծ կա ն ոն ա դ րութ յա ն ը, նրա ծննդա վա յր Բ ոտ ո -

շա ն ի, ինչպ ես նա և Յա շի և Ռ ոմ ա ն ի կտ րիճ֊ ների եղբա յրութ յա ն հա մ ա ր , Նա Մ ոլդ ովա յի

հ ա յե ր ի ց ի ր կա պ ը ի ս կ ա պ ե ս որ չէր խ զում, քա նի որ հետ ա պ ն դ ում էր նա և ա յգ երկրռւմ

ա պ րող հա յերին ևս կ ա թ ոլիկա ց ն ե լ. Կտ րիճ­ն երի եղբա յրութ յունները Մ ոլդ ով ա յի հա յերի

մոտ գոյություն էին ունեցել դեռևս ժ է դարի

ս կ զ բ ի ց . Սա կա յն տեղի հա յ գաղութների կյա նքը մ ա սա մ բ խ ա թ ա րվ ել էր քա ղա քա կա ն

մի շա րք դ եպ քերի հետ և ա ն քով , ուստ ի ա յն ­

տ եղ ա պ րող հա յեր ը ա նհրա ժեշտ էին զգում

վ երա կա զ մ ե լ իրեն ց եղբա յրութ յուն ները, և

քա նի որ Մ ո լդ ո վ ա յի հ ա յր ց թ ե մ ը ա յդ ժա ­

մ ա ն ա կ հոգ ևոր ա ռա ջնորդ չուներ, ա հա ա յդ

ա ռիթ ը իր ձ ե ռ ք ի ց բ ա ց չի թ ողնում Վ րզ ա ր­յա ն ը ։ Ուշա գրա վ է , որ ա յդ կա նոնա դրու­

թ յա ն սկզ բում Վ րզ ա րյա ն ը հիշա տ ա կել է

նաև Ա ղ եքսա նդ ր պաս/ին և աս/ա Եղիա զա բ հ ա յո ց կ ա թ ող իկո սին . Ա յստ ե ղ ից էլ, մ ե ր

կ ա ր ծ ի ք ո վ , դժվա ր չէ կ ռ ա հ ե լ, որ Վ րղ ա րյա ֊

նը ցա նկա նում էր սիրա շա հել Մ ո լգ ո վ ա յո լմ

մ ն ա ց ա ծ և Տրա նսիլվա նիա չգա ղթա ծ հ ա յե ­

րին և շուտ ով նրա նց ևս մ իա ցն ել Հ ռ ո մ ե ա ­

կան Ե կեղ եցու հե տ ։ Վ րզ ա րյա ն ը հիշյա լ կա ­

նոնա դրությա ն սկզբում իրեն հիշում է իբր և

ա ռա ջնորդի փ ոխ ա ն որդ Ս ոլչա վ ա յի հ ա յո ց

■վանքին։ Նա իրեն միա յն որպ ես ա ռա ջնոր­

դա կա ն փ ոխ ա ն որդ .է հիշել այն պ ա տ ճա ռով ,

որ Լվովի ա ր ք ե պ ի ս կ ո պ ո ս ը , ինչպ ես տ եսա ն ք,

իրեն հա մ ա ր ում էր ն ա և Մ ոլդ ով ա յի և Վ ա - լա ք ի ա յի հա յեր ի ա ռա ջնորդ։ Իրա կա նում թ ե '

Վ րզ ա րյա ն ի և թ ե ՛ Հունա նյա նի և ա պ ա նրա հա ջորդների ա ռա ջնորդա կա ն ա յդ կոչում­

ները եղել են միա յն ա նվա նա կա ն և ե րբե ք

ն րա նց չի հա ջողվել ա յդ բա ն ը իր ա կ ա ն ա ց ­

նել կյա ն քում ։ Վ րզ ա րյա ն ը նույն կա նոնա ­

դրությա ն սկզ բում հիշա տ ա կ ում է նա և Եղիա

Մնտբուլին՛, ի բր և Մ ոլդ ով ա յի հա յեր ի ըն դ հա ­

նուր ա վ ա գ երեց։ Ինչպ ես վերևում տ եսա ն ք,

նա էլ դա վա նա փ ոխ էր եղել և դ ա րձել Վ րզ ա րյա ն ի գ ործա կիցն եր ից մ ե կ ը ։ Կ տ րիճ­

ն երի հիշյա լ կ ա ն ո ն ա դ ր ո լթ յո & ը , որի բն ա -

գիրը մեն ք տ եսա ն ք 1948 թ վա կա նին Բ ոտ ո -

շա ն քա ղ ա քի հա յ հ ա մ ա յն քի գրա սեն յա կում ,

երկա ր տ ա րին եր դրվել է կիրա ռութ յա ն մեջ,

քա նի որ իր բով ա ն դ ա կութ յա մ բ կա զ մ վ ա ծ է

եղել տ եղի հ ա յե ր ի հնագույն սով որույթ ներ!։

հա մ ա պ ա տ ա սխ ա ն , սա կա յն կա նոնա դրու-

թ /ոլն ը կա զ մելու ա ռիթ ով , Մ ոլդ ով ա յի հ ա յե ­

րին սիրա շա հելու և կա թ ոլիկությա ն մղել՛։։

Վ րզ ա րյա ն ի հույսերը իրեն ց չեն ա րդ ա րա ց­

րե լ։ Ա յսպ իա ւվ , հի շյա լ կա նոնա դրությունր

կա թ ոլիկա կա ն քա րոզչութ յա ն հա մ ա ր ոչ մի

օգուտ չի բ ե ր ե լ։

՚

‘ 1905 Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 53

Ա յստ ե ղ ր ե ր ո ։մ ենք մ ի հա տ վ ա ծ կ տ րի,1-

ների վ երոհի շյա լ կա նոն ա դ րութ յուն ից.

«նախ ի փ ա ռ ս ա մ են ա յն Ս րրո ց Ե ր ր ո ր ֊ դութեան Հ օ ր և Ո րդ ւոյ և Ոգւոյն Ս ր ր ո յ, ե ր կ -

րորդ ի յի շա տ ա կ ա պ ա գ ա յի ց մ ե րա ղ ն ե ա յց I,

երրորդ վա սն կա ոա վ ա րութ եա ն ե ղ ր ա յրա կ- ցութեա ն ե րի տ ա ս ա ր ղ ա ց, ա յսին քն կտ րճվ ո-

րացն Պ օլա նու, Ե ա շոլ և Ո ւո մ ա ն լո յ, ի Ժա­

մա նա կս ըն դ հա ն րոյ Հա յր ա պ ե տ ի ն ե սրբ՛ա­

զան փ ա փ ին Տ եա ոն Ա զ եքսա նդ րու և Հ ա յո ց կա թ ողիկոսին Տ եա ոն եղ ի ա զ ա ր ոլ և փ ոխ ա -

նորդութեան ա ռա ջնորդին ա եղւոյն Սէչովւ։ վա նիցն Տ եա ռն Օ դ սեն տ իոսի մա կ[ ա նուա ն-

եալ ] Վ րծրէսդուլ վա րդ ա պ ետ ի և յա ւա գ ե րե ֊

ցութեա ն Տ եա ռն Ե ղ իա յի մա կ[ անուանեաւ ] Մնտ բ ո ւլի ն ...» ։

նույն կա նոնա դրութ յա ն վերջում գ րվա ծ է.

в . . . և մ ե ք ևս ա ս տ ո լա ծա յի ն օրհնոլթ եա մբն

և ն ա խ ա խ ն ա մ ոլթ եա մ բն օրհնեմք և հա ս-

տ ա տ եմք զ պ րա ստ ա ւա ս ա յս յա նուն Հ օ ր և

Րրդւոյ և Ոգ ւոյն Ս ր ր ո յ և խ ո ս տ ա ն ա մ ք ս ի ր ե ­

լի լին իլ, ս ի ր ե ց ե լե ա ց նորա և թ շն ա մ ի թ շն ա -

մ եա ց ն որա յ։ Ո ւստ ի և ի հա ս տ ա տ ո լթ ի լ ։ յի շա տ ա կա րա ն իս դրի ես Օզ[ սե ն տ իոս ]

վԼա րդա պ ե տ ] *Հ[ ր ձըրե սգ ուլ ] ղ ի մ մ ոհրն և

զի մ ձեռա գ իրն ի վ ե ր ա յ ս ո ր ա , թ վ . ՌՃԼ11՜

(1 6 9 0 ) ս ե պ տ ե մ բ ե ր Ժ Բ ( 1 2 ) , ի Ճ ո լր ճ ո վ ՛ս

Սն մ ի գլո ւշն а ։

Ա յս ա նհա ջողությունից հ ե տ ո , հետ ա գա

տ ա սնա մյա կն երին Տ րա ն սիլվա ն իա յի հա յերի

մոտ կա թ ոլիկա կ ա ն քա րոզչութ յա ն դեմ

մղվող պ ա յք ա ր ը շա րունա կվում էր, տ յգ

պ ա տ ճա ռով էլ Վ ր ղ ա ր յա ն ը չէր կ ա րո ղ , դեռևս

գա ղթող հա յեր ին կ ա թ ո լի կ չդ ա րձր ա ծ, զ բա ղ­

վել նա և բուն Մ ո լդ ո վ ա յի հ ա յե ր ի « գ ա ր ձ ս -ի

հա րցով։ Լվո։[ի հա յ կ ա թ ո լի կ թ և մ ը պարզ

տ եսն ելով , որ բ ա ց ի Վ ր ղ ա ր յա ն ի ց , ա յդ շր չա ­

նում Տ րա ն սիլվա ն իա յո ւմ ն ույնիսկ կ ա թ ո լի ­

կության հ ա ր ա ծ հոգ և որա կա ն ն երը ա յնքա ն

էլ վ ստ ա հելի չեն կա րող հ ա մ ա ր վ ե լ, ուստ ի

նկա տ ի ուն ենա լով նույն Վ րղ ա րյա ն ի դ ժ վ ա ­

րին կա ցութ յո ւն ը , Մ ո լդ ո վ ա յո ւմ կա թ ո/իկա -

կան քա րոզչութ յա ն գ ործ ը կրկին իր ձեռքն է

վերցնում։1 6 7 2 — 1 6 8 4 թ վ ա կա ն ն ե րի ն , Մ ոլդ ով ա յի

հա յերի գա ղթի ծա նր օրե րի ն , տ ե սն ում ենք,

որ Վա րղա ն Հուն ա ն յա ն ը ի ր օգնա կա ն Ա ս տ ­

վա ծա տ ուր ե պ ի ս կ ո պ ո ս Ն երսեսա էիչին է

ուղարկում Մ ո լդ ո վ ա ։ նա Լեոպ ոլդ կ ա յս ր ի ց և

Ա վղ ոստ ոս թ ա գ ա վ ո ր ի ց հա ն ձն ա րա րա գրեր

80 Ս . Ք ո լ է ս ն չ յ ա ն , ո Ց ո ւց ա կ Ռ ո ւմ ի ն ի ա յի զա ն ա զա ն

ք ա ղ ա քն ե րում ց ր վ ա ծ հ ա յե ր ե ն ձ ե ո ա դ ր ե ր ի * (ա ն տ ի պ )ւ —

я Ա ր ա ր ա տ »-ի 1 8 8 9 թ . , կք 3 9 8 — 4 0 7 , տ պ ա զ ր վ ա ծ Կա­ն ո ն ա դ ր ո ւթ յա ն մ ե ք , բ ա ց ա կ ա յո ւմ է Ա ղ եք ս ա նդ ր պ ա պ ի

ա նունը։ Կան ն ա և ա յլ տ իպ ի ա ղ ա վ ա ղ ո ւմ ն ե ր ե թ ե ր ա ­

ց ո ւմ ն ե ր ։

ա ռն ելո վ , ն եր կա յա ցա վ Դ ոլկա իշխ ա ն ին , որ-

ւղեսղի հա յ ե պ իսկոպ ոսութ յուն ը, որ թա փ ուր

I մ ն ա ց ե լ, Լվով]։ թ եմ ին միա ցնի*՝, Ամենա յն

հա վա նա կա նութ յա մբ ն երսեսով իչը Մ ոլդովա գնա ցա ծ պ իտ ի լին ի Դ ո լկ ա յի երկրորդ ի շ­

խ ա նությա ն ժա մա նա կ (1 6 7 8 — 1 6 8 3 )։ Մի

քիչ ա վելի ուշ, նույն Ներսեսուէիչը կրկին

Ս ոլդովա է գա լիս և տ եղի հա յերին հ ռ ո մ ե ա ­

դավան դա րձնելու նպ ա տ ա կով ներկա յա նում

է երկրի իշխ ա ն Ա ն տ իոհ Կա նգեմիր ին

( 1 6 9 3 — 1 7 0 0 , 1 7 0 5 — 1 7 0 ? բ , Ինչպես նշում

է Դ ա ն ը, նույն ն ե ր ս ե ս յա ն ը , որ եպ իսկոպ ոս էր я Տ րա յա ն ոլպ ոլսոյ ի կողմա նս անհաւա-

տ ի ց» , Մ ոլդ ով ա յի իշխ ա նի մ ոտ ն եր կա յա ­

ց ե լ է ր Լեոպ ոլդ Ա կ ա յս ր ի ց , Լեհա ստ ա նի 0 -

գ ոստ ոս Բ թ ա ղ ա վ որից և Ա ռա քելա կա ն Ա թ է ֊

ո ԻՅ> ա յսինքն պ ա պ ից , (լոր ա մենա յն կ ե ր - պ ո վ կջա նա ր Մ ոլդ ով ա յի հա յերն ի միություն

բ ե ր ե լ» , հա տ ուկ թ ղ թ եր բ ե ր ե լո վ ։ ներսեսյա ն ի

դիտ ա վորությունն էր իշխ ա ն ից հրա մա ն

ստ ա ն ա լ, որ Մ ոլդ ով ա յի ա րևելյա ն հա յ ե կե -

ղ եցին երը Լվովի կա թ ոլիկ հա յ ա ր ք ե պ ի ս կ ո ­

պ ոսի իրա վ ա սութ յա ն ենթ ա րկվ են ։ Բա յց նրա փ որձերը ա նհա ջողությա մբ վերջացան՛''՛։

Պարղ է , որ բ ա ց ի Մ ոլղ ով ա յի հ ա յե ր ի կոփ ­

վ ա ծ ըն դ դիմութ յունից, երկրի իշխ ա ն ը ևս,

ի բր և հունա դա վա ն, ե րբե ք չէր կա րող ցա ն ­կ ա լ, որ ի ր երկրռւմ ա պ րող մի հնա մենի ս

վ ստ ա հելի ա զգա բնա կչություն կա թ ոլիկ զ ա ռ ­

նա բ, ա յդ նշա նա կում էր նա և հեղ]։ն ա կու- թ յա ն ա նկում հա նդեպ կա թ ոլիկա կա ն ք ա ր ո զ ­

չութ յա ն մ ա րմ ա ջով տ ա րվա ծ ա վստ րիա կա ն

և լեհա կա ն պ ետ ոլթ յունն երի և պ ա պ ի։ Ինչ­

պ ես երևում է հիշյա լ Ա ն տ իոհ Կա նտ եմիր

իշխ ա ն ի ե ղ ր ա յր , հա յտ ն ի գիտ նա կա ն և գա ր-

ձյա լ Մ ոլդ ով ա յի իշխ ա ն Ւիմ իտ րի ե Կա նտ եմիր

(1 6 9 3 , 1 7 1 0 — 1 7 1 1 ) իշխ ա նի մի ա շխ ա տ ու­թ յո ւն ի ց , Մ ոլդ ով ա յի հ ա յե ր ը ա յս շրջանին

ունեին տ եղա կա ն ոլղղավւաո եկեղ եցին երի

մեծութ յա ն և գեղեցկութ յա ն չղիջող տ ա ճա ր­

ն եր և վ ա յելում էին ի ր ե ն ց գա վա նութ յոլնր դ ործա դ րելոլ ազատություն**։

Լե հա հա յերի կող մ ի ց սրբա գրվա ծ և կա մ

բ ոլո ր ո վ ի ն լա տ ին երեն ից թ ա րգ մ ա ն վ ա ծ ե կե ­

ղ եցա կա ն գ րք եր ը , որոն ք, ինչպ ես տ եսա ն ք,

մ ե ծ տ ա րա ծում էին գտել Տրա նսիլվա նիա յի

հա յ կա թ ոլիկն երի մ ո տ , մուտ ք էին գործում

նաև Մ ոլղ ով ա յի հա յկա կա ն եկեղեցին երում.

81 9.. Օրեոյինսկի, նշվա ձ ա շխ ա տ ո ւթ յո ւն ը , ռՀա նդԼս

ա մ ս օ ր ե ա յօ , 1 9 6 2 , է շ 2 7 Տ ւ

82 »Լ. ,լ. |)и[п1|111г^шС, ս հ կ ե ղ հ ցա կ ա ն պ ա տ մու ք1 խ ն .*, Լշ Յ Տ Յ .

м Դ ե ւ ք . Տ ա ն , նշվ ա ձ աշխ ա տ ո ւթ յո ւն ը , է շ 3 9 г

м Э т Н п е С а г^ е п н г , „О евсП еге а .М оМ оуе!,

( гайисе ге с !ере ог1^1па1и1 и и п с в с с!е О . Р авси ",

В ч си ге ? ! ! , 1936, р. 205.

ս ա կ ա յ ն բ ա ց ա հ ա յ ա վ ե լ ո վ ա յ գ գ ր ք ե ր ի ի ն ք ­

ն ո ւ թ յ ո ւ ն ը ' ո չ ն չ ա ց վ ո ւ մ է ի ն : Ռ ” 1~

ք ա ն ց ա ս ո ւ մ ո վ ն կ ա ր ա գ ր ո ւ մ է , Ի Ի չ պ

Ս ո ւ չ ա վ ա յ ի ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ի ց մ ե կ ո ւ մ 1 7 3 4 թ վ ա ­

կ ա ն ի ն Կ ի ր ա կ ո ս ա ն ո ւ ն մ ի վ ա ր դ ա պ ե տ , ն մ ա ն

մ ի Խ ո ր հ ր դ ա տ ե տ ր , պ ա տ ա ռ - պ ա տ ա ռ ա ն ե ­

լ ո վ , ա յ ր ո ւ մ է և ն ր ա կ ո ղ ե ր ո վ ք ա հ ա ն ա յ ի

գլուխը ծեծում ժողովրդի առաջ,г Ահա թ ,ե բ ա ֊ ռ ա ց ի ի ն չ է գրել Ռ ոշքա ն ի ր 1736 թ վա կա նիմ ա ր տ ի 1 0 - Ի ն ա մ ա կ ո ւ մ ' ո ւ ղ ղ վ ա ծ Ա բ ր ա հ ա

Ա ր ծ ի վ յ ա ն հ ա յ կ ա թ ո ւ կ ն ե ր ի կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի ն .

<гԲա յց լռել ոչ կա րեմ ղանօրէն ա րա րն Կի­րա կոս վա րդա պ ետ ին, որ երկու ա օք յա ռա ջ

ի Սելով քա ղա քին ի մ կ եկեղեցւոյն ա ռա ջիժ ո ղ ո վ ր դ ե ա ն զ հ ո ր հ ր դ ա տ ե տ ր ն մ ի ծ ի ւ ծ ի ւ

ա րա րեա լ ա յրեա ց և կողիւքն զգլուխ ք ա հա ­

նա յի մ իո յ ծ եծ ե ա ց, Գա րշելի է ին ձ զ ա յսպ ի - սեա ց գրելն, բ ա յց գան գա աքն ոչ տան թ ոյլ» *, Ինչպես նշում է Գ ա թ րճյա ն ը, «այն Խ որհրդատետրն անշուշտ ղեհա հա յոց փ ո­

փ ոխ յա լ օրին ա կներեն էր»Ա>

Ուշա գրա վ է , որ հետ ա գա յում ևս Մ ո լդ ո -

վա յի հա յոց մոտ կա թ ոլիկա կա ն քա րոզչու­թյունը չի ընդհա տ ում ի ր գործունեությունը,

ա յլ ըն դ հա կա ռա կը այն կրում է ս ի ս տ ե մ ա ­տ իկ բն ույթ < Չ են ք կա րծում, որ հ ե տ ա ք ր ք ր ո Հ

թյուն ի ց զուրկ լինեն հետ ևյա լ մեջբերումն ե ր ը ' Մ ոլդովա յի հա յերի մոտ կա տ ա րվող կա թ ոլի­

կական քա րոզչա կա ն գործունեությա ն մ ա ­

սին։Լվովի ա րքեպ իսկոպ ոս Հով հա ն ն ես Տոբիա

Ավկոլստ ինովիչը (1 7 1 6 — 1 7 5 1 ) ևս շա րու­

նա կում է օգտ ա գործել Նիկոլա կա ն հին ա ն­վանական տ իտ ղ ոսը, իբր և «եպ իսկոպ ո ս Մ ո լ ֊

դա վիոյ նոյն ազգին Հ ա յո ց ս , ըստ 1 7 2 8 թ վ ա ­կանի մի հիշատակագրության*7։ Ա յս տ ի տ ­

ղոսը կրկին օգտ ա գործվում Էր , հա վա նա բա ր

այն պ ա տ ճա ռով, որ ա յս շրջա նին, բ ա ց ի ա յ­ցելու ն վիրա կն երից, Մ ոլդ ով ա յի հա յոց թ եմ ը

փ ա ստ որեն հիմն ական ա ռա ջնորդ չուներ

ա յլևս, ա յն պ ես, ինչպ ես որ ունեցել Էր մինչև

հա յերի մի մա սի Տրա նսիլվա նիա գաղթելըէ

Իհա րկե, ա յս փ որձը ևս տչ մ ի արդյունք

չտ վեց։

1757 թ վա կա նին, Հ ռ ո մ ո ւմ , Ո լրբա ն յա ն դպ րոցում ուսա ծ Հով հա ն նես Հա կոբյա ն

տ րա նսիլվա նիա ցի քա հա նա ն Հ ռ ո մ ի Պ րոպ ա ­

գանդայի կող մից ա ռա քելութ յա մբ Մ ո լդ ո - վա ուղա րկվեց։ Ս ա կա յն, ը ս տ երևույթ ին ,

նա ուժեղ հա կա հա րվա ծ Էր ստ ա ցել տ եղի

Հա յեր ի ց , քա նի ո ր Լ՚ստ կա րյա նը հետ ևյա լ

ձևով Է նկա րա գրում նրա վա խ ճա նը, «չմիա ց-

М *Կ ա մ ե ն ի ց » , Էշ 1 4 6 և I . 4 - Գ ա թ ր Տ յ ա ն , «Ս րբա զա ն

պ ա տ ա րա ղա մա տ ոյցթ հ ա յո ց ւ , կ 5 9 8 ,

“ Հ . 4 . Գ ա բ ր Տ յ ա է , ն շվ ա ծ ա շխ ա տ ո ւթ յո ւնը , կ 5 9 8 ,17 է Կ ա մ ե ն ի ց », ք յ 1 9 9 ,

54 _______________ ֊ — ---------------------

յա լ հա յերեն շա տ նեղություն կրե լով 1791-ին

լի ա րդ յա մ բք վա խ ճա ն եցա վ ս6։։

1 775 թ վա կա ն ին Բ ուկովինա ն, հա յա շա տ Սուչավա քա ղ ա քի հ ե տ , երբ ա ն ցա վ Ա վ Ա- տ րիա կա ն կա յսրութ յա ն կա զ մ ում , ինչպ ես

նշում Է Հ ս տ կ ա ր յա ն ը , Հո վ ս ե փ Բ կա յսրի

ա ռա ջին հոգ ը եղա վ Մ ոլդ ով ա յից ա յնտ եղ ե կ ա ծ ոչ կա թ ոլիկ հա յերին Տ րա նսիլվա նիա յի

հ ա յո ց նմա ն Հ ռ ո մ ի Եկեղեցուն միա ցն ել,

բ ա յց ՛նրա ևս ա մեն ջա ն քերը իզուր ա նցանы։

Ա յս ն պ ա տ ա կով ա ռա ջինը ուղևորվեց Ք ր ի ս - տ ա փ որ Ք որպ ուլի հա յ կա թ ոլիկ վ ա րդ ա պ ե­

տ ը, որը Տ րա ն սիլվա ն իա յի հա յերի հոգևոր

հովիվն Է ր . նա 1 7 8 2 թ վ ա կա ն ի մ ա յի ս ի

1 0 ֊ի ն հա սա վ Սուչավա և փ ո րձե ց հա յերին

կա թ ոլիկութ յա ն մ ղ ե լ, սա կա յն նա ևս ա ն հա ­

ջողությա ն մ ա տ ն վ եց “°հ Ա վ ս տ րիա յի գեներա լ

Էն ցեն բերգ ը ա շխ ա տ եց ա ջա կցել Ք որպ ուլի-

ին , ս ա կա յն գեներա լը շուտ ով հա մ ոզվ ելով

ա յդ գործի վտ ա նգա վորութ յա ն մ ա ս ի ն ' փ ո ­խ ե ց ի ր մ ի տ ք ը 91։

ճ ի շ տ է , որ ա յդ շրջա նում Ս ոլչա վ ա յոլմ

ճիզ վիտ ների հա մ ա ր գործունեությա ն ուժեղ

հող կ ա ր , սա կա յն նրա նք չէին կա րող պ ետ ու­

թ յա ն բ ա ց ա ր ձ ա կ օժա նդա կությունը վ ա յելե լ,

քա նի որ պ ետ ա կա ն մ՜արդիկ ա յժ մ ն պ ա տ ա ­

կ ա հա ր մ ա ր էին գտ նում Բուկովինա ն վեր ա ֊

ծ ե լ ա ռևտ րա կա ն խ ո շոր կենտ րոնի և որտ եղ

հա յեր ը կա րող էին կս/րևոր դեր ստ ա նձնել։

Ա յժ մ Ա վ ս տ ր ի ա յի մ ե ծ ա մ ե ծ ն ե ր ը գտնում էին , որ կրոնա կա ն ճնշումները կխ րտ նեցնեն

հ ա յե ր ի ն , և ին չպ ես գրում էր հետ ո գեներալ

է ն ց ե ն բ եր գ ը , ա յդ կա րող էր նրա նց ա րտ ա ­

գա ղթի պ ա տ ճա ռ դա ռնա լ, ա յն ինչ դա վա ­

նա կա ն կ ա տ ա րյա լ ա զա տ ությունը հա վ ա ն ո­

րեն «դրսի հա յերին է լ կգ րա վի մ եր ե ր կ ­

րռւմ...յ>ո ։ Նմա ն ա զա տ ութ յա ն կող մ էր ա յժ մ

ն ույնիսկ Հո վ ս ե փ Р կ ա յս ր ը , որը 1783 թ վ ա ­

կա նին ա յց ե լե լ էր Սուչա վա յի հ ա յե ր ի մ ե ծ ա ­

մ եծն երին և ն ույնիսկ ներկա էր եղել հա յոց

ե կե ղ ե ցում կա տ ա րվ ա ծ ա րա րողութ յա նը “ »

Ս ուչա վա յի հ ա յե ր ը , պ ա շտ պ ա նվելու ն պ ա ­

տ ա կ ո վ , դ իմ ում .էին հա ճա խ էջմ ի ա ծին , որին

ի պ ա տ ա սխ ա ն Ղ՚ուկաս կա թ ող իկո սի հա ն ձ­

ն ա րա րութ յա մբ ա յս գ ործով զբա ղվեց Ռ ու­

սա ստ ա ն ի հ ա յո ց ա ռա ջնորդ Հով սե փ ա ր ք ե ­

պ ի սկ ոպ ոս Ա րղ ոլթ յա ն ը։ Ղ ոլկա ս կ ա թ ող իկո­

սի մի շա րք կոնդա կների ի բ ր հետ ևա նք,

88 4- վ. Ըսակարյաէ, Նշվա ծ ա շխ ա տ ութ յունը , է շ 3 8 3 ,

88 ն ո ւ յն տ ե ղ ո ւմ , Հ յ 3 8 6 — 3 8 7 1

00 Դեմ. Տան, ն շվ ա ծ ա շխ ա տ ո ւթ յո ւն ը , Էշ 4 3 ։

81 Լ. Ршрայա ն, « Հ ա յե ր ը Մ ո լղ ա վ ի ա յո ,մ և Բ ո ւք ո -

վ ի ն ա յո ւմ ա , Թ ի ֆ լի ս , 1 9 1 1 , է շ 1 1 1 1

03 Ն ո ւյն տ ե ղ ո ւմ , կ 1 1 0 ։

83 Ն ո ւյն տ ե ղ ո ւմ , Էշ 1 1 1 ։

1965 Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 55

Հով սեփ Բ կ ա յս ր ը 1 7 8 6 թ վա կա ն ին ի ր հ րո­

վա րտ ա կով իրա վ ունք տ վ եց Բոլկո։Ա ,ն ա յի

Հա յա դա վա ն Հա յերին հպ ա տ ա կվ ելու է ջ ֊

միա ծն ի կա թ ող իկոսին և Կոստ ա ն դ նոլպ ոլսի Հ ա յո ց պ ա տ րիա րքին **, Հ ո վ ս ե փ Բ ֊ի մա Հից

Հետ ո, Հ ա յե ր ը դ իմ ե ցին նրա Հա շորդ Լեոպ ոլդ

Բ -ին , սա կա յն Հն ա րա վ որ չեղա վ Հա յ Հոդևոր ա ռա ջնորդությունը վ ե րա հա ստ ա տ ել։

Վ ե ր ո Հի շյա լ բ ո լո ր ժա մ ա ն ա կա շրջա ն ում և

նրա նից Հե տ ո էլ կա թ ոլիկա կ ա ն քա րոզչու­թյունը կա նդ չէր ա ռն ում , 1 7 9 6 թ վա կա նին

Սուչա վա յի Հ ա յո ց մ ոտ ղ րկվ ե ց Հո վ ս ե փ Մ ո -

շորոյ Հա յ կա թ ոլիկ վա րդա պ ետ ը'"', 1824

թ վա կա նին Վ ի ե ն ն ա յի ց ուղ ա րկվ եց Ք ա ր ա չո -

նեի ք ա Հ ա ն ա ն Ո ւ շ ա գ ր ա վ ն ա յն է , որ վ ե ր ո - Հիշյա լ երկու Հոգ և ո րա կա ն ն երի ա նուններից

դ ա տ ելով, նրա նք տ ր ա ն սի լվ ա ն ա ց ի Հա յեր

պ ետ ք է լին եի ն , Ա յս , վ ե ր ո Հ ի շյա լ Հո վ Հա ն -

նես Հ ա կ ո բ յա ն , Կ որպ ուլի և Ք ա րա լոն ե իտ րա նսիլվա նա ցի քա հա ն ա ն երի անունները

ց ույց են տ ա լի ս , որ ա յգ վ ա յրի հ ա յե ր ի բռն ի

կա թ ոլիկա ց ում ից հ ե տ ո , Լվովի թ ե մ ը երբեմն

օգ տ ա գ ործում էր ն ա և տ ր ա ն սի լվ ա ն ա ցի հ ա ­

յե րի ն , քա նի որ նրա նք Բուկա էինա յի և հ ա տ ­

կա պ ես Ս ուչա վ ա յի հ ա յե ր ի հես։ ս ե ր տ ա զ­

գ ա կցա կա ն կա պ եր ուն ենա լով, հնա րա վոր

էին հա մ ա ր ում , որ ի ր ե ն ց քա րոզչութ յունը

որոշ ն պ ա տ ա կի կա րող է հա սն ել,

Հ ս տ կ ա ր յա ն ը դրում է , որ ն ույնպ ես ա ռա նց

հետ ևությա ն են մ ն ա ց ել Լվովի հա յ ա ր ք ե -

պ ի ս կ ո պ ո ս Ս տ եփ ա ն յա ն ի <г ջանքերըյ>, որ

ԲուկուԱւն ա յի հա յ կ ա թ ո լի կ եկե ղ ե ցին եր ը

ա յց ե լելո ւ ժ ա մ ա ն ա կ , ա ն ձա մ բ аչմ իա ց ե լոց

դա րձին ս կ ս ա վ պ ա ր ա պ ի լմ ՛։ Հ ի շ յա լը Լվովի

Ս ա մվել Ս տ եփ ա ն ով իչ հա յ կա թ ոլիկ ա րք ե -

ւդիսկոպոսն էր (1 8 3 1 — 1 8 5 8 )ո ։ Ա յս վերջինր

իրա կա ն ում երկու ա ն գա մ եկել էր Սուչավա

Լ . Ր ա ր ս ւ յ ա ն , ն շվ ա ծ ա շխ ա տ ո ւթ յո ւն ը , էշ 1 2 7 ։

85 Դ է ւ ք . Տ ա ն , ն շվ ա ծ ա շխ ա տ ո ւթ յո ւն ը , է շ 4 3 — 4 4 ,

и ' Լ . վ . Ը ս ա կ ա ւ - յ ա ն , ն շվ ա ծ ա շխ ա տ ո ւթ յո ւն ը ,

է ։ 3 8 7 .Ն ո ւյն տ ե ղ ո ւմ , Էշ 3 8 7 1

°* Լ . Ղ . Ա լ ի չ ս ւ ն , « Կ ա մ ե ն ի ց է , Էշ !} ։

և հա ճա խ ա կի քա րոզություններ կա տ ա րել և

նույնիսկ վիճել Էր տ եղի հ ա յո ց ժողովրդա ­

պ ետ ա կա ն եկեղ եցում , Հով հա ն ն ես Բոգոլշա ն անունով հա յ քա հա ն ա յի Հետ ։ Ինչպես գրում Է Դ ա նը, Հիշյա լ Հա յ аքա հա նա յն անոր

(ի մ ա ՛ Ստ եփ ա նովիչի) ա յս միա ցն ելու փ ո ր­ձին Հա մ ա ր ' Հրա պ ա ր ա կա վ ա նեծք կա րդա ց ա նոր վրա յ® ,

ԼեՀա Հա յ գիտ նա կա ն Բա րոնջը գրում Է , որ

1 828 թ վ ա կա ն ին , Ա վ ս տ րիա յի կա յսրի Հր ա ­մ ա ն ով , Վ իեն ն ա յից Պողոս վա րդա պ ետ Հ ո վ -

նա նյա նր ղ րկվեց Սուչա վա , որը ևս տեղի

Հա յերին հա յերեն լեզ վ ով հորդորում Էր մ ի ա ­նա լ, սա կա յն ա րդյունքի չՀա սա վ |0°,

Դ ա րձյա լ ան արդյունք մն ա ցին Ֆ լորիա ն Մ իտ ուլսքիի 1839 թ վա կա նին և ա վելի ուշ

Ի սա կով իչի, Իգնա տ իոս Ստ եփ ա նովիչի և Դ ա -

վիթ ովիչի քա րոզչա կա ն փ ո ր ձե ր ը '01, Ժ Թ դ ա ֊

րի վերջին Էր , որ Լվովի Հա յ կա թ ոլիկ թ եմ ի

ա րք ե պ իսկոպ ո ս Իսա կ Ի սա կով իչը Սուչա վա ­յի և Բ ոլկով ի ն ա յի а մ ո լո ր յա լ» ա զ գ ա կիցն ե­

րին միությա ն Հրա վ եր Է կա րդում101։ Մ եր

դա րի սկղրներին ևս Հա յ Հռո մ եա կ ա ն մի

եպ իսկոպ ո ս Սուչավա Է դա լիս Հա յերին կ ա ­թ ոլիկա ցն ելու ն պ ա տ ա կով , սա կա յն նրան ևս

չի Հա ջողվում ոչինչ ա նել'03։

Ա յս պ ի ս ո վ , դա րերի պ ա տ մություն ունեցող

կա թ ոլիկա կա ն քա րոզչութ յունը Մ ոլդովա յի

Հա յեր ի մ ոտ Հա ջողություն չուն եցա վ, քանի որ Հա մ ա ռ որեն կրկնվող ա ռա քելությունները

մ ե կը մյուսի Հե տ և ի ց փ շրվեցին ա վա նդա -

պ ա Հ Հ ա յե ր ի ա նՀողգողգ և աննկուն կա մքի)։

և նրա նց Հա յրեն ա սիրա կա ն Հա կա դ դ ե ցո լ֊

թ յա ն ը բ ա խ վ ե լո վ ։

( Շ ա ր ո ւ ն ա կ ե լ ի )

09 Դ ե մ . Տ ա ն , Նշվա ծ ա շխ ա տ ո ւթ յո ւնը , Էշ 4 4 ։

1 0 0 Байок Вагдсх, ն շ վ ա ձ ա շ խ ա տ ո ւ թ յ ո ւ ն ը , Է չ

1 7 1 - 1 7 2 ,

101 Դ ե մ . Տ ա ն , նշվա ձ ա շխ ա տ ո ւթ յո ւն ը , Էշ 4 4 ։

102 • Ա ր մ հ ն ի ա », Մ ա րս Լլ, 1 8 9 6 , Ժ Ր տ ա ր ի , № 3 4 ։

, 0 * Դ . ( ) ւ | ) Ո է ն | ա ն . դ Պ ո , ր ո վ / ւ ն ա յ ի Հ ա յ ե ր ը л , ո Ր ի ւ ղ ա ն -

, ,ի ո ն » , 1 9 1 0 , Л ? 1 4 9 ,

Ь. Մ Ո Մ ՋՅԱ Ն

( Կ ի ր ռ վ ա կ ա ն ի գ ա վ ա ռ ա գ ի տ ա կ ա ն

թ ա ն գ ա ր ա ն ի ա վ ա գ գ ի տ ա շ խ ա տ ո ղ ) .

ԿԻՐՈՎ.ԱԿԱՆԻ ԳԱՎԱՌԱԳԻՏԱԿԱՆ ԹԱՆԳԱՐԱՆԸ

Աշխ ա րհա գրա կա ն ա յն տ ա րա ծությունը,

որին կոչվա ծ է սպ ա սա րկելու Կիրովա կա նի

ընդա մենը 2 7 տ ա րվա կյա ն ք ունեցող գա­վառագիտ ական թա նգա րա նը, հնում մ տ ել է

պ ա տ մակա ն Հա յա ստ ա ն ի Գուգա րքի կա մ

Գուգարաց ա շխ ա րհի մեջ։ Տեղա նվա ն ա յս

ձևերը սերտ որեն ա ռնչվում են հ ա յո ց լեզվի

հնա գույն' ա րմա տ ա կա ն կա մ ա նջատ ական

վիճա կի հետ , Սրա նցից «գուզ» 1 թ ե՛ ա րմ ա ­տական հա յերենում և թ ե ' սում երերեն ում

նշանակել է «ռա զմիկ», որո վ կա զ մ վ ա ծ է հա յերենի г գուգազ» բա ղա դրությունը <Гռա զ ­

մա կա ն միա վորում» ի մ ա ս տ ո վ , а Գուգա ր-

ք » -ը ՝ «ռա զ մ իկ -մ ա րդ իկ» կա մ «ռա զ մ իկ ց ե ­ղեր», ի սկ а Գուգարաց ա շխ ա րհ»' Տ ռա զ միկ

մա րդկա նց կա մ ցեղ երի երկիր»։Մ եր լեռնա շխ ա րհի նման բով ա նդ ա կու­

թ յա մբ ա նվանումը ց ույց է տ ա լիս , որ հին

հա յերը ա ռևտ րա կա ն և ռա զմա կա ն հա րա բ ե ­րությունների մեջ էին մտ ել հնա գոլյն բ ն ա ­

կիչների հետ , մինչև որ նրա նց ենթ ա րկել էին իրեն ց մշա կութ ա յին-քա ղ ա քա կա ն ա զ ­

դեցությա նը։ Մ ե ր պ ա տ մ ա րա նների կ ա ր ծ ի ­

քով , Գուգարքի և ընդհա նրա պ ես Հ ա յա ս տ ա ­

նի ծա յրա գա վա ռների նվա ճումը կա տ ա րվել է Ուրա րտ ա կա ն իշխ ա նությա ն ա նկումից հ ե ­

տ ո ' Տ— Յ՜ՐԴ դա րերում մ . թ . ա ., հա յկա կա ն

էթնոսի կա զմա վորմա ն հետ զուգընթա ց կա մ Ա րտ ա շիսյա ն թա գա վորութ յա ն ռա զմա կա ն

ձեռնարկումներով^ 3 — 1 -ի ն դա րերում մ . թ .

1 Н . й е В а ге г^ о п , Л е х ^ и е Б и т ё П е п " , 1йёо- ЕгарйИе 315, Р а ги , 1932.

ա .։ «Գուգարք» բ ա ռ ի մեջ ստ ուգա բա նությու­

ն ը ց ո ւյց է տ ա լիս , որ սխ ա լ են թ ե ՛ հ ա յկա ­

կան էթ ն ոսի կա զ մ ա վ որմ ա ն և թ ե ' Գուգարքի նվա ճմա ն մ ե ր պ ա տ կե՛րա ցումները։ Նրանք

հա կա սում են գրա բա րի կա զմա վորմա ն և հա յկա կա ն մշա կույթ ի տ ա րա ծմ ա ն դա րա վոր

ու դանդաղ ըն թ ա ցք ին ։ Նա խ քա ն Ա րտ ա շի ս-

յա ն ն երի ռա զմա կա ն ն վա ճումն երը, հա յ էթ ­

նիկա կա ն ց ե ղ ե ր ը մշա կութ ա յին որոշ հող

պ ա տ ր ա ստ ա ծ կլինեին դ եռ ուրա րտ ա կա ն ստ րկա տ իրութ յուն ից ա ռա ջ, որի հե տ կընդ­

հա րվեին նրա նք, Ա սորեստ ա ն ի հետ կա զ մա ­

կե ր պ ե լո վ Ո ւրա րտ ա կա ն ծ ա յրա մ ա սեր ի մ ը շ-

տ ա պ ես կրկնվ ող ա պ ստ ա մբութ յունները։

Ա յս հա ն գա մա նքը բա ց ա տ ր ե լի է նրա նով, որ

հա յկա կա ն ց ե ղ ե ր ը , նա խ քա ն Ուր ա րտ ուի

ա սպ ա րեզ գա լը, հա ն դ իսա ցել են մ ետ ա ղ ն ե­

ր ի , շին ա նյութ երի և մ ա սա մ բ ստ րկա կա ն

ձ ե ռ ք ե ր ի գ լխ ա վոր ա րտ ա հա նողները Ա ս ո ­

րե ստ ա ն ի և Բ ա բե լո ն իա յի շուկա ներում։

Ուբա րտ ուի ա սպ ա րեզ գա լով ընդհա տ վել է

նրա նց տ ն տ եսա կա ն և մշա կութ ա յին հե տ ա ­

գա զ ա րգ ա ցումը։ Ա յս հա նգա մա նքը հ ա յկ ա ­

կան ցեղ երին մ ղ ե լ է Ա սորեստ ա ն ի հետ կըն -

ք ե լ հա կա ուրա րտ ա կա ն ռա զմ ա կա ն դա շինք, որն ա ր տ ա ցո լվ ա ծ է Խ ո ր ե ն ա ց ո Լ պ ա տ մ ու­

թ յա ն ա ռա ջին գրքում և հ ա յ ժողովրդա կա ն

դյուցա զն ա վեպ ում, ուր ա ռա ջին սերնդի հ ե ­

ր ոսն երին ՝ Սա ն ա սա րին և Պ ա ղտ ա սա րին վ ե ­րա գ րվ ում է ա ս սուրա կան ծա գում։

Մ ե ր նա խ նիների ա ռա ջխ ա ղ ա ցումը դեպի

հ յուսիս ՝ մետ ա ղ ա հա ն քերի հե տ ք ե ր ո վ , որի

« 1965 Է Տ Մ Ի Ա Ե Ի Ն

I. Չբացված վիճակում 2. Բացված վիճակում

Նկսւր 1 .— Քարարկղափն դամբարանի

մ ա սին ա կն ա րկում է Խ որենա ցին, կ ա տ ա ր-

Վ.հ է ն ա իյ ա ուրա րս։ ա կան ժա մա նա կա շլքր­ջա նում, ա ստ իճ ա ն ա բ ա ր, հա վ ա ն ա բա ր ոչ

խ ա ղա ղ ն երթ ա փ ա ն ցում ն երով ։ Դրա մ ա սին

վկա յում է Գուզա րքի հա րա վ ա յին զ ա վ ա ոն ե֊

րից մ ե կ ի ' Կ ա ն քա րք ա նվա ն ստ ուգա բա նու­

թյունը։

Ս ում երերեն ում պ ա հպ ա ն վ ա ծ հին հ ա յե ր ե ­

նի Ծ կա ն ֊ա կա а2 ա րմ ա տ ն ե րի մ ի կ ր ո -կ ա պ ա կ -

ցութ յունից սղվա ծ ա յս « կ ա ն » բա ղ ա դ րութ յու­

նը հնում բ ա ռ ա ց ի ն շա նա կել է « պ ա շտ պ ա ­

նս ւթյա ն-դու։ւ», որո վ « կ ա ն -ա կ ա ֊ա ր ք » ունե­

ց ե լ է «պ ա շտ պ ա ն ութ յա ն -դ ուռի մ ա րդ իկ կսւմ

ցեղ երս ի մ ա ս տ ը ։ Հա յտ ն ի չէ, ո ՜ւմ դ եմ է ուղ-

ղըվա ծ եղել ա յդ սլաշսւսլ ա նութ յո ւն ր , ու­

ր ա րտ ա կա ն ա մ ա յա ցն ո ղ ա րշա վա ն բն երի ,

թ ե * Գուդ ա րքի ա նհա նղիստ ց ե ղ ե ր ի ղեմ։

Մ ե ր կ ա ր ծ ի ք ո վ Կ ա ն -Ա կ ա ն որպ ես

«պ ա շտ պ ա ն ութ յա ն դուռ կ ա մ կ ի ր ճ » , ուր

կեն տ րոն ա ցել են հա յկա կա ն ց ե ղ ե ր ը , հն ա ­

րա վ ո ր է ղ ետ եղ ել ա րդ ի Կ իբովա կա ն ի շր ջա ­

կ ա յք ո ւմ , ո ր ո վ հ ե տ և մ ի ա կ վ ա յր ը , որ լե ռ ն ա ­

յին կ ի ր ճ ե ր ի ա ռ կ ա յո ւթ յա մ բ կա տ ա րում է

ճ ա մ բա բա ժ ա ն ղ եր , դա Կիրովա կա նն է։ Ա յժ մ էլ Կ իրով ա կա ն ը հա նդ իսա ն ում է դե՛ղի

Վ րա ստ ա ն և Ա ղ վ ա ն ք տ ա նող ճա ն ա պ ա րհն ե-

րի հա ն գ ուցա կետ ը։ Ա յս տ եսա կետ ն ա րդ ա ­րա ցն ող փ ա ս տ ե ր ի ց է ա յն , որ Կիբովա կա նի

շուրջն են գտ նվում րրոն ղ եդ ա րյա ն ա մ րո ւ­

թյունների և բ ն ա կ ա վ ա յր ե ր ի ա վերա կն երր Խ նձորուտում, Կ իրով ա կա ն ում և ժ դ ա ն ով

գյուղի բա րձուն քն ե րո ւմ ։ Ա յդ ե րբե մ ն ի ա մ ­

ր ա ցվ ա ծ բ ն ա կ ա վ ա յր ե ր ը դ ա սա վ որվ ա ծ են

մ ի մ յա ն ց ի ց ոչ հե ռ ո ւ, 2 — 3 կ մ . տ ա րա ծու­

թ յա ն վրա , Դ վ ա լի լե ռ ն ա ն ց ք ի , Բաղում/։ և

Փ ա մ բ ա կ ա ձո ր ի ելուստ ն երի ղ ե մ հա նդիմա ն։

Ա յդ բ ն ա կ ա վ ա յր ե ր ի շուրջն են տ ա րա ծվա ծ

քա րա րկղ ա յին հ ա զ ա ր ա վ ո ր դա մբա րա ն ն եր,

յ Հ . ՚1)Ր РшгЬСшпЬ, ն շվ ա ձ ա ւխ ա տ ո ւթ յո ն р , գա ղ ա ­

փ ա ր ա գիր 9 2 , 3 1 1

3. Մաքրված վիճակում երեք ձևերը պեղման ընթացքում:

որոնք պ ա տ կա նա ծ կլինեին ոչ թ ե մ ե կ , ա յլ մի քա նի տ ա սնյա կ սերունդների (ն կ ա ր 1 ) :

Ա յդ գա մ րա րա ն ա դ ա շտ երը շա տ կա րևոր հուշա րձա ններ են ա յն պ ա տ ճա ռո վ , որ մ ե ­

ռելն երի հետ թ ա ղ վ ա ծ են լինում կենցա ղա ­

յին բ ա զ մ ա պ իս ի ա ռա րկա ն եր, որոնք ս ե ր ­

տ որեն կա պ վա ծ են եղել նրա նց ա ռօրյա կյա ն քի հետ ։ Այդ ա ռա րկ ա ն երը, որոնց թվին

են պ ա տ կա նել որոշ դեւղքերում նույնիսկ

հա ն գուցյա լի կին ը, ծա ռա ն երբ և երեխ ա ն ե­ր ը , գերեզմա նում գրվել են որպ ես «հոգ եբա -

ժինս րստ ա յն հա վ ա տ ա լիքի, որ մեռն ելուց

Հ ետ ո մա րդու «հոգին» քա ռա սուն օր շա րու­

նակ վրեժխ նդրությա մբ և ց ա սում ո վ թ ա փ ա ­

ռում է ցե։լի բն ա կա վ ա յրում և ի ր գերեզմա նի

շուրջը, ընդունելով' ա մ ենա սոսկա լի գա զա - ն ա կերպ եր։ Ո րպ եսզ ի մ եռն ող ի «աչքր ետին

չմնա » և կա տ ա ղա ծ ոգին չվնա սի ա պ րող ն ե­

րին , ա ն հրա ժեշտ են հա մա րել սիրա շա հել

նրա ն, ա յն բ ո լո ր ա ռա րկա ն երի և բա րիքն երի

րա ժ ին ո վ , որոնք ծսւնռթ են եղօլ նրա կ յա ն ­

քում։

Հողեւղա շտ ա կա ն ա յս հնագույն հա վ ա տ ա ­լի ք ն եր ը պ ա տ ճա ռ են դ ա րձել, որ հոգեբա ժին

ա ոա րկա ն երով հա րստ ա նա ն մ ե ր թ ա նգ ա ­

րա ն ն երը և հնա րա վոր լին ի ճա նա չել ա յդ դա ­

րա շրջա նի հա սա րա կութ յա ն պ ա տ մությունը։

Կ իբովա կա նի կա մ հնա գույն Կ ա ն -Ա կ ա յի

դ ա մբա րա ն ն երի ը ն ձ ե ո ա ծ կենցա ղ ա յին ի ր ե ­

րի նշա նա կությռւնր շա տ մ ե ծ է հա տ կա պ ես որոշելու հա մ ա ր Հա յա ստ ա ն ի էթնիկա կա ն

մ շա կույթ ի հիմ նա կա ն գծերը և նրանց տ ա ­րա ծմ ա ն ուղղությունները։ Անշուշտ , ա յս

մ տ որումն երի հիմ նա կա ն նպ ա տ ա կն է գ ը տ ֊

նել հա յկա կա ն ց եղ ե րի ելմա ն կենտ րոններն

ու ա շխ ա րհա յա ցքի և ա րվ եստ ի ա յն հ ա տ կա -

ն իշներր, որոն ք վերջին հա շվով ա տ ա ղ ձի ղեր

են կա տ ա րել հա յկա կա ն մշա կույթ ի կա զ մ ա ­վորմա ն ըն թ ա ցքում ։ Ա յս տ ե սա կե տ ի ց օգ ­

տ ա կա ր բա զ մ ա կող մ ա ն ի նյութ է հա վ ա քվ ա ծ

ոչ մ իա յն Կ իբովա կա ն ի, ա յլև Երևանի պ ե -

58Է Տ Ս ՜ Ի Ա Ծ Ի Ն 1965

Նկար 2.— Կիրովական, ժդանով. 1961 թվականին

բացված դամբարանի իրերեից' բրոնզն ապարանջաններ,

սարդիռնե ուլունքներ և ш ц զարդեր:

I X #*•***,

Նկար 3.— Կիրովական, ժդանով. 1961 թվականին բաց­

ված դամբարանի իրերից' սիոլ սանձի պղնձե եոասան-

ներ, բրոնզե զանգակներ և սնամեջ կախիչներ;

տա կան պ ա տ մությա ն թա նգա րա նումI Ա ռ ա յդ' ա րժի հիշա տ ա կել 1 938 թ վա կա ն ի ա շ­

նանը մեր կող մից հա յտ ն ա բերվ ա ծ Դ իմ ա ց

թ ա ղ ա մ ա սի քա րա րկղ ա յին М 20 դա մբ ա րա ­՛նի ի ր ե ր ը , որոն ք ժա մա ն ա կին հա նձնվել Լ ն

պ ետ ա կա ն պ ա տ մ ա կա ն թ ա նգա րա նին։ Այղ դա մբա րա ն ից հա յտ ն ա բերվ ել են 46 Հատ

կա վե ա մ ա ն ն եր, որո ն ք պ ա տ կա նում են միև ­նույն դ ա մբա րա նա դա շտ ի հետ ա գա Կուր֊

ղինյա ն փ ող ոցի մեջ ընկնող դա մբա րա նների նյութա կա ն տ իպ երին ։ Ա ն ոթ ն երի հետ հա յտ ­

նա բերվ եցին մ ե ծ քա ն ա կութ յա մ բ երկա թե

իրե րի ժա նգ, ոսկերչա կա ն բ ա ր ձր ա րվեստ ով կերտ վ ա ծ ա րծա թ ե և ո ս կ ե նշա նա կա լի ք ա ­

նա կութ յա մբ . կա ն ա ցի զա րդա րա նքներ, ա -

ժուր բա ն վ ա ծ բրոնզ ե կա խ իկ թռչուններ և բ ոժ ոժ ն ե ր, ա յլև սա րդ իոն ե, սերգ ոլիկե և ծ ա ֊

ր ի ր ե ա մ ե ն ա տ ա րբե ր ձև երի և մեծութ յա ն ու­լուն քներ, որո ն ց ընդհա նուր շա րա ն ը կա ղ մեց

ա վ ելի քա ն Տ մ ե տ ր երկա րութ յուն։ Ա յդ նյու­

թ ե ր ը դեռ չեն ուսումնա սիրվել պ ա տ մա կա ն

հա մ եմ ա տ ութ յա ն տ եսա ն կյուն ով։ Դրա նց մ ա սին չի եղել նույնիսկ գիտ ա կա ն որևէ

լուրջ հա ղորդում։

1961 թ վ ա կա ն ին , Կիրովա կա ն ի հյուսիսա ­յի ն լա ն ջերից մ ե կում բ ա ց վ ե ց մի շա տ հ ե ­

տ ա քրքրա կա ն քա րա րկղ ա յին դա մբա րա ն,

ուր թ ա ղ վ ա ծ են եղել քրմ ա կա ն պ ա շտ ոններ

ունեցող բ ա րձրա ստ իճա ն մ ա րդ ու Կին։

Դ ա մ բ ա րա ն ի ց հա յտ ն ա բերվ եցին ձիու ո ս ­կորն՛եր, պ ղնձե զույգ սա նձի երա սա ններ,

բրոնզե զա նգա կներ, տ ղա մա րդու սւգա ռա գի֊

նության ա ռա րկա ն եր զրա հա յին վա հա ն իկ­

նե՜ր, երկա թ ե ք ա յք ա յվ ա ծ նիզա կ և սուր'

պ ղնձե պ ա տ յա ն ով , նետ ի բրոնզե սլա ք, սա րդ իոնե գեղ եցիկ ուլունքներ, ա նա գա յին

բ ա ր ձ ր խ ա ռնուրդով բրո ն զ ե նուրբ և ս պ ի ­

տ ա կ ա պ ա րա նջա ններ և ա յլ կա նա ցի զ ա ր­

դեր ( ն կ ա ր 2 , 3 ) :

Հա յտ ն ա բ ե ր վ ա ծ 14 կա վա ն ոթ ն երի մեջ

ա ռա նձնա հա տ ուկ ուշա դրությա ն ա րժա նի են

ա րևի և ա ստ ղա գուշա կութ յա ն խ որհրդ ա ն ի­

շերո վ զ ա րդա րվա ծ սևա թ ույր սա փ որն երը,

կա վե ծիսա կա ն կրա կա րա նը և բրոնզե զույգ դ ոտ ին երը, ո ր ո ն ց ի ց մ ե կ ը բոլո րով ին ք ա յ­

ք ա յվ ա ծ ։ Մ յուսի վրա նուրբ գ ծերով փ ո ր ա ­

գ րվա ծ են երեք խ ո շո ր ա ստ ղ եր, Հա մ ա ստ ե ­

ղ ա յին նշա ններ և ա ստ ղա գուշա կա յին տ ո­

մ ա րի հա շվումն երր պ ա տ կերող խ որհրդ ա ­

նշա նա կա ն ն կա րներ։ Սրա ն ց ուսումնա սիրու­

թ յուն ը որոշ լույս է սփ ռում ա յգ հա սա ր ա ­

կութ յա ն ա շխ ա րհա յա ց ք ի և ա ստ եղա յին գ ի­

տ ելիքն երի վրա ։ Ա յդ դոտ ոլ տ ոմա րա կա ն

պ ա տ կերա ցում ն երը ա ռնչվում են հին Բ ա բ ե -

լոն ի ա ստ եղ ա յին դիցա բա նութ յա ն պ ա տ կ ե ­

րա ց ում ն ե րի հե տ ։ Վ երծա ն վ ա ծ գոտ ու տ ո մ ա ­

րա կա ն պ ա տ կերա ցում ն երի ա յդ փ որա գ րու­

թ յուն ն երը բա ն ա լի են ծա ռա յում Հ ա յա ս տ ա ­

նի և Ա ն դ րկով կա սի տ ա րբեր վ ա յրերից դ ըտ ֊

նըվող գոտին ե րի կեն դա նա կերպ ա յին ֆ ա ն ­տ ա ստ իկ ձև ե ր ո վ դրսևորվող տ ոմա րա կա ն և

1965ե Զ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 59

դիցա բա նա կա ն բովա նդա կութ յուն ները վ եր֊ ծա նեքիս։

Հ ա յ ա գ ի տ ռ թ յ ա ն հ ա մ ա ր ա մ ե ն ա հ ե տ ա -

ք ը ր ք ր ա կ ա ն ը ա յ դ դ ո տ ո լ վ ր ա ն շ վ ա ծ ա մ ի ս ,

հ ե ր ի դ ր ս և ո ր ո ւ մ ն է թ ռ չ ն ա կ ա ն թ և ե ր ի դ ծ ա ֊

ն կ ա ր ն ե ր ո վ , ո ր ո ն ք , շ ն ո ր հ ի վ լ ե զ վ ա կ ա ն հ ա -

մ ա պ ա տ ա ս խ ա ն փ ա ս տ ե ր ի , ն ո ր լ ո ւ յ ս են

ս փ ռ ո ւ մ ա յ դ դ ա մ բ ա ր ա ն ա յ ի ն տ ի պ ե ր ի և

ն ր ա ն ց ո ւ մ հ ա յ տ ն ա բ ե ր վ ո ղ ա ռ ա ր կ ա ն ե ր ի

հ ա յ կ ա կ ա ն հ ն ա դ ո ւ յ ն ծ ա զ մ ա ն մ ա ս ի ն (նկս ւՐ4 ս ւ , 4 բ ) :

Տ ա ր վ ա ա մ ի ս ն ե ր ը ն ե ր կ ա յ ա ց ն ո ղ ա յ դ

զ ա ր դ ե ր ը թ և ա վ ո ր ձ և ո վ ե ն փ ո ր ա գ ր վ ա ծ ա յն

պ ա տ ճ ա ռ ո վ , ո ր , ո ւ ս ի ն ն Հ ա յ ա ս տ ա ն ի բ ն ի կ ,

ն ե ր ի մ ո տ պ ա տ կ ե ր ա ց վ ա ծ է ե ղ ե լ թ և ա վ ո ր

ծ ի ծ ե ռ ն ա կ ի տ ո տ ե մ ա կ ա ն կ ե ր պ ա ր ա ն ք ո վ ,

Դ ր ա հ ա մ ա ր լ ո ւ ս ն ի տ ո մ ա ր ա կ ա ն փ ո ւ լ ե ր ի ա -

հ ո ւ ն ն ե ր ն հ ա յ ե ր ե ն ո ւ մ կ ա զ մ վ ա ծ ե ն ծ ի ծ ե ռ ­

ն ա կ ի ն ա խ ն ա դ ա ր յ ա ն սի ( 81) ա ն վ ա ն հ ի մ ­

՛ք ո ւմ կ ա տ ա ր վ ո ղ ա ր մ ա տ ա կ ա ն տ ա ր բ ե ր ա ֊

ծ ա ն ց ո ւ մ ն ե ր ո վ , ո ր ո ն ք մ ե ն ք փ ո ր ձ ե լ ե ն ք վ ե ­

ր ա կ ա ն գ ն ե լ ս ո ւ մ ե ր ե ր ե ն ո ւ մ պ ա հ պ ա ն վ ա ծ

հ ա յ ե ր ե ն ի ն ա խ ն ա կ ա ն բ ա ռ ե ր ի օ գ ն ո ւ թ յ ա մ բ ։

Բ ե ր ո ւ մ ե ն ք դ ր ա ն ց գ ծ ա ն կ ա ր ն ը ս տ վ ե ր ա ­

կ ա ն գ ն վ ա ծ ա ն ո ւ ն ն ե ր ի , ո ր ո ն ք ա յ ն ք ա ն տ ա ­

ր ա ծ վ ա ծ ե ն ե ղ ե լ հ ի ն հ ա յ ե ր ի տ ո մ ա ր ա կ ա ն

պ ա տ կ ե ր ա ց ո ւ մ ն ե ր ո վ (նկա ր 5 ):Ը ստ ա յդ պ ա տ կ ե ր ա ց ո ւմ ն ե ր ի , լուսնի յո ւ­

րա քա ն չյուր փ ուլը ն ե ր կ ա յա ց ն ե լո վ 3 օրվա

շրշա ն , կրկնվ ող 10 փ ուլերի պ ա յմ ա նն երում '

30 օրվա ա մ ի ս ը բա ժ ա ն վ ա ծ է եղել 6 օրից ք ա ղկսւցա ծ Տ շա բ ա թ ն ե ր ի ։

Ը ս տ ա յն մ լուսն ի ա ճ ող ե ռօրյա բարսւկ մ ա հ ի կ ը կոչվել է Ս ի -Ն ո ւ ( Տ ւ - 1 Վ ս ) ) ո ր ր ա ռ ա -

ցի ն շա նա կել է а Ծ իծե ռն ա հա րս» ։ Վ ե ց օր յա

ա ճող մ ա հ ի կ ը ' Ս ի -Ն ո ւ ի -Ա կ ( Տ ւ - Г Ч ш - А к ) ,

« Ծ իծ եոն ա հա ր սի շրշա ն»։ Ի ննօրյա ա ճող կ ի ­

սա լուսի ն ը ' Լո լ- Ս ի -Ն ո ւ (Լս -Տ ա ս), аՀզ որ

Ծ իծեռն ա հա րս» ։ Տ ա սն երկուօրյա օվա լս / ,հն ա ճող փ ո ւլը ' Լո ւ-Ս ի - Ն ո լի ֊Ա կ ( Լ ,Ա -Տ ւ -1 Վ ա -

А к ) , (ГՀզ ո ր Ծ իծ ե ոն ա հա րսի շրշա ն». Տ ա սն ­

հին գ օրյա լիա լուսի ն ը՛ կ ո լ֊Ա ի -Ս ո ւ-Կ ա ԼյԼւԱ-

Տ ւ - Ы Ա ֊-К а ^ , «Հզ ո ր Ծ իծեռն ա հա րս կա տ ա ր-

Նկար 4р.— Տոմարական գուոոլ մսւնրամասները:

յա լ» ։ Ս րա ն ցից հետ ո կրկնվում են փ ուլերի

նվա ղա ծ ձև ով , մինչև որ հա սնում են 3 0 -օ ր -

յա չերևա ցող նորա լուսնին, որ ը կոչվել է '

Ս ի -Ն ո լ֊Ա ն ա կ ( Տ ւ - М и - А п а к ) , (ГԾ իծ ե ռն ա ­հա րս անշրջան»3։

Ա յս բ ո լո ր ը հա նդիսա նում են լեզ վ ի ա նջա ­

տ ա կա ն վ իճա կի մի1լրո~կապակցութ յուններ,

որոնք իմ ա ս տ ն եր ի մթ ա գնմա ն հետ ևա ն քով

սղվել են և զ ա րգա ցմա ն բա ղ ա դրա կա ն ,[ի-

ճա կում ծնունդ տ վ ել հա յերեն ի բոլորով ին

տ ա ր բեր բով ա ն դ ա կութ յա մ բ ս ի ն , ս ե ն յա կ ,

լո ւ ս ի ն , լո ւ ս ն յա կ , լո ւ ս ն կ ա և ս ն ա ն կ բա ռերին ։

Սրա ն ով վերա նում է հնդեվրոպ ա բա նների

ա յն սխ ա լ կա ր ծ ի ք ը , որ ի բր հա յերեն լուսին

Նկար 4սւ.— Տոմարական դոաու թևավոր ամիսների

մասերը՛

3 Հ . 1] ր Ր ա ր ե ն տ ո ն , ն շվ ա ծ ա շխ ա տ ո ւթ յո ւն ը , դ ա ղ ա ֊

փ ա ր ա զի ր 6 0 4 , 6 4 7 , 3 3 3 , 1 Տ , 4 2 8 ,

Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 1965

/ / А

/ ❁ . . • I \ •

Щ

թ .. .. \ \/ ' ; ՚ \ա *! ( ^ Կ ա ;'Л / ՚

*»

յ լ. \

< յ.V*

Հ ա յ ա * ւ . 2 ւ չ / • ’ • " * ՛խ>ՀՀ>Ն ա Ծ ի օ ը

նկար Տ.— Լուսնական ամսվա փուլերը Ա նրանց Ոնա-

գույն (ւա|կական անունները:

բա ռը ծագել է ին չ-որ 1 նա խ ա լեզվում» ե ն ­

թա դրվող ЮиСВП*4 (լուկս ն ա ) բ ա ռ ի ց և թ ե լուսնկա բա ռն ի բր եղել է լուսին բա ռ ի բ ա ր ­

բա ռա յին տ ա րբերա կը։Սղվելով լեզվա կա ն Ս ի-Ն ու (« Ծ ի ծ ե ռ ն ա ֊

հարս») կա պ ա կցութ յունից, Սին է կոչվել սու­

մերա կա ն Ուր քա ղա քի հովա նա վոր ա ստ վ ա ­ծը, որ, ստ րկա տ իրա կա ն զ ա րգա ցա ծ հ ա րա ­

բերությունների ա զդեցությա ն տ ա կ, վախ ել

է իր սեռը և ընդունել հա սա րա կա կա ն նոր բովա նդա կություն. Մ ինչդեռ դիցա բա նա կա ն միևնույն ա նձնա վորությունը հա յկա կա ն

լեռնա շխ ա րհի նյութական տ ա րբեր պ ա յմ ա ն ­

ներում. մնա ցել Հ որպ ես լուսնա կա ն մ ա յր

ա ստ վա ծուհի, որ հետ ա գա յում կոչվել է Ա -

նահիտ. Այդ ա ստ վա ծուհու հետ են կա պ վա ծ եղել Հա յա ստ ա ն ի վաղ հեթ ա նոսա կա ն տ ա ­

ճարներում կա տ ա րվող տ ոմա րա կա ն հ ա շ­վումները, ա ստ ղա գուշա կությունները, ե ր ա ­

զս։ հանումներն ու կա նա ցի դա շտ ա նի և ծնրն- գաբերութ յա ն վերա բերյա լ կիսա բժշկա կա ն

գործառնությունները։ Պատ մա կա ն ա յդ ի ր ո ­ղությունից լուսնի ն կա տ մա մ բ պ ա հպ ա նվել

են վերա պ րուկա յին բա վա կա ն թ վ ո վ հա վա ­

տ ա լիքներ հա յ ազգագրության մեջ։Գոտու ծիծեռնա կա յին թ ևերով ա միսները

ցույց են տ ա լիս ոչ միա յն դա մ բա բա ն ի և

նրանից հա յտ նա բերվող ա ռա րկա ների հ ա յ­

կա կա ն ծա գումը, ա յլև այն մշա կութ ա յին

* Т . к о г5 ^ ,Л1уЦ1о1о{»1е а гш ёпо -саи сав^ п пе ,, Б и авЬ о и гк , 1948, р . 71.

պ ա տ մ ա կա ն ընդհա նրութ յունները, որ եղել են հին սումերա կա ն և վա ղա գույն շրջանի

հա յկա կա ն հա սա րա կութ յունների միջև։ Դեռ

14 գար ա ռա ջ Մ ո վ ս ե ս Խ որենացին եկել էր ա յն հա մոզմ ա ն, որ а ի Ք ա ղ ղ էա ցւոց և յԱ ս ո -

րե ստ ա ն ե ա յց մ ա տ են ից ց ա ն կա գ ոյն են մեր

իրք»։ ։ Ա յղ է պ ա տ ճա ռ ը , որ Խ որենացոլ պ ա տ մությա ն դ իցա բա նա կա ն հերոսների ա ֊ նուններն ու Հա յա ստ ա ն ի հնագույն տ եղ ա ­

ն ո ւն ն ե ր ի Գ ուգա րք, Կա նքա րք, Ա յրա րա տ ,

Սևա ն, Երևա ն, Ս յուն իք, Տա րոն, Տուրուբե- րա ն , Մ ո կ ս , Ա րտ ա գ երս և ուրիշներ հիա նա լի

կերպ ով բա ց ա տ ր վ ում են սումերերենում պ ա հպ ա ն վա ծ, եթե կա րելի է ա սե լ, հա յերենի

բ ա ռ ա ր մ ա տ ն ե ր ո վ ։

կիբով ա կա ն ի հնա գույն բն ա կա վ ա յր Կան-

Ա կա յի պ ա տ մ ութ յա ն կա պ ա կցութ յա մբ

մ ե ն ք տ եսա ն ք ա յն կա րև որ գ եր ը , որ լե զ վ ա ­կան հնա բա նութ յա ն զուգընթա ց կա տ ա րում

են նյութ ա կա ն կուլտ ուրա յի հուշա րձա նները։

Հա յա ս տ ա ն ը , որպ ես հնա գույն մշա կույթի

եր կ ի ր , ն երկա յա ցն ում է մի ՛րնդարձակ յո ւ­

րա հա տ ուկ թ ա նգ ա րա ն , որի դիտ ա կա ն նշա ­

նա կությունը չի սա հ մ անա փ ա կվում միա յն

հա յ ժողովրդի և հա յկա կա ն ինքնուրույն մշա կույթ ի կա զ մ ա վ որմ ա ն հա րցերի շրջա ­

նա կով։ նրա ըն դ երքում պ ա հպ ա նվա ծ ն յու­

թ ա կա ն մշա կույթ ի ա րժեքներն ա ռնչվում են

մա րդ կա յին հա սա րա կութ յա ն կա զմա վորմա ն

ա մենա վա ղ շրջա նի գործունեությա ն հետ ։

նրա նց մ ի ջո ց ո վ են գրա նցվում նա խ նա դա ր­յա ն հա սա րա կութ յա ն հ ա մ ա ռ ո տ , բ ա յց

ստ ույգ էջե րր , նրա նց մ ի ջո ց ո վ հն ա րա վոր է

լին ում թ ա փ ա ն ց ել ժողովրդա կա ն ֆ ա ն տ ա ս­

տ իկ պ ա տ մ վ ա ծքն երի և դիցա բա նա կա ն ա ֊

ոա սպ ելն երի հա սա րա կա կա ն բով ա նդ ա կու­

թ յա ն խ ո ր ք ը և նրա նց գա րձնել պատմություն

սեփ ա կա նութ յունը։ Ա հա ա յդ պ իս ի հնագույն հա սա րա կութ յա ն հուշա րձա ններ են Փ ա մ րա -

կա ձ ո ր ի ա յն ա վ երա կ բ ն ա կա վ ա յրե րը , որոնք

հա յտ ն ա բերվ ել են'

1 . Կ իբովա կա ն ի а Թ ա գա վ որա ն իստ » բլրի վրա և նրա հ ա ր ա վ ֊ ա րևելյա ն գետ ա փ նյա

ստ որոտ ն երում ։2 . Մ ե ս ր ո պ -Մ ա շտ ոցի բ լր ի հա րա վա յին

լա ն ջերում ' 8 -ր դ միջն ա կա րգ դ պ րոցի շը ր - ջա կա յք ում ։

3 . а Յա թ ա ղներ» կոչվ ա ծ գետ ա փ ն յա լա ն -

ջերում ։

4 . Կ իբովա կա նի հ յո ւսիս -ա րև ե լյա ն մ ա ­

ս ո ւմ ' Ծուռ փ ո ղ ո ցի գետ ա փ ն յա թեքութ յա ն

վրա ։

Տ. Կ իբովա կա նի 3 -ր դ տ եղ ա մ ա սի сгՔ ո ս ի

ճ ոթ երв կոչվ ա ծ բա րձուն քի վրա և նրա ս տ ո ­

րոտ ն երում ։

5 Մ ո վ ս է ս Խ ո ր ե ճ ա ց ի , а Պ ա տ մ ութ իւն Հ ս ւյո ը օ , Ա

4 ի ր ք բ I

6 . Լեռնա պ ա տ գյուղի կիկ լոպ յա ն բերգ ի շրջա կա յք ո ւմ ,

7. (ГԱ ղ ա սոլ կ ո ն գ » .ի վր ա , Ս պ իտ ա կի շը ր .

քանի կ րա ք ա րի Հա ն քա վ ա յրում ։

8 . նա լբա նդ գյուղի դ պ րոցի հա րա վա յին լա նջեր ում։

9 . Մ ե ծ Պ ա ռնի գյուղի բ լր ի հ ա ր ա վ -ա ր և ֊ մ րտ յա ն լա ն ջ երում ։

10. Գ եղ ա րոտ գյուղի բ լր ի հ ա ր ա վ -ա ր և ֊ մ րտ յա ն Լա նջերում։

Ա յս հուշա րձա ն ներր վ երա դ րվում են 4 —

2 -ր գ հա զ ա րա մ յա կն եր ին մ . թ . ա . Ա կոչվում

պ ղ նձա քա րա յին կ ա մ էն ե ո ,ի թ ա յի ն բ ն ա կա ­վ ա յրե ր ,

Ա յդ հա սա րա կութ յա ն մ շա կութ ա յին հ ա տ - կա նիշն է բ ա ր ձ ր զ ա րգ ա ցմ ա ն հա ս ա ծ ձեռք ի

կ ա վ ա գ որ ծս ,թ յո ւն , Կ ա վ ա ն ոթ ն երր նուրբ են, ունեն փ ա յլուն ' սև մ ա կ ե ր ե ս և ն երճկվա ծ

դ ա րդեր, որո ն ք թ ող ն ում են բա րձրա քա ն դա կ

■ժապավենավոր տ ե խ ն իկ ա յի տ պ ա վ որու­

թ յուն , Մ ե ր լե ռն ա շխ ա ր հի բն ա կա վ ա յրե րում

կա վա ն ոթ ն երն ունեն պ ա րուրա յին կ ո մ պ ող ի-

ց ի ա յի ա յն պ իս ի ներդա շնա կ ե. բա գմա զա ն

ԲէՈԻց:

բլրից:

Նկար 8.— Էնեոլիթլւսն կավանոթ Մեսրոպ Մաշտոցի

բւոԻց:

դ ա րդեր, որոնք ա յժ մ էլ իրեն ց թ ա ր մ փ ա յլով

մ ե ծ հա ճույք և հիա ց ում են պ ա տ ճա ռում

դ ժվա րա հա ճ դիտ ողներին ( ն կ ա ր 6 , 7 , 8 , 9 ,

Ինչպես Շենդա վիթ ի հա մա պ ա տ ա սխ ա ն

'բն ա կա վա յրում , ա յն պ ես էլ Փ ա մ բա կ ա ձոր ի և Կ ա ն -Ա կ ա յի սր/նձա քա րա յին դա րա շրջա նի

բնա կա րա ններն ունեն կիսա գետ ն ա փ որ բ ո ­լո ր ա ձև կա ռուցվ ա ծ ք ' կենտ րոնում ունենալով

սրբա զա ն թ ո ն ի ր ը . Հն ա գ ետ է . Խ անղագյանի

փ որձն ա կա ն պ եղումների ժա մա ն ա կ, ա յդ պ ի­սի բն ա կա րա ն ից հա յտ ն ա բերվ ել են ընտ ա նի

ա յծ ի ա ծ խ ա ց ա ծ եղջյուրներ, քա րե թ եշի և

կուրդ, ա յծ ի և եղ 9 հրվ ի ո ա ն ոսկրն երից կ ա ֊

նա դի մ ա ն յա կ և ա մ են ից կա րև որը' կեն տ րո­

նա կա ն ա ն ցքով բա րեր կա մ քա րմա ն ն եր, ո -

ր ո ն ք ծ ա ռա յե լ են պ ա րա նի և երիզ ա յին կ ո ­

պ իս, հա գուստ ներ պ ա տ րա ստ ելու հա մա ր բրդ ե ո[սրա կն եր ոլորելու նպ ա տ ա կին։ Եթե

դրա նց վրա ա վելա ցն ենք մ ե ր ջա ն քերով ձեռք

բ ե ր վ ա ծ քա րե և ոսկրե ա մ են ա տ ա րբեր գ որ­

ծիքների և թ վ ո վ 7 կա վա նոթ ների հիա նա լի

ժողովա ծուն, որոնք կա դմում են Կ ի րով ա կա ֊

նի թ ա նդա րա նի պ ա րծա ն քը, մ ե ն ք կգանք ա յն եգրա կա ցութ յա ն , որ ա յդ հա սա րա կու֊

թ յունր լեռն ա յին շրջա ններում դբա ղվել է

մա նր եղջերա վոր կենդա նիների հիմ քում

զա րգա ցող ա նա սն ա սլա հութ յա մբ, մ ա ն ա ծ ա ­գ ործութ յա մ բ և զ ա րգ ա ցա ծ կա վա գ ործու­

թ յա մ բ , ուր ա շխ ա տ ա նքների ստ եղ ծա գործ ա ֊

կան հիմ նա կա ն մ ա սը ըն կա ծ է եղել կանանց

ուսերին. Հ ա մ ա պ ա տ ա սխ ա նորեն տ նտ եսու­

թ յա ն ղեկա վա րութ յունր' ա րտ ա դրությունն ու

սպ ա սումը գտնվել է կա նա նց վերա հսկող ու­

թ յա ն տ ա կ։ Ա յգ մա սին է վկա յում հա յերեն ի մ ա յր րա/ւի ա նջա տ ա կա ն մ ա - ] ւ Г կա պ ա կցու­

թ յա ն аկա ռա վ ա րիչ տ ոհմի» ի մ ա ստ ը, որոնք

ա րմա տ ա կա ն ձևերով պ ա հպ ա նվա ծ են սոլ-

Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն

նկար 9.— էնեոլիթյսւն կավաման Մեսրոպ

բւոից:

Մաշտոցի

Նկար 10.— էնեոլիթյսւն կավանոթ Մեսրոպ Մաշտոցի

Բ1Րհ9=

կ ը , որ ի րա ր է մ իա ցվ ո ւմ ուրա րտ ա կա նն ու

պ գ ն ձա քա րա յին ը, կա զ մ ելով զա րգա ցմա ն

մի տ եսա կ ա նընդմեջ շղթ ա ։ Ա յդ Հա սա րա ­կությունը, որ ծա նոթ է բրոնզ ե և երկա թ ե ի ֊

ր ե ր ի ա րտ ա գրությա ն բա րդ տ եխ ն իկա յին և ա պ րում է դա սա կա րգա յին նա խ նա կա ն հա ­րա բերութ յուն ներ, նա խ որդ հա սա րա կութ յու­

նից մ ա սա մ բ ժա ռա նգել է նրա ա շխ ա րհա ­

յա ց ք ի , զա րդ ա րվեստ ի և կա վա գործությա ն

որոշ գ ծե րը ։ Բ րոն զեդա րյա ն ա յս ժա մա ն ա ­կա շրջա նից Կիր ովա կա նի թա նգա րա նն ունի

հիա նա լի նյութ եր, որոնք բ ա ց ա ռ ա բ ա ր ձեռք

են բ ե ր վ ա ծ քա րա րկղ ա յին դ ա մբա րա ն ն երից։

Լո ռ ի -Փ ա մ բ ա կ ի հա յտ նի հուշա րձա ններից

են բա զ մ ա թ իվ ք ա ր ա յր ն ե ր ը , որոն ք չեն հ ե ­

տ ա զ ոտ վա ծ հա ն գա մա նորեն։ .1 9 6 2 թ վ ա կ ա ­նին Եղեգնուտ գյուղի մի ք ա ր ա յր ի ց հ ա յտ ­

նա բերվեցին կենտ րոն ում քա ռա կուս ի ա ն ց­

քով և տ ա ր բեր բա ժ ա ն ում ն երով ի ն չ-ո ր մ ի ջ­նա դա րյա ն գ ո ր ծ ի ք ի ' կաղնու փ ա յտ ե մա կու­

կա ձև երկու մ ա ս ե ր ը , որոն ք ունեն մոտ 80 ս մ . երկա րություն և 27 ս մ . լա յն ք ։ Մ ե ր

կ ա րծ իք ով , դրա նք եղա ծ պ իտ ի լինեն գ ո տ ե ­

գ ործ ա կա ն սա րքի գ լխ ա վոր մ ա ս ե ր ը , որոնք

հա վա նա բա ր թ ա ք ցվ ել են ժա մա նա կին թ ը շ- ն ա մին երի ա վա րա ռութ յուն ն երից։

Հա յ՜ա ստ ա նի պ ա տ մա կա ն հուշա րձա նների

փ ա ռքն են կա զ մ ում նրա . ճա րտ ա րա պ ետ ա ­կան կա ռո ւցվ ա ծքն եր ը, որոնց հռչա կով հ ա յ­

կա կա ն մշա կույթ ը ի ր պ ա տ վ ա վ որ տեգն է

գրավեք ա րվ եստ ի հա մ ա շխ ա րհա յին պ ա տ ­մությա ն մ ե ջ։ Ա յդ բն ա գ ա վ ա ռում մ իջն ա ­

դ ա րյա ն Լոռին ունի վւաոքի ի ր ա րժա նի բ ա ­

ժինը։ Հա տ կ ա պ ես Ա լա վերդ ոլ շրջա նը հ ա ­

րու ստ է հա յ մ տ ա վ որ կյա նքի զա րգա ցմա ն

կեն տ րոն ն երի հոյա կա պ հուշա րձա ններով, ո ր պ ի սիք են Ս ա ն ա հին ի, Հ ա ղ բ ա տ ի , Ախ թ ա -

լա յի և Օձունի վ ա ն քերի ճա րտ ա րա պ ետ ա կա ն

մերերենում*։ Արմա տ ա կա ն ի ր բ ա ռ ը սում ե­րերենում ունի «տ ոհմя , «ունեցվա ծքս և

«մա նր եղջերա վոր կենդանիդ իմա ստ ն երը։ Մ ի հին բա ռա րմա տ , որից ա ռա ջա ցել են հ ա ­

յերեն ի և սումերերենի 1Г ( ի ր ) 7 ձևով վ ե րա ­բերա կա ն հա յտ նի դերանունները։

Ըստ հնա գիտ ա կա ն շերտ երի ցուց մ ուն ք ի ,

մեր լեռնա շխ ա րհի պ ղնձա քա րա յին հ ա սա ­րա կությա ն ա նմիջա կա նորեն հա ջորդում է այն հա սա րա կութ յունը, որի դա մբա րա նից

հա յտ նա բերվել են ժա պ ա վենա վոր կա վ ա ­նոթները և բրոնզե ա ստ ղա զա րդ գոտ ին։ Ա յս

մշա կույթը հա նդիսա նում է ա յն միջին օղ ա ֊

6 Գ Օ ^ ա ր ե ն տ ո ն , նշվա ծ ա շխ ա տ ութ յունը , գա ղա ­փ ա րա գիր 5 4 1 , 2 1 6 ։

7 ն ո ւ յն տ եղ ո ւմ , գա ղա փ ա րա գիր 4 1 5 ։Նկար 11.— էնեոլիթյսւն կավանոթ Կիրովակաէփ Ծ ո ս յ

փողոցի գետափնյա լանջերից:

1965 Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն63

կոմ պ լեքսն երը, որո ն ք գտ նվում են պ ե տ ա ­

կան հսկողությա ն և իյնա մ քի տ ա կ։ Լոովա

ճա րտ ա րա պ ետ ա կա ն հուշա րձա նների մեէ

արժանի են հիշա տ ա կութ յա ն Հնեվա ն և Խո- րա կերտ , Հ ո ո ո մ ա յր , Ք ո բ ա յր , Ս . նշա ն,

Բա րձրա քա շ վա նքերն ու Ս պ իտ ա կի շր ջա ­նում Ղ ոէՐ սա լու գյուղի խ ա չա ձև կե ն տ րոն ա ­

գմբեթ սիրուն ե կե ղ ե ց ին , ճ ա ր տ ա ր ա պ ե տ ա ­

կան հուշա րձա նների մ ա ս են կա զ մ ում Լոովա մի շա րբ մա հա րձա ններն ու խ ա չք ա րե րր , ո-

րոնց վրա փ ա յլո ւմ Լ միջն ա դա րյա ն քա նդ ա ­կս։ գործ ութ յա ն ր ։

Լեզվա կա ն հնա բա նութ յա ն զուգընթա ց,

չափազանց կա րև որ Է պ ա տ մ ա կա ն հուշա ր­ձանների դ երր գիտ ությա ն մեջ։ Ն րա նց մ ի ջ ո ­

ցով են ստ ուգվում և ճշտ վում գ րա վոր պ ա տ ­

մության ա մ ե ն ա կ ա ս կ ա ծ ե լի Էջերն ու դրվա գ­

ները' ս կ ս ա ծ ուրա րտ ա կա ն ա րձա նա գրու­թյուններից մինչև միջն ա դա րյա ն պ ա տ մ ա ­գրությունը, դ ա սա կա րգ ա յին բա խ ում ն երի ե

Հա րա բերությունների մ ոտ երե քհ ա զ ա րա մ յա մի ժա մա ն ա կա շրջա ն, որն ա մ ե ն ի ց շա տ կ ա ֊

1՚իբ Լ Ч Ч ""* ճշտ ումն երի և լուսա բա ն ութ յա ն։

կի րով ա կա նի գա վա ռա գիտ ա կա ն թ ա նգ ա ­րա ն ը նյութա կա ն և հոգևոր մշա կույթ ի հՈլ .

շա րձա ն ն երի պ ա հպ ա ն մա մբ և ուսումնա սի­րութ յա մ բ կա տ ա րում Է մ ե ծ , շնորհա կա լ գործ։

Ա ն հրա ժեշտ Է լա վ ճա նա չել մ ե ր երկրի

պ ա տ մ ա կա ն հուշա րձա նները և պաշտպանեւ նրա նց ա վ երումից ու ք ա յք ա յո ւմ ի ց , Այդ

նպ ա տ ա կին Է ծա ռա յում հուշա րձա նների

պ ա հպ ա նութ յա ն պ ետ ա կա ն կոմ իտ են և հա ­մա ժողովրդա կա ն կա մ ա վ որ րնկերութ յունը,

որ կա զ մ ա կերպ վ եց 1964 թ վա կա նին Հա յա ս - տանի բ ո լո ր շրջա ններում,

Ա յդ տ եսա կետ ից հա յրենա սիրա կա ն գ ի­

տ ա կա ն պ ա տ ա սխ ա նա տ ու դեր Է վ երա պ ա հ­

վա ծ շրջա նա յին բ ո լո ր թա նգա րա ններին և

գյուղա կա ն ու քա ղ ա քա յին դ պ րոցների պ ա տ ­մութ յա ն և ա շխ ա րհա գրությա ն բ ո լո ր դա սա ­

տ ուներին, որոնք ի պ ա շտ ոնե շա հա գրգռվա ծ

պ իտ ի լինեն պ ա տ մա կա ն հուշա րձա նների ճա կա տ ա գ րո վ , նրա նց պ ա հպ ա ն մ ա մ բ և ու-

սում ն ա սի րա թ յ ա մբ։