Ծօ-tert.nla.am/archive/HGG AMSAGIR/echmiadzin... · Տ Նարեկ աբեղա Ավագյանի...

Ծօ- տ ա ր ի

Պ Ա Շ Տ Օ Ն Ա Կ Ա Ն Ա Մ Ս Ա Գ Ի Ր

Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց

Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ո Ւ Թ Ե Ա Ն

Մ Ա Յ Ր Ա Թ Ո Ո Ո Յ Ս Ր Բ Ո Յ

Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի

Հ ՞ հ ? է Г - Ъ2003

2003 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ-&Ա 245

ԲՈՎԱ՜ՆԴԱԿՈՒԹ-ՑաՂ,

Եպիսկոպոսաց հավաք Մ ա յր Աթոո Ս. էջմիածնում . 3Թեմական-ներկայացուցչակաե խորհրդակցական հավաք

Մայր Աթոո Ս. էջմիա ծնում.......................................... 5Ն .Ս .Օ .Տ.Տ. Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոսի խոսքը

թեմակաե-ներկայացուցչակաե հ ա վ ա ք ի ն ..................................................................... 8Գ Ա Յ Ա Ն Ե Ա ԼԵ-ՔՍԱ ՆՅԱ Ն - Ռուսաստանի, Հայաստանի,

Վրւսստանի ն Ադրբեջանի հոգնոր առաջնորդների հանդիպումը .................. 18Ռուսաստանի, Հա յա ստ ա նի, Վրաստաեի ե Ադրբեջանի

կրոնապևտերի խաղաղարարական հանդիպման Ո ւղ ե ր ձ ը ...............................25

ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ԿՈՆԴԱԿՆԵՐ ԵՎ ՕՐՀՆՈՒԹՅԱՆ ԳՐԵՐ

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ ԻԿՈ Ս Ի կոնդակը Գերաշնորհ Տ. Մեսրոպ արքեպիսկոպոս Գրիգորյաեին«Ս. Սահսւկ - Ս. Մ եսրոպ » շքանշանով պարգևատրելու մասին .............. 28

Գ Ա ՐԵ ԳԻ՛Ն Բ Ա Մ Ե ՜Ն Ա ՅՆ Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ ԻԿՈ Ս Ի կոնդակը Արժանապատիվ Տ . Եղիշե ավագ քահանա Սարգսյանին«Ս . Ներսես Շնորհալի» շքանշանով պարգևատրելու մասին ..................... 30

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ ԻԿՈ Ս Ի կոնդակը Հոիփսիմե սարկավագուհի Սասանյանին«Ս . Ներսես Շնորհալի» շքանշանով պարգևատրելու մասին ..................... 32

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ ԻԿՈ Ս Ի կոնդակը Միքայել Մ իքա յելյա նին «Ս . Գրիգոր Լուսավորիչ»շքանշանով պարգևատրելու մասին ...................................................................... 34

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ ԻԿՈ Ս Ի կոնդակը Պատրիկ Տևեճյա եին «Ս . Սահակ - Ս. Մեսրոպ»շքանշանով պարգևատրելու մասին ......................................................................36

Գարեգիե Բ Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոսի Օրհնության գիրըՎարուժան Բոտմայանին ........................................................................................... 38

Հա յրա պ ետա կա ն գնահատություն .................................................................................... 40Ն .Ս .Օ .Տ.Տ. Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոսի ցավակցական գիրը

Հոգելույս Ռոբերտ Մավիսակալյանի սգակիր ընտանիքին .........................41Հա յոց Բանակի Ուխտի Ս. Պա տ ա րա գը ..........................................................................42Հանդիսություն' նվիրված Մեսրոպ արքեպիսկոպոս Գրիգորյանի

ձեռնադրության 50-ամյակին .................................................................................... 44Եկեղեցիների Համաշխարհային Խորհրդի Հա յա ստա նի Կլոր Սեղանն

այսուհետ կգործի որպես բարեգործական հիմնադրամ .......................................45

-Ք Ա ՐՈ Զ1սՈ Ս Ա Կ Ա Ն

տ Մեսրոպ արքեպիսկոպոս Գրիգորեսւնի քարոգը' խօսուածՍ. էջմիածնի Մ ա յր Տաճարում մատուցուսւծ Ուխտի Ս. Պ ա տ ա րա գին . . 46

Տ Եզբաս եպիսկոպոս Ներսիսյաեի քարոզը խոսվածՍ. էջմիածնի Մ ա յր Տաճարում մատուցված Ուխտի Ս. Պ ա տ ա րա գին . . 49

Տ Նարեկ աբեղա Ավագյանի քարոզը'խոսված ՕշականիՍ. Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցում մատուցված անդրանիկ Պա տ ա րա գին . . 52

Տ. Արշեն աբեղա Սանոսյանի քարոզը'խոսվածՍ . է ջ մ ի ա ծ ն ի Մ ա յր Տաճարում մատուցված Ուխտի Ս. Պա տ ա րա գին . . 57

Տ. Բագրատ եպիսկոպոս Գալստանյանի քարոզը'խոսվածՍ . է ջ մ ի ա ծ ն ի Մ ա յր Տաճարում մատուցված Ուխտի Ս. Պա տ ա րա գին . . 60

Տ. Գյուտ արքեպիսկոպոս Նա գգա շյա նի քարոզը' խոսվածՍ. էջմիածնի Մ ա յր Տաճարում մատուցված Ուխտի Ս. Պ ա տ ա րա գին . . . 63

Տ. Վարդան աբեղա Նավասարդյանի քարոզը'խոսված Հրեշտսւկապետաց տոնին Ս. էջմիածնի Մ ա յր Տաճարիզանգակատան Խորանում մատուցված Ս. Պա տ ա րա գին ............................ 65

Տ. Տաթեւ արքեպիսկոպոս Ղարիբեանի քարոզը' խօսուածՍ. էջմիածնի Մ ա յր Տաճարում մատուցուսւծ Ուխտի Ս. Պա տ ա րա գին . . 67

Տ . Արամ եպիսկոպոս Աթեշյսւնի քարոզը'խոսվածՍ. էջմիածնի Մ ա յր Տաճարում մատուցված Ուխտի Ս. Պա տ ա րա գին . . 70

Տ. Նարեկ աբեղա Ավագյանի քարոզը'խոսվածՍ. էջմիածնի Մ ա յր Տաճարում մատուցված Ս. Պա տ ա րա գին .................. 73

Տ. Դավիթ արքեպիսկոպոս Սահակյանի քարոզը'խոսվա ծՍ. էջմիածնի Մ ա յր Տաճարում մատուցված Ուխտի Ս. Պա տ ա րա գին . . . 76

Տ. Վարդան աբեղա Նավասարդյանի քարոզը' խոսվածՍ. էջմիածնի Մ ա յր Տաճարում մատուցված Ս. Պ ա տ ա ր ա գ ի ն ..........................78

ԵԿԵՂԵՑԱԳԻՏԱԿԱՆ

Ն Ո Ր Վ Ա Ն Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս ՏԱ-ՔՍՐԵԱՆ - Եպիսկոպոսական ժողովի անհրաժեշտութիւնը ներկայ իրականութեան մէջեւ անոր իրաւասութեան սահմանները ................................................................... 80

ԿՐՈՆԱԳԻՏԱԿԱՆ

Տ. ԱԴԱՄ -ՔՍՀԱՆԱ ՄԱԿԱՐ0ԱՆ - Հոգի ն կյանք ................................... 85

246 Ժ-ԺԱ Է&ՄԻԱԾԻՆ

2003 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ-ԺԱ 247Պ Ա Տ Մ Ա - Բ Ա Ն Ա Ս Ի Ր Ա Կ Ա Ն

-ՔՆԱր ԻԿ Տ Ե Ր -Դ Ա Վ Թ Յ Ա Ն - «Բա նք իմաստասիրաց» Ժողովածուներըհայ միջնադարյան մատենա4 րության մեջ ........................ ց ,

Ա Ն Ա Հ Ի Տ Մ Խ Ի Թ Ա Ր Յ Ա Ն - Հարսանեկան ծեսի մի դրվագ ............................... 99Ռ . Կ. Ս Ա Ք Ա Պ Ե Տ Ո Յ Ա Ն - Կրոնա-եկեդեցական ն .........................

ծիսական րառերր արեմտահայերեեում . 1ՈշՄ Ա Ր Ի -Ա Ն Ն Ա Շ Ե Վ Ա Լ Ի Ե -Լ և ո ն Մեծագործի .............................................

գերմանական ոսւգ մավ արությունը. Տևտոնականների'Կխիկիայում հաստատվելու հա և գա մ ա նքներր ................................................. 108

Ա ՇՈ Տ Հ Ա Յ Ր Ո Ւ Ն Ի - Մշտապես ուսանելի ա ռա քելութ յունր ............................ 118Հ Ո Վ Հ Ա Ն Ն Ե Ս Ա Յ Վ Ա Զ Յ Ա Ն - Եսասիրության և խղճի

բախման հա նգուցա կետ ում ................................................. լշջ

Ա րվեստ ա գիտ ա կ ա ն Լ Ե Վ Ո Ն Չ Ո Ւ Գ Ա Ս Զ ՅԱ Ն - Արշակ Ֆեթվաճյան.

հայ նկարիչը Արն մուտքի ն Արևեփի միջև ........................................................134

Խ ոս թ հիշա տ ա կի Ա ԶԱ Տ Բ Ո Զ Ո ՅԱ Ն - Պ րոֆ. Միշել վան էսբրուկ

(նան աշխատությունների մատենագիտությունը) .- ..........................................147ԼԵՒՈՆ Մ Ո Մ Ճ Ե Ա Ն - Մկրտիչ Պօղոսեանի խտացեալ ս ա լի կ ը ..................... 162

Մ Ա Յ Ր Ա Թ Ո Ռ Ո Ւ Մ Ե Վ Թ Ե Մ Ե Ր Ո Ւ Մ

Քա հա նա յա կա ն ձեռնադրություն ն օծում Մ ա յր Աթոո Ս. էջմիածնում . . . 165Տ. Հա յրիկ ա բեղա Հ ո վ հ ա ն ն ի ս յա ն .................................................................................166Տ. Տիրան աբեղա Պ ե տ ր ո ս յա ն ........................................................................................167Տ . Կ յոտ եղ ա բեղա Վ ա րդա նյա ն ........................................................................................ 168Տ . Հովնա ն ա բեղա Հ ա կ ո բ յա ն .............................................................................................. 169Տ. Հա կոբ քահանա Հ ա կ ո բ յա ն ........................................................................................170Ա ՐԱ Մ Ս ՐԿ. Ս Ի Մ Ո Ն Յ Ա Ն - Գ ևորգյա ն Հոգևոր ճեմարանի

վերամուտի հա ն դ ի ս ո ւթ յո ւն ը ........................................................................................... 171«Հա յոց Եկեղեցու պատմություն» դասագրքերի շնորհանդես

Մ ա յր Աթոո Ս. է ջ մ ի ա ծ ն ո ւմ ........................................................................................176Հ Ո Վ Հ Ա Ն Ն Ե Ս ՈՒՐԿ. Գ Ր Ի Գ Ո Ր Յ Ա Ն - Գիտաժողով

Սևաևի Վ ա գգենյա ն Հոգևոր Դ պ ր ա ն ո ցո ւմ ...............................................................178Ավարտաճաոերի պաշտպանություն Մ ա յր Աթոո Ս. է ջ մ ի ա ծ ն ո ւմ ..................182Գարեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոսի ձեոամբ կատարվեց

Մասիս քա ղա քի Ս. Թա դեոս եկեղեցու հիմքերի օր հ նո ւթ յո ւնր .................. 183Օծվեց Վա րդենիկ գյուղի Ս. Հրեշտակապետաց նորակառույց եկեղեցին . . 184 Սամարայում օծվեց Ս. Խ ա չ նորակառույց հայոց ե կ ե ղ ե ց ի ն ................................185

248 Ժ-ԺԱ է8№ Ս.№ ն 2003

«.[.տ րոսա կա է. Ե վրա ւա յի ո ւ խ տ ա վ ո ր ի -

առաջնորդությամբ Հայրապետական ՊատվիրակՏ Մեսրոպ արքեպիսկոպոս Գրիգորյանի • ..................... ... •

Մայր Աթոռը հյուրընկալեց Նոր Նա խիջնա նի ն Ռուսաստանի ^

Հ ;^ " Հ է 9նՏ ա Դ ա ՝ . ՜. ՛. ■«Ուխտի Ս Պատ արագ մատուցեց Արևմտյան Եվրոպայի

Հայրապետական Պատվիրակ և Փարիզի առաջնորդՏ Գ-ւոսո արքեպիսկոպոս Ն ա գ գ ա շ յա ն ը ............................................................

Մայր Աթոռը հյուրընկալեց Բրագիլիայի հայոց թեմի ուխտավորներին . . . 188Մայր Տաճարում ՈւխտիՍ. Պա տ ա րա գ մատուցեց Կ Պոլսի

հայոց Պատրիարքության միաբան Տ. Արամ եպիսկոպոս Աթեշյանը . . . 188

Վիրահայոց թեմի առաջնորդի հովվական այցը Ա խ ա լց խ ա ................................190վիրահայոց թեմի առաջնորդի հովվական այցը Ջավախք..........................191Վիրահայոց թեմի առաջնորդի հովվական ա յցը Բ ա թ ո ւմ ի ................................... 192Տա -ԼԻ Ե ՏԱ ԲԱԴ-ԱԼՅԱՆ - Հայրենանվեր աշխատանքի

գնահատման մի ւիոքրիկ ա րտ ա հա յտ ություն................................................. 194

Ամերիկայի Արեւելեան թեմէն ներսԱռաջնորդ Գերշ. Տ. Խաժա կ արքեպս. Պարսամեան

կը հիւրընկալէ Քիրիլ Մ ետ ր ո պ ո լի տ ը ......................................................................... 195Առաջնորդանիստ Սուրբ Վարդան Մայր Տաճարի օծման 35-ամեակը

նշուեցաւ արժանավայել շ ո ւ ք ո վ .................................................................................... 197Շնորհանդէս Արժշ. Տ. Ցաւէն ա. քհնյ. Արզումանեաեի «Ա զգա պ ա տ ում»փ

Դ. հատորի Գ. գիրքի հրատարակութեան ա ռ ի թ ո վ .......................................... 202

Ամերիկայի Արեւմտեան թեմէն ներսԱռաջնորդ Սրբազան Հա յրը նախագահեց

Պոլսսւհայ Միութեան Հիմնարկութեան 27-րդ տ ա ր ե դ ա ր ձ ի ն ..................... 205Դատաւոր Արմանտ Արապեան եւ անոր տիկին հարիտ հա զա ր տոլար

կը նուիրեն Ս. Գայսւնէ վանքի նորոգութեան հ ա մ ա ր .......................................206Շքանշաններու շնորհում եւ ձեռնադրութիւն Իսթ Լոս Անջելըսի

Ս. Սարգիս Հա յա ստ ա նեա յց Առաքելական եկեղեցայ մ է ջ ............................ 207«Կոմիտաս» եբգչախումբի անդամական տարեկան հ ա ւա ք ո յթ ը ..................... 208Ընդունելութիւն ի պատիւ Արցախի Հանրապետութեան ն ա խ ա գ ա հ ի ................ 209Առաջնորդ Սրբազան Հա յրը կը մասնակցի

Ամերիկայի Հայկական Համագումարի տարեկան յա յտ ա գ ր ի ն ..................210Հովուական այցելութիւն եւ Ս. Պատ արագ

Սան Լիլիս Օփիսփօ Գալիֆորնիա ...................................................................... 211Յարգանքի երեկոյ ի պատիւ գրող Փիթըր Պ ա լա ք ե ա ն ի .......................................211Առաջնորդ Սրբազան Հօր չորս օրուան այցելութիւնը

Կեդրոնական Գ ա լի ֆ ո ր ն ի ա .................................................................................... 212

2003 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ-ԺԱ 249

Հ Ա Յ Ր ՅԱ Ր Ո Ւ Թ Ի Ւ Ն Վ Ր Գ . Պ Զ Տ Ի Կ Ե Ա Ն - Ս. Ղսպստ մեծ շուքով տօնեց Ս. էջմիածնի Մայր Տաճարի 1 7 0 0 -ա մ ե ա կ ր ........................................................2 1 4

ԸՆԴՈՒՆԵԼՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՄԱՅՐ ԱԹՈՈ-ՈՒՄ

Գարեգին Բ Վեհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ն ընդունեցԻսպանիայի նորանշաեակ դ ե ս պ ա ն ի ն .................................................................. շ 17

Գարեգին Բ Վեհափ առ Հայրապետն ընդունեցԼիրսւնանի նորանշանակ դ ե ս պ ա ն ի ն .................................................... շ ]8

Դարեցին Բ Վեհա փ ա ռ Հայրա պ ետ ն ընդունեցԲւսրոեահի Քերպ ա յե Ք ոքսի գյխավորած պ ա տ վ ի ր ա կո տ յա ն ր ................... 218

Դարեցին Բ Վեհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ն ընդունեցԱրաբական Մ իա ցյա լ էմիրությունների դ ե ս պ ա ն ի ն ............................................ 219

Դա րեցին Բ Վեհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ն ընդունեցմի խումբ ճա ր տ ա ր ա ցե տ ն ե ր ի .................................................................................... ....

Դարեցին Բ Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ն ընդունեց ԲելւատւսիՀանրապետության արտաքին ցործերի նախարար Սեցեյ Մարտինու]ին . 220

Դարեցին Բ Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ն ընդունեցԵվրախորհրդի պ ա տ վ ի ր ա կ ո ւթ յա ն ը .......................................................................... 2 2 0

Դարեցին Բ Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ն րնդունեցՀայաստանում Բուլդարիայի Հանրապետության ցործերիժամանակավոր հ ա վ ա տ ա ր մ ա տ ա ր ի ն....................................................................... 221

Դարեցին Բ Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ն ընդունեցՌուսաստանի Դաշնության անվտանցության խորհրդի քարտուղարին . 221

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Դա րեցին Բ Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ն ընդունեց ՖրանսիայիԲուշ Դ յու Ռոն նահանցի մարցային խորհրդի պատվիրակությանր . . . 222

Դարեցին Բ Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ն ընդունեց Լեռնային ՂարաբադիԱգցա յին (1ողով]ւ նա խա գա հ Օլեց Ե ս ա յա ն ի ն ................................................. 223

Հա նցիստ Տ . Եղիշե քահանա Ա բ ր ա հ ա մ յա ն ի ........................................................ 224

Եկեղեցական բեմ. |ո տ ե ր ....................................................................................................... 2 2 5

“ Э чмиадзин” официальный ж урн ал Эчмиадзинского К атоликосата . . 228“ЕиЖ пйайгт” օքքԽւ31 топОДу օք Но1у Е& ЬпйасЬап.............................................. 233“ЕйЖгшасЫпе” ог§апе օքքւօւշ! ժս Տ3ւոէ-տւշ§շ сГ Е к Ь п п аА гте ............................. 239

ՀՐ Ա Մ Ա Ն Ա Ւ

Տ. Տ. ԳԱՐԵԳՆԻ ԵՐԿՐՈՐԴԻ

Վ Ե ՀԱ Փ Ա Ռ Ե Վ Ս ՐԲԱ ԶՆ Ա Գ Ո ՑՆ ԿԱԹ՜ՈՂԻԿՈՍԻ Ա Մ ԵՆ Ա ՅՆ ՀԱ ՅՈ Ց


ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԱՑ ՀԱՎԱՔ ՄԱ6 Ր ԱԹ-ՈՌ Ս. ԷՏՄԻԱԾ՜եՈՒՄ

Մայր Տաճարի օծման 1700-ամյւսկի հոբելյանական ձեռնարկումների շրջանակներում հոկտեմբերի 28-ից 29-ը Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիածնում Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամեեայե Հսւյոց Կաթողիկոսի նախագահությամբ իր աշխատանքն սկսեց Եպիսկոպոսաց խորհրր- տսկցակսւե հավաքը: Ամենայն Հայոց Հայրապետի հրավերով Հայաստանից ե Սփյուռքից հավաքին մասնակցեցին 37 եպիսկոպոսներ:

Վեհափառ Հայրապետի հանղիսապետությամբ Սրբազան Հայրերը, նորոգելով իրենց ուխտը հանդեպ Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիածինը, աղոթք մատուցեցին Մայր Տաճարում* մասնակցելով ճաշու պաշտոնի: Արարողությունից հետո Վեհարանի հանղիսությունների սրահում հավաքի կազմակերպման հանձնախմբի ատենապետ, Եգիպտոսի հայոց թեմի ա- ոաջնորղ Տ. Զավեե արքեպս. Չինչինյսւնի բացման խոսքով եպիսկոպոսաց հավաքն սկսեց իր աշխատանքը:

Հավաքի մասնակիցներին իր ողջույնի ն օրհնության խոսքը բհրեց Ամենայն Հայոց Հայրապետը: Նորին Սրբությունը կարևորությամբ շեշտեց եպիսկոպոսաց ղասի աոաքե- |ությանը Եկեղեցու կյանքում:

«Առաքե|սւկան հաստատությամբ եպիսկոպոսը բարձրաստիճան սպասավորն է, տեսուչն ու վերակացուն Եկեղեցու" կոչված նախանձավորը լինելու Հայաստանյայց Եկեղեցու վարդապետության, հետնորղր' ուղիղ ընթացքին ու գործերին մեր սուրբ հայրերի. Ավետարանական պատվիրանների ու պատգամների շավիղներում աոաջնորղելու ե անկորուստ պահերս իր խնամքին հանձնված հոտը բանավոր: Մեր եպիսկոպոսները կոչված են նաև պատվիրակն ու ղեսպանը լինելու Սուրբ էջմիածնի»:

Վեհափառ Հայրապետն էական նկատեց եպիսկոպոսական հավաքների պարբերական գումարումը ներկա ժամանակներում Եկեղեցու աոջե ծառացած մարտահրավերներին ու կուտակված խեղիրներին համստժեքորեն արձագանքելու և պատասխաններ գտնելու

համար:Այնուհետև հավաքի մասնակիցներին ներկայացվեցին Նորվան եպս. Զաքարյանի ե

Եգնիկ եպս. Պետրոսյաեի զեկուցումները եպիսկոպոսների և եպիսկոպոսաց դասի առաքելության, ինչպես նաև Հայ Եկեղեցուն ու հավատացյսդ ժողովրդին հուզող խնդիրների առնչությամբ: Զեկուցումների շուրջ ծավալվեցին քննարկումներ:

Ընդգծվեց նաև, որ այսօր Հայ Եկեղեցու աոջև ծառացել են ծիսական, կանոնական, ընկերային, բարոյական, ինչպես նաև միջեկեղեցական հարաբերությունների ընթացքում ար

ծարծվող դավանաբանական բազմաթիվ հարցեր:Երկօրյա խորհրդակցության արդյունքում եպիսկոպոսաց հավաքը, անհրաժեշտ համա

րելով նման հարցերի հաեզամանւպից քննարկումը եպիսկոպոսական ժոդովների ընթացքում, դիմեց Նորին Սրբությանը՝ խնդրելով երկամյա պարբերականությամբ եպիսկոպոսս!-

կան ժողովնհր հրավիրել՜ քննության առնելու Հայ Ա թո^ւմ ս ^ Դ »ե -հստակեցնելու դիրքորոշումները դրանց վերաբերյալ, ինչպես յՐլու եպիսկոպոսական ժողովի աշխատանքները համակարգող դրասե Н _ , Ալ

Վ ժ ա լի ս » Հայրապետը եզրափակման խոսքում իր ^ա հա Փ ա^ Г ^ _սաց հավաքի կազմակերպիչ հանձնախմբին'գոհունակության հայտնելով հավ քի & տաեքների արդյունավետ անցկացման համար. Ս տվեց Հայրապետական^ о р Ы ш . թյունը' եպիսկոպոսական ժողովներ գումարելու ե Մայր Աթոռում համապատսսենյակ ստեղծելու առաջարկին:

Գրասենյակի վարիչ-տնօրեե նշանակվեց Վիրահայոց թեմի առաջնորդ Տ. Լ 11

եպս. Միրզախանյանը:Եպիսկոպոսաց երկօրյա հավաքն ավարտվեց միասնական աղոթքով:

Մ Ա Յ Ր Ա Թ ֊Ո Ռ Ս. Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ն Իտ ե ղ ե կ ա տ վ ա կ ա ն հ ա մ ա կ ա ր գ

ԵՊ

ԻՍ

ԿՈ

ՊՈ

ՍՍ

Ց

ՀԱՎ

ԱՔ

Ի

ՄԱ

ՍՆ

ԱԿ

ԻՑ

ՆԵ

ՐԸ

Թ

ԱՓ

ՈՐ

ՈՎ

Մ

ԱՅՐ

ՏԱ

ՃԱ

ՐԻ

Ց

ՈԻ

ՂՂ

ՎՈ

ՒՄ

ԵՆ

Վ

ԵՀԱ

ՐԱ

Ն

ԵՊ

ԻՍ

ԿՈ

ՊՈ

ՍԱ

Ց

ՀԱՎ

ԱՔ

Ի

ՄԱ

ՍՆ

ԱԿ

ԻՑ

ՆԵ

ՐԸ

Վ

ԵՀԱ

ՓԱ

Ռ

ՀԱՅ

ՐԱ

ՊԵ

ՏԻ

ՀԵ

Տ

ՎԵ

ՀԱՐ

ԱՆ

Ի

ՇՔ

ԱՄ

ՈՒ

ՏՔԻ

Ա

Ո-Ջ

ԵՎ


Թ-ԵՍ՜ԱԿԱ՜Ն-ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑՉԱԿԱ՜Ն ԽՈՐՀՐԴ-ԱԿՑ ԱԿԱ՜Ն ՀԱՎԱՔ ՄԱՑՐ ԱՕ-ՈՈ- Ս. ԷԶՄԻԱԾ՜ՆՈՒՄ

Հոկտեմբերի 31 ֊ի ն Մայր Աթոռ Մ. էջմիածնում Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի նախագահությամբ սկսվեց Ռեմական-Ներկայացուցյական խորհրդակցական հավաքը նվիրված Մայր Տաճարի օծման 1700-ամյա հոբելյանին:

Վեհափառ Հայրապետի հրավերին ընդառաջ Հայաստւսնյայց Առաքե|սւկան Ս. Եկեղեցու բպոր թեմերի առաջնորդներն ու տվյալ թեմերի աշխարհական ներկայացուցիչները հավաքվեցին Ս. էջմիածնում* միասնաբար աղոթք բարձրացնելու առ Աստված ե իրենց սերն ու հավատարմությունը վերստին հաստատերս հանդեպ համայն հայության հոգնոր կենտրոն Ս. էջմիածինը: 1700-ամյա հոբելյանի խորհրդով համախմբված ժողովականները երկօրյա հավաքի ընթացքում քննարկեցին նաև Հայ Եկեղեցու առջև ծառացած գանագան խնդիրներ: Հավաքի բացմանն իրենց մասնակցությունը բերեցին նան Հ Հ Ա ժ նախագահ Արթուր Բաղդասարյանը և Հ Հ վարչապետ Աեդրանիկ Մարգարյանը:

Մայր .Տաճարի օծման 1700-ամյակի տոնակատարությունների կազմակերպման հանձնախմբի ատենապետ, ԱՄՆ Արևելյաև թեմի աոաջևորդ Տ. Խաժակ արքեպս. Պարսամ- յւսեն իր բացման խոսքում կարնորեց հավաքի գումարումը և բարձր գնահատեց կազմակերպիչ հանձնախմբի ատենապետ, Արարատյան Հայրապետական թեմի առաջնորդական փոխանորդ Տ. Նավասարդ եպս. Կճոյանի և փոխատենապետ, Հ Հ Կենտրոնական բանկի նախագահ Տիգրւսն Մարզպանի ջանքերը:

Այնահեւրն ներկաներին ողջունեցին ՀՀ Ա ժ նախագահն ու Հ Հ վարչապետը:«21-րդ դարում մեր ազգը, երկիրն ու պետությունը բազմաթիվ փորձությունների առաջ

են գտնվում: Այսօր, առավել քան երբևէ, չափազանց կարնոր է համախմբված հանդես գալը ն համախմբված հանդես զալը նաև մեր Մայր Եկեղեցու շուրջ: ...Մեևք, իրոք, պետք է ջանքեր գործադրենք, որ պետությունը, ազգը ե Եկեղեցին լինեն միասնական: Որովհետն միայն միասնությամբ կարող ենք լուծել այն համազգային խնդիրները, որ դրված ևե մեր ժողովրդի ու սպզի սաջն»,- ասաց Արթուր Բաղդասարյանը:

Ողջույնի իր խոսքում Անդրանիկ Մարգարյանը, ներկայացուցչական հավաքը բնութագրելով իբրև եկեղեցակաև կյանքի նշանակւպից երևույթ, մասևավորապես ևշեց.

«Հաշվի առնելով աշխարհում և մեզ մոտ կատարվող հասարակական ու քաղաքական տեղաշարժերը և հոգևոր կյանքի զարգացումները, մենք պետք է պատրաստ լինենք միասնաբար դիմագրավելու արդի բոլոր մարտահրավերները, ազգային մեր յուրահատկությամբ ու ավանդույթներով գտնելու դրանց հետ հարաբերվելու նոր ձևեր և ուղիներ: Հոգնոր ոլորտում այս խնդրի |ուծման մեջ, անշուշտ, անփոխարինեփ է 1700-ամյա Հայոց ազգային Ե- կեղեցու առաքելությունը»:

Վարչապետը հույս հայտնեց, որ ներկայացուցչական այս հավաքը «ագզային-եկեղե- ցական կյանքի զարգացման կարևոր հանգրվան կդառնա, կնպաստի մեր ազգային ինքնության ամրապնդմանն ու համազգային միաբանությանը, պայմաններ կստեղծի բարոյա

կան ե օրինապահ քաղաքացու նկարագրի կերտման համար, ինչը էական եշսւ

սմենայն Հայո9 Հայրա4հտը (տեն Էջ 8): Հաւ Եկեղեցու աոաքելաթյանն ու

Նորին Սրբությունը հանգամանորեն անդրարսրձ Վ յ տկան. ինչպես նաևներկայիս մարտահրավերներին'կարնորե1ով թեմական ներկայ Ս ^ ^եպիսկոպոսաց հավաքների պարբերական անցկացումը, ո ր ո ք 1 ^ ագային-եկհղեցական կյանքի կանոնական, ծիսական, վ րչ ԿI • երեույթներիբազմաթիվ այլ հարցերի և կհստակեցնհն Եկեղեցու դիրքորոշու ը

Բ ն ո ր ո շ ո ւ մ ն ե ր ը սաավել ներկա պիտի դարձնեն մեր ժ ո ղ ո վ ի կեղեցին, որի դարավոր հարուստ գանձարանից բաշխվող քրիարո ա հայրենական ավանդները պիտի դառնան հասարակական մեր կյանքի ար ք• կարգի հիմքը ե առաջնորդող ուժը ե զորացնեն ու ամրապնդեն մեր պ ՜տակ մերը»,- ասաց Հայոց Հայրապետը: Հավաքի մասնակիցներին Նորին րբությու ը ներկայացրեց Հայ Եկեղեցու ծառայությունը կրթության, քրիստոնեական դաստ արւս ու թյան, եկեղեցականաց նոր սերնդի պատրաստության, եկեղեցաշինության, սոցիալակա ,

հրատարակչական ե այլ ոլորտներում:Բացման արարողությունից հետո ներկայացուցչական հավաքն սկսեց իր աշիոստա ք

ները: Այնուհետև ստեղծվեցին աշխատանքային չորս խմբեր, որոնք հաջորդ օրն իրենց քննարկումների ընթացքում անդրադարձան Եկեղեցի-հասարակություն, Եկեղեցի-անհատ,

Եկեղեցի-պետություն հարաբերություններին:Քննարկումների ավարտին հավաքի աշխատանքներն ամփոփեց ե ամենքին իր Հա յ

րապետական գնահատանքի խոսքն ուղղեց Սմենայն Հայոց Հայրապետը.«Վերստին փառք ենք աո Աստված բարձրացնում, որ այս առիթը, այս շնորհն ամենքիս

պարգևեց' Մայր Տաճարի օծման 1700-սւմյակի հոբելյանական տարում գտնվելու Մայր Աթոռ Աուրբ Էջմիածնում, որին մեր հայացքը հստած ապրում ենք և գործում, ուր Էւ որ լինենք: Ս. էջմիածնով ոգեշնչվում ենք, Ս. էջմիածնով հստակորեն տեսնում ենք մեր առաքելության ճանապարհը, մեր կյանքի ուղին»,- նշեց Նորին Սրբությունն իր խոսքում: Վեհափառ Հայրապետը նաե անդրադարձավ ապագա ծրագրերին, նմանատիպ հավաքների անհրաժեշտությանը. Եկեղեցու առաջ ծառացած խնդիրներին ու դրանց հաղթահարման ուղիները գտնելուն' հորդորելով հավաքի մասնակիցներին աոավել ջանասիրությամբ ու նվիրումով լծվել մեր Եկեղեցու զորացման ու պայծառացման նվիրական գործին:

Թ-եմական-ներկայացուցչական հավաքի ավարտից հետո եկեղեցականների մեծաշուք թափորով Վեհափառ Հայրապետն առաջնորդվեց Մայր Տաճար, ուր Նորին Մրբության գահակալության չորրորդ տարեդարձի նախատոնակին կատարվեց կիրակնամտի երեկոյան հանդիսավոր ժամերգություն:

20036 Ժ - Ժ Ա ___________________ ԷՋՄԻԱԾԻՆ =

ԹԵ

ՄԱ

ԿԱ

Ն-Ն

ԵՐ

ԿԱ

ՅԱ

ՑՈ

ՒՑ

ՉԱ

ԿԱ

Ն

ՀԱՎ

ԱՔ

Ի

ԸՆ

ԹԱ

ՑՔ

ՈՒ

Մ

ՀԱՆ

ՁՆ

ԱԽ

ՄԲ

ԵՐ

Ի

ԱՇ

ԽԱ

ՏԱՆ

ՔԱ

ՅԻ

Ն

ՔՆ

ՆԱ

ՐԿ

ՄԱ

Ն

ԸՆ

ԹԱ

ՑՔ

ՈՒ

Մ

2003 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ -Ժ Ա 7

Հաջորդ օրը, նոյեմբերի 2-ին, երեկոյան ժամերգությունից հետո. Մայր Տաճարի օծման 1700-ամյակի առիթով Մայր Տաճարում հոգևոր երաժշտության կատարմամբ հանդես եկավ «Հիլիարդ» (ШНап1) համույթը (Դեյվիդ Ջեյմս, Ռոջերս Քովեյ-Քրամփ, Մթիվեև Հարուդ. Գորգոն Տոնս): Այն այսօրվա ճանաչված խմբերից մեկն է, որ հանդես է գալիս թե'եվրոպական հոգևոր երաժշտության և թե'ժամանակակից կոմպոզիտորների կոդմից հատուկ իրենց համար գրված գործերի բարձրարվեստ կատարումներով:

«Հի լի արդի» հայաստանյան համերգների ծրագրի մի զգալի մասը կազմում էին հայ հոգևոր երգերը: У-ХУ դարերի հայ երաժշտության այդ գոհարները համույթի համար խնամքով ընտրել և ներկայացրել էր «Վեմ» ռադիոկայանը՝ այսպիսով նպաստելով հայ հոգևոր երգի միջազգային տարածմանը: Նույն այս նպատակն էր հետապնդում Սաղմոսավանքում այս համույթի կատարմամբ շարականների ձայնագրությունը:

й -ե' նոյեմբերի 1-ին Երեանի ֆիլհարմոնիայում և թե' նոյեմբերի 2-իե Մայր Տաճարում տրված համերգների ծրագրում հայ միջնադարյան երաժշտությունից բացի ընդգրկված էին նաև եվրոպական հոգևոր երաժշտության վաղ շրջանի մեծանուն կոմպոզիտորներ Թոմաս Թսւլիսի (վխճ. 1585 թ.), Ջովաննի Պիեռլոփջի դա Պալեստրինայի (1525-1594 թթ.) Օռլան- Դո Գի Լասոյի (1532-1594 թթ.) ստեղծագործությունները:

Համույթի հայաստանյան համերգների գլխավոր հովանավորն էր Թուֆենկյան ընկերությունը:

Մ այր Տաճարի 1700-ամյակին նվիրված այս համերգը դարձավ նաև վերջիև ակորդր ե- պիսկոպոսաց և թեմական-ներկայացուցչական ժողովների՝յուրօրինակ մի նվեր դաոեւպով նաև Գարեգին Բ Վեհափառ Հայրապետի գահակալության չորրորդ տարեդարձին:

Մ Ա Յ Ր Ա Ռ Ո Ռ Մ. Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի Տ Ե Ղ Ե Կ Ա Տ Վ Ա Կ Ա Ն ՀԱ Մ Ա Կ Ա ՐԳ

•Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. ԳԱՐԵԳ-Իէ Բ ս ս -ь-ьив-ь ՀԱՅՈՅ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԽՈՍ-ՔԸ

Թ - Ե Մ Ա 4 1 Ո , - - Ն Ե Ր Կ Ա Յ ն Յ Ո Ւ Տ Չ Ա Կ Ա ՜Ն Հ Ա Վ - Ա - Ք Ի ^(Մայր Աթոո Սուրբ էջմիածին, 31 հոկտեմբերի)

„ Նախագահ

ճ * * » * * > * * * * * № й ш№

միածնում: Բերում ենք 1700-ամյա Մայր Տաճարում, Իջման Սուրբ Սեղանիձագանքելով Մեր հրավ ՐԻ Կ 1 ՜ ա տ վա ծ ե ձեր սերն ու հավատարմությունը

սաջն. Գոհո,13յան աԴՈթԲ ° 1 ФШПРվկայելու հանդեպ այոց կ ղ ^ ամ իր կաւ1քի շնորհով համախմբվել ենք

■ Т Г Ж Ж Й Д Я и Հ— ՝ " Г Г Гյան Ազգային ժողովի Նախագահ Տիար Արթուր Բաղդասարյանի և Հայաստանի Հանրապետության Վարչապետ Տիար Անդրանիկ Մարգարյանի մաղթելով, որ Աստված զորա- եհց ւինի իրենց ե պարգևի արգասավոր ծառայության մեր Հայրենիքին ու ժողովրդին.

^բայրական^փրո^Մեր ողջույնն ենք հղում Ն.Մ.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա Մեծի Տանն Կիլիկիո Կաթողիկոսին. Երուսաղեմի հայոց Պատրիարք Ամենապատիվ Տ. Թորգոմ արքեպիսկոպոս Մանուկյանին. Կոստանդնուպոլսի հայոց Պատրիարք Ամենապատիվ Տ. Մեսրոպ արքեպիսկոպոս Մութաֆյանին և հայցում Բարձրյալի Ամենախնամ Աջի օրհնությունն ու պահպանությունը Նվիրապետական մեր Աթոռների Գահակալներին ե ուխտյալ միաԲա-

նությանց:Այս առիթով վերստին Մեր գնահատանքն ենք բերում մեր Եկեղեցու հոգեորսւկան ու

աշխարհական նվիրյալ այն զավակներին, որոնց ազնիվ ջանքերով մեծահանդես շուքով կազմակերպվեցին Հայաստանում քրիստոնեության պետական կրոն հռչակման ե Մայր Տաճարի հոբելյանական տոնակատարությունները, ինչպես նաև՝ Թեմական-ներկայա- ցուցչակաև այս հավաքի նախապատրաստական աշխատանքները իրականացնողներին: Մեր գնահատանքն ենք բերում մեր Եկեղեցու մեծագնիվ բարերարներին, որոնց հովանավորությամբ ե իշխանական նվիրատվություններով կյանքի կոչվեցին հոբելյաններին նվիրված ծրագրերն ու նախաձեռնությունները և կառուցվեց տոնակատարությունների պսակը հանդիսացող Երևաևի Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ Մայր Եկեղեցին:

Այս պահին արժանին արժանավորաց մատուցելու գիտակցությամբ ու զգացումով, աղոթքով հիշենք երջանկահիշատակ Մեր նախորդներին' վազգեն Ա և Գարեգին Ա Հայ-

2003 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ -ԺԱ 9

րապետներին, ովքեր երազն ունեցան համազգային միասնությամբ տոնախմրեյու Հայոց Մեծ Դարձի 1700-ամյան և ամեն ջանք ներգրեցին, որպեսզի տոնակատարություններ մեր կյանքում հավատքի կենդանությամբ վերածվեն հոգևոր պայծաոակերպությաե:

Գոհության աղոթք ենք բարձրացնում Երկնավորին, որ աստվածային առաջնորդությունն I. պարգևում մեր Սուրբ Եկեղեցուն, զորացնում հավատքով ու տհպականով Նվիրապետական Աթոռների Գահակալներին, թեմսւկւպ Առաջնորդներին, ողջ հոգնոր դասը, եկե- դեցական վստչությանց անդամներին, ովքեր սիրո ու նվիրումի մեջ եախաևձախևղիր՜ ի- րենց ծառայությունն եե բերում հավատավոր մեր ժողովրդին: Նույն սերն ու նվիրումը, նույն նախանձախնդրությունն է այսօր հավաքե| մեգ ամենայն հայոց Մայր Աթոռում:

Ունենք անցյալից ժառանգած դժվարություններ ու խնդիրներ: Հատկապես վերջին մեկ ու կես հարյուրամյակի աեցուդարձերը, մեր ժողովրդի կրած բազմաթիվ եևդություններր. հղեռեի ոճիրը, աթեիզմի պարտադրանքը խաթարեցին ավանդական կստզերր մեր Եկեղեցու, խափանվեց բնականոն ընթացքն ու առաջընթացը եկեղեցական մեր կյանքի: Մեծ ջանքերի գնով, մաքառումով ու անձնազոհությամբ Հայոց Եկեղեցին դիմագրավեց իրեն բաժին ընկած փորձությունները, իր թների ներքո հավաքեց տարագրյալ ժողովրդին, հույսը Աստված պահպաեեց, զորացրեց իր Միածնսւէջ Մայր Աթոռը, որպեսզի նրանով զորաց- յա լ շարունակի իր սրբազան առաքելությունը:

Այսօր կանգնած ենք ներկա դարի բերած փոփոխությունների ու առաջադրած պահանջների առջև: Մի կողմից ազատորեն զործե|ու եոր հնարավորություններ ու ասպարեզներ են բացվել ագգայիև-եկեղեցակաե մեր կյանքում, իրավիճակներ վերանայեի ու կարգա վորեի առիթեեր, մյուս կողմից ժամանակի նոր դրսևորումներում և ընթացքներում առկա են երևույթներ, որ սպաոևամ են աղավադե| քրիստոնեակաե ու ազգային մեր նկարագիրը, մեր արժեքները, մեր դարավոր ավանդույթները:

Երեկ, այսօր և հավիտյան, միշտ նույնն է առաքելությունը Հայաստանյայց Սուրբ Եկեղեցու՜ ուսուցանել Ավետարանը մեր ժողովրդին, հայրենական ավանդներիե հավատարիմ պահե| աշխարհասփյուռ հայությանը, որ միշտ տեսնի հայրեեի իր հողում կատարված հրաշքը' էջքը Քրիստոսի և ապրի Աստծո հետ ու Աստծո օրհնության ներքո:

Մեր Եկեղեցին այս առաքելությունը հավատարմորեն իրականացրեւ է իր սկգրնավոր- ման օրից, ն' այն ժամանակներում, երբ կանգուն է եղել հայկական պետականությունը, և' այն ժամանակներում, երբ միայևակ է մնացել մեր ժողովրդի պատսախանատվաթյունր կրելու ծանր բեռի ներքո: Միշտ չէ, որ նույնն են եղել իրավիճակները, միշտ չէ, որ նույնն են եղել մեր Եկեղեցու հնարավորությունները: Փսւռք Տիրոջ, վերստին անկախ պետության է Հայաստանը, և Մայր Աթոռը Հայաստանյայց Եկեղեցու ազատ է գործելու, հոգևոր կյաևքր զորացնելու և իր հովանա ներքո խնդությամբ ընդունելու աշխարհասփյուռ իր զավակներին:

Հայաստանում քրիստոնեության պետական կրոն հռչակման 1700-ամյսւկի տոնակատարություններով է [ուսավորված ազգային-եկեղեցական մեր կյանքը: Այս տարի Մայր Տաճարի և Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու «Մատյան Ողբերգության» անմահ Աղոթագրքի հոբելյաններն են հավատաշեն առաջնորդում մեր ուղին: Հոբելյանական լույսերի ներքո ա-

ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2003

Այսօր Հայ Եկեղեցու «ա ա ^ա յի! խ ո ն ե ր ի ց մէկը շարասակամ Է Л.ա, .աԱՈԱա

“ г ^յուրաքանչյուր հոդված հիմնավորվելու ու լուսաբանվելու Է Հայ Եկեղեցո. ավանղակա կանոններով ե կամ ներկա ժամանակի պահանջներից բխող անհրաժեշտությամբ. Առաջիկա տարի Մեր հիմնական խնդիրը պիտի լինի Կանոնադրության ե հավելվածի ամբողջացումը: Այդ նպատակով խորհրդակցություններ ենք ունեցել խնդրին գիտակ ր ՜կ Դ ցա- կանների, ինչպես նան' Երևանի Պետական Համալսարանի ն Ազգային Ակադեմիայի մի շարք գիտնականների հետ, ովքեր և ընդգրկվելու են աշխատանքային խմբ|ւ կազմում: Կանոնադրության և հավնլվածի ավարտված աշխատանքը քննության կառնվի եկեղեցական համապատասխան մարմիններում և դրական կարծիքից հետո հաստատման կդրվի Ազզա-

յին-Եկեղեցական ժողովում:Արդեն մեկ հարյուրամյակ եկեղեցական մեր կյանքում առկախ Է բարենորոգությունների

խնդիրը, որ, բարձրացվելով մի շարք անգամներ, ժամանակի հանգամանքներով թելադրված' մնացել Է անավարտ: Կուտակված խնդիրներին այսօր հավելվում են նոր ծագող հարցեր, որոնք պահանջում են հրատապ արձագանքներ: Այս իմաստով 0-եմական-ներ- կայացուցչական այսօրինակ հանդիպումների պարբերական անցկացումը, ինչպես նան Ե- պիսկոպոսաց հավաքների հրավիրումը Մայր Աթոռում Էական Է և անհրաժեշտ: Պատասխանների են սպասում ազգային-եկեղեցական կյանքի կանոնական, ծիսական, վարչական, բարոյա-կրթական ու տնտեսական և բազմաթիվ այլ կարևոր խնդիրներ: Այսպես' քրիստոնեական դաստիարակության, սրբադասման, խորհրդապաշտությանց կարգի, ծիսական լեզվի, եկեղեցական կառույցների ձևավորման ն վերակազմակերպման, եկեղեցապատկան կալվածքների գույքագրման և այլն: Եպիսկոպոսաց հավաքների պարբերական գումարումը հնարավոր պիտի դարձնի նաև մեր Եկեղեցու դիրքորոշումեերը հստակեցնելու նորընթաց երնույթների շուրջ, ինչպես, օրինակ, կլոնավորումը, մարդկային օրգանների փոխպատվաստում^ սեռերի վտփոխումը, համասեռ ամուսնությունները և այլն: Մեր դիրքորոշումներն առավել ներկա պիտի դարձնեն մեր ժողովրդի կյանքում մեր Եկեղեցին, որի դարավոր հարուստ գանձարանից բաշխվող քրիստոնեական արժեքներն ու հայրենական ավանդները պիտի դառնան հասարակական մեր կյանքի արժեքային համակարգի հիմքը և առաջնորդող ուժը ե զորացնեն ու ամրապնդեն մեր պետականության հիմերը:

Այսօր ուրախ ենք արձանագրելու, որ մեր պետության կողմից արժեվորվում Է Հայ Եկեղեցու’ պատմությամբ վկայված մեծ առաքելությունը մեր ժողովրդի կյանքում: Պետության հետ Եկեղեցու բնականոն ու առաջագնաց հարաբերությունների արտահայտություն պետք Է նկատել մեր կողմից բարձրացված հարցերի նկատմամբ բարյացակամ ընդառաջումները, ինչպես նաև' պատրաստակամությունը Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությամբ ճանաչելու և ամրագրելու Հայ Եկեղեցու պատմական բացառիկ առաքելությու-

10 Ժ-ԺԱ


եր հայ Ժողովրդի կյանքում: Արդարև. աոաքեւահաստատ Հայ Եկեղեցիե. ոտ հոգին Լ. պատմությանն ու ժառանգությունը հայի- հայոց պետության օրենսդրությամբ համարժեքո- րևն ներկայացված պիտի |ինի իբրև համազգային հոգևոր հաստատություն:

Հայաստանի անկախության առաջին իսկ օրից Մնր Եկեղեցին զորավիգ է Աղել հայոց պետությանը, ե տեղին է հիշել, որ Հայաստանի Հաևրապետությաև Ազգային Հերոսի կոչումը առաջինը շնորհվեց երջանկահիշատակ Վագգեն Ա Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսին: Հայրենիքին ու ժողովրդին ծառայելու պատասխանատվության ու պարտքի զգացումով երանաշնորհ Մեր նախորդ երկու Հայրապետերը նվիրյալները եղան «Հայաստան» Համահայկական Հիմնադրամի առաքելության' կանգնած Հանրապետության Նախագահի հետ հիմնադրամի հաստատման ակունքներում: Կարևորելով հիմնադրամի դերակատարությու- նՐ աԳ4ային-Ա|ետական մեր կյանքում և միշտ լինելով հայոց պետության ամրության ու հզորության նախանձախնդիր պաշտպանը, այսօր ևս մեր Եկեղեցին իր բոլոր կառույցներով պիտի շարունակի սատարել մեր պետության հայրեևաշեն ծրագրերին, ազատ Արցախին ու մեր հաղթական բանակին: Սերտ համագործակցության այղ ոգին պիտի դրսևորվի եկեղեցական ու պետական բոլոր կառույցների հարաբերություններում ինչպես Հայրենիքում, այնպես և Սփյուռքում, քանզի Հայոց պետության ու Հայ Եկեղեցու միասնականությանը շենություն է, կյանք և հարատևություն Հայրենիքին և ազգիս հայոց:

Մեր Եկեղեցու զորացման կարևոր գործոն է Սմենայն Հայոց Հայրապետության և Նվիրապետական Աթոռների ու եկեղեցական բոլոր կառույցների համակարգված գործունեությունը: Միշտ կարևորել ենք ջերմ հարաբերությունները Նվիրապետական մեր Աթոռների ու թեմերի միջև: Բնական ու հարազատ այղ հարաբերությունների կարևորագույև արտահայտություններից են արդյունավետ համագործակցությունը, հաճախակի փոխայցելաթյուևնե- րը, տեղեկատվության ժամանակին և լիարժեք փոխանակումը, որն այսօր առավելագույնս հնարավոր է դարձել հեոահադորդակցային կապի միջոցներով: Այսուհանդերձ, տեղ են գտել և տարակարծություններ ու թյուրըմբռնողություններ, նաև՛ լարվածություն Մեծի Տանն Կիլիկիո Կաթողիկոսության կողմից Կանադայում հակականոնական թեմ հռչակելու առիթով: Ներկա աշխարհաքսպաքական բարդ իրավիճակում, երբ ազգովին լծված ենք հայրենի պետականության ամրապնդման նվիրական գործին, պարտք ի վերա մեր կա ւս- ռսւջնորդվել հայոց միաբանությունը չվտանգելու, մեր ժողովրդին նոր հուզումներից հեռու պահելու համակ պատասխանատվության գիտակցությամբ:

Այսօր, երբ Հայաստանի անկախությամբ իրողություն են դարձել մեր ժողովրդի դարերով փայփայած երազները, և առաջ են եկել նոր իրավիճակներ, հավատում ենք, որ պիտի հաղթահարվեն 1956 թ. երկփեղկումից ի վեր մեր Եկեղեցում առկա խնդիրները: Երանաշնորհ վա գգեն Ա Սմենայն Հայոց ն Գարեգին Բ Մեծի Տանն Կիյիկիո (ապա՛ Ամենայն Հայոց) Կաթողիկոսներն այս ուղղությամբ բավական աշխատանք են իրականացրե) և արդյունքներ արձանագրել: Մնում Լ մեզ Արամ Ա Մեծի Տանն Կխիկիո Կաթողիկոսի հետ նույն ոգով շարունակել և բարի ավարտի հասցնել անավարտ գործընթացը: Նհրեկեդեցա- կան մեր կյանքում կանոնականության վնրականգնումով առավել պիտի բազմապատկվի մեր Եկեղեցու ուժը, հնարավորությունները, մեր Եկեղեցու հեղինակությունը:

200312 Ժ-ԺԱ

Հայ Եկեղեցու գործունեության Ը^>աՐսա^ Ա ° ^^^Гициор կա1ս|նա&կան և համայնքային կյանքի լավագույնս Կա* “ V * ծսաայոլթյամբ ու ջանադիր կարևոր խնդիրներից է: Թ-հմակւպ մեր ^ անհրաժհշտությունն աոկագործունեությամբ հանգեր, 1 ^ ^ ր ի գերակշիո — է ինչպես Հայրենիքում, այնպես և Սփյո ք ■ ՎՐ մ է Հայրապետականտասնամյակներ շարունակ եկեղեցական մեր կ յ ա , '֊ Պատվիրակությունների գրությամբ. Եվրոպայի այլ գ ո յ ո , թ յ ո ւ ն չունեն հսւմայնք-ապրում. տակավին կազմակերպված չէ եկեղեցական կյա քը. Գ ա_

СЬ„ Ա ^ հ . , ^ հուԱւվներ: « Ա < * 0Ոի Аվորվում նոր համայնքներ, սակայն նույնն է պարագան ^ ս ս ա տ ա ւ ֊Ի ■ Рհայոց թեմի իշխանության ներքո համախմբված նախկին Խոր ՐԳլ օհնՎսւծքորում. ինչպես նաև֊ Հայաստանում և Արցախում, ուր եկեղեցական աոույցԻ շինվածքը

կազմող համայնքները քայքայվեցին ու փլվեցին խորհրդային ^ մ“ նակ^ .ածՀայրենիքում պահպանված եկեղեցիների մեծ մասը խոնարհված են նոր

Բնակավայրերը, կամ քաղաքների նոր թաղամասերը, բնականաբար, չունեն ճիշտ է, մեր ժողովուրդը վերադառնում է դեպի իր արմատները, իր հայրերի սուրբ հավա յ - քը հաճախում է եկեղեցիներ, ավելանում են մկրտությունները, մեծահասակներ ու երիտասարդներ հետաքրքրվում են հոգևոր գրականությամբ ու հաղորդումներով, սակայն Լ բացը քրիստոնեական ճանաչողության, մեր Եկեղեցու պատմության, դավանաբանությա ու ծեսի իմացության մեջ: Հոգևոր ճանաչողության նման պարապության պայմաններում և մեր ժողովրդի նյութական անապահով վիճակից օգտվելով գործում են աղանդները, և հաճախ ենք տեսնում նրանց քարոզչության ցավափ հետևանքները: Գտնվեցին մայրեր, որ արգելեցին ներարկում կատարել իրենց մահամերձ զավակին, եղան անձնասպանության դեպքեր, ընտանիքներում բաժանություեներ: Չափազանց մեծ դժգոհության տեղիք են տալիս զինվորական ծառայությունից խուսափելու հաճախացող դեպքերը, երբ երիտասարդները նախընտրում են բանտ ընկնել, բայց ոչ՝ գնալ ծառայության: Աղանդների օտարամուտ, մեր ժողովրդի նկարագրին ու արժեքներին անհարազատ ու անհարիր գաղափարները Հայաստանից արտագաղթողների հետ թափանցում են նաև Ափյուռքի հայ իրականութ

յան:Ինչպես Սփյուռքում, այնպես և Հայրենիքում մեր Եկեղեցին ապահով ու կենսունակ կլի

նի հավատավոր և հավատարիմ ժողովրդով, իր հոգևոր հովիվներով, ովքեր քաջ գործով և քաջ խոսքով շարունակ կվերապրեցնեն հավատը հայորղյաց հոգիներում: Ուսյալ, հավատավոր ու ծառայասեր եկեղեցականն է, որ կարող է համախմբեք ժողովրդին ու պահել Եկեղեցու շուրջ, որ կարող է առաջնորդ լինել ժողովրդին:

Ներկայիս թեև շուրջ երկու և կես հազար հոգևոր սպասավորների կարիքն ունենք, սակայն հոգևորականների զգալի այս պակասը երբեք չպետք է պատճառ դառնա հրաժարվելու հիշյալ չափանիշերից ու պահանջներից: Սայր Աթոռիս հոգևոր կրթական հաստատություններում այսօր սովորում են շուրջ 300 ուսանողներ: Մեկ տարուց ի վեր գործում .է նաև քահանայից լսարանը, ուր սովորում հն բարձրագույն կրթություն ունեցող անձինք: Նախա- պատվությունր տրվում է Հայաստանի մարգերում բնակվողներին, որպեսզի դասընթացն

ԷՋՄԻԱԾԻՆ


ավստտհ|ուց հետո ծառայության կոչվեն իրենց թեմերում: Մեր զւսհակւպաթյան տարիներին ձեռնաղրվեւ են 63 քահանաներ՜ կուսակրոն և ամուսնացյալ: Ուրախություն է Մեզ համար ծանուցել, որ այսուհետ յուրաքանչյուր տարի շուրջ 40 նորրնծաներ կզսւն լրացնելու ևկեդեցականաց մեր շարքերր:

Առանձնաբար կարևորում ենք, որ ձեռնադրվող հոգնորակւսնները փնեն շրջանավարտ- ներ Հ այ Եկեղեցու հոզնոր կրթական հաստատությունների՛ Մայր Աթոո Սուրբ էջմիածնի, Նվիրապետական մեր Աթոռների և ԱՄՆ Արևելյան թեմի: Արնելյւսն թեմի Սուրբ Ներսես Ընծայարանի ուսանողները, ովքեր հիմնականում ծնվել են Ամերիկայում և կատարյսւ| չեն տիրապետում հայերենին, հարկ է, որ առնվազն մեկ տարի իրենց հայագիտական կրթութ- յունր խորացնեն մեր հոգնոր կրթական հաստսպտւթյանց վանական հայաշունչ ու աղոթւս֊ րույր հարկերից ներս: Հայ եկեղեցականի հայերենի տկար իմացությունը դժվարություններ I: ստեղծում ոչ միայն ծիսաարւսրողական պարտականությունների կատարման րնթսւց- քում, ւսյ|ն վտանգում 1. մեր Եկեղեցու հայապսւհպաեության ւսռաքե|ությունը:

Որպես կստնոր ձեռքբերում հիշենք, որ Գնորգյւսն Հոգնոր ճեմստանր Հայաստանի Կառավարության կողմից ճանաչվել I: բարձրագույն ուսումնական հաստատություն, ե այսօր աշխատանքներ են տարվում Մայր Աթոռիս կրթական բոլոր հաստատությունների ուսումնական ծրագրերի եույնականացման և ուսումնական գործընթացի բստե|ավման ուղղությամբ: Եկեղհցագիտական առարկաների դասավանդության ներկա անբավարար վի- ճւսկր պիտի բարվոքվի ւսյսօր ստտերկրի տարրեր հոգնոր-կրթական հաստատություններում աստվածաբանական իրենց կրթաթյունը կատարելագործող 30 ճեմարանավարտների Մայր Աթոռ վերադարձով: Բարձր գնահատելով մեր թեմակալ Առաջնորդների՛ ստտերկ- րում երիտասարդ մեր միաբանների ուսումնառությանր բերած աջակցությունր, վերստին դիմում ենք նախանձախնդրության հանդես բերելու այս անչափ կարևոր գործում, որպեսզի գիտեւիքի, ճանաչողության ա վարձաոության իրենց պաշարով երիտասարդ մեր միաբանները կարոդ լինեն իրենց շոշափեփ եերղրումր բևրե| մեր Եկեղեցու անդաստանում, հսւյ- որղյսւց հավատքի կերտման, քրիստոնեական կրթության ու դաստիարակության գործում:

Գոհություն Աստծո, ուսումնական այս տարվանից Հայ Եկեղեցու ն Հայաստանի Կառավարության միջն ստորագրված հւսմաձայնագրի հիման վրա հանրակրթական դպրոցներում դասավանդվում Է «Հայ Եկեղեցու պատմություն» առարկան: Գիտության ն Կրթության նախարարության հետ համատեղ կազմված հանձնախմբի կողմից արդեն իսկ պատրաստվել են 4-րդից 8-րղ դասարանների դասագրքերը ե ուսուցիչների համար մեթոդական ձեռնարկներ: Դասագրքերը տրամադրելի պիտի դարձնենք Մփյուռքի մեր գաղթօջախներին' անհրաժեշտության դեպքում թարգմանելով ն պատշաճեցնելով տվյալ գաղութի պահանջներին: Մեր ձգտումն ու ջանքն է, որ Հայրենիքի և Սփյուռքի դպրոցներում ու վարժարաններում հայ երեխաներն ու երիտասարդները ճանաչեն հայրերի հւսվատքր, մեր Եկեղեցին, մեր մշակույթը, ավանդներն ու բարոյական արժեքներր ն տերը փնեն հսւյրեեի ժառանգության: Դպրոցներում է մեր ապագան: Միշտ պիտի հոգսդ դպրոցների ա վարժարանների գործունեության զորացման մասին, հաճախակի կազմակերպել երիտասարդական ուխտագնացություններ հայրենական սրբավայրեր և Սուրբ էջմիածին, որպեսզի մեր զավակները կրթվեն հայեցի ու քրիստոնեական ոգով:

ԷՋՄԻԱԾԻՆ2003

14 Ժ ֊Ժ ՜Ա _______ ____ _________

ի ա ո » » Щ В Д ^ 3 “ ™ ա ՐԱ№ 4>արի Ь»Р Հայորաաց Տ№ ր րացվեցին ^ш Ьш алр Լ դպրոցները ե Հա™ 9 » № ա& այԱ տնեւտ(մ հրեխանհրը հաճախում եե ար-

էջմի1ԱծԻ « ն ^ ր ա ժ շ ^ յա ն . գեղանկարչության, մարմնամարզաթյան. կրկեսի ե հեսւրագործության, ր մասնակցելով քրիստոնեական դաստիարակս,р-այ, տարբեր խմբակ ր մի հւպևոր ս14ասավորություն Է իրականացվում եյան դասընթացն րի. Ր2Ի Հայոց բանակում: Բանակի հոգեոր Աոաջնոր-քրիստոնեական пш тдш и եկեեականննր- քահանա ե սարկավագ, ծաոայաթ-

1 ' Г » Է " վո,մնաև բանտերում և հիվանդանոցներում, ինչպես ե' խուլ ու համրերի համար: ԵրԻփասա№ ների քրիստոնեական կրթության ու դաստիարակության ասպարեզում արդեն ° Ч М Ш « իր ավանդն է Բ ե րում Երեանի Պետական Համալսարանի Աստվածաբանության ֆակողւրե- Լ Քրիստոնեական ճանաչողության, Հայ Եկեղեցու պատմության, դավանաբանության ու ծեսի մասին գիտելիքների մատուցման ուղղությամբ Էական դերակատարություն ու ի մեր հոգևորականների համատեղ աշխատանքը «Շողակաթ» հեռուստաստուդիայի Ազգային ռադիոյի հետ: Այս ամենով Եկեղեցին վերստին մերձենում Է ժողովրդին, ^ ս ո վ ո ր վում Է հավատը հայորդիների, և կյանք եե մտնում, ապրելակերպ դաոնում ազգայիև-եկե-

ղեցական տոներն ու սովորությունները:Քրիստոնեական քարոզչության շրջագծում առանձնակի կստևորություև ունի Մայր Ա-

թոռ Սուրբ Էջմիածնի հրատարակչական գործունեությունը: Հրատարակվել են եկեղեցա- գիտական ու հայագիտական արժեքավոր ուսումնասիրություններ, որոնց շարքում մասնավորաբար կցանկանայինք առանձնացնել Մաղաքիա Պատրիարք Օրմանյանի «Ազզապա- տում»-ը, Պողոս Ադրիանապոլսեցու «Խրատի 0-անզստան»-ի արևելահայերենը, «Քրիստոնյա Հայաստան» հանրագիտարանը, «Ընտրանի հայ եկեղեցական մատենագրության», «Սուրբ Էջմիածինը հայ մատենագրությունում», «Արդի իրավունքի քրիստոնեական հիմունքները» աշխատությունները, հայ մեկնողական գրականության 60 հատորյա մատենաշարի լույս ընծայված հատորները, պատրաստվում են Մելիք-Թանգյւսնի «Հայ եկեղեցական իրավունքը»' լրացված հետագա իրավական փաստաթղթերով, Արշակ Տեր-Միքել- յանի «Հայաստանեայց Սուրբ Եկեղեցւոյ քրիստոնեականը» գրքերի վերահրատարակությունները: Տիրան արքեպս. Ներսոյաեի ժառանգությունը ներկայացնող ուսումնասիրության ն այ[ գրքերի հրատարակություններ: Մեր Եկեղեցու քարոզչությունն ընդարձակվում Է նաե շնորհիվ հայաստանյան և Սվւյուռքի թեմերում հրատարակվող բազմաթիվ պարբերականների ու ստանձին հրապարակումների, որոնք միաժամանակ ներկայացնում և ճանաչելի են դարձնում Հայ Եկեղեցին իր անցյալով ու առօրյա կյանքով: Այս բոլոր ձեռքբերումները ի- րական են շնորհիվ նվիրումի ու ջանքերի մեր թեմակալ Առաջնորդների, մեր բպոր հոգևորականների, որոնց բերում ենք Հայրապետական Մեր սերը և գնահատանքը:

Հայ Եկեղեցու և Հայրապետիս համար տարիների հիմնական մտահոգություն պիտի շարունակի մնալ եկեղեցաշինությունը, հարյուրավոր պատմական վանքերի ու եկեղեցիների նորոգությունը և նորերի կառուցումը:


2001 թ. Հայաստանի Կառավարության կողմից եկեղեցուն են վերադարձվել շուրջ 150 վանքեր ու եկեղեցիներ, եկեղեցապատկան կալվածներ: Վերջին տարիներին սփյուռքահայ մեր բարերարների, նաե հայրենաբնակ հւսյորղյաց ազնիվ նվիրատվություններով վերանորոգվի են խոնարհված մի շարք եկեղեցիներ, կից շինություններ, կառուցվել եե նոր եկեղեցիներ: Կառուցումների հպանցիկ թվարկումն անգամ պիտի տա այն րնդարձակ քարտեզագրությունը, որ ընդգրկում Է Հայաստանն ու Արցախը՛ նշանավոր վանքերով ու ավեփ քան 35 նորակառույց եկեղեցիներով: Այսպես' վերանորոգվե| են Սաղմոսավւսնքր. Կեչսւ- ռիսի վանական հւսմափրը, Ամարասի վանքը. Մուղնու Սուրբ Գնորգ, Ապարանի Սուրբ Խաչ. Քւսշաթաղի Սուրբ Խաչ եկեղեցիները, նոր եկեղեցիներ են օծվե| Երևանում, Գյում- րիում. Սպիտակում, Ներքին Դվինում, Մասիսամ. Վայքում, Մւպիշկայում, Վանաձորում. Կապանում և այլուր, որոևց շարքում' Երևաևի Մուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ Մայր եկեղեցին: Այս առիթով Մեր մասնավոր գնահատանքն ենք բերում Եկեղեցուս մեծ բարերարներ Տիկին Լոփզ Մանակյւսն-Սիմոնին, Տիարք և Տիկնայք Նազար և Արտեմիս Նազարյաններին. Վւսչե ե Թւսմար Մանուկյաններին, Մարգիս և Բաբի Հակոբյաններին, Սարգիս ն Ռութ Բեղնյսւններին, Գառնիկ ն Անի Յակուբյաններին, Գեորզ և Սիրվարդ Հովևանյաններին. Նորսւյր և Լինղսւ Գնորզյաններին, Տիարք Ռիչստդ Մանուկյանին, էդուարդո էռնեկյանին, ■Քրրք -Քրրքորյանին, Ջորջ ն Հովհաննես Քյուրքչյան եղբայրներին, |ուսահոզի Սարգիս Գարրիելյանին, իր ազնիվ տիկնոջն ու զավակին. Հայ Բարեգործական Ընղհանուր Միաթ- յսւնր. «Գւպուստ Կյուլպենկյան» հիմնադրամին և Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիածնի սւզնվա- սԻՐտ մյ ո,ս РП1ПП բարերարներին: Ю-եև ծավալուն աշխատանքներ են կատարվել, սակայն այս ուղղությամբ դեռևս շատ անեփքներ կան, որոնք մեծ ջանքեր պիտի պահանջեն: Պիտի խոստովանենք, որ Հայ Եկեղեցին իր ներկա հնարավորություններով անկարող է իրականացնել նորոզությաններր վերադարձված 150 պատմական վանքերի ու եկեղեցիների: Պետական հոգածությամբ ու հովանավորությամբ միայն և մեր բարերարների ազնիվ օժանդակությամբ հնարավոր պիտի լինի վերանորոգված և իրենց առաքեւության մեջ վերականգնված տեսնել մեր խոնարհված վանքերը, ոտ պիտի հաստատվեն միաբանությաններ ու վերականգնվի վանական կյանքը: Ուրախ ենք ասելու, որ երեք տարի է, ինչ Սուրբ Հռիփ- սիմե վանքում աստում են միանձնուհիներ: Ապագային միանձնուհիների շարքերը համա- լրվելու դեպքում մեր վանքերից մեկում կհաստատվի կուսանոց՜ իր աղոթական ու ծառայական լիարժեք կյանքով:

Եկեղեցաշինությունը տեղ ունի և իրական է նաե Սփյուռքում: Եկեղեցիներ են կառուցվել Ռուսաստանի Դաշնությունում, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում, ինչպես նաև՜ Եվրոպայի տարբեր երկրներում: Մասնավորաբար նշենք հայկական եկեղեցիների վերաբացումը Սւսնկտ Պետերբոտգում (ՌԴ), Լվովում (Ուկրաինա), Լոնդոնում, Տւպինում (էստոնիա). նոր եկեղեցիների կառուցումը Մետրո Վեստում, Աեեթ Պոլ Մինիսոթայում (ԱՄՆ), Կրասնոյարսկում, Վոլգոգրադում, Վսեվոլոժսկում, Սամարայում, Կիրովում, վլադիվոստո- կում, Աստրախանում (ՌԴ), Օդեսայում (Ուկրաինա), Ալմելոյում (Հոլանդիա), ընթացքի մեջ է նոր եկեղեցու շինարարությունը Մոսկվայում: Այնուամենայնիվ, ներկայացվածր մասն Ւ. այն գործի, որը դեռ պետք I: ավարտել' նպատակ ունենալով, որ մեր բոլոր բնակավայրերը, քաղաքների թաղամասերը. Սփյուռքում գտնվող հայկական համայնքներն ունենան իրենց

16 Ժ-ԺԱԷՋՄԻԱԾԻՆ

2003

աղոթքի տները ե հնարավոր լինի լիարժեք М հայորւփն պիտի կրթվի հայրեեա- օրհնության ներքո, համայնքային կյայ>Ի9 աոաբիեություեեերը. որ մեր ժո-

կան ավանդներով, սիրի մայրենյ լ Յ ք ^ ա Տ ա Լ մասը, հայ ընտանիքի հիմքը: Այսպես

« . и * * № ^

т հաճախ հհ, տ կ ա հ ա մ հայությունից ч ш р ф И » ^ցապատկահ կալվածների կորաարեերի մասիս, 4 » ն 8 կա խ լ. Փ

Վ„,մ. երրեմհ յաղատակաե հ ա ն գ ա մ ա ն ք ն ե ր ո վ 7 Ոի-ոում անհրաժեշտ փաստաթղթերը կալվածագրերը չո աաոաօաւում-նաե- Ծա ոսաայն Արևելքի և աֆրիկյան գաղթօջախների որոշ կալվածների պարագայաս.Որպեսզի Եկեղեցին չկանգնի նման իրավիճակների առջև, այլ ընդհակառակը միշտ կարողանա տնօրինել իր ունեցվածքը, հարկ Է. որ թեմերի կողմից, եթե չկա աւ պա 'աոանձին գրքույկով հրապարակվեն եկեղեցապատկան բոլոր կալվածների Ի Ր ^ Կ փաստաթղթերը, և Մայր Աթոռում ստեղծվի արխիվ եկեղեցապատկան կալվածքների վերա բերյա լ'շա րունա կա բա ր լրա ցվելով ամենամյա փոփոխություններով:

Հայրապետիս համար տարիների մտահոգություն պիտի փնեն նաև Մայր Աթոռիս վարչակազմակերպական ու տնտեսական բարեփոխումները և շինարարական ծրագրերը: Լավատես ենք. որ Աստծո օգնականությամբ և հոգևորական մեր ղասի ու աշխարհական զավակների աջակցությամբ կարող պիտի լինենք արդյունքների առաջնորդել ծրազրյւսլ մեր գործունեությունը- ի պայծառություն Հայաստանյայց Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղե

ցու:Այսօր կարիքն ունենք զորացնելու Հայ Եկեղեցու ավանդական գործունեությունը սո

ցիալական ոլորտում, որը մերձավորին օգնելու մեր Տիրոջ պատվիրանի իրագործումն Է մեր

կւանքում:Արդեն մի քանի տարի Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի հովանու ներքո Հայաստանի տար

բեր քաղաքներում գործում են բարեգործական ճաշարաններ, ամենամսյա օգնություններ են տրամադրվում ծնողազուրկ երեխաներին, նաև պարբերաբար դրամական օգնություններ- դիմող կարիքավորներին: «Հոսպիս» ծրագրի շրջագծում իրականացվում Է հիվանդների խնամատարություն, բարեգործական ձեռնարկներ Է իրականացնում նաև «Սուրբ Ներսես Մեծ» հիվանդանոցը: Մայր Աթոռի հետ համագործակցաբար բարեգործական ծրագրեր Է իրականացնում Եկեղեցիների Համաշխարհային Խորհրդի Կլոր Սեղանը և վարկային ծրագրեր՜ «Էկլոֆ»-ի գրասենյակը՛ աջակցելով Հայաստանում և Արցախում տնտեսության ու ընկերային կյանքի առաջընթացին:

Սիջեկեդեցակաև հարաբերություններում միշտ ջանացեւ ենք ամուր պահե| եղբայրության ու գործակցության ոգին քույր Եկեղեցիների հետ, որի վկայություններից են նաև ներկայացուցչական պատվիրակությունների բազմաթիվ փոխայցելություևևերը, իրակաեաց-


վսւծ համատեղ ծրագրերր, կրթական հաստատություններում ուսանողների փոխանակումը: Գոհունակությամբ ենք ցանկանում ընդգծել, որ Հայաստանում քրիստոնեության պետական կրոն հռչակման 1700-ամյակի կապակցությամբ Սուրբ էջմիածնում մեզ ուրախակից եղան շուրջ 25 քրիստոնեական Եկեղեցիների պետեր ու ներկայացուցիչներ: Մենք նույնպես այցելաթյուններ կատարեցինք քույր Եկեղեցիների պետերին Մոսկվայում, Վա- տիկանում, й-բիլիսիում, Բուխարեստում, Աղիս Աբեբայում, Կահիրեում' հավաստելով մեր եղբայրությունը ն գործակցելու պատրաստակամությունը: Հայ Եկեղեցին շարունակում է իր մասնակցությունը բերել Եկեղեցիների Համաշխարհային Խորհրդի գործունեությանը՛ հանուն աշխարհում խաղաղության ամրապնդման, հոգևոր արժեքների կարևորման, ժողո- վուրդների բարի կամքի ու համագործակցության գորացման:

Այս բոլոր ձեռքբերումները, Գերաշնորհ և Հոգեշնորհ սիրելի Հայրեր և թեմական ներկայացուցիչներ, ունենք Նվիրապետական մեր Աթոռների, ձեր և հավատավոր մեր ժողո- վրրդի շնորհիվ, շնորհիվ մեր պետության բարյացակամ աջակցության: Մենք լիահույս ենք, որ այսօր, երբ հոգևոր-ագգային զարթոնքի նոր այգաբաց է հայոց երկնքում, երբ գործելու նոր հնարավորություններ են բացվել, հավատն ու սերը մեր հոգում, միաբան ու միախորհուրդ պիտի ձեռնամուխ լինենք նոր իրագործումների և մեր Եկեղեցու առջև կանգնած հրամայականների վճռմանր: Եվ թող Բարձրյալն Աստված զորակից լինի մեզ ու առաջնորդի մեր քայլերը:

Վերստին ուրախությամբ ողջունում ենք ձեզ և աղոթք վերառաքում առ Աստված Հայաստանի և Արցախի հայոց անկախ պետությունների, Նվիրապետական մեր Աթոռների' Մեծի Տանն Կիլիկիո Կաթողիկոսության, Երուսաղեմի և Կոստանդնուպոլսի հայոց Պատ- րիարքությանց անսասանության, շինության ու պայծառության համար: Երանաշնորհ մեր Հայրապետեերից Միմեոն Երևանցի Կաթողիկոսի խոսքով աղոթում ենք վասն Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսության և Մայր Աթոռիս հայոց. «Աղաչեմ զՔեզ, ով բարերար եւ ողորմած Աստուած, զքոյահաստատ Աթոռն եւ զմայրն մեր Մուրբ էջմիածին, զոր իբր յատուկ փառք, պարծանք եւ մխիթարութիւն մեզ հայազնէիցս եւ լուսաւորչակրօն հօտիս շնորհեցեր, հաստատուն եւ անշարժ պահեա զեա ի վերայ անխախտելի վիմիղ՜ լոյս անսուտ խոստմանդ Ք ոյ: Անպակա'ս արսւ ի նմանէ գմշտագեղ եւ զհոգեպարար շնորհս Հոգւոյդ Սրբոյ մինչեւ ի կատարած աշխարհիս՝ ի մխիթարութիւն եւ ի զուարճութիւն մեզ եւ եկեդեցեացս մերոց»: Ամեն:

18 Ժ-ԺԱ ԷՋՄԻԱԾԻՆ

ՌՈՒՍԱՍՏԱՆԻ, ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ, ՎՐԱՍՏԱ՜եԻ ԵՎ ԱԴՐԲԵՋԱ՜ՆԻ ՀՈԳԵՎՈՐ ԱՌԱՋՆՈՐԴՆԵՐԻ

ՀԱՆԴԻՊՈՒՄԸ(26 նոյեմբերի 2003 р ., Մոսկվա)

Նոյեմբերի 26-ին Սուրբ Դանիեսսւն մենաստանամ տեղի ք խնդիրների կարգավորմանը նվիրված քառակողմ հանդիպում՜ մսանա ]ց թյ Բ յի ե Համայն Ռուսիայի Պատրիարք Ալեքսի Երկրորդի. Ամենայ ^ " 9 ' ա րեգին Երկրորդի, Համայն Վրաստանի Կաթողիկոս-Պատրիարք Իլիա կովկասի մուսուլմանների հոգևոր առաջնորդ Շեյխ-ուլ-իպամ Աւլահշուքյուր աշսւ դ

Հանդիպումը բացեց և երեք երկրների հոգեոր առաջնորդներին ողջույնի խոսքով դիմեց

Մոսկվայի ե Համայն Ռուսիայի առաջնորդ Ալեքսի Բ Պատրիարքը:

՛ՆՈՐԻ՛Ն ՍՐԲՈՒԹՅՈՒՆ ԱԼԵ-ՔՍԻ Բ-Ի ԲԱՑՄԱՆ ԽՈԾ-ՔԸ ՀՈԳԵՎՈՐ

ա ռ ա տ ն ո ր դ -ն ե ր ի մ ո ս կ ո վ ց ա ն հ ա ն դ -ի պ մ ա ն ժ ՜ա մ ա ն ա կ

Ձերդ Սրբություն, Կաթողիկոս-Պատբիաբք Համայն. Վրա ստ ա նի Ի փ ա Բ. Ձերդ Սրբություն, Ծայրագույն Պատրիարք և Կաթոյլիկոս Ամենայն Հայոց Գարեգին Բ, Կովկասյան ժողովուրդ ների կրոնական բւսրսրագույն խ որհրդի մեծարգո նախագահ, Ադրբեջանի մուսուլմանների կրոնական ա ոա ջնորդ Շեյխ- ա էիսլամ Աւլահշուքյուր Փաշսւ֊զադե, Ձերդ Սրբազնություններ, մեծա րգո պարոն դեսպան, հարգելի եղբայրներ.

Բարձրյալն Աստծու ողորմությամբ մենք հավաքվեք ենք այստ եղ. Սուրբ Դւս- նիելյան վանքում'չորս կրոնապետերի հերթական խ ա ղա ղա րա րա կա ն հավաքին մասնակցելու համար: Ես ի սրտե շնորհակաւություն ե մ հայտնում մեծարգո Շևյխ-ուէիսլամ Աւլահշուքյուր Փաշա-զադեին, Նորին Սրբություն, Կաթոդիկոս- Պատրիարք Ի/իա Բ-ին և Նորին Սրբություն, Ծայրագույն Պա տ րիա րք և Կաթողի- կոս Գարեգիև Բ-ին, որ դուք, սիրելի եղբայրներ, ժա մանել եք Մոսկվւս այս հան- դիպմւսնը մասնակցե/ու համար: Մեզ միավորում է բա զմա մյա բարեկամությունր և փոխադւսրսաբար օգտավետ համագործակցությունը: Ուրախա/ի է տեսնեք, որ Կովկասում իրադրության կարգավորմանը նպաստող եոա կողմ հանդիպումները, որ տեղի են ունենում 1989 թվականից ի վեր, ա յժմ դա ոնում են քա ոակոդս: Մենք ողջունում ենք Վրաց Ռւղղափւսո Եկեղեցու մուտքը մեր քննարկումներ, որի փորձառությունը հաջողությամբ աշխատե/ու հետ խորհրդա յին շրջա նի ծանր պայմաններում, միանգւսմայն օգտավետ կլինի մեզ բո/որիս հա մա ր: Մ ենք բո- լորս աղոթում ենք վրա ց ժողովրդի խաղաղության համար և նրա հոգեոր աոաջ-


նորղին ցանկանում և Աք հոգեկան և մա բմևա վոբ ամրության այսքաև դժվարին ժսւմա և ւսկաշրջաև ու մ:

■Զսւջ հայտնի է. որ կրոնակա ն կյանքը, հոգևորականների և հավատացյա/ների ջա նքերն ի զոբու Ան ուղղակիորեն բա րենպ ա ստ ազդեցություն գոբծև/ու սեր ե ր ֊ կըբներում. տ իրող իրադրության, վրա : Ահա թե ինչու այնքան կարևոր է. որ մենք' հոգևոր ա ռա ջնորդներս, միա սնա բա ր մեր հավատացյա/ներիև խա ղա ղության և հա մեր աշխ ությւս ն կոչ ա նենք' փ որձելով ընդհանուր դիրքորոշում որդ եզրել Կ ով ֊ կասի իրա դրութ յա ն վևրա բերյւպ : Այո. տարածաշրջանի ժողովուրդները դեո բաժա նվա ծ են թշնամանքի և անվստահության սբստճաոով: Այո, մենք բո/որս կրում ենք դեո վերջնականապես չկա րգա վորվա ծ կոնֆլիկտների հետ ևա նքները: Բայց ա յս ա մենը գիտակցե/ով' մենք պետք է հաւբակ ջա նքեր գործա դրելով փորձենք մխ սսւսյնխ ոսել մեր հավատացյաւեերի, ինչպես նաև քաղաքական գործիչների և հասարակության հետ: Ինձ թվում /;, որ մեր հւսնդխցման ա րդյունքը կարող է դաոնաւ մի ուղերձ, որտեղ ւսնհրաժեշտ է նշեք Կովկւսսամ հակամարտությունների խ ա ղա ղ և արդարա ցի կա րգա վորմա ն հիւէնական սկզբունքները:

Ո րպ ես հւսկակշիո ա մեն ւբեսակի արմատակա նների և ծա յրա հեղա կա նների որոնք ձգտ ում են ւբարածքների և իշխանության նոր ուժային վերա բաժանումների, մենք կարող ենք հաստատւսկամորեն արտահսւյւբվել հօգոոր աոկւս հիմնա- խ նդիրների'բա ցա ոա պ ես խսւղադ և օրինական միջոցներով լուծմւսե: Միևնույն ժա մանակ ակնհայտ Է որ այդ հիմնւսխնդիրներից շա տ երն ւսոաջ են գաւիս ազգային փոքրա մա սնությունների իրավունքների սահմանափակումից: Կովկասը հնուց բնա կեցվա ծ I. եղն/ բա զւհսթիվ ժողովուրդներով, ե տարածաշրջանի պետությունները միշտ աչքի են ընկե/ բա րիդրա ցիությա մբ: Այսօր նախ և աոաջ պետք Է միջոցներ ձեռնա րկն/ այն վերակսմւզԱե/ու հա մա ր: Մասնւսվորապես, պետք Է ւսջակցել ազգային փոքրամէսսևությունևեբի ներգրա վմւսնը հասարակւս- կսւն 1լյանքի բո /ո ր ոլորտներում, նրւսնց տալ հավատքի դա վա նությա ն և կրոնական գործունեությա ն ազատություն, հնւսբավորություն' զարգացնելու իրենց մշւս- կույթը, /եգուն: Չի կարե/ի մոռա նա / փախստականների և բոնի տեղա հանվածների մասին, որոնք ցանկանոոէ են իրենց տ ները վերա դա ռնա /:

Անհրաժեշտ Է վճռա կա նորեն ղիմւսկայե/ ազզամիջյան թշնամանքին: Մենք կրկին սյետ ք I: հիշեցնենք իշխանություն ունեցողներին, քաղաքական գործիչներին, գիտ նա կա ններին, հասարակական գործիչներին, մշակույթի գործիչներին և զա նգվա ծա յին ւրատվությւսն միջոցներին, ո ր չի կւսրելի բէսրձրացնե/ կամ նվաս- էրացեեւ ւէարղուն'և/նե/ով նրա ազգությունից կամ ղավանւսնքից:

Կարծում եմ, որ մենք պեւբք Լ խաղւսղաթյւսն ուղերձով դիմենք մեր կրոնների հավւստացյաւներին, նրա նց ա ղոթքի հաղորդակցության և համւսւրեղ ւսշխա- ւրանքի կոչ ա նենք: Մեր հովվա կա ն պարտքն Է չթողնել նրանց'մասնւսկցե/ու ա- ւրելաթյան և թշնամանքի գործերին, որոնք անխուսա փելիորեն տւսոապանք են դա ոնում հենց իրենց համար:


մասնակցություն հակամաբտությու ր ի ^ Հասարակոէթյաս ևեբկա- կաևոև կյանքի հաստատման գոբ п ■ 2Ի ջա նքերը կօգնեն բուժելու

յա գ ո ղ ն ե ր ը հուսով եք, ոբ * » * » « " * ֊մարդկանց հոգու վերքերը այդպիսով հող Աա/սապ

փակ խաղաղ կարգավորման համաբ: . Կրկին ողջունում եմՎստահ եմ, ոբ կւսբող եեՔ արդարացնել այդ Հ ՛ Հ »

Մոսկվայում Նորին Սրբության, Ծայրագույն Ղատբիա ^ կա_օհհ Բ-հև, Շեյխ-ուիիպամ Ալլահշուքյուբ Փաշա-զա դե ի ' •

Д О մեր կողմից բարձրացվա ծ հիմևախեդիրեեբՒ վերա բերյա լ ունեցած սեր

սիւքևերի մասին:

Պատասխան խոսքով հանդես եկան Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գարեգիե Բ-ն. Հա մայն վրաստանի Կաթոդիկոս-Պատրիարք Իլիա Բ-ն և Անդրկովկասի մուսուլմանների հո

գևոր առաջնորդ Շհյխ-ուլ-իսլամ Ալլահշուքյոտ Փաշա-զադեն:

Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԽՈՍ-ՔԸ ՀՈԳԵ«ԼՈՐ

ԱՌԱՋՆՈՐԴՆԵՐԻ ՄՈՍԿՈՎ.ՅԱՆ ՀԱ ՆԴԻՊՄ Ա Ն Ժ՜ԱՄԱՆԱԿ

Գոհություն և փաոք եևք մատուցում Տիրոջը, որ ա յսօր Մոսկվսւյում կայանում Է հոգևոր Ա՜ռաջնորդներիս այս հանդիպումը'իբրև շարունակություն Կովկասյան ողջ տարածաշրջանում խաղւսղությունն ամրապնդելու նպատակով մին} այս և ֊

?շած հւսնդիպումների:Մեր խ որին երախտագիտությունն ենք հայտնում Մոսկվայի և Հա մա յն Ռու-

սիո Պատրիարք Ա/եքսի Բ-ին' մեր սիրեցյալ ավագ եղբո ր ը 'ը նձեռնվ ա ծ հնարավորության համար, որպեսզի քաուսկողմ ա յս հանդիպման ընթացքում խորհըր- ղակցենք մեր ժողովուրդ ներին հուզող խ նդիրների շուրջ և մեր հոգևոր ա ոսւքե ֊ լաթյան շրջանակներում աջակցենք պետական ու քաղաքական գործիչներին, միջազգային կազմակերպություններին' գտնելու աստվածահաճո ուղիները հակամարտությունները հարթելու, որպեսզի մեր ժողովուրդներն ապրեն ապահով ու աոաջընթաց կյանքով:

Ձերդ Սրբություն, աոաջին ա նգա մ չէ որ Դուք կազմակերպում եք նմա ն հանդիպում' Ձեր հոգածու, բա րեխ նա մ վերաբերմունքը դրսևորելով բա զմա զգ մեր տարածաշրջանում խաղաղության պահպանման ու բա րեկա մա կա ն հարա բերությունների զարգացման հարցում: Արևշատ կյանքի երկա ր օրեր ենք հայցում Ձեզ և Տիրոջ զորակցությունը' Ձեր աստվածահաճո գործերին, Ձ եր աոաքելաթյան մեջ:

Եղբայրական սիրով ի -Քրիստոս ողջունում ենք Համայն վրա ստ ա նի Պ ա տ ֊ րխսրք Ի[խս Երկրորդին: Նորին Մրբության մասնակցությամբ տարածաշրջանի

2003 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ-ԺՍւ 21

հի մ և էսհ ա րցերի ն ևվիրվա ծ Վեր երկխոսությունս առավել բովանդակա լից Է դա ռնա մ: Այսօր մենք րո/որս մտահոգ եեք Վրաստաևի իրադա րձություններով և ա- ղոթք ենք առաքում, որ եղբա յրա կա ն այդ երկրում արագ և սահուն կերպով հաղթա հա րվեն /արվածությունը, բաղաբակաև ուժերի հակամարտությանը և վերականգնվի կայունությունը:

Ուրախ ենք ոդջունե/ու Կովկասի մահմեդականների վարչության Նախագահ հարգա րժա ն Շեյխ -ուիԻպամ Փաշա-զադեին: Աո Աստված ւսղոթթով Մեր մաղթանքն /„ որ մեր հանդիպման բարեկամական տրամադրությունն արձագանք գտնի և փոխանցվի մեր ժոդովուրդների էլյանքում ե հարաբերություններում:

Դ ա րա վոր բա րեկա մությա ն ավանդույթներ ունեն մեր ժողովուրդները, ո- ՐՈ նքիրենց /ա վա գույն դրսևորումները գտան խ որհրդա յին պետության մեջ համատեղ 1{յսւնքի յոթա նա սուն տարիներին'հակառակ նաև խ որհրդա յին կարգերի ու իշխանության ստ եղծա ծ բազմաւկիսի բւսրդությանների:

Այսօր մեր ժոդովուրդների ձգտումն Է կաոուցե/ օրինսւհարգ հասարակություն և բա րօր կյանք, որը հնարավոր, իրական կարող Է ւինել նախ և առաջ խաղաղությա ն պ ա յմա ններում հոգևոր արժեքների կարևորումով: Մա Է մեր հանդիպումների ա ռա ջնա յին նպատակը և մեր աասքելությունը մեր ժոդովուրդների կյան- քից ներս: Խաղւսղությունը կս/սւհպանվի այն ժամանակ, երբ նրա հիմքում ընկած Կւինի մեր ընդհա նուր ձգտումը ստ եղծա րա ր կյանքի և վստւսհությունը ապագայի հանդեպ:

1993 թ. երջանկահիշատակ Վւսզգեն Ա Հայրապետը հա րգա րժա ն Շեյխի հետ Մ ոնթրեոյի (Շվեյցստ իա ) հանդիպման ժւսմանակ ա սում Էր, թե հրաշք ւցիտի /ի- նի, եթե հա ջողվի գինւսդւսդար հաստւսւբել Լեռնա յին Ղա րա բա ղում: « Մենք հավատ ում ենք նաև հրաշքներին, որովհետև հավւստացյաւներ ենք, և Աստված նա յն Աստվւսծ Է, հրաշքների Աստված Է»,- ա սում Էր /ուսահոդի Հայրապետը: Հույսն աո Աարված, նա Խսվսւտում Էր այդ հրա շքին'խ ա ղա ղությա ն բա րի առա- վուլփ բա ցվե/ուն: Մեկ տարի անց հրաշքը կատարվեց, հաստւստվեց զինադադարը, որ շա րունա կվում Է մինչ օրս, և, փառք Տիրոջը, մեր հանդիպումը կայանում Է, երբ հէսրաբերւսկան խաղա ղություն Է մեր սահմաններում, ե ր բ մեր ջա նքերը գերիների փոխանակման, րսրվէսծությւսն հաղթահարման ուղղությամբ պսա1ի վում են որոշւսկի հաջողությամբ:

Մ եր նպատակը պիտի /ինի մխ սյն պահպանն/ ու զա րգա ցնե/ այդ ուղղությամբ մեր ձեռքբերումները և ոչ'հակառա կը: Որքան ուրախալի Էր, հարգա րժա ն Շ եյխ որ Ձեր դիմումից հետո Մեր միջնորդությամբ Արցւսխիիշխանություններն ազատ արձակեցին երկու ա դրբեջա նցի գերիների: Տա կա վին հայ գերիներ կան բսւնտ- ա րգե/ված, և հա յ մա յրեր են սւցասում իրենց որդիներին: Տակա վին մևր սահմա ններուս ժա մա նա կ առ ժամանակ կրակոցներ են հնչում և մարդիկ են զոհվում: Արդարև, դեպի ո՜ւր պիտի ա ռա ջնորդեն սպառ նա/ի ու մարտաշունչ կոչերը, որ հնչում են ա յսօր Ա դրբեջա նի իշխանությունների ու քա ղա քա կա ն շրջանակների կողմից և ցավոք, նա և'հա րգա րժա ն Շեյխի, ինչպ ես Կովկասի մահմեդականեե-

է ջ մ ի ա ծ ի ն2003

2 2 Ժ - Ժ Ա _______________ ----------------------------------------г г .п т Ф «ծ »ծ հայերը մտահոգ եե իրենց ա,զազայով, եթե

րի երկրորդ համագումար թ առաջընթացին. զա րգա ցմա նը, բ ա ր և ֊նրանք ցսւեկաեում եե ։Խւսէակի9 մտսւծհն Ավաճեթւ իրենց հարևա ններիկկ ության հասեել, ասրս ա Վե ,ո ր դ ե ե :վստահությունը և ոչ թե երաեց 1 ՐԸ ■ հոսոիսնքը. որը աստվածատուր

Աբ9 ախԲ ի ԲաԿա «ա9Ա ա * ա *„ ա է բ վ ա » էгИпрН ե »բԱ իբավակաԱՄԱԿ-ի մաբ՛т իբավուևքևեբի հբկու հիմ ա բա ր . Խ ,ա յ [ ւ ագբաւ1» և «Աո-ցխսկաԱ և քաղաքէսկաս իրավա[ւք[էէւբի միջազգայի & . / Ա դ

« ^ ա թ այՒս չ բ ա վ ա ծ

հարգոդ երկիր», ապա պիտի ընդունեք, որ Լեռնայի Լ . . հոա ։/ ոմւքի յուեե իր նախնիների հոդի վրա ազատ ապրելու ա ստվածաշնորհ ի ր իրավունքի

" Հ Լ ա ,բ ա „ ո ,ս ո № „ , « > Ղ ա բ ա ^ ո ս ֊ս յս օ բ * * - » * • * . էլու պատերազմական ավերները, վերակառուցելու ա յրվա ծ ո ւր «ս դ վ 1 ա ծտ ե եր ու Բնակավայրերը, հայրեն,սկան իր սրբա տ եղիները: Ձեռնամուխ է <ԽՈովրդ ա- վարական Սկզբունքների վրա կառուցելու իր նոր կյանքը: Հա յա ստ ա նում Է, տակավին պահպանվում են դժվարությունները փախստականների տ եղա վորմա ն, սեփական հարկերով ապահովման հետ կապ ված'չնայած ա յն բոլոր ջանքերին, որ գործադրում են Հանրապետության իշխանությունները:

Մեր'հոգևոր առաջնորդներիս համար առաջնայինը մա րդը և ժողովուրդն են. քանի որ, համաձայն մեր հավատի մա րդը կրում Է Աստծո շունչը և մա րդը ստեղծված Է «ի պատկերի Ի լրում»: Համաձայն աըժեքւսյին մեր համակարգի չկա որևէ նպատակ, որն արդարացնի մարդու ստրկացումը:

Արդարև, Մեր հորդորները պիտի շարունակեն մնալ խ ա ղա ղա սիրությա նն ա համաձայնությունը, հարցերի կարգավորման բանակցային ընթա ցքների պաշտպանությանը: Մենք հավատամ ենք, որ խաղաղ բա նա կցա յին ճանապարհով, իեքնիշխանության ի ր իրա վունքի ապահովության ու անվտ ա նգությա ն երաշխա- վորման սկզբունքների ամուր հիմքով ի ր լուծումը պիտի գտ նի նաև Լեռնա յին Ղարաբաղի Հանրապետության հարցը, որով առավել պիտի ա մրա պ նդվի խաղաղությունը տարածաշրջանում:

Վերջին շրջա նում ցավոք, տեղ գտան երևույթներ, որոնք վտ ա նգում են փոխվստահությունը և փխրուն խաղաղությունը տարածաշրջանում: Ի բրև Հայոց Հայրապետ, ցավով կուզենք անդրադառնալ, ո ր քանդվեւ ու ոչնչացվել են ներկայիս Ադրբեջանի' Նախիջևանի Ինքնա վա ր Մարզի տարածքում գտ նվող հայկական Ջուղա քաղաքի գերեզմա նատան հազարավոր հուշարձանները' վաղ քրիստ ոնեական մշակույթի հնագայն եզակի ա րժեքներ: Մենք հեռու ենք ա յն մտքից, որ այս և նմանատիպ այլ քա յլերը արտահայտում են ա դրբեջա նա կա ն ժողովրդի ձգտումները, որը վերջին դժվարին տասնամյակից հետո նույնպես ջա նում էխա -


պաղության մեջ վերագտնեք իր նոր կյանքի. բնա կա նոն զարգացումն ու առաջրն-բա ցը:

ՀԱտևւսբւսբ, մշակութային արժեքների հանդեպ վանդա/իզմի այս դրսևորումները պիտի գնահատվեն իբրև անհեոատես քաղաքականություն կսւմ անպատասխանատու թողտվություն, ինչը միայն վնաս կւսրող է բերե/ հարևանությամբ ապրող մեր ժողովուրղների ւիոխհւսսկացողությւսնն ու բարեկամության հասներս առանց այն կ ղժվարին ճանապարհին: Մեծ էր մեր տարակուսանքը, երբ, ի պատասխան Մեր ահազանգի, հարգարժան Շեյխի պատասխան գրությամբ կասկած հա յտ նվեց այղ հուշարձանների պատկանեւիությւսն մասին, իսկ դրանց եկատմսւմբ բա րբա րոս վերա բերմունքը համարվեց ւրւստվական անճշտության: Կցանկանայինք, որ իրա պ ես անճշտություն /ինեին այդ տեղեկությունները, բա յց ունենք հակսւոակը վկա յող ցավա/ի ն սւնհերքեփ. փաա րեր:

Մշակութային եղեռնի նմա ն երևույթը, նաև հայոց գերեզմւսնների պղծումը երբեք չի կարող նպաստեց մեր ժոդովուրդների բա րի կամեցողության ու խա ղա ղասիրությա ն ոգու զորէսցմանը: Որտեղ Է/ /ինի' Ադրբեջանում կւսմ այւուր, երբ չկա հա րգա նքը միմյանց մշակութային արժեքների ու սրբությունների հանդեպ, ինչպ ես կա րող ենք հուսա/ խա ղա ղ կյանքի, բա րի հարա բերությունների մասին,՛ որ պիտի կառուցվեն ոչ թե վիրւսվորանքների ու սպ ա ռնա նքների, սւյ/ նախ և ա- ոսւջ փոխ ա դա րձ հարգանքի ու փոխհասկւսցողության վրա : Իբրև հոգևոր Առաջնորդներ մեր ժոդովուրդների ' անչափ մեծ Է մեր պատւսսխսւնաւբվությունն ու դերա կա տա րությունն ա յս հարցում:

Այսօր ընղհա նուր տարածւսշրջանային անկայունությունը, առկա քաղաբա- կսւե բա րդ իրա վիճա կները, բա րոյա կա ն արժեքների նահանջը հասարակական կյանքում և անցումային շրջա նի բա զմա թիվ ղժվէսրաթյուններն ա ռա ջա դրում են հրւսմայականներ, որոնց պետք Է արձագանքեն նաև հոգևոր մեր հւսստատութ- յո ւեն եր ը : Իհարկե, յուրա քա նչյուրս առաևսևաբւսր մեր կարեցին ի գործ ենք դնում դիմակսւյե/ու ներկա ժւսմանւսկների ա ռա ջա դրա ծ մա րտ ա հրա վեբներին, սակայն ա ոա նձին երևույթների պարագային, ինչպես ահաբեկչության, թմրա մոլության և ւսյւ դեպ քում անհրաժեշտ են մեր հւսմատեղ ջա նքերը, որպ եսզի խուսա փ ենք ա ւպ ս/ա ծընդդեմ բո/որ այն երևույթներից, որոնք վտ ա նգում են մեր ժողով ուրդ ների խ ա ղա ղ ա յսօրն ու վւսղվա օրը, մեր զա վա կների ւսոողջությունը և ընտ ա նիքների երջանկությունը::

Հավէստում ենք, ո ր որքա ն Է/ բա զմա թիվ են խ նդիրները, այնուա մենա յնիվ մեր ժողովուրդները և մեր պետություններն իրենց մեջ կգտնեն դրա նք հադթա- հւսրե/ու ուժն ու կգտնեն հարևանությամբ խւսղւսղ ապրե/ու ճա նա պ ա րհները: «Խա ղաղութիւն ա րա րէք եւ Ասւրուսւծխա ղա ղութեա ն եւ ււիրոքևղիցի ընդ ձեզ» (Բ Կորնթ. Ժ Գ 11):

Մենք ա ղոթում ենք աշխարհում խա ղա ղության և մեր տարածաշրջանում բնա կա նոն խ ա ղա ղ կյանքի առաջընթացի հա մա ր: Թ ող Աստված օրհնի խա ղա ղության բո/որ ճսւնա պ ստհները և ա ռաջնորդի մեզ: Ամեն:

խագսւհն ի մասնավորի նշեց, որ սաաջի Գ նի և Ռուսաստանի հոգևոր սւ-դիպել միաժամանակ Ադրբեջանի, այաստ^ անցնալ տարիները կովկասյան միոաջնորդների հետ: Վլադիմիր լփԻ Е . ոլթյունների ժամանակաշրջան, ինչպեսշարք ժալովարդների համար եղել 1 ^ <<կրո[ւական ստաջնորղնհրի խաղաղա-տնտեսական, այնպես էլ քսւղաքակ Ի ստէղծում են հոգևոր հիմք, որով էրարական ջանքերն արժանի ե * քսպաքական լուծումը»,- ընդգծեցմիայն հնարավոր տարածաշրջանի հիմնսւխնդիրննրր ք

Ռուսաստանի նախագահը: , ւ^ո1„1աւում աեոի ունեցած միջկրոնա-գարեգին Բ Վեհափառ Հայրապետը, խոսելով Մոսկվայում տնղր у ւ

Լ ի մասնավորի նշելով, որ հայ և ռուս ժողովուրդների եղբայրական հարաբերությունները թ ա ր կ ո ւմ է ո ր պ ե ս գ ր ա վ ա կ ա ն ՝ բանակցությունների սեղանի շուրջ փ ա ս յա ն տա

րածաշրջանի հիմևախնդիրների լուծման համար:Ռուսաստանի նախագահը վստահեցրեց հանդիպման մասնակիցներին, որ իր հերթին

«Ռուսաստանը գործադրել Է և շարունակելու Է գործադրել բոլոր ջանքերը անելու ամեն հնարավորը, որպեսզի Կովկասի ժողովուրդներն ապրեն խաղաղության, համաձայնութ

յան և տնտեսական բարգավաճման պայմաններում»:•Քառակողմ հանդիպման ավարտին Ռուսաստանի, Հայաստանի, Վրաստանի և Աղըր-

բեջանի հոգևոր առաջնորդները ստորագրեցին համատեղ Ուղերձ ուղղված իրենց

երկրների հավատացյալներին:

րին ընդունեց Ռուսաստանի Դաշնությա ^ Ռ ուսա ստ ա նի Դա շնությա ն նա-

ԳԱՅԱՆԵ ԱԼԵՔՍԱՆՅԱՆ


Ո Ւ Ղ Ե Ր ՁՌՈՒՍԱՍՏԱՆԻ, ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ, ՎՐԱՍՏԱՆԻ ԵՎ

ա դ ր բ ե զ ա ն ի ԿՐՈՆԱՊԵՏԵՐԻ խ ա ղ ա ղ ա ր ա ր ա կ ա ն

ՀԱՆԴԻՊՄԱՆ(26 նոյեմբերի, Մոսկվա, Սուրբ Դսւնիե|յան Մենաստան)

(Խաշին անգամ չէ, որ հոգևոր առաջնորդները հավաքվում են Մոսկվայում, որպեսզի միասին համագործակցության միջոցներ գտնեն' Կովկասում հակամարտությունների |ածման, խաղաղության ն համերաշխության հաստատման համար: Հայ Առաքելական ն Ռուս Ուղղափառ Եկեղեցիները, Ադրբեջանի իսլամական համայնքն ունեն բարձր մակարդակով տեղի ունեցող հանդիպումների բազմամյա ավանդույթ, որոնք իրենց |ուման են բերել Կովկասում ազգամիջյան հակամարտությունների կարգավորմանը: Այսօր մենք ողջունում ենք այդ գործրնթացի մեջ մուտքը Վրաց Ուղղափառ Եկեղեցու, որը հայտնի է իր բազմամյա խաղաղարարական ավանդույթներով: Հուսով սպասում ենք 2004 թ. մարտի 2-4-ը Մոսկվայում կայանալիք ԱՊՀ երկրների երկրորդ Միջկրոնական խաղաղարարական համաժողովին ն կոյ ենք անում այդ երկրների բոլոր հոգնոր առաջնորդներին մասնակցել այդ համաժողովին:

Կովկասի մուսուլման ն քրիստոնյա կրոնական գործիչների խելամիտ դիրքորոշումը, տարածաշրջանում քրիստոնյա-մուսուլմանական երկխոսության աոկայությունր թայլ չտրվեցին, որ ազգամիջյան հակասությունները վերածվեն համընդհանուր քրիստոնևա-մուսալ- մանական կոնֆլիկտի: Կովկասում, սակայն, մինչ այսօր պահպանվում է լարվածությանը. Աբխազիան, Ղարարաղր, Չեչեիան, Հարավային Օսիան (Տխինվալիի շրջան) շարունակում են հանդիսանւպ մեր ժողովուրդների արյունահոսող վերքերը: Գոհություն ենք հայտնում Բարձրյալին, որ այսօր այդ շրջաններում մեծամասշտաբ ռազմական գործողություններ տեղի չեն ունենում: Աակայն դեռ գործում են այնպիսի ուժեր, որոնք մահ ն ավերածություն են սփռում, արյուն է թափվում ահաբեկչական գործողությունների և ավազակային հարձակումների հետևանքով: Հազարավոր մարդիկ տառապում են անօրինությունից ն անկարգությունից: Դժվարացել է ամբողջական ժողովուրդների վնրադարձը բնականոն կրոնական, հասարակական, տնտնսական ն քաղաքական կյանք:

Ահաբեկիչները, ծայրահեղականները և քաղաքակաև արմատականներր փորձում են օգտագործել ազգային ն կրոնական տարբերություններն իրենց նպատակները հիմնավորելու համար, որոնք անհարիր են ճշմարիտ կրոններին: Այլ ազգի կամ կրոնի ներկայացուցիչներից թշնամու կերպար է ստեղծվում: Այլազգին կամ այլադավանը համարվում է գլխավոր մեղավորը քաղաքական անկայունության, տնտեսական քայքայման, հոգնոր անկման, այսինքն'բոլոր այն դժբախտությունների, որոնք բաժին են ընկել այս կամ այն ժողովրդին: Այդ իսկ պատճառով «թշնամու» դեմ պայքարը ցանկացած միջոցներով մերթ ընդ մերթ ներկայացվում է որպես «սուրբ» գործ:

Ազգային ն կրոնական իդնւսլների այսպիսի շահագործումը հաստատում է ամբողջա- տիրական-ազգայնամոլական գաղափարախոսության ոչ կրոնական էությունը: Այն ծաոա-

2 6 ժ - ժ Ա ,.............. ՜ Հ ց . I լ դարս մղել հասարակության

Բ ,մ է բոլոր այն шЛчФ ■ ” [” “ЕՀ 1" ի 6 մստիտ ^„փ ո վ ա նա ո ա նր փաևո,,! է

т я к = ^ з с д « ц - « ж г г гունենալ: Այդ քայլին դիմում են այն ա * որպեսզի դադարեցնեն ծայրահեդա-պատկերը: Պետությունները պետք Է ա ղեկավարվում են Կովկասյան տարական խմբերի գ ո ր ծ ա ն ե ո տ յա ն ը . հատկապ ^ մլԱԱևավո[փ> անհրաժեշտ Է հսկողությունծաշրջանից դուրս գտնվող ուժ րի կողմից. դադարեցնհլ ահաբեկչությունը սնողսահմանել տարածաշրջանում գտնվող զենքի վրա ե դադարսց I

տում են Կովկասում կայուն խաղաղության հաստատմանը, այտարս ր սաաջնորղները պատրաստ են այդ երկխոսությանը բերել շատ լուրջ մաԱ^ ^ Լ ո1,

Կովկասում կոնֆփկտներին վերջ դնելու և ժողովուրդների զարգացումը խ Վուղղորդելու համար անհրաժեշտ Է վերականգնել մարդկանց փ ո խ ա դ ա ր ձ վստահությունը^ Դրա համար, մասնավորապես, կարևոր Է աջակցել ազգային փոքրամասնությունների ներգրավմանը հասարակական կյանքի բոլոր ոլորտներում, նրանց տալ հավատքի դավանության և կրոնական գործունեության ազատության, հնարավորություն զարգացնելու իրենց մշակույթը, լեզուն: Չի կարելի մոռանալ փախստականների և բռնի տհղահանվսւծ- ների մասին, որոնք ցանկանում են տուն վերադառնալ Նրանք, ովքեր մեղավոր են խաղաղ Բնակչության զանգվածային սպանությունների մեջ. պետք Է պատժվեն օրենքի համաձայն: Սակայն ոչ ոք չպետք Է անարդար պատժվի կամ հալածանքի ենթարկվի: ՉԼ որ նույնիսկ օրինախախտ մարդը, և առավել ևս նրա հարազատները, իրավունք ունեն իրենց հանդեպ

մարդասիրական վերաբերմունքի:Անհրաժեշտ Է ձգտել վերականգնելու ազգամիջյան համակեցության մշակույթը, որով

այնքան հարուստ Էր Կովկասը: Այս կապակցությամբ կրկին ցանկանում ենք հիշեցնել իշխանություն ունեցողներին, քաղաքական գործիչներին, գիտնականներին, հասարակական գործիչներին, մշակույթի գործիչներին և զանգվածային լրատվամիջոցներին, որ չի կարելի բարձրացնել կամ նվաստացնել մարդուն' ելնելով նրա ազգությունից կամ դավանանքից: Մեզանից յուրաքանչյուրը պատասխանատու Է Արարչի և մարդկանց առջև յուրաքանչյուր ասված կամ տպագրված խոսքի համար:

Կարծում ենք, որ զանգվածային լրատվամիջոցները, հատկապես Էլեկտրոնայինները, քիչ բան են անում ազգամիջյան և միջկրոնական համագործակցությանը նպաստելու համար: Անհրաժեշտ Է մեծ լսարան տրամադրել ոչ թե ծայրահեղականներին, որոնք բաժանում և թշնամություն են սերմանում, այլ այն կրոնական և հասարակակաև առաջնորդներին, որոնք խաղաղություն են քարոզում և պատրաստ են միմյանց հետ երկխոսություն սկսելու:

2003


Ուրախալի Լ տեսնել, որ Վրաստսւնում դրամատիկ իրադարձություններն արյունահեղության պատճառ չդարձան: Դրան նպաստեց նաե Վրաց Եկեղեցու սկզբունքային խւս- ղաղարւսրական դիրքորոշումը: Վերջին իրադարձությունների խադադ ւուծման մեջ տեսնում ենք Կովկասում այլ կոնֆլիկտային իրադրությունների արժանապատիվ լուծման զրսւ- վականը ե շարունակում ենք աղոթք վերսւոստել վրաց ժողովյւդի րարօր և խաղաղ կյանքի համստ:

Ցանկանամ ենք յուրաքանչյուրին հիշեցնել, որ ներդաշնակ ե ստժանավայել կյանքն սւնմտածելի է առանց բարոյական հաստատուն հիմքի: Մեր ժողովուրդները միշտ ուժեղ են եղել Արստչի կողմից մեզ տրված անանց բարոյական արժեքների նկատմամբ ունեցած հավատարմությամբ: Այդ արժեքները ձեավորել են մեր մշակույթը, մևր կենսաձևը: Ահա թե ինչու այսօր անհրաժեշտ է վերականգնել անհատի ն հասարակության կյանքի բարոյական հիմքերը, վճռականորեն դիմակայել այնպիսի արատների դեմ, ինչպիսիք են հարբեցողությունը, թմրամո]ությունը, սեռական սանձարձակությունդ հանցագործությունդ բռնության պաշտամունքը և ամենաթողությունը: Հավատքն ու բարոյականությունն անբաժանելիորեն կապված են մշակույթի հետ: Մենք պետք է բոլոր ջանքերն ի գործ դնենք' ազգային մշակութային ժառանգությանը, հատկապես աստվածպաշտության վայրերը, սրբավայրերը և գերևզմաններր պահպանելու համար: Հոգևոր, բարոյական, կիրթ մարդն իր ազզին միայն բարիք կբերի և խաղաղ կապրի հարևանների հետ:

Այսօր մենք դիմում ենք մեր կրոնների հավատացյալներին: Թույլ մի տվեք, որ ձեր հոգիներում թշնամության սերմեր ցանեն այլ դավանանք կամ ազգության ունեցող մարդկանց հանդեպ: Աղոթքի, հաղորդակցության և համատեղ աշխատանքի միջոցով բուժեք հակամարտությունների հասցրած վերքերը: Հիշեք, որ մեր ժողովուրդները համատեղ կյանքի բազմադստյա փորձ ունեն: Մի |սեք նրանց, ովքեր ատելություն են բորբոքում: Նրանք ի- րեեց նպատակն են հետապնդում, իսկ դուք կտառապեք, եթե նրանց հետևեք:

Մեր աղոթքներում մենք խնդրում ենք Ամենաբարձրյալին, որ մեր ղեկավարներին ու առաջնորդներին առաջնորդի խաղաղության և րստիդրացիաթյան ճանապարհով:

ԱԼԵՔՍԻ ԲՄՈՍԿՎԱՑԻ ԵՎ ՀԱՄԱՅՆ ՌՈՒՍԻԱՅԻ ՊԱՏՐԻԱՐՔ

ԳԱՐԵԳԻՆԲԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ

ԻԼԻԱԲՀԱՄԱՅՆ ՎՐԱՍՏԱՆԻ ԿԱՌՈՂԻԿՈՍ-ՊԱՏՐԻԱՐՔ

ՇԵՅԽ-ՈՒԼ֊ԻՍԼԱՄ ԱԼԼԱՀՇՈՒՔՅՈՒՐ ՓԱՇԱ-ԶԱԴԵԿՈՎԿԱՍԻ ԺՈԴՈՎՈՒՐԴՆԵՐԻ ԿՐՈՆԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱԳՈՒՅՆ ԽՈՐՀՐԴԻ ՆԱԽԱԳԱՀ ԱԴՐԲԵՋԱՆԻ ՄՈՒՍՈՒԼՄԱՆՆԵՐԻ ՀՈԳԵՎՈՐ ԱՌԱՋՆՈՐԴ

Օ Ր Հ Ն Ո Ւ Թ Յ Ա Ն

գ ա ր ե գ ի ն բ ա մ ե ն ա յ ն հ ա յ ո ց կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի

ԿՈՆԳԱԿՐ ԳԵՐԱՇՆՈՐՀ Տ. ՄԵՍՐՈՊ ԱՐ-ՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ Գ-ՐԻԳՈՐՅԱՆԻՆ «Ս. ՍԱՀԱԿ - Մ. ՄԵՍՐՈՊ» ՇՔԱՆՇԱՆՈՎ ՊԱՐԳԵՎԱՏՐԵԷՈՒ ՄԱՍԻՆ

■ Գ-ՒՐ ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ՕՐՀՆՈՒԹԵԱՆ ԵՒ ԳՆԱՀԱՏԱՆԱՑ

ԱՌ ՆՈՒԻՐԵԱԼ ԵՒ ՎԱՍՏԱԿԵԱԼ ՍՊԱՍԱՒՈՐՆ

հ ա յ ա ս տ ա ն ե ա ց ց ա ռ ա ք ե լ ա կ ա ն ՄԵՐ ՍՈՒՐԲ ԵԿԵՂԵՑՒՈ6

ԳԵՐԱՇՆՈՐՀ Տ . ՄԵՍՐՈՊ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ,

ՈՐ Ի ՎԻԵՆՆԱ, ԱՒՍՏՐԻԱ

Հոգու խնդութեամբ տեղեկացանք, որ յոբելհանազարդ այս տարի լրանամ է քահանայական Ձեր ծառայութեան 50-ամեայ յոբելեանը: Այս յիշստժան աոիթով Մայր Աթոո Սուրբ էջմիածնից Հայրապետական սիրոյ ջերմ ողջոյնով Մեր սրտագին շնորհսււորանքներն ու օրհնութիւնն ենք յղում Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղեցու նուիրեալ, քաջիմաց ու քաջակո

րով սպասաւորինՍիրելի Սրբազան,Կէս դար առաջ Դուք ծառայական ուխտով ծնրադրեցիք Տիրոջ Սուրբ Սեղանի առջեւ'

Ձեր ուսերին առնելով կուսակրօն քահանայի քաղցր լուծը եւ նուիրական այդ օրուանից ի վեր, հաւատարիմ հոգեւորականի կոչմանը, պատրաստակամ յօժարութեամբ Ձեր անձն ու կարողութիւններն ի սպաս էք դնում ի պայծառութիւն մեր Սուրբ Եկեղեցու եւ ի շինութիւն ազգային մեր կեանքի:

Նախախնամութեան առաջնորդութեամբ հովուական ծառայութեան կոչուելով Վիեն- նայում, աւելի քան 40 տարիներ Դուք Աւետարանի կենաց խօսքն էք ջամբում հաւատաւոր մեր զաւակներին' նրանց հոգիներում լուսաւոր պահելով սէրն առ Եկեղեցին Հայաստա- նեայց եւ նախնեաց մեր սրբազան արժէքները: Հովուական Ձեր նախանձախնդիր գործունեութեան շնորհիւ նաեւ մեր Եկեղեցին ճանաչելի դարձրեցիք Աւստրիոյ պետութեանն ու


ժողովրդին եւ միջեկեղեցակսւև ու միջկրօևսւկաե շրջանակեերում: Բստձրօրէն գնսւհատե- |ով Ձեր ծառայութիւները, |ուսսւհոզի Վագզէն Ա Հայրապետր իր բարեհաճ տնօրինու- թեամբ Ձեզ կոչեց Կեետրոեական Եւրոպայի Հայրսւպևտակաե Պատուիրակի պատասխանատու պաշտօնին ու Իր միաօեաբոյր Աջով Ձեզ շնորհեց եպիսկոպոսական Սուրբ Օ- ծոււք առաւել մեծացնելով Ձեր պատասխանատուութիւնը Աստուծոյ եւ ժողովրդի առջեւ:

Ուրախութիւն I. Մեզ համար հաստատել, որ հովուական զաւազանի հետ մէկտեդ Ձեր ձեռքում ծադկեալ է նաեւ հայոց վարդապետի լուսաբաղձ աոաքելութեաևը մշտապէս ուղեկցած զիտնական-մտաւորականի գրիչը: Ձեր ոաումեասիրութիւններով Դար երախտ- արժան ծառայութիւն 1;р բերում հայագիտութեանդ Մեր ժողովրդի անցեալն ու մշակոյթր ճանսւչե|ի էք դարձնում նաեւ' իբրեւ բանիբուն ուսուցիչ երկար տարիեեր հայոց պատմութիւն դասաւանդելով Վիեննայի Պետական Համալսարանում:

Հայրական հոգածութեամբ ու եղբայրական սիրոյ հաճաթեսւմբ, սիրելի Սրբազան, եղել ու մեամ էք քաջալերող ու աջակից շատ ու շատ երիտասարդ եկեղեցականների կրթութեան անչափ կստեար գործի: Մենք էլ միշտ հաճոյքով ենք յիշում Աւստրիայում Ս՛եր ուսանելու տարիները, երբ վայելում էինք Ձեր ազնիւ եւ հոգատար վերաբերմունքը:

Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղեցու անդաստանում յիսնամեայ ուխտապահ քահանայագործութեան Ձեր յոբելեանի առիթով Հայրապետական Օրհնութեամբ Մեր բարձր գնահատանքն ենք բերում Ձեզ'հոգևար, ազգային ու կրթական Ձեր բազմարդիւն ծառայութեանդ Սրբութիւն Սրբոց Սուրբ էջմիածնի եւ Ամենայն Հայոց Հայրապետութեաև նկատմամբ Ձեր եախանձախնղիր սիրոյն ու հաւատարմութեանը եւ շնորհում Առաքևլակաև մեր Սուրբ Եկեղեցու

Ս Ո Ւ Ր Բ Ս Ա Հ Ա Կ - Ս Ո Ւ Ր Բ Մ Ե Ս Ր Ո Պ

պատաոյ բարձր շքաևշանը:Իջման Սուրբ Սեղանի առջեւ Հայրապետիս աղօթքն է, որ Բարին Աստուած պարգեւի

Ձեզ կենաց արեւշատութիւն եւ օգնական ու գօրավիգ լինի, ռրպէսզի նոյն քաջևռանդու- թեսւմբ շարունակեք կենսագործել Ձեր |ուսաւոր երազանքներն ու պայծառ տեսիլքները' ի շինութիւն Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղեցւոյ:

Արդ, «... զուարթ կաց յամեևայնի, ճգնեաց, գգործս աւետարանչի գործեա, զպաշտօհղ քո կատստևալ կալ» (Բ Տիմոթ. Դ 5), եւ «գիտասջիք զի ի Տեառնէ առնացաք գհատացումն ժառանգութեան ձերոյ, քանզի Տեառն -Քրիստոսի ծառայէք» ( Կ ոդ Գ24)\

Օրհնութեամր'

ԳԱՐԵԳ-Ի՜Ն ԲԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՄԵՆԱ6Ն ՀԱՅՈՑ

Տուաւ Կոնդսւկււ ի 3-ե Հոկտեմբերի յսւմի Տեսւոե 2003 եւ ի թոփև հայոց ՌՆԾԲ ի Ս՜այրավսւնս Սրբոյ էջմիածնի ընդ հւսմարաւ 193

ԳԱՐԵԳԿ Ո ՜Ն Դ Ա Կ Դ

ՍԱՐԳ-ՍՑԱ՜ւ

ԳԻՐ ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ՕՐ^-ՈՒռ-ԵէՈ, № ԳՆԱՀԱՏԱ՚ԵԱՅ

ԱՈ. ՍԻՐԵՑԵԱԼ ПГ'Н.Ъ |ГЬГ ԵՒ ՀԱՐԱՏԱՏ ( П И П * ՄԱՅՐ ШЭ-ՈՈՈՅ ՍՐԲՈՅ ՒՏՄ ԻԱ Ծ ՚եԻ •

ԱՐԺ-Ա՜ՕԱՊԱՏԻՒ Տ. ԵՕԻՇէ ա-ԱԳ-ՔԱՀԱ-ևԱՅ ՍԱՐԳՍԵԱ֊Լ

Ադրբեջանի եւ Վրաստանի հայոց թեմերամ' ժրաջաս ա քաջոոասդ օաոայո1թսասԲ սսսա- աէս նպաստեւ էք մեր ժողովրդի հաւատսսոր զաւակների հոգեւոր վերարթեաթեանը Ձեր աւանդը բերելով հայ համայնքների զօրացմանն ու ազգայիե-եկեղեցական կեանքի պայ-

Սիրեւի Տէր Հայր, ուրախ ենք, որ ներկայիս, որպէս Գեւորգեան Հոզեւոր ճեմարանի տեսուչ, Ձեր ողջ ջանքերն ու փորձառութիւնն ի սպաս էք դնում ապագայ հոգևորականների պատրաստման ու դաստիարակութեան յոյժ պատասխանատու եւ կարեւոր գործում' նրանց հոգիներում նաեւ Ձեր օրինակով զօրացնելով նախանձախնդրութիւնը шп հոգեւո

րականի սրբազան առաքելութիւնը:Հայրապետական այսու Կոնդակով, բարձր գնահատելով հոգեւոր սպասաւորութեան

իրականացման գործում տասնամեակների Ձեր բազմարդիւն ծառայութիւնը եւ Լուսոյ Խորան Սուրբ էջմիածնի նկատմամբ մշտապէս դրսեւորած սէրն ու հաւատարմութիւնը, շնոր

հում ենք Ձեզ Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու

ծառացմանը:

Ս Ո Ւ Ր Բ Ն Ե Ր Ս Ւ Ս Շ ՜ Ն Ո Ր Հ Ա Լ Ի

պատուոյ բարձր շքանշանը:

2003 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ-ԺԱ31

Ի խորոց սրտի աղօթք ենք վերառաքում սւռ Աստուած՛ հայցելով, որ Տէրը օգնական |ի- նի եւ գօրսւցնի Ձեզ Ձեր կոչման մէջ եւ պարգեւի երջանկութեամբ ու ազգաշահ սեռքրերամ- ներով (եցուե քաջառողջ կեանքի տարիներ՛ ի պայծառութիւն Առաքելահաստատ մեր Սուրբ Եկեղեցու:

«Այևպէս ւուաաոբևսցէ /ո յս սևբ աոսւջի մարղկաև, ոյւպէս զի տևսցևև զցոբծս սևբ բա բիս. Ալ փւսոաւորհււցեև զՀա յբ սեբ ոբ յևբկիևս է» (Մսպւթ. Ե 16):

Օրհնութեամր

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն ԲԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ

Տուաւ Կոնդակս |ւ 1-ե Հոկտեմբերի յսւմի Տեստե 2003 հւ ի թուին հայոց Ռ-ՆԾԲ

ի Մայրավանս Սրրոյ Է?միսւծ1ւի րեդ համարսս 212


2003

а д Г Ь < ,Г.Ъ Р ԱՍ Ե՜Ն ԱՅ՜Ն Հ Ա 6 Ո 5

կ Լ դ -ա կ ը հ ո .ի փ № 0 ^ т о г а д ч и ч - п ^

Տ Տ Տ Տ ս * «Ս. гъгпьпм и ъ с и - ь п ч 'ո Ա քԳ -Ե -Լ Ա ՏՐ Ե ւա ֊ ա ւ ա օ .

ԳԻՐ МЙГП>№ 81Ш ГЬ ՕՐՀՆՈՒԹԵԱՆ № ԳՆԱՀԱՏԱՆԱՅ

ա . т - г ъ а ь ш . դ ո ւ ս տ ր ն т а г ы- Հսրստստ а ш - ш лՄԱՅՐ ШЭ-ՈՌՈՅ ՍՐԲՈՅ ԷՏՄԻՍԾ՜ՆԻ

ԲԱՐԵՇՆՈՐՀ ՄԱՅՐ աՐԿա-ՕԳՈՒՀԻ Ш ПШ КЬЫП,,ՈՐ Ի ՍՏԱՄԲՈՒԼ, ԹՈՒՐ-ՔԻԱ

ՄայՐ Աթոռ Սուրբ էջմիածնի 1700-ամեայ Լոյս Խորանից Հայրապետական ողջոյն <л օոհնոահւն Լ յղում Ձեզ Քրիստոսասէր ու բարեգործ Ձեր կեանքի յիշարժան տարեդար-

Г 5 — ■ " ° * — 15 0 ՜ ա մ ե ա կ ի առիթով- ոձ 7 ին Г Ьш4դարձանք Կ. Պոլսի հայոց Պատրիարք Ամենապատխ Տ. Մեսրոպ արքեպիսկոպոս Մութա-

Փ Ուրախութիւն է Մեզ համար գնահատանքի գիր ուղղել Ձեզ՜ հաւաստելով, որ Առսւքե- ,ական մեր Սուրբ Եկեղեցու անդաստանում հայուհու ծառայանա Էր աոաքելութեան պայծառ օրինակ են Ձեր ապրած 50 տարիները, այն օրից ի վեր, երբ խորին խոնարհումով, Աստուծոյ առաջ սուրբ ուխտով ստացաք կրօնաւորութեան յատուկ քօղը՛ ձեռամբ երանա

շնորհ Գարեգին Ա Պատրիարքի:Գալֆսւյեան Տան յարկից ներս Դուք նուիրուեցիք երեխաների խնամքի եւ կրթութեան

ազնուագոյն կոչմանը, դառնալով շարունակողներից մէկը հոգելոյս Սրբուհի Մայրապետի մարդասիրական մեծ աւանդի եւ հաւատով զօրացեալ առաքինազարդ ու արի ոգու: Ցանձն առած բոլոր պաշտօնները Դուք իրականացրել էք առ Տէրը եւ մեր Սուրբ Եկեղեցին անմնացորդ սիրով ու նախանձախնդրութեամբ' բարի պտուղներ բերելով եկեղեցական մեր կեան- քում: Ձեր հաւատաւոբ հոգու եւ հուսառատ ջանքերի արգասիքն է նաեւ «Թոչնոց Բոյն» մանկատանը Գայանեաց ուխտի հաստատումը: Ձեր ծառայութիւնների արդար գնահատանքով արժանացել էք լանջախաչ կրելու շնորհի եւ «Մայր»ութեան տիտղոսի, սակայն մեծագոյն պարգեւը, որ ունէք, Ձեր հոգածութիւնը վայելած, Ձեր մայրական սրտի համակ ջերմութիւնը զգացած հարիւրաւոր սան-սանուհիների' Ձեր զաւակների երախտագիտութիւնն է:

Բարեշնորհ սիրելի Սարկաւագուհի, բարձրօրէն գնահատելով Ձեր վաստակն ու ծառայութիւները եւ սիրով ընդառաջելով Կ. Պոլսի հայոց Պատրիարք Ամենապատխ Տ. Մես-


րոպ արքեպիսկոպոս Մաթաֆեանի միջնորդութեսւնր' Հայրապետական այսու Կոնդակով շնորհում ենք Ձեզ Առաքելական մեր Սուրբ եկեղեցու

Ս Ո Ւ Ր Բ Ն Ե Ր Ս Է Ս Շ Ն Ո Ր Հ Ա Լ Ի

պատուոյ բարձր շքւսնշանր:Թող շնորհեալ պարզեւը Ձեզ համար լինի հաւատի ու յոյսի նոր խրախոյս' զօրացեալ

հոցով ու զոտեպինդ շարունակելու Ձեր ծառայութիւնը՛ ի շինութխն եւ ի պայծառութիւն Կ. Պոլսի հայոց Պատրիարքութեան եւ Հայ Եկեղեցու:

Մեր աղօթքն ու բարի մաղթանքն է, որ Բարձրեալ Տէրը հանապազ զօրավիզ ու աջակից | ինի Ձեզ՝ պարզեւելով քաջառողջ կեանքի երկար տարիներ եւ զործոց յաջողութիւներ:

Ողջ /ևբուբ ի Տէր, զօբւսցեա/ շևոբհօք Սուրբ Հոգա յ և եւ յաւէտ օրհևևսց ի Մ էկ .

ւսմէհ:

Օրհնութեամբ'

ԳԱՐԵԳԻՆ ԲԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՍԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ

Տուաւ Կոնդա կս ի 4-Ա Ն ոյեմբերի

յսւմի Տեա ոե 2 М З եւ ի թ ոփ ե հա յոց Ո-ՆԾԲ

ի Մ ա յրա վւսես Ս րբոյ էջմիա ծնի

ընդ հա մա րսս 198


2003

« г ь « г р шпл-шп. Հ ա յ ո յկ ո ն դ -ա կո Մի ք ա յ ե լ . п т - е и з ь ь з и ъ ь ъ

«П. ԳՐԻԳՈՐ լ ո ւ ս ա վ ո ր ի չ » ՇՔԱ՜ՆՇԱՆՈՎ Պ Ա Ր Գ Ե Վ Ա Տ Ր Ե Լ ա ՜ Մ Ա Ս Ի ՜Ն

Գ Ի Ր Հ Ա Յ Ր Ա Պ Ե Տ Ա Կ Ա Ն Օ Ր Հ - Ь Ш - в - Ъ и Ъ Ե Ւ Գ-4 , Ա Հ Ա Տ Ա ՜ ե Ա 5

Ш 1- Ս Ի Ր Ե Ց Ե Ա է П Г И Л . 4 ՜ Ե Ր Ե Ւ Հ Ա Ր Ա Զ Ա Տ Я И Н И Л

ՄԱՅՐ ԱԹ-ՈՌՈՅ ՍՐԲՈՅ ԷՋՄԻԱԾ՜ՆԻ

ՄԵԾԱՐԳՈՑ ՏԻԱՐ ՄԻՔԱՅԵԼ ՄԻ-ՔԱՅԵԼԵԱՆ

Համազգային մեր նուիրական սրբավայր Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիածնից Հայրապետա- Աան Մհո օր հ ձ թ ի ^ն ա բարեմաղթանքներն ենք յղում Ձեզ հւ առանձնակի զոհունակու-

թեամբ անդրադառնում Ձեր եկեղեցաշէն ա ազգօգուտ գործանէաթեաեը.Բսւրձրօրէն գնահատում ենք որդիական Ձեր սէրն ու նուիրումր հանդէպ Առաքելական

մեր Սուրբ Եկեղեցին, որր գիտէք արտայայտել աստուածահաճոյ բարի գործերով ու նա- խաձհոեութխններով: Այսօր Դուք արժանիօրէն հպարտ լինելու առիթն ունէք, քանզի Ձ ր ազնի, հովանաւորութեան շնորհիւ վերանորոգուել ու նոր կեանք է ստացել միջնադարեան մեր հնազոյն սրբավայրերից մէկը' Գեղարքունեաց թեմի Վարդենիկ զիւդի Սուրբ Աստուածածին եկեղեցին, իբրև վկայութիւն առ Աստուած Ձեր հաւատի և առ հայրենին Ձեր որդիական սիրոյ: Ձեր անունը այսուհետ մշտապէս աղօթքով ու բարեմաղթութիւներով պիտի յի- շուի Սուրբ Աստուածածին եկեղեցու լուսաւոր կամարների ներքոյ' որպէս երախտաւոր ու ե-

կեղեցաշէն զաւակ Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղեցու:Ուրախ է հոգին Հայրապետիս, ուրախ են եւ հոգիները Վստդենիկի հաւատաւոր մեր

զաւակների, քանզի վերստին իր շնորհաբաշխ դռներն է բացեւ Սուրբ Աստուածածին եկեղեցին, ոտ բարեպաշտ հայորղիք իրենց փառաբանական աղօթքը պիտի բարձրացնեն առ Աստուած, մխիթարուեն հոգեպէս եւ շնորհընկալը դառնան Տիրոջ առատ ողորմութեան:

Յարգարժան պրն Միքայելեան,Ի զնահատութիւն Մայր Եկեղեցուն մատուցած Ձեր ծառայութեանց, սիրով ընդառաջում

ենք Գեղարքունեաց թեմի առաջնորդական տեղապահ Հոգեշնորհ Տ. Դերենիկ վարդապետ Դաւթեանի ազնիւ խնդրանքին եւ Հայրապետական այսու Կոնդակով շնորհում Ձեզ Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղեցու

Ս Ո Ւ Ր Բ Գ Ր Ի Գ Ո Ր Լ Ո Ւ Ս Ա Ւ Ո Ր Ի Չ

պատուոյ բարձրագոյն շքանշանը:


Ի խորոց սրտի աղօթքով Բարձրեալն Աստուծոյ օրհնութիւնն ու օգնականութիւնն ենք հայցում Ձեզ եւ մաղթում, որ Տէրը պարգեւի Ձեզ եւ Ձեր րնտսւնիքի անղամներին քաջառողջ արեւշատութիւն եւ եկեղեցաշեն գործոց նորանոր յաջողութիւներ:

Թող Բարին Աստուած Իր սիրոյ ու խնամքի մէջ պահի Սուրբ Աստուածածին եկեղեցին, հանապազ օրհնի եւ Իր բազում պարգեւներով առատսւպէս շնորհազարդի Եկեղեցու նոփ- րեւպներին ու բոլոր հաւատացեալներին:

Ողջ լերուք ի ՏԼր, զօրսւցեւպ շևորհօք Սուրբ ՀոգւոյԱ եւ յւսւէւբ օրհևԱւպ ի Մէևջ. ասԼԱ:


ԳԱՐԵԳԻՆ ԲԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ

Տուաւ Կոեդսւկս ի 4-ե Ն ոյեմբերի

յւսմի Տեսա ե 2 Ш З եւ ի թոփ ե հա յոց Ռ Ն Ծ Բ

ի Մ ա յրա վսւես Ս րբոյ էջմիա ծեի

ընդ համա րսս 2(Х)


2003

« я * * * Р ա մ ե ն ա յն հ ա յո յ “ ք ԿՈՍԻ ԿՈՆԴ-ԱԿԸ ՊԱՏՐԻԿ ՏԵՎ.ԵՕՅՕՆԻ

«Ա. ՍԱՀԱԿ - V. ՄԵՍՐՈՊ»շ ք ա ն շ ա ն ո վ պ ա ր գ և ա տ ր ե լ ո ւ մ ա ս ի ն

՜ԳԻՐ ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ՕՐՀՆՈՒԹԵԱՆ ԵՒ ԳՆԱՀԱՏԱՆԱՏ

ԱՈ. ԱԵՕԱՐԳՈՅ ՏԻԱՐ ԲԱՕ-ՐԻՔ ՏԷՎէճԵԱ Ն,

ՈՐ Ի ՓԱՐԻԶ, ՖՐԱ՜ՆՍԻԱ

րաէփ Ы ^ С Щ т р Ь ш й Ь т Л ш ф * Ь Д О Щ Ь ч Й Ш ф ի ЧШЧф. « 4 Կ»4մակերպաամ լ

մեծարման հանդիսութիւն: ռ ^ . . .Հայրապետիս համար ուրախալի Է. հր Դուք՛ արժանաւոր զաւակդ մեր ժողովրդի, հա-

ւատաւոր գործերով, ազնիւ ծաոայութիւններով ու վաստակով բարի համբաւ ու ճանաչում Էք վայելում Ֆրանսիայում: Տարիներ շարունակ զբաղեցնելով բարձր ու պատասխանատու պաշտօններ քսւղաքապետից մինչեւ պետական երեսւիոխան ու պետական նախարար Դուք Ձեր սէրն ու նուիրումը հւ իրաւաբանի Ձեր գիտելիքներն ու կարողութիւնները ի սպաս էք դնում Ֆրանսիայի պետական-հասարակական կեանքի առաջընթացին եւ հայ կեանքի

գօրացմանն ու պայծառացմանը:Այսօր բարեպատեհ առիթն ունենք Մեր մասնաւոր գնահատանքը բերելու Ձեզ Ֆրսւն-

սիայում Ձեր բազմաբեղուն գործունեութեան համար, որն իրաւամբ արժանացրել է Ձեզ հա- յորղեաց անկեղծ սիրուն ու յարգանքին: Քաղաքական ասպարէզում վւսստակեալ հեղինա- կութեամբ Դուք կարեւոր աւանդ էք բերել Ֆրանսիայի կողմից Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչմանը, հայրենապաշտ ու ծաոայասէր ոգով Ձեր ջանքերն ու կարողութիւնները ի սպաս էք դրել Հայկական Բարեգործական Ընդհանուր Միութեան գործունէութեանը նա- խանձախնդրօրէն ծառայելով Միութեան կողմից կեանքի կոչուող եկեդեցանուէր ու ազգա- շէն ծրագրերի իրականացմանը: Մեր Սուրբ Եկեղեցու, ՀԲ Ը Միութեան Վարչութեան եւ Ֆրանսիայի մեր բարեպաշտ ժողովրդի բաղձանքն է արժանաւորս գնահատուած տեսնել Ձեզ եւ Ձեր վաստակը:

Յարգարժան պրն Տէվէճեան, սիրով ընդառաջելով Արեւմտեան Եւրոպայի Հայրապետական Պատուիրակ եւ Փարիզի առաջնորդ Գերաշնորհ Տ. Գիւտ արքեպիսկոպոս Նագ- գաշեանի ազնիւ խնդրանքին եւ բարձր գնահատելով Ձեր ծառայութիւները ֆրանսիայի պետութեան եւ ազգային մեր կեանքում’ Հայրապետական այսու Կոնդակով շնորհում ենք Ձեզ Առաքհւական մեր Սուրբ Եկեղեցու


Ս Ո Ւ Ր Բ Ս Ա Հ Ա Կ - Ս Ո Ւ Ր Բ Մ Ե Ս Ր Ո Պ

պաւրոտյ րարձր շքանշանը:Ի խորոց սրտի աղօթքով Բարձրեալն Աստուծոյ օրհնութիւնն ու օգնականութիւնն ենք

հայցում Ձեզ եւ մաղթում, որ Տէրը մեր սուրբ հարց բարեխօսութեամբ պարգեւի Ձեզ քաջառողջ արեւշատութիւն եւ գործոց յաջողութիւներ՜ ի բարօրութիւն Ֆրանսիայի եւ ի շիեու- թխն ազգիս հայոց:

Թող Բարին Աստուած հանապազ Իր սիրոյ ու խնամքի մէջ պահի եւ բազում պարգեւներով աոատապէս շնորհազարդի Ձեզ եւ Ձեր ընտանեաց սիրեցեալ անդամներին:

Ողջ /երուք ի Տէր, զօրացեալ շևոբհօք Սուրբ Հոգւոյև եւ յա ւէտ օրհևեւպ ի Մ ԼԱ ջ.ւսմԼե:


ԳՍՐԵԳԻՆ ԲԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ

Տուաւ Կոեդակս ի 24-ե Հոկտեմբերի Ցամի Տեաոե 2(Х)3 եւ ի թոփն հայոց ՈՆԾԲ ի Մայրավաես Սրբոյ էջմիածեի րեդ համարաւ 201

« г и л Р ш гь -ь и з-ь Հ ա յո 5 а д м п * * ™ » Օ Ր ՜ Հ Ն Ո Ւ Թ Յ Ա ՜ Ն Գ Ի Ր Ք

ՎԱ ՐՈՒԺ՜Ա Ն ԲՈՒՐՄ Ա ՑԱ ՜ՆԻ՜Ն

ад.Р ՏռՅքԱՊէՏՕԿՕՆ ОГТЫи-Й-ЫГЬ № Գ՜եէՅՀԱՏՄեԱՑ

Щ , ОТРЬвЬШ. П № Ъ ՄԵՐ № ՀՈՐԱՏԱՏ Ш Ш Л Ъ Ս՜ԱՅՐ ШЭ-ШШ5 ՍՐԲՈ6 ԷՏՄԻԱԾՆԻ

ՄԵԾԱՐԳՈ6 ՏՒԱՐ ՎԱՐՈՒԺԱՆ ՊՈՒՐՄԱՅԵԱ՜Ն,

ՈՐ Ի ՍԱՆ ՓԱՈՒԼՈ, ԲՐԱՑԻԼԻԱ

Համազգային մեր հոզեար կենտրոն Սայր Աթոռ Սուրը ^ ի ա ծ ն ի ց Հայրապհյրական Л ; Г РД ա բարեմաղթանքներն ենք յղում Ձեզ' Ս ո ս կ ա կ ա ն մեր Սուրբ Եկեղեցու

աՐ^ ^ ւ կամքովստիթ ենք ունեցել ճանաչելու Ձեզ եւ քաջատեղեակ լինելու ազնիւհայ- որդուդ եկեղեցանպաստ արզասաար գործունէութեանը, որի շնորհիւ այսօր Ձեր անունն արժանիօրէն քանդակուած է Վեհարանի սիւներին արձանագրուած Մայր Եկեղեցու բարե

րարների անուանաշարքում: . „ . гԱո Աստուած հաւատով եւ աո հարազատ ժողովուրդը սիրով Դուք Ձեր բարի աւանդը

Բերեցիք Սան Փաուլոյի հայկական եկեղեցու կհանքում, որի նորոգութեան եւ բարեզարդման աշխատանքները տարիներ աուսջ կատարուեցին Ձեր հովանաւորութեան: Նորո- գուած սրբավայրի լուսաւոր կամարների ներքոյ հաւատաւոր հայորդիները իրենց աղօթքն եե աո Աստուած բարձրացնում' մշտապէս երախտազիտութեամբ Տիրոջ օրհնութիւնը հայ

ցելով Ձեր բարի գործերին:Եկեղեցանուէր ու ազգասէր ոգով եւ ազնխ նուիրատուութխններով Դուք Ձեր ծառայու

թիւնը բերեցիք նաեւ Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիածնի շինութսանն ու պայծառութեանը, որով արժանացաք Երջանկայիշատակ Մեր նախորդ Գարեգին Ա Ամենայն Հայոց Հայրապետի բարձր գնահատանքին, ով Ձեր կուրծքը զարդարեց Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղեցու պատուոյ բարձրագոյն' «Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչ» շքանշանով:

Մեծարգոյ պրն Պուրմայհան, Երկնաւորի անիմանալի եւ անքննելի կամքով Մեզ է վե- րապահուել ուրախութիւնը Հայրապետական Սրբատառ այս Կոնդակով Մեր օրհնութիւնը բերել Ձեզ' հաստատելով «Մոտբ Գրիգոր Լուսաւորիչ» շքանշանի պարգեւը Ձեզ:

Ի խորոց սրտի աղօթքով Բարձրեալն Աստուծոյ օրհնութիւնն ու օգնականութիւնն ենք հայցում Ձեզ եւ մաղթում, որ Տէրը հաւատոյ մեր հայր Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորչի բարեխօ- սութեամբ պարգեւի Ձեզ քաջառողջ արեւշատութիւն եւ եկեղեցաշէն գործերի յաջողութիւներ:

2003 ԷՋՄԻԱԾԻՆ сЬ-ԺԱ 39

Թալ Բարին Աստուած Իր սիրոյ ու խնամքի մէջ պահի մեր Սուրբ Եկեղնցիե. հանապազ օրհնի եւ Իր բազում պարգեւեերով աոատապէս շնորհազարդի մեր Եկեղեցու բոլոր բարեպաշտ հաւատացեալներին:

п ЧР ւե բո ւք ի Տէբ. զօբա ցեա / շևոբհօք Սուրբ Հոգ ա յ և ևւ յւաէտ օբհևևւպ ի Մէևջ. ւսՎԷԱ:

Օրհնուրեամբ'

ԳԱՐԵԳԻՆ ԲԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ

Տուաւ Կոնդա կս ի 20-ն Հոկտ եմբերի

յսւմի Տեա ոն 2 0 0 3 եւ ի թոփ ն հա յոց Ո-ՆԾԲ

ի Մ ա յրա կա նս Ս րբոյ էջմիա ծնի

ընդ համա րաւ 197

„ з , « « Ո - * - * Ն Ս 0 Տ Տ- " Բ Ա“ այԱՀայոց Կաթողիկոսի սրբատառ կոնղակով

„ и . ՜Ներսես Շ եորհա ւի» շքանշանով պարգևատրվեիЬЬՄիքայել Գրիգորյան (Արարատյան Հա յրա պ ետ ա կա ն թեմ)

Մանվել Գրիգորյան (Արարատյան Հա յրապ ետա կա ն Д О Յարի Խաչատուրով (Արարատյան Հա յրապ ետա կա ն թեմ)

Արա սարկավագ ճգնավորյան (ԱՄՆ հայոց Արևելյան թեմ)Բարսեղ Գարթասան (ԱՄՆ հայոց Արևմտյան թեմ)

Օրհնության գիր Է տրվել-Պերճ Կյուլպեն (Ավստրալիայի հայոց թեմ)

Կարո Սեթյան (Ավստրալիայի հայոց թեմ)Սարգիս Ղագարյան (Կենտրոնական Եվրոպայի Հայրապետական

պատվիրակություն) գարգեն քահանա Մուրադյան (ԱՍՆ հայոց Արևմտյան թեմ)Նշան սարկավագ Չատրճյան (ԱՄՆ հայոց Արևմտյան թեմ)Ամերիկայի Հայկական Համագումարին (ԱՄՆ հայոց Արևմտյան թեմ)Մեթրո Ուհսթի հայ համայնքին (ԱՄՆ հայոց Արևելյան թեմ)Սուրբ Վարդան եկեղեցու համայնքին (ԱՄՆ հայոց Արևելյան թեմ)ՀԲԸՄ Լոնդոնի մասնաճյուղին (Անգլիայի հայոց թեմ)«Նոր սերունդի ձայն» ամսագրի խմբագրությանը (Անգլիայի հայոց թեմ)Սուրբ Երրորդություն եկեղեցու համայնքին (Կանադահայոց թեմ)

Ավագության պատիվ Է տրվել.Ստեփան քահանա Տեր-Գեորգյանին (ԱՄՆ հայոց Արևստյան թեմ)

հ ա յ ր ա պ ե տ ա կ ա ՛ն գ ն ա հ ա տ ո ւ թ յ ո ւ ն


՜ե.Ս.Օ.Տ.Տ. ԳԱՐԵԳԻ՜ե Բ ԱՄԵ՜ՆԱՅ՜Ն ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ՑԱՎԱԿՑԱԿԱ՜Ն ԳԻՐԸ ՀՈԳԵԼՈՒՅՍ

ՌՈԲԵՐՏ ՄԱՎԻՍԱԿԱԼՅԱ՜ՆԻ ՍԳԱԿԻՐ Ր՜ՆՏԱ՜ՆԻ-ՔԻ՜Ն

Սրտի խոր ցավով տեղեկացանք մեր Եկեղեցու արժանավոր զավակ Ո-ոբերտ Մավի- սակսւլյանի անժամանակ մահվան մասին: Հանուն Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսության ե Մայր Աթոռ Ս. էջմիսւծնի միաբանության Մեր անկեղծ վշտակցությունն ենք բերում հսւն- զուցյալի այրուն, ընտանիքի անղամներին, բոլոր հարազատներին ու մերձավորներին:

Շնորհաշատ (րազրողի անունր թանկ ու սիրելի Լ՜ մեր ժողովրդին, որ երկար տարիներ սաիթն ունեցավ հեօուստաեթերից լսել նրա խոսքը' մտսւհոզված հասարակական խնդիրներով, նախանձախնդիր Հայաստանի անկախության վերականգնմամբ ու առաջընթացով: Մեր լրազրողական պատմության մեջ եա միշտ պիտի հիշվի մտավորական իր նկարագրով, ով իր հայրենասհր ու ազնիվ հոգու ողջ նվիրումը ներդրեց իր գործունեության մեջ' իբրև ծառայություն Հայրենիքին ու իր ժողովրդին:

Առ Աստված սրտաբախ աղոթքով հայցում ենք, որ Տերե Իր արարչական սիրով երկնային բարձունքներում ընդունի իր հավատավոր ծառայի լույս հոգին ն հավիտենական հան- գըստություն պարգևի երանական խաղաղության մեջ: Թոդ Տերը Սուրբ Հոգու շնորհով մխիթարություն ու սփոփանք պարգնի Ձեզ և Ձեր բոլոր հարազատներին:

Խունկ ե Աստվածային օրհնություն Ռոբերտ Մավիսակալյանի բարի հիշատակին:

վշտակից սիրով և Օրհնությամբ'

Գ-ԱՐԵԳԻ՜Ն ԲԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ

Ս. էջմիա ծին,

31 հոկտ եմբերի 2 0 0 3 թ.

42 Ժ-ԺԱ

ՀԱՅՈՑ ԲԱՆԱԿԻ ՈՒԽՏԻ Ս. ՊԱՏԱՐԱԳԸ

ТТ ьмПпнМЛ հոոեոանսւկան տարվա հերթական կի- Հոկտեմբերի 19-ին, Մայր թա . ^ ազգային բանակի ախտավոր բարձրսա-

րակի օրը, Ս- էջմիածինը հյուրը կալ էր պաշտպանության նախարար տիարտիճան զինվորականների [ պաշտսլանաթյւսն նախարար Սեյրան

« — -

' “ է ս ՚՚օ տ տ ^ Р Ամենայն Հայոց Կ ա կ ո ս ի Ьш ВД »ш Щ ш .И Ш 1р Ո,խտի Ս. Պատարագ մատուցեց հայոց բանակի հոգևոր առաջնորդ Հոգեշնորհ Տ. Արշե աբղ. ա-

‘“ “П ш ш ш р ш ф ընթացքում հանուն Վհհափսա Հայրապետի հայոց բանակի ուխտած ն ե ր ի ն Г հյուրերին ականեց Սայր Աթոոի գիւէանաւգետ Տ. Արշակ վրգ. Խա ^տ րյա նր:Ապա ախտավորներին իր պատգամը հղեց պ ա տ ա ր ա գ ի չ Հ ա յ ր Ս ո տ բ ը (տես էջ 57).

Հավարտ Ս. Պատարագի, հանրապետությամբ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի, կատարվեց հոգեհանգստյան պաշտոն'արցախյան ազատամարտում զոհված հայ զորական

ների հոգու հանգստության համար:Ս. Պատարագից հետո վեհարանում ուխտավորներին ընդունեց Ամենայն Հայոց Հայ

րապետը: Հանդիսության ժամանակ ներկաներին ոդջունեց Աերժ Աարգսյանը:«Այնպես է ստացվել մեր պատմության ընթացքում, որ զինվորը, զորավարը հավատ է

քարոզել, իսկ եկեղեցականը սուրը ձեռքին առաջնորդել է մեր ժողովրդին ազատագրական պատերազմի: Եվ ես շատ ուրախ եմ, ոբ այսօր մեր բանակի մեջ կա անսասան հավատ, մեր բանակի մեջ կա մեծագույն հարգանք Հայոց Եկեղեցու, նրա Հայրապետի նկատմամբ: Ուրախ եմ նաե այսօր մեկ անգամ ևս հավաստիացնելու, որ հայկական բանակն այսօր քան երբեք ամուր է, այսօր քան երբեք ի վիճակի է պաշտպանելու մեր Հայրենիքի սահմանները, ինչու չէ' նաև կյանքով կանգնելու հանուն մեր հավատի»,- իր խոսքում նշեց նախա

րարը:Այնուհետև հայոց բանակի բարձրաստիճան սպայական կազմին իր օրհնության խոսքն

ուղղեց Ամենայն Հայոց Գարեգին Բ Կաթողիկոսը:«Հայոց բանակի ուխտի այս օրը աղոթք և մեկ պատգամ ունենք, որպեսզի չտկարանաք

ձեր նվիրումի և ձեր սիրո մեջ' առ Հայրենին և առ Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին, որպեսզի արիությամբ շարունակեք ձեր ընթացքը հայրենակերտումի, իրականություն դարձնեք երազները մեր ժողովրդի զավակաց, իրականությո՞ւն դարձնեք Հայրենիքի համար իրենց կյանքը նվիրաբերած և այժմ Եռաբլոտում հանգչող ձեր մարտակից ընկերների: Պարտք ունեք ձեր ուսերին և փսաք ունեք ձեր ուսերին' ծառայությամբ ապահովելու խաղաղությունը ինչպես Հայոց երկրի, այնպես էլ Հայոց հողում հանգչող ձեր հերոս մարտակից եղբայրների»,- ասաց Նորին Սրբությունը:

ո

ՎԵ

ՀԱՓ

ԱՌ

ՀԱ

ՅՐ

ԱՊ

ԵՏԸ

Օ

ՐՀՆ

ՈՒ

Մ

է ՀԱ

Յ Զ

ԻՆ

ՎՈ

ՐՆ

ԵՐ

ԻՆ

ՀԱՅՈ

Ց Բ

ԱՆ

ԱԿ

Ի

ՀՐԱ

ՄԱ

ՆԱ

ՏԱՐ

ԱԿ

ԱՆ

Ա

ՆՁ

ՆԱ

ԿԱ

ԶՄ

ԻՆ

Գ

ՆԱ

ՀԱՏԱ

ՆՔ

Ի

ԻՐ

ԽՈ

ՍՔ

Ն

է Ո

ՒՂ

ՂՈ

ՒՄ

Վ

ԵՀԱ

ՓԱ

Ռ

ՀԱ

ՅՐ

ԱՊ

ԵՏ

Ը


Ի գնահատություն իրենց ծառայության' Գստեգին Բ Հայրապետը պաշտպաեությաե նախարարի առաջադրությամբ և հայոց բանակի հոգնոր առաջնորդի միջնորդությամբ «Ս. Ներսես Շնորհալի» պատվո շքանշան հանձնեց ՀՀ պաշտպանության նախարարի տեղակալներ գեներալ-ւեյտենանտ Մանվել Գրիգորյաեին, գեներալ-լեյտենանտ Յուրի էսսւչա- տուրովին, գեներալ-լեյտենանտ Միքայել Գրիգորյաեին:

Հանդիսության ընթացքում գեղարվեստական հայտագրով հանդես եկավ Հ Հ պաշտպանության նախարարության Սպայի տան «Զորական» համույթը:

Մ Ա Յ Ր ԱԹ-ՈՌ Ս. Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի Տ Ե Ղ Ե Կ Ա Տ Վ Ա Կ Ա Ն ՀԱ Մ Ա Կ Ա ՐԳ

Հ է Ո - Դ Ի Ս ա ֊Թ Յ ա - ՜ Ն ' ՜Ն '№ Ր Վ - ™ *

Մ Ե Ս Ր ո պ и р л ч ы л п ч п ® а д м а м и п л .

а ь а ъ и т - г ш - й - з е т , տօ-ա մ յ ա կ ի ^

г тг ттппп Ս եօմհածնամ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Սմենայն Հայոց Հոկտեմբերի 30-ին Մայր թ ■ հանդիսություն'նվիրված Կենտրոնական

Կաթողիկոսի նախագահոթյ Հ * & արքհպս. Գրիգորյաեի քահանայա-Եվրոպայի Հ ա յ ր ա պ ե ն ե ր կ ա էին այս օրերին Մայր Աթոռ Ս.

5 Ք 2 5 * • * Փւ,ա1,ան տաւ'՜

7 4է,Տ "г ՈՒոնաորԱեւ Է կուսակրոն քահանա: Հոգևոր ծառայությանը զուգահեռ Մրբա- 2 П 5 այս բո^Ր տարիների ընթացքում զբաղվում է նաև գիտական գ ո ր ծ ո ւ ն ի Г 1 Մեսրոպ Սրբազանը բազմաթիվ կրոնական դասագրքերի Ա ուսումնասիրությու ների հեղինակ Է: Ուշագրավ են նրա Ստհփանոս Սյունեցուն, Սեբհոսին ե Վանանդեցուն նվիրվ ի ուսումնասիրությունները: 1982 թվականից ի վեր Մեսրոպ ՄրԲազա ը հայոց պատ- մություն և գրաբար Է դասավանդում նաև Վիեննայի Բյուզանդագիտական համալսա-

ՐԱ1 Հանդիսության նախաձեռնողները ակադեմիական ինստիտուտների գիտնականներ Պարույր Մուրադյանը, Բստկեե Հարությունյանը, Պավել ՉոԲանյանը և Գևորգ Տեր-Վար- դանյանը, ըստ արժանվույն գնահատեցին Մեսրոպ Սրբազանի ներդրումը հայագիտության ասպարեզում: Գիտնականները յուրօրինակ նվեր մատուցեցին գիտնական Սրբազանին' ներկայացնելով արժեքավոր զեկուցումներ հայ ժողովրդի ու Եկեղեցու պատմությու

նից:Հանդիսության ավարտին Մեսրոպ Սրբազանի' նվիրյալ հոգևորականի ու գիտության

մշակի գործունեությունը բարձր գնահատեց և. Վեհափառ Հայրապետը:Սմենայն Հայոց Հայրապետի սրբատսա կոնդակով Մեսրոպ Սրբազանը վերջերս

պարգևատրվել Է Հայ Եկեղեցու «Ս. Սահակ - Ս. Մեսրոպ» շքանշանով (տեն Էջ 28):

ՄԱՅՐ ԱՌՌՌ Ս. ԷՋՄԻԱԾՆԻ ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

ՎԵ

ՀԱՓ

ԱՌ

ՀԱ

ՅՐ

ԱՊ

ԵՏԸ

Շ

ՔԱ

ՆՇ

ԱՆ

ԱԿ

ԻՐ

Ս

ՐԲ

ԱԶ

ԱՆ

Ի

ԵՎ

ԱՎ

ՍՏՐ

ԻԱ

ՅԻ

ՀԱ

Յ ՀԱ

ՄԱ

ՅՆՔ

Ի

ԱՏԵ

ՆԱ

ՊԵ

Տ Դ

ԵՎ

ՈՐ

Դ

ԱՆ

ՏՈՆ

ՅԱ

ՆԻ

Հ

ԵՏ

ՄԵ

ՍՐՈ

Պ

ԱՐ

ՔԵ

ՊԻ

ՍԿ

ՈՊ

ՈՍ

Գ

ՐԻ

ԳՈ

ՐՅ

ԱՆ

Ի

ՁԵ

ՌՆ

ԱԴ

ՐՈ

ՒԹ

ՅԱՆ

50

-ԱՍ

6ԱԿ

Ի

ԱՌ

ԻԹ

ՈՎ

Կ

ԱԶ

ՄԱ

ԿԵ

ՐՊ

ՎԱ

Ծ

ԳՆ

ԱՀԱ

ՏԱՆ

ՔԻ

ՀԱ

ՆԴ

ԻՍ

ՈՒ

ԹՅԱ

Ն

ԸՆ

ԹԱ

ՑՔ

ՈՒ

Մ


ԵԿԵՂԵՑԻ՛ՆԵՐԻ ՀԱՄԱՇԽԱՐՀԱՅԻՆ ԽՈՐՀՐԳԻ ՀԱՅԱՍՏԱ՜ՆԻ ԿԼՈՐ ՍԵՂԱ՜ՆՆ ԱՅՍՈՒՀԵՏ ԿԳՈՐԾԻ

ՈՐՊԵՍ ԲԱՐԵԳՈՐԾԱԿԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐԱՄ

Հոկտեմբերի 6-8-ը Մայր Աթոռ Ս. էջմիածնում Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գստեգին Բ Ամենայն Հայոց 'ւաթողիկոսի օրհնությամբ տեղի ունեցավ Եկեղեցիների Համաշխարհային Խորհրււի (ԵՀԽ) Հայաստանի Կլոր Սեղանի կենտրոնական հանձնախմբի տարեկան հաշվետու ժո- ղովր:

с+ոդովի բացմանը ներկաներին ոդջունեց Ամենայն Հայոց Հայրապետը: Նորին Սրբու- թյունր բարձր գնահատեց Կլոր Սեղանի գործունեությունը ընդգծելով նրա բերած նպաստը Հայաստանի բարգավաճմանը: Հայաստանի ներկա քաղաքսւկան-տնտհսակսւն վիճակի մասին գեկուցմամբ հանդես եկավ Հ Հ ԱԳՆ փոխնախարար Ռուբեն Շուգարյանը:

ԵՀԽ Հայաստանի Կլոր Սեղանը Մայր Աթոոի հովանու ներքո ստեդծւ|ել է դեոնս 1997 թ.' երջանկահիշատակ Գստեգիե Ա Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի նախաձեռնությամբ: Այս տարիների ընթացքում ԵՀԽ հայաստանյան ներկայացուցչությունն իրականացրել է գյուղատնտեսական, կրթական, եկեդեցաշինական, սոցիալական ն վարկային բազմաթիվ ծրագրեր:

Եռօրյա նիստերի ընթացքում ժողովականները Հայաստանյայց Առաքելական Եկեղեցու, Հայ Կաթոլիկ ե Հայ Ավետարանական Եկեղեցիների, ԵՀԽ-ի, եվյտպական 1.կումենիկ կազմակերպությունների (Շվեյցարիա, Գերմանիա, Նորվեգիա և այլն), ինչպես նան հայաստանյան բարեգործական հասարակական տարբեր կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ, քննարկեցին Կլոր սեղանի կողմից իրականացված ծրագրերն ու ղրանց արղյունավետությունը:

ժողովի ավարտին ստորագրվեց մի փաստաթուղթ, ըստ որի ԵՀԽ Հայաստանի Կլոր Սեղանն այսուհետ կգործի իբրև բարեգործական հիմնադրամ* «Եկեղեցիների Համաշխարհային Խորհրդի հայաստանյան միջեկեղեցական բարեգործական Կլոր Սեղան հիմնադրամ» անվամբ: Տեղի ունեցավ նաե նորաստեղծ կազմակերպության հիմնադիր ժողովր, որի որոշմամբ կազմակերպության հոգաբարձուների խորհրդի կազմում ընդգրկվեցին ներկայացուցիչներ Հայաստանյայց Առաքելական Եկեղեցուց (ի դեմս Տ. Պարգև արքեպս. Մարտիրոսյանի, Տ. Փառեն եպս. Ավետիքյանի ն Տ. Վահրամ քհն. Մելիքյանի), Հայ Ավետարանական ե Հայ Կաթողիկե Եկեղեցիներից, ինչպես նան «Շեն» և Шог1й \^տաո բարեգործական կազմակերպություններից: Բարեգործական հիմնադրամի հոգաբարձուների խորհրդի նախագահ ընտրվեց Տ. Պարգև արքեպս. Մարտիրոսյանը, գործադիր տնօրեն նշանակվեց Կստեն Նազարյանը:

Միջեկեղեցական բարեգործական Կլոր Սեղան հիմնադրամը կշարունակի գործել Ս. էջմիածնի տարածքում:

ՄԱՅՐ ԱՌՈՌ Ս. ԷՋՄԻԱԾՆԻ ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Տ ՄԵՍՐՈՊ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ԳՐԻԳՈՐԵԱ՜ՆԻ -ՔԱՐՈՏԸ™ о и т т о ™ г 8 = №

ՄԱՏՈՒՑՈՒԱԾ ՈՒԽՏԻ Ս. ՊԱՏԱՐԱԳԻ(5 հոկտեմբերի 2003 թ.)

«էջմ ի ա ծի ն . նա ւ փ րկ ութ եա ն, ք ա ն զ Ն ո յի մ ե ծ ի ն տ ա պ ա ն »:

(Ղազար Կաթողիկոս Ջահկեցի)

Զերդ Սրբութիւն,

« Л * — ь ш л ч в д ь - յ * Ь„шь

ъь ф ի Լ ^ ա ա ր ւ հ ո ' ьп ,ьщ й ф ч ш ь т о . ц т .шишЫпГршчаичшрЬшй այս ширр ՏաՏարի Ш®. п р » Ц ш отд Ю * 1700-աա,ակ0 կն տօ№

Հայաստանեսւյց Առաքելական Ս. Եկեղեցին:Այս սլահուն Ս. էջմիածնայ հնամենի Տաճարի մէջ' մենք կը զգանք հոդին մեր նախա

հայրերէ որոնք ապրած են եւ գործած Մայր Աթոռում: Այստեղ առաջին առթխ ներկայ է Սուրբ Գրիգոր. Լուսաւորիչն Հայաստան աշխարհի' իր ամբողջ բազմավաստակ սերունդով, ԱրիստակԷսից մինչեւ Ներսէս Մեծ Հայրապետ եւ մինչեւ Հայութեան մտքի Լուսաւորիչ Սսւհակ Պարթեւ Կաթողիկոս: Այստեղ ներկայ է Թարգմանչաց հոյլը' հայկական Այբուբենի արարող Մեսրոպ Մաշտոց վարդապետն իր աշակերտներով, որոնք թարգմանական բարձր արուեստով նայացուցին Սուրբ Գիրքը եւ, ինչպէս Կորիւն Սքանչեփն կը բանաձեւէ. Մարգարէները' աուսջնորդաթեամբ Մովսէսի, Աոաքեալներր գլխաւորութեամբ Պօղոսի, եւ լոյ սի սսլբիտ չորս Աւետարանները սկսան հայերէն խօսիլ եւ Հայաստան աշխարհն իր քրիստոնեական եւ հոգեւոր նկարագրով դարձաւ պայծառափայլ եւ նախանձելի:

Որքան սքանչելի է եւ հոգեթով այս պահը, երբ Ս. Պատարագի մատուցմամբ եւ հոգեպարար երգեցողութեամբ կը հաղորդուինք Ցիսուս -Քրիստոսով եւ մեր հայրերի ժառանգռւ- թեւսմբ: Մեր Տիրոջ մարմինն ու արիւնը եւ մեր հայրերու հոգին կը սրբացնեն ու կր պայծառացնեն մեր ներաշխարհը, եւ մենք Աստուծոյ օրհնութեամբ կը դառնանք նոր արարածներ, նոր քրիստոնեանհր, Լուսատրչի նոր զաւակներ, որոնք կը սիրեն ազնւաթիւեն ու բարութիւնը, իրարօգնութիւնը, արդարութիւնն ու խաղաղութիւնը:

ԺԸ դարու մեր Հայրապետներէն Ղազար Ջահկեցի (1737-1751 թթ.), որ ապրած եւ գործած է Մայր Աթոռոյ մէջ եւ սւղօթած Ս. էջմիածնի սրբախորհուբդ Տաճարում, գովաբանական տաղի մը մէջ կը գրէ.

էջմիւսծիև ևաւ փրկութեան քան զՆոյի մեծին տապան, ծովահեբձող իշխանութեան, եւ նահանջող գետոց ա րեա ն:


Բնակսւնօրէն բազմարդիւն մատենագիր Ղագստ Ջահկեցի Կսւթուփկոս էջմիածին աեունան տակ կր հասկանայ ոչ միայն Մայր Տաճարը, սւյյեւ Մայր Աթոոր եւ աոհասարակ

ո Հայաստաեեայց Աոաքե|ական Ս. եկեղեցին: Այս մտամերձեցմամր' յստակօրեն եւ ամբողջական բովանդակութեամբ հասկանայի կը դսւոեայ Հայրապետին խօսքը, որ նկատի ունի Հայաստան աշխարհի երկհազստամեայ քրիստոնեական պատմութիւնը: Դժբախտաբար հայ ժողովրդի պատմութիւնը |ի է դէ պքերով եւ դրուսպեերով «գետոց արեսւն»:

ՑաւափօրԷն հայ ժողովուրդը յաճախ ինկած է եւ տառապած օտար ճնշիչ եւ հեղձուցիչ իշխանութեանց յուծի ներքոյ եւ այդ երկարատեւ շրջաններուն Ս. էջմիածինն է եւ կամ էջ- միածնով խորհրդանշուող Հւսյաստանեայց Առաքելական Եկեղեցին է. որ իբր «ծովահեր- ձող իշխանութեան եւ նահանջող գետոց ստեան», պաշտպաեած, մխիթարած եւ աոաջնոր- դած է տառապակոծ մեր ազգը: Բաւ է նշե( օրինակի, որ Անիի կամ Բսպրատունեաց թա- գաւորութեաե 1045 թոփն բռնագրաաւմէ եւ Կիփկիոյ հայկական արքայութեան 1375 թոփն անկումէն ետք' մինչեւ 1918 թ. Հանրապետութեան գոյսաամր. Հայութխնը գուրկ եդած է պետականութևնէ:

Պատկերը ամբողջացնելու նպատակաւ' բաւ I. նշել 1915 մինչեւ 1917 տարին տեւող Տե- դասպանութխնը, որ ոչ միայն մէկուկէս միփոն նահատակներ խ|եց, սւյ[եւ պատճառ դարձաւ Արեւմտեան Հայաստանի կորստեան եւ առիթ հանդիսացաւ հայ մշակութային հազա- րաւոր կոթողներու եւ իրերու ոչնչացման՛ կագմակերպմամբ եւ ձեոսւմբ օսմանեան երիտ- թուրրերու: Ջարդի եւ աքսորի սւհաար օրերուն Հայ Եկեղեցին էր, որ իր բագմահստխր սպասաւորներու գոհողութեամբ, նահատակութեամբ եւ առաջնորդութեամբ հանդիսացաւ «նաւ փրկութեան», աւեփ փրկարար' ինչպե՜ս Ջահկեցի կ ՚ըսէ, «քան գՆոյի մեծի տապան»:

Ս. Գրոց պատմաթենեն գիտենք, թէ Նոյ Նահապետ իր հսկայածաւալ տապանով փրկեց մարդկային ցեղն ու կենդանական աշխարհր եւ կայք հաստատեց Արարատեան Երկրի բարձրաբերձ լերան վրայ: Նմանապես Հայոց պատմաթենեն գիտենք, թէ Ս. Գրիգոր Լասաւորչի մտայղսւցած եւ կառուցած Ս. էջմիածինը, Հայաստսւնեայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին, Արարատի վւսաքիե եւ օրհնութեան ներքոյ, կորուստէ փրկեց հայ ագգր եւ ւսգգային հոգեար-մշակութային արժէքներն ու ստեղծագործութիւեներր:

Այսօր, բագմաչստչար Ագգդ իմ, հակառակ բագամ կոտորածոց եւ տւսռապաեաց, կաս, գոյութի՞ւն աեիս եւ կ՚ապրին քու հայրերու պատմական հափն վրայ եւ կարող ես հպարտ ւինել եւ բարձրագլուխ յառաջանալ դե՜պի պայծառ ապագայ: Դա կարող ես հպարտ լինել քո պետական անկախութեամբ եւ անկախսւցեալ Արցախով, դու կարոդ ես հպարտ |ինե| քո սւգգային Լուսաւորչեսւե Եկեղեցիով եւ բագմահւսմար հնադարեան եկեղեցական կառոյցներով. դու կարող ես հպարտանալ քո Մատենադարանով եւ հազարաւոր ձեռագրերով, արուեստի եւ մշակոյթի անհամար ստեղծագործութիւներով, Մսւշտոցեաե գրով եւ գրա- կանութեամբ եւ ի վերջոյ՝հրաշագեղ Սեւանայ ծովով եւ սիգապանծ Արարատի փառքով:

Այս տարի սուրբ տօնն է էջմիածնի կառուցման եւ շքեղութեան 1700-ւսմեակի: Դ դարու սկիգրր Միածին Որդին Աստուծոյ իջաւ ի Հայաստան աշխարհ, Ս. Գրիգորի միջոցսս ւու- սաւորեց հայ ժողովրդի հոգին եւ նրա տեսիլքի ըհդմէջէն գծեց պատկերը այս փառաւոր Տաճարի, «էջ Միածինն ի Հօրէ եւ լոյս փաոաց ընդ նմա»: Միածնի փառաց լոյսը անմար

է ջ մ ի ա ծ ի ն2003

մնաց Հայոց հոգւոյն մէջ Խ ^ ^ ^ ^ հ տ ^ ր ա ն ա կ ա ն պատգամներուն: հաւատարիմ մնաց Սուրբ գ^աարութհամբ Հայաարանեայց Աոաքելա-

Այսօր եւս Ս. Էջմիածինը Խ Ս :1 *մ ի ա ^ հնց կրօնս1կան-մշակաթային-ազգային

կան Ս. Եկեղեցին կը շարունակեն հզօր Р Ի րեն հայ ժողովրդի կեանքին մէջ' թէ իառաքելութիւնը եւ ճակատագրական դեր ԿԸ Ч ^ Հայ Եկհղհցին. կենտրոն ունենալով

սփիւռս աշխարհի եւ рГ Ի “ ^ ա ե ա , «նաւ փրկութեան քան գՆոյի մեծի տապան» Մայր Աթոռ Ս. էջմիածինը, կը հանդիսա յ Մասնա1որաբար օտար երկնքի տակ

Բո,որ անոնց համար, որոնք կը համա^ Յ հ * Տապանի մէջ կարող են ընդունի, ի- հւ օտար հողերու վրայ ապրող Ьш™ * ы[1р- Այս առնչութեան վստահ ենք. թէ Ս. րենց կրօնական-հոգհւոր եւ ազԳ^Ի ՎփԿ տստածուէ եւ Հայոց աշխարհէն վանէ

Էջմիածնի զօրութիւնը յը թ1“ 9Ա Աան քարոզիչներն ու յափշտակիչ գայլերը: նորաբոյս. վարձկան եւ աղանդաւոր Կ Р ^ Աստուծոյ՛ մեր ժողովրդին տուած

Այսօր նաեւ օր Է փսաատրութ . փ Ա ածային Նախախնամութեան, որ վեր

իր բոլոր բարեաց եւ շնորհաց հ“ Հայրապհտեեր. ինչպէս Գէորգ Զ- հայրեեասէրջին հարիտամհակււէИПЧ^ ց Կ ^ թափկոսը եւ կամ մատենագիր եւ հռետոր Կաթողիկոսը, կամ ՎագգԷ նք Աստուծոյ, որ Տերն այս դժուարին եւԳարեգին Ա. Կաթողիկոսը. Ք փ ճարտարապետած Աթոռին կոչեց արի եւ

հաՏ : " ն ա ն փառաւոր առաւօտուն, ի ժամ Մ. Պատարագի, աղաչեմք ղբարհ-

խ ն ա Տ Աստուած եւ խնդրեմք ի նմանէ, որպէսգի չլքէ հայ Ժողովուրդը, չլքէ իր փոքրիկ հօտը, որ վասն Յիսուսի ե, վասն հայրենեաց' միշտ պատարագուած Է պատմութեան գո-

հա^ Իո ս կ Տ յ աշնան արեւաշող առաւօտեան, ի ժամ Մ. Պատարագի, կը դիմենք առ

Աստուած եւ բոլորս միասնաբար կ՛երգենք եւ կ՚ըսենք.

48 Ժ-ԺԱ ................ ..........................

ԲարԱխօսուբեամբ վերիս քո զօրաց.Միշտ անշարժպահեա զԱթոո Հայկազանց:


Տ. ԵՑՐԱՍ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ՜ՆԵՐՍԻՍՅԱ՜ՆԻ -ՔԱՐՈԶԸ' ԽՈՍՎԱԾ Ս. ԷՋՄԻԱԾ՜ՆԻ ՄԱՅՐ ՏԱՃԱՐՈՒՄ

ՄԱՏՈՒՑՎԱԾ ՈՒԽՏԻ Ս. ՊԱՏԱՐԱԳԻՆ(12 հոկտեմբերի 2003 թ.)

«Ի սկզբւսԱԷ Լ/г Բա Սև. էս Բա ևՍ Էբ աո Սարուած, և։ Աստուած

էյւ Բաևև... Նովւսւ կևաևքէյւ, ևւ կեանքն էբ ւոյս մւսրպկաև»:

(Հո վ հ .Ա 1-2, 4)

«Յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոտոյն Սրրոյ. ամէ.ն»:Բերկրանքով անհուն սւո|եցուե հոցիս, երկնապւսրգն շնորհով պատված անձս մղում են

ինձ Բստձրյաւից շնորհատու րարյաց հայցելու համարձակություն բանալ գբերանս մեր գո- հություն ն վայռք օրհներգեւու երկեային Հորը մեր, Որի կսւմոբ մեծն Ռուսիայի հայոց թեմի ազնվասիրտ, բարեպաշտ հսւյորդիք' եկեղեցական, ազգային, հասարակական, մշակութային կառույցի ներկայացուցիչներ. եկել են սիրո կարոտը ծրարած իրենց սրտերում, իրենց հոգ նոր մոր'Ս. Էջմիածնի սիրարաց գրկում, համախմբված ո'չ միայն հագեցնելու պապակը, ծարավն իրենց որղխսկան սիրո, ո'չ միայն վերահաստատելու հավատքն իրենց ինքնանվիրումի. ո'չ միայն վերանորոգեի ուխտն իրենց հավատքի, այլ նաև որդիական սիրով, որդիական խոնարհությամբ բերելու իրենց անմնացորդ սերր, ամբողջական նվիրումը և հավատարմությունը Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնիս ն երկրավոր Հոր՝ Հայրապետիս ազգիս Հայոց'Նորին Սրբություն Գստեգին Երկրորդին, միննույն ժամանակ սրտագին, այն ազնիվ բարեմաղթանքներն ու ցանկությունները, որ ունենք մենք այս հոբելյանական տարվա ու

րախ առիթով:Սիրեփ բարեպաշտ հայորդիք. «Ի սկզբանէ Էր Բանն, եւ Բանն Էր սա Աստուած, եւ Աս

տուած Էր Բւսեն:... Նովաւ կեանք Էր. եւ կեանքն Էր լոյս մւսրդկան»: Թող ներվի ինձ սուրբ- գրակւսն այս խոսքերի վերւսձնակհրպմամբ ասելու համար. «Ի սկզբանե Էր Էջմիածինը, Էջմիածինն Էր առ Ասւրված, Էջմիածինն Է կյանքը և Նրանով Է լույսը մարդկանց»: Թոդ այս խոսքերր մեղանչում չընկալվեն, որովհետև մենք եկել ենք ուխտի այն գիտակցությամբ, որ Հայոց երկրռւմ Աստծո կամքով սուրբ լեոսւն վրա իջավ Նոյյան տապանը, և այս օրհե- յւպ երկիրը դարձավ նախահայրենիքը մարդկության: Տարիներ անց Հայոց հոդում բարձրացավ երկրորդ Արարատը, ուր իջավ Միածինը Իր տապանով և կանգնեցրեց Ս. Էջմիածինը: Էջմիածին, որը ոչ թե քարեղեն կառույցն Է, ա յ խորհուրդը մեր հայության, խորհուրդը մեր հավատքի և հոգու, որ 17 դար մաքառել Է, որը 17 դար մարտնչել Է, որը 17 դար ա- րարել Է ու կերտե| ի փառս Աստծո, ի պայծառություն հայոց սպգի ու երկրի:

Մենք գիտակցում ենք նան. որ մեր համազգային մարմինը, որ ժողովուրդն Է հայոց, ունի իր սիրտը'Հայրենիքը մեր, ազատ Հայրենիքը, իսկ այդ սրտի, այդ համազգային մարմնի

____ , „ *™ւհուծհնն է 1700-ամյա. ւսոաԱց որի բարախ-կենդանարար հոգին դա Աթոռն է այս սոտ- զավակունք մեր ժողովրդի այս գի-

ման' վտանգված է կյանքը հայության: Եվ ^ ս ա ո ա փ ե , ապրել են այս հավատար-

„ակցությամբ. հասպումով » ճ ճ ճ ճ , Х ш а « т . ոը-

7 с : ; ՝ д г —

Տ ց 4 է ? ^ Ф И * ՛Й ՝ ա յ ց ա վ ա յ ր ո վ է ԱստվաՏ հայհրԱև իասհ, Ա վ Լ ա շ ա ն * մատյանով, որ այ» հավատքի լայս. կենարար «բ յո ւր ի ց է Э Д , հայոց երգը մշակույթը, պատմությանն այսպիսի անորով, ինՏպիսիք հն Նարեկացի Շևորհափ. Տաթևացի, »որոս Ոոպին. Մոմիկ և, իևՏ»ւ * մևր այսօրվա մեծակույև ,„ր ծի տևհր. ա „ա - յին բարերարներ ու հերոսներ, որոևք իրենց նվիրումով ու հավատքով դարսել հն մևր արժանապատվությունը, դարՏե, ևև ուղենիշը մհր կյանքի, որ ներդաշնակ հաջորդլսկանոլթ-

յունն Է շարունակությունն Է Ս. Էջմիածնի առաքելության:Սիրելի հայորդիք, Էջմիածինը մհր ազգային ինքնության կերպարն Է. Էջմիածինը խոր

հուրդն Է մեր հարատևության ու երաշխիքը մեր գոյության: Եվ այս ամենը, սիրելիներս, միայն անցյալին ուղղված չէ, որ քրիստոնեական հավատքով այդ ոգին հայկյան շաղախված այսօր բերել է մեզ այստեղ ոգեկոչելու, պանծացնելու, որովհետև մենք ենք այսօր մարմնավորողներն այդ ոգու, շարունակողները նրանց գործի և այսօրն է կանչում մեզ պատասխանատվության՝ մեր վերաբերմունքն ինչպիսին է լինելու հանդեպ Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղեցին, նրա կենտրոն Մայր Աթոռ Ս. էջմիածինը, որքանով ենք մենք հետևելու այս Ս. Սեղաևից պատգամվող, քարոզվող ավետարանական ճշմարտություններին, որ 1700 տարիներ ի վեր պատգամում է մեզ Ս. Սեղանն այս: Որքանով ենք մենք հավատարիմ մնալու այս ուխտին, որովհետև այս Սեղանը չի' քարոզել միայն այդ հավատարմությունը, այստեղ պատգամվել է մշտապես սեր աո հայրենին, որովհետև այդ սիրո մեջ է երաշխիքը մեր հայրեևիքի շենության և այդ սերը, որպես հայրենասիրություն, քրիստոնեական ընկալումով փոխանցվում է նաև որպես մարդասիրություն, եղբայրսիրություն:

Ահա այս պատճառով մենք ունևևալով առանձնակի ուրախությունը, որ այդ եղբայրսիրության. այդ մարդասիրության ոգին հարազատացրել է մեզ մեր քրիստոնյա հավատակից եղբայր ռուս ժողովրդի հետ, ուր մենք 100-ամյւսկներ ապրելով իբրն հավատարիմ զավակները Ս. էջմիածնի, իբրև նվիրյալ զավակները մեր ազատ հայրենիքի, համարվելով ազնիվ քաղաքացիներն ու զավակները մեր երկրորդ հայրենիքի՝ կառուցում ենք, զորացնում ենք, շենացնում ենք եղբայրությունը մեր ժողովուրդների և հայրենիքները մեր երկու:

Զինված ենք Ս, էջմիածնի հավատքով ու սիրով, որը 1700 տարիներ ի վեր ցրել Լ խա- վարր մեր կյանքից, փարատել է մութն ու մշուշը մհր հոգիների և քանիցս նպաստել մեր հոգու պայծառակերպությանը: Եվ այդպիսի պայծառակերպության պահ է այսօր մեզ' Ռու- սսւհայոց թեմիս հավատացյալների համար, որ մղում է մեզ կրկին անգամ ասելու Թաբոր


|ևռան վրա Պայծառակերպության ժամանակ հնչած ավետարանական խոսքր. «Բարւոք է մեզ աստ |ինե|». տեսնել, գոտեպնդվել, լիցքավորվել, ներշնչվել Հայոց Հայրապետի սիրուց

ո ու նվիրումից, մեր հոզնոր եղրսւյրների ծաոայասիրությանից ու հավատարմությունից, որպեսզի մենք կարողանանք արժանի ժառանգներն ու հետնորդները կոչվելու մեր օրհնյալ ազգի, մեր շեորհրնկւսլ ագգի. մեր Մայր Աթոռ Ս. էջմիածնի:

եվ այս առումով, սիրելի րարեպսւշտ հայորդիք, ադոթք հեք վերառաքում առ Բարձրյալ Տերր մեր. որ ամուր ու անսասան պահի Մայր Աթոռ Ս. էջմիածինը, որովհետև կյանքն է նա մևր հայության, հոգին է մևր ժողովրդի ն խավարացրիչ ւույսն է մեր կյանքի:

Թոդ Աստված այս հավատարմության մեջ, այս գիտակցության մեջ օրհնի, զորացնի մեզ ամենքիս այժմ և միշտ ն հավիտյանս, ամեն:

Տ ՆԱՐԵԿ ԱԲԵՂԱ и Ч и « и - Ь Ь -ՔԱՐՈՏՈ ԽՈՍՎԱԾ ՕՇՍԿԱՆԻ Ս. ՍԵՍՐՈՊ ՍԱՇՏՈ3

Ե № Ղ Ե 5 ^ Ս Ս ֊Ա Տ Ո ^ Ա * ~ « ^ - Ь(12 հոկտեմբերի 2003 р.)

,г ,ьп ճ ո ո ո ե ռ ш п ш р Մ ա յր Ա թ ո ռ Ա . է ջ մ ի ա ծ ն ի

Սհրքլի հավատավոր ^ "Վ ա 1 4 - “ ^ է 9 ^ З Д Р Р №րադիր ոփ>տեց№ք ս Տահա- ս ր բա զ ա ն և խ ն կ ս ւբո ւյր Տա ճ ս ւրո ւ Ի ւ ո հ ճ ա ն հ ն կ ո յվ ե ց ի ն բ . ո ր ի հ ա մ ա ր Օ շւս-

^ „ . „ ա է , Տա փ ա զ ա ն ց ^ ' Հ Հ ա , ! Ա ф ф _

տտ « տ ս рЧ ш1 г г : հայ9ն,ոլ՛Յ Ա Հ « « ■ » - Կ4-4»4 Կրելա ի* ւ

ծր- Մ ե ր ո ր դ ի ա կ ա ն իտ րին ե ր ա խ տ ա գ ի տ ո ւթ յո ւն ը ա զ գ ի ս Վ ե հ ա փ ա ռ յ ր ՜

Ա վ ս Ա ^ ս * Ьш„шр: № р Ь ирчФ 2 ^ 4 " Փ ֊յո ւն ն ե ր ս Պ ո լս ի մ ի ա բ ա ն Գ ե ր ա շն ո ր հ Տ . Շ ա հ ա ն ա ր ք ե պ ս . Ս վ ա ճ յա ն ի ն . ո վ հ ա ն ձ ն ա ռ ա վ

մեզ ք ա հ ա ն ա յո ւթ յա ն կ ո չե լ ն մ եր հ ո գ ն ո ր ծ ն ո ղ ը լինելու: Մ ա ս ն ա հ ա տ ո ւկ շն ո ր հ ա կ ա լո ւթ յո ւն

Ա ր ա գ ա ծո տ ն ի ա ռ ա ջի ն թ ե մ ա կ ա լ ա ռ ա ջն ո ր դ Գ ե ր ա շն ո ր հ Տ . Ն ա վ ա ս ա ր դ հ պ ս . Կ ճ ո յա ն ի ն .

ում հ ա յր ա կ ա ն հ ո գ ա ծ ո ւ ա ջի ն ե ր ք ո ա ո ա ջ ի ն ա ն գ ա մ ո տ ք դ ր ե ց ի ն ք հ ո գ ն ո ր ա ս պ ա ր ե զ :

Շնորհսւկւպ ութ յուններս ն ա ե վ ի ճ ա կ ի ս Հ ա յր ա պ ե տ ա կ ա ն պ ա տ վ ի ր ա կ Տ . Թ ո ր գ ո մ ա բ ղ Տ ո -

ն ի կ յա ն ի ն . մ եր ա յս օ ր վ ա ա յս Ա . Պ ա տ ա ր ա գ ի ա ր տ ո ն ո ւթ յա ն հ ա մ ա ր :

«Նմանեալ Մովսէսի տէր վարդապետ. Բերելով ըգգիը օրինւսց ի Հայաստան աշխարհ.

Որով լասաւորեցան ագզ որդւոց Թորգոմսւյ»:(Շարական)

«Յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ. ամէն»:Սիրեփ հավատացյալ քույրեր և եղբայրներ:Ամեն տարի, առանձնակի հուզմունքով, սրտագին աղոթքներով ե ազգային արժանա

պատվության ջինջ զգացմունքների ամբողջ ջերմությամբ են դիմավորում Սրբոց Թ ստ գ֊ մանչաց տոնը մեր Ս. Եկեղեցին ն ժողովուրդը, քանի որ այդ տոնը միմիայն Մ. Մեսրոպի ու Թարգմանիչ վարդապետների տոնը չէ, այլ նաև հայ գրի ու գրականության, հայ դպրության տոնն է:

Որտեղի՞ց ն ինչո՞ւ է սկիգբ առել այդ խորունկ երախտագիտությունն ու հարգանքը Օշա- կանի այս մեծ սրբի և նրա աշակերտների հանդեպ:

Մեր ժողովրդի պատմության մեծ ու տագնապալի դարաշրջաններից մեկն է եղել Մ. Մեսրոպի ապրած և ստեդծագործած ժամանակաշրջանը: Քաղաքական հեղհեղուկ իրադրությունների մեջ, հզորագույն պնտությունների ճնշման ներքո քաղաքականապես, տըն- տեսապես ն հոգեպես տրորվում ու տանջվում էր մեր ժողովուրդը:

I


Ասորին մշակութային-եկեդեցսւկան իր ազդեցության գոտին ջանում էր տարածել հայ ժողովրդի կյանքի շրջագծի մեջ:

ո Նրա հետ մրցումի մեջ էր մտել հույնը զորացած Բյուգանդական կայսրության շքեղսւ- փայ| փսաքի ճաճսւնչող զորությամբ ն քաղաքական ու քաղաքակրթական հրապուրիչ ներգործությամբ:

Պարսիկն իր դարավոր ազդեցությամբ ն հարևանությամբ, լեզվական, ցեղային, ընկերային, տնտեսական սերտ ու անրնդմեջ հարաբերությամբ, քաղաքական տիրապետության ազդեցությամբ, փորձե|ով ընկև|ուզե| Հայաստանր Սասանյան կայսրության և մազդեզական կրոնի ու մշակույթի մեջ, իր մեծ բանվածքում հյուսքի մի նոր կտոր ավե|ւսցնելու անհագ փառասիրությամբ:

Հայոց Եկնդեցին նս տառապալից վիճակ էր ապրում, քանի որ իր հավատացյսդ հոտի հետ խոսում էր ոչ հարազատ ձայնով ու խոսքով:

Մինչ այդ էլ Քրիստոսի Ավետարանն արդեն հնչում էր Հայոց աշխարհում, բայց նահանգից նահանգ անցնելխւ սահմանագլուխներին փոխում էտ տարազավորումը երբեմն հունական, երբեմն էլ պարսկական գույներ ու գծեր հագնելով: Աստծո խոսքը դեո օտւսր էր հնչում հայի համար, քանի որ հայը տակավին ինքնուրույն հայատիպ գիր չաներ: Ս. Գիրքն անմատչելի, խորհրդասքող մատյան էր հայի համար: Աստծո խոսքը. Քրիստոսի Ավետարանը հայի կյանքի մեջ կյանք դառնալու համար հայոց ինքնագիր լեզվին էր կարոտ, ինչպես հողը'արորին:

Հայի ինքնությանը, ինքնուրույնությանը, ազատ ինքնարտահայտությունը, մեկ խոսքով' հայի ազգային անկախությունը դւսմոկւյան սրի տակ էր ընկած: Իր բնիկ երկրի մեջ, իր հայրերի մշակած հոդի վրա. իր կառուցած սեփական շենքերի ե քաղաքների մեջ հայր մտատանջության էր մատնված իր ինքնությունը կորցնելու հեռանկարի դիմաց: Տագնապը մեկ անզսւմ ևս ամպոտել էր հայոց երկինքը: Խռովքը դարձյալ սկսել էր հայոց ւսզզի սիրտր խոցոտել: Գալիքի անորոշությանը, օտարացման, ազգալքումի վտանզով չարագուշակ' սկսել էր մտալլկե] հայոց ավագանու միտքը: Մոայւ էր երկինքր հայոց: Մառախուղը շղթայել էր Արարատի երկեևղբայր գագաթը: Ծանր երկունքի ժամանակ էր հայ ժողովրդի համար, ե սակայն հպարտությամբ պիտի արձանագրենք, որ այդ երկունքն իր արժանավոր ծնունդն ունեցավ շնորհիվ Մաշտոցի, ով Մովսես մարգարեի նման «Նմսւնեալ Մովսէսի տէր վարդապետ...», առաջնորդեց ժողովրդին այդ ծանր ու կենսորոշիչ ժամանակներում՛ հասցնելով հայ դպրությունն մեր Ավետյաց երկրիե...

Եբրայեցի ժողովուրդը անապատով քայլել էր քառասուն տարի, ոլորապտույտ, ի վերջո. սակայն, հասնելու համար... Ավետյաց երկրին:

Եբրայեցին Մովսես մարգարե ուներ:Մովսեսը բարձրացել էր Սինա լեռը, մշուշապատ, աստվածամերձ, ե երկնքից օրենք էր

ստացել, աստվածադիր տասնաբանյա պատվիրաններով:Մովսեսն իջել էր Սինսւյի բարձունքից, սակայն լեոան ստորոտին տեսել էր ուխտա

դրուժ, հավատագանց ժողովուրդ' իր Աստծուն մոռացած և ոսկին, հորթի ձնի տակ աստծո վերածած ն ինքն իրեն խենեշ կենցաղի զոհ դարձրած: Այնքան զայրացե| էր, որ իր աստվածախնդիր հոգին պոոթկացե) էր ն աստվածագիր տասնաբանյայի քարեղեն տախտակները զարկել էր քարին ն փշրել: Մովսեսն օրենք էր բերել ժողովրդին, բայց գտել էր ժոդո-

- • ք* Ժ Ա է ջ մ ի ա ծ ի ն5 4 ................ ՜ , I . յ . . I I 11 ւ|հ Ա ս տ ծ ո ւն մ ո տ ե ց ն ե լ.

գափ? 6աղաքական ու կր” 1ական վտա'4 ՛ ա տ ը կա նխ ելու ա ն ն ա հ ա ն ջ ք П1“ ^ " ^ “ ^ ш ,пд ա ն ա պ ա տ ա ց ա ծ և ն ո ր փ ա ր ա վ ո ն ն ե ր ի ց

Մ ե ս ր ո պ ն է լ եր կ ա ր թ ա փ ա ռ I д • ш [1 Ш ф բ ա ր ձ ո ւն ք ի ի ր ո ր ո նո ւմ ի ճ ա ե ա պ ա ր -

ս պ ս ա ն ա ցվ ա ծ ա շխ ա ր հ ի մ եջ. վ Ր^ 4 ա Ա ս տ վ ա ծ մ ո տ ե ց ե լ է ր ի ր ե ն և ի ր ա չք ե ր ի

г : г — « г — “ -рьпь.

վ րա դ ր ո շմ ա ծ Ա ս ո ր ի ք ի ց Վ ր ւ Դ . էր խոԱբ ն Ա ս տ ծ ո ա ս տ վ ա ծ ա դ ի ր և ա ս տ -

Ь ч л ш ви г ' к ьр щ ш ч р ч ч и ^ - -О ш Ь ш й զիմւաւտոտիլն ևւ ի մ 1 ա լ « ա ն ս հ ս ւ ն ճ ա ր ո յ» : Ш » ւ ա ւ ո յի ն մ ե ս ր ո պ ա գ ի ր տ ո ղ ե ր ը հ ա յո ց պ ա տ -

" С ш ф , » Ч Щ » ч № " . С и д ^ р т р « М — . Ь Ф # Ч « “ վ ա ր դ ա պ ե տ . ա գ ա տ ա - ն ի ք > ^ Л ш ь ш с в д „ ե ս ա ր կ ա վ ա գ ո ւն ք , ա № հ կ ա ն ա յք , ծ ե ր ք Լ ե ր ի տ ա ս ա ր դ ր

հ ա մ ե մ ի ն Փ ա » ի № դ ի մ ա վ ո ր ե ց ի ն ա խ ո ն ա ր հ վ ե ց ի ն հ ա յո ց ն ո ր Տ ա մ ն ա ր ա ն յա յի ա ո ա ջ :

Ы Д գ ր ե ր ի գ յո ւտ ի հ ր ա ?ք ե Ա ա ր ծ ո ո ղ ո ր մ ո ւթ յա ն ծ ն ո ւն դ ը « ի ե ն ր , ա պ ա ն ա Տէր կ ա ր ո դ

մեր ժողովրդին միախմբել, ազատել ու առաջնորդել դեպի փրկություն: Նույնիսկ ավելին, գրերի գյուտը ոչ թե Աստծո ողորմության արդյունքն էր մեր ազգին, այլ սիրո. Երկնային Արարչի անսպաո սիրո, քանի որ Բարձրյալն Աստված ազգերի դարատրոփ երթամ մեր ազգին ռահահորդի հաղթական քայլք է շնորհել, քանի որ համայն մարդկության փրկության համար մարմնացած, մարդացած և երկնքից երկիր իջած Աստվածորդին միայն մեր հավատքի հայր Ս. Գրիգոր Լուսավորչի աղոթքների շնորհիվ էր, որ կրկին երկնքից երկիր իջավ, այս անգամ, սակայն, միմիայն մեր ազգի փրկության և մեր Եկեղեցու հաստատման

ու հ ա ր ա տ և ո ւթ յա ն հ ա մ ա ր :

Հրաշք էր անկասկած, որ բազմաթիվ սպիներից հետո անաղարտ մնաց մեր ժողովրդի ազգային դիմագիծը, կենդանի մնաց մեր ժողովրդի նաիրյան շունչը, քրիստոնեության ամենակարող Աստված Հայ Եկեղեցու սրբազան բեմից հայերեն խոսեց մեր ժողովրդի հետ...: Հարշք էր, սիրելի հավատացյալներ, կենդանի հրաշք էր այդ, այս բառի բարոյական խորունկ նշանակությամբ: Այդ է պատճառը, որ հայ ժողովուրդն ավելի քան հազար վեց հարյուր տարիներ շարունակ ծնկի է եկել Օշականի Մեծ Վարդապետի շիրիմի սաջև և հայցել նրա բարնխոսությունը, այդ է պատճառը, որ Հայց. Ս. Եկեղեցին նույնչափ տարիներ շարունակ օրհնում և խնկարկում է Մեծ Արբի համեստ շիրիմը.

2003

«Փա՜ռք քեզ, Աստուած, փառք քեզ, Յաղագս ամենայնի, Տէր, փառք քեզ»:


Որովհետև «Սեր պաշտած Աստվածն այլևս մերն Լ: Այլևս մուրացածո լեզվով չենք գրե- |ու իրար... Այյևս մեր զգացումևևրը, մտածումներր, ձգտումներր, գաղափարները օդիե ու

„ հովին գոհ չեն գնա. ինչպես մեր հայրերի ապրումները գնացին: Այլևս հույնից, պարսիկից ու ասորուց պակաս չենք: Իրենց չափ մենք մենք ենք»:

Տոև Ւ.ր հայության: Հայ Գրի ծննդյան տոն: Հայ ազգի վերածնության երաշխիք: Հայ ցեղի հավերժության գրավական:

Այրբենաստեղծ ե գրագյուտ Վարդապետն իր ժողովրդի հետ միասին գզում էր նրա ցնծությունը: Հայաստաևր Թաբոր լեո էր դարձե|, և ժողովուրդն ապրում էր Պայծառակերպության հրաշքը:

Եվ այս է պատմությունը հայոց...: Դարերի վրա հանդիսադրված անպատմելի սխրագործություն:

Վանքերի կամարների տակ այն հնչեց տիվ ե գիշեր:Մագաղաթների վրա այն շնչեց ու ներշնչեց:•Քարերի վրա այն իմաստ տվեց այլապես կույրիմաստ բազալտներին ու տուֆե զանգ

վածներին:Պալատների մեչ> այն հնչեց պատգսւմաշեշտ:Բանակների հետ քայ|եց իրրն հադթերգ:Ցնծության սեղանննրին այն ուրախացրեց սրտեր:Տխրալից պահերին կապեց գոտին հոգիների:Լեզուն բացվող մանուկի ժպիտը եղավ: հվ այս եղավ պատմությունը Հայոց...Սիրելի հավատացյալ քույրեր և եղբայրներ,Պատմությունը վերացական երևույթ չէ, պատմությունն ամեն մի մարդու կյանքն է, որ

կարող լինել արժեքավոր, իմաստավոր, լեցուն և նաև ճիշտ հակառակը:Մ. Մեսրոպ Մաշտոցի ավանդած կյանքի պատմությանը պահպանող, հարստացնող,

արժևվորող և իրենց ուսերի վրա սրբությամբ կրող սյուները դարձան Թարգմանիչ վարդապետները, ովքեր իրենց հոգով ու մանավանդ ոգով անջնջելի տեղ են գրավել հայ ժողովրդի առաջացող կյանքի ճանապարհին, նրանց անունները լուսատու ե պայծառաշող կանթեղներ են դարձել մեր սւգզի համար - Ս. Մեսրոպ, Եղիշե, Մովսես -Քերթող, Գավիթ Անհաղթ փիլիսոփա, Գրիգոր ՛Նարեկացի ն Ներսես Շնորհալի. «Տօն սրրոց թարգմւսնչաց վարդապետացն մերոց...»:

Ամեն տարի զեթ երկու անգամ կրոնական վեհացումի ն համազգային սնեոումի առիթ եե նրանք մեր սաաքելահաստատ Եկեղեցու տոնացույցում: Իսկ ամեն օր բազմիցս ներկա եե մեր մեջ: Ամեն օր ներկա են հայ դպրոցների գրասեղանների սաջն, Հայաստանյայց Ա- ռւսքելահիմն Եկեղեցու սրբազան արարողությունների ժամանակ, հայ գրքի ու մամուլի էջերում, հայ մշակույթին ձոնված ոգեկոչումներին, արժեվորումներին, վերարծարծումներին ծառայող հանդեսների բեմերի վրա:

Այսպես եղան ժամանակին: Կան և այսօր: Պիտի մնան ն վաղը: Ինչո՞ւ կան այսպես ժամանակի մեջ և ժամանակից վեր: Որովհետև ապրեցին և գործեցին մեր ժողովրդի հավերժության համստ: ժամանակը նվաճեցին ժամանակայինից վեր արժեքներով: Անմահության բարձրահայաց հետքով անցան ե հենց այդ իսկ պատճառով էլ անմահացան:

ժողովուրդ. գցել հզոր խարիսխէ} ^ . ^թյա նԸերի: Պ ա յծա ռա ցնել հա րա զա տ Եկե-

— հոտի հետ՝ այդ կ * միայն սուրբ մարդկանց գործն Է: մաա,նաւ պայմանների տակ հյուծումի դատա-

յ Տ Տ Տ Տ Տ Տ — Я К — - - — - - - »

" ' С 5 5 Я ™ • » * — ■ — ■կյանքի մեջ ա կյանքով թարգմանող մարդիկ:

56 Ժ*-Ժ*Ա ____ 1-1——ԷՋՄԻԱԾԻՆ

2003

^ ք բ ա ո ե ^ շ է խփացած Թարգմանիչների ազզային-կրոնական մեծագործութ-

յՈ'Մ եր ներկա կյանքի կարիքների եռյակ կարեորազայն շրջագծերը:Ո՞վ պետք Է լցնի կարիքների այս կարասացող դատարկությունը.Նոր թարգմանիչներ են պետք մեգ: Հին թարգմանիչների ոգիով թրծված մարդիկ հո

գևորական. մտավորական և ուսուցիչ, ովքեր կարողանան այս նոր ու հարափոփոխ աշխարհի մեջ Ե դարի ոճով թարգմանել հայկական արժեքները մեր նոր սերեդին:

Մարդն Է կարևոր...Դեպի մսւրգու պատրաստություն լարենք մեր բոլոր աշխատանքները: Մևր գործունեու

թյան սլաքը, մեր ողջ միջոցներն ուղղենք դեպի դպրոց, կրթություն. Եկեղեցի, որպեսզի կարողանանք ունենալ նոր թարգմանիչներ: Որովհետև առանց նոր թարգմանիչների, հին թարգմանիչների, Ե և հաջորդող դարերի թարգմանիչների վաստակը կխամրի հայ կյանքի մեջ: Եվ այն ժամանակ կսկսի իրական, անդարմանելի ողբերգությունը: Այն ժամանակ Է, որ կմթագնի հայի գոյության և լինելության տեսիլքը:

Բայց մենք հավատում ենք, որ Ե դարում թարգմանիչներ ծնող ազգը չի կարոդ թարգմանիչներ չծնել ԻԱ դարում...:

Եվ թող այսօր թարգմանիչ վարդապետների ստեղծագործ հոգին հավերժ ուղեկից լինի մեգ մեր բովանդակ կյանքի ընթացքում.

Թող Օշականի ամենասուրբ գերեզմանում հանգչող, այբբենագիր Վարդապետի բարեխոսությունը հավերժ հնչի մեզ համար երկնքում.

Այժմ և միշտ և հավիտյանս հավիտենից. Ամեն:


Տ. ԱՐՇԵ՜Ն ԱԲԵՂԱ ՍԱ՜ՆՈՍՑԱ՜ՆԻ -ՔԱՐՈԶՐ' ԽՈՍՎԱԾ Ս. ԷՋՄԻԱԾ՜ՆԻ ՄԱՅՐ ՏԱՃԱՐՈՒՄ ՄԱՏՈՒՑՎԱԾ

ՈՒԽՏԻ Ս. ՊԱՏԱՐԱԳԻ՜Ն(19 հոկտեմբերի 2003 թ.)

Փառք ե գոհություն մեր Երկնային Տիրոջր' այս գեղեցիկ օրր պարգնելու համար: Հոկտեմբերի 19-ր Հայ Առաքե|սւկաև Եկեղեցու ն Հայոց Բանակի տարեգրության մեջ մտավ որպես Միածնահջ Մայր Տաճարի կաոուցման 1700-ամյւսկին նվիրված ուխտագնացությունների շրջագծում Հայոց Բանակի ուխտագնացության օր:

Անցած տարեվերջին Վեհափառ Հայրապետի իմաստուն տնօրինությամբ 2003 թ. հռչակվեց Մայր Տաճարի տարի'մատուցվող Ուխտի Պատարագներով առիթ և հնարավորություն րնձեռելով հայաստանաբնակ և աշխարհասփյուռ հայությանը իրենց գոհության ն փառաբանության աղոթքը կատարելու ու ծնրսպրհլա Միածնաէջ Սրբասհղանի առջն. հսւ- վաստելու իրենց նվիրումը, սերը, իրենց խոնարհումը, հավատարմությունն առ Լուսավոր- յահաստատ Աթոռը Հայոց Հայրապետության, առ Լասավորչաշավիղ Գահակալն Ամենայն Հայոց:

Եվ այսօր իրենց ուխտի ճանապարհն անցան հարյուրավոր զինվորականներ Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության նախարարի գւխավրրությամբ: Եկան էջմիածին' ես մեկ անգամ իրենց մեջ էջմիածնի խորհուրդը ապրելու, էջմիածնի սրբությամբ սրբվե|ու, էջմիածինն իրենց կյանք տանելու: Եկան էջմիածին' ես մեկ անգամ ուխտելու' հավատարիմ մնալ մեր ազգային արժեքներին, մեր խնկաբույր հավատքին, մեր դարավոր մշակույթին: Թոդ Բարսրյւպն Աստված րնդունի Ձեր ախտը:

Այս պահին իմ միտքն է գափս հայոց պատմությունից մի դրվագ: 1918 թ. մայիսյան դժնդակ օրերն 1:ին, թշնամին մեծաթիվ ուժերով շարժվում էր Երևանի վրա: Սիւիկյսւնը զեկուցում է Արամին. «Զորամասս քայքայվում է' թիկունքի ընդհանուր քայքայման պատճառով: Ջրի պակասության պատճառով զորամասը հոգնած է, իսկ գլխավորը փամփուշտն է, որ համարյա չկա: Մտածում եմ, որ ստիպված եմ նահանջել ե Զեյվայից»: Եվ խնդրում է Երևանի մոտ պաշտպանական դիրքեր պատրաստել:

Միլիկյանը դալիս է նաե էջմիածին, Գևորգ 5-րդ Վեհափառ Հայրապետին առւսջարկե- |ու թողնել Սուրբ էջմիածինը և պատսպարվել Սևանի վանքում: Գևորգ 5-րդ Վշտակիր Կաթոդիկոսը, շրջապատված հոգևորականներով, լսում է առաջարկությանը ն պատասխանում. «Ես չեմ կարող թողնե| էջմիածինը: Եթե պետք է մեռնեմ՛ էջմիածնում կմեռնեմ, իմ ձեռքերով կպաշտպանեմ, իմ հոգնորականներով կպաշտպանեմ»: Վեհափառի այս պատասխանը ոգևորության է առաջացնում հոգնորականների ու զինվորականների շրջաևում, պետական այրերի մոտ և ալիքվում ժողովրդի մեջ:

Հինգ օր շարունակ Հայաստանյայց բոլոր եկեղեցիների զանգերը հնչում էին' մարտի կո- չհ|ով բոլոր նրանց, ում համար թանկ էր Հայրենիքի պատիվը, ում համար թանկ էին հայոց սրբությունները: Հինգ հարյուր հոգևորականներ, Գարեգին արքեպիսկոպոս Հովսեփյանի,

58 ժ -сги» --------- ՜ ~М ,,ք,հ ուհւսս]ոոոայամբ անցնելով աշխարհազորի

Խորեն արքեպիսկոպոս Մոտադբ Կ) Ի հաղորդո(մ է Արամին. «Ես ամեն ինչ անիմ.գլուխ, մեկնում են Սարդարապատ^ * ^ որ[ւ ի[ւձ օրհնեց ն հաստատապես

այլևս մարդ մի ուղ“ ր4Իր: ^ ' ի ուղարկած ո ւ ժ ե ր ի ' տրամադրությունը հրաշալի է:որոշեց մնալ էջմիածնում. Շ րհիՎ ^ Աստված մեգ հետ»: Եվ Աստված մեգ հետ Արևածագին անցնում եմ ա " հետ նաե Արցախում:է ղ ա վ Ս ա ր դ ա ր ա պ ա տ ո ւ մ . Ա И ь ի ը ն թ տ ց բ Ո ւմ էջմիածինը մ ե ծ

Հիրավի, էջմիածինը ^ ն է լո ^ ЬщГժողովրդի հոգևոր կենտրոնը իր շուրջնառաքելություն է կատսր I յ 9 մայր բոլոր կարոտյալների, մխիթստիչ

է համախմբել ողջ ^ հավա4ւացյալների ա ուխտավորների, ոգե-բոլոր սգավորների հ ը. հ ոոոծհւնեոհ համար: Դարեր շարունակ էջմիածնին

“ այսփհղ » „ЬРЧ* Խտսր-

Ь ш ^ п п ' р ш ^ М “ «ВД ш Ш ф. Ь ч Н - . ш ш й ш в ш р ш ^ ВДЬр «ուսումնա սիրութ յուններ, տաղեր ու շարականներ:

Բայց ե աոավել չափով էջմիածինը եղել է սիրո, հա յրութ յա ն, միսանականաթյան աո Աստված հավատքի ա խաղաղաթյան Քարոզի, եղել Է Բարձրյալ Աստուծո ծրագրերի իրականացնողը հայության մեջ: Դարեր շարունակ Էջմիածինը, համաձայն մեր Տիրոջ Հի- ասս Քրիստոսի այն խոսքի, թե «Արքայությունը ձեր մեջ Է», Երկինքն իջեցրել Երկիր և այստեղ տարածի, սփռել Աստվածային Սերը, «ի մարդկան խաղաղութիւնը»:

Եվ իը այս առաքելության համար Է, որ մեր ժողովուրդը սիրով, հավատքով և նվիրվածությամբ Է պարաբել մեր հոգևոր այս վեհապանծ կոթողը: Տեղին Է այստեղ հիշել 20-րդ դարի մեծագույն բանաստեղծ ու մտածող Ավետիք ԻսահաԼլյաեի կես դար առաջ ասած խոսքերը. «Հայ ժողովուրդը սիրում Է Էջմիածինը: Նրա մաշկը քերես՝ Էջմիածին դուրս կգա: Հայ ժողովուրդն իր պնտականությունը կորցնելով՝ Էջմիածնի մեջ գտավ իր ազգային զգացմունքների հանրագումարը: Էջմիածինը շանթարգել Է եղած հայ ժողովրդի համար: Եթե հայ ժողովուրդը հասել Է մեր օրերը, այդ շնորհիվ Էջմիածնի Է: Հայ ժողովուրդը երկու զորավիզ Է ունեցել'մեկը Էջմիածինն Է, մյուսը'ազգային-ազատագրական իդեալը»:

Մեծանուն բանաստեղծը հոգու ինչ հրճվանք պետք Է ապրեր, եթե այս օրվան ներկան լիներ և ականատեսը հայ ժողովրդի երկու զորավիգների սիրո համբույրին Էջմիածինը սպ- գային-ագատագրական իդեալի մեջ, և այդ իդեալը կրողները, իրականացնողները Էջ

միածնի մեջ:Այսօր Էլ հայ ժողովրդի զորավիգները երկուսն եե' 1700-ամյա Էջմիածինն ու 11-ամյա

Հայոց Բանակը: 10-11 տարիներ առաջ հայ ժողովրդի ազգային-ազատագրական իդեալը մարմին առավ, նյութականացավ, իրականություն դստսավ Հայոց Բանակով և շնորհիվ հազարավոր նվիրյալների անձնվնր ծառայության, շնորհիվ բազում հայորդիների թափած արյան, շնորհիվ մերձավորի, եղբոր, ընկերոջ նկատմամբ ուննցած մեծագույն սիրո:

Հայոց Բանակը հիմնվեց մեկ կարևոր առաքելությամբ'հայ ժողովրդի խաղաղությանը, բարօրությանն ապահովելու, երաշխավորելու, ստեղծարար կյանքը զարգացնելու առաքելությունն Էր այն: Առաքելություն, որ ստ այսօր հաջողությամբ են իրականացնում մեր զին-

2003


վսւծ ուժերը իրենց հաղթանակներով ու հզորությամբ շարժելու] ոզ? հայության հպարտության զզացումր:

Խազ աղության մեծագույն ցանկությունն Լր, որ ի մի բերեց մեր հազարավոր հայրերին ու եղբայրներին, մայրերին. թույրերին: Բազում նվիրյալներ իրեեց հայրերի, պապերի դա- րսւվոր ընդվզումը հոզիներամ՜ ելան նրանց նվիրական իդձր իրազործե|ու' ազատ ու անկախ Հայրենիք կերտելու վճռակամությամբ: Այսօր արդեն իրականություն է դարձել նրանց նվիրական ցանկության մեկ մասը' ունենք անկախ պետականություն, հզոր բանակ, բայց ոչ վերջնական խաղաղություն:

Եկեղեցին և Բանակը համազգային արժեք են ն համազգային հոգածության կարիք ունեն: Բանակը միայն պաշտպանության նսւխարարինը չի, էջմիածինր, Եկեղեցին միայն Ա- մենայն Հայոց Կաթողիկոսինը չի ն վերջապես' Պետությունը միայն Նւսխագահինր չի: Մենք իրավունք չունենք այս արժեքները անձնսւվորնլու:

Սրանք այն արժեքներն են. որոնց համար յուրաքանչյուր հայ մարդ պարտականություն ունի'անկախ սոցիալական, կուսակցական, դավանական պատկանելությունից: Իր ուժերի, հնարավորությունների սահմաններում նեցուկ լինելու, օգտակարություն ունենւպու ե ողջ ծանրությունն առաջնորդների ուսերին չթողնելու պարտականություն ունի: Այսօր Աստուծո կամոք բարենպաստ իրավիճակ է ստեղծվել երկիրը զարգացնելու, կյանքը բարելավելու, այս արժեքների շուրջը համախմբվելու: Եվ մենք իրավունք չունենք այս պատեհությունը կորցնելու:

հւոսքիս ավարտին ուզում եմ հիշեցնել մեր ստդի պատմության երկու երջանկահիշատակ մեծությունների' Սպարապետ վազգեն Սստգսյանի և Ամենայն Հայոց Հայրապետ Գարեգին Աոաջինի վերջին պատգամները.

«Մ տ ա ծեք էս երկրի մասիե, մտածեք էս բա հա կի մասիԱ, սա Լ էս եբկրի փրկությունը»:

« Փափագս է, որ դուք երկա ր ւսպբեք, քա ջ բ/լա ք և Մայր Աթոո Սուբբ էջմիածինը սիբեք և ա ևոբ սուբբ, կրոնական և ազգային ծառայությունը շեն պահեք»:

60 Ժ-ԺԱէ ջ մ ի ա ծ ի ն

2003

տ ԲԱԳ-ՐԱՏ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ԳԱԼՍՏԱՆՑԱ՜ՍԻ -ՔԱՐՈՑԸ խ ո ս վ ա ծ ս . է տ ա » ա ա . ՄԱՅՐ Տ Ա Ճ Ա Ր ա - Ս ՜

Ս - Ա Տ ա - Տ Վ Ա Ծ ՈՒԽՏԻ Ս. ՊԱՏԱՐնԳԻ՜Ն(26 հոկտեմբերի 2003 թ.)

«ՋԻ որս/էս ւխսյրսկս'” Բ ելա ևէյա բհւելից էս երեւի միեչեէյաբեւմուտս- այհպէս եէփցի

գա/ուստե Ո բդւոյ մ ա բ դ ո յ:... Եւ ապա եբեւեսցի եշւսև Ո բդւո յ մ ա բդ ո յյե բկ ի և ս »:

(Մ ա տ թ. Ի Դ 27, 30)

«Յանուն Հօր ե. Որդւոյ եւ Հոգայ ն Սրբոյ. ամէն»:Այսօր տսւրյ»եոս ավեւրարանիտն այս էսոպ-երով' որպես Սարածս համակաԳիրր հ Աս-

ա „ Հ ի»սՔՐ Փոիանցաա դիմում է մհ,'այսօրվա ապրողներիս ցայց ւրւպով, սր աշ|սարհր վերջ անի. աշխարհր մի օր իր վերջավորությանն Է հասնելու ե հավերժությամբ * սր ապ-

ոեւու Է այս աշխարհը, որ այսօր գոյություն ունի:Ավետարանիչը դարձյա, պատմում Է մեգ այդ վերջին նշանների մասին: Պատմում Է. որ

որեէ կառույց, որևէ գոյության չի մնա,ու երկրի վրա այնպես, ինչպես կա, шЛ փոխվելու Է նոր կերպով և նոր տեսքով: Եվ սա Աստծո անսուտ խոսքն Է: Մենք, որպես հավատացյալ քրիստոնյաներ, այս խոսքին ենք հավատում ու ապրում և աղոթում ենք, որպեսզի այդ նորը

ե այդ Փրկիլը նորից ու նորից գա:Այսօր մեր Եկեղեցու պատմության մեջ նան այն օրն Է, որը կոչվում Է Գյուտ Խսւչ'Խաչի

գյուտը: Եվ ավետարանիչը ճիշտ սրա մասին Է խոսում ասելով, որ Տիրոջ նշանը պիտի երևա երկնքում տարածված, արևմուտքից արևելք, և բոլորդ պիտի տեսնեք այդ նշանը: Մեգ համար որպես հավատացյալներ, որպես պատմության մեջ ապրողներ տեսանելի Է ե ընդունելի Գյուտ Խաչի պատմությունը, ինչպիսին որ կա, այն, որ գտնվեց Խաչը, հայտնվեց Խաչը և բժշկություն տվեց կամ կենդանություն պարգևեց մի երիտասարդի, մի պատանու և այդպիսով ճանաչվեց որպես փրկության զորության և այդպիսով ճանաչվեց որպես Փրկչի Խաչ:

Ինչպիսին որ կլինի մեր վերաբերմունքը հանդեպ այդ պատմության, կհամարենք այն չափազանցություն կամ կեղծիք կամ որևէ անհատական ստեղծագործություն, այդ պատմությունն իր մեջ նաև երկրորդ երեսն ունի, որ ցույց է տալիս այն մեռած մարդկությունը' Խաչի նշանի առջև կենդանացած, ցույց է տափս Խաչի նշանի զորությունը, սիրո զորությունը, որ կարող է մարդուն կենդանություն պարգևել որևէ վայրկյանի: Եվ մենք ընդունել ենք այդ պատմությանը որպես այդպիսին և այսօր նշում ենք Գյուտ Խաչի տոնը: Այսօր մեզ համար ես Խաչի Գյուտ է, Կանադայում ապրող հավատացյալներիս համար Խաչի Գյուտ է այստեղ գտնվելը, Խաչի Գյուտ է այն իմաստով, որ եկել ենք մեր սիրով'բերելու, հայտնելո՞ւ


մեր հավատարմությանը ն նաե սերը տանելու Ս. էջմիսւծնից, ո'չ միայն տալու, այյ նան տանելու: Եվ այս է Խսւչի Գյուտը մեզ համար:

„ Այսօր մենք ուխտավոր ենք. եկե| ենք մեր երկիրը, մեր հայրերի երկիրը՝ վերստին հսւմ- րուրե|ու այդ հոդը ն վերստին այս հափ վրա իջեցնելու Քրիստոսին, այս անդամ մեր միջոցով և վերստին այս Տաճարը կոչելու էջմիածնի Սոտր Տաճար: Ուխտավոր ենք ն եկել ենք մևր հավատարմությունը հայտնելու մեր հայոց Սուրբ Աթոռին, հայտնե|ու և ասե|ու. որ հավատում ևեք էջմիածնական ճշմարտությանը ե նրա հաղթանակող իրականությանը, որ այսօր մնր միջոցով է իրականացվում: Եկել ենք նան որպես ուխտավորներ խառնվելու մեր հոդ ու ջրին, մևր հացին, մևր՝ այստեղ, այս երկրի մեջ ապրող մեր սիրելի ժողովրդին' քույրերին ն ևդրայրեերին ն ուժ ստանալու ն Աստծո հետքերով քայլելու այս երկրի մեջ, որի ա- մևե հետքի վկայությունը մի-մի տաճար է, մի-մի սրբավայր: Բայց ոչ միայն քայլելու, սւյ[ նսւն մևր սրտի հևտքր դնելու այստեղ, դրոշմելու այստեղ ե այդպես վերադառնալու դեպի մևր տունը. Կանադա'հավատավորն ու ուխտավորր մնալով մեր միւսկ տանը'Հայաստան երկրիե և Ս. էջմիածնին:

Ամեն առավոտ այս Տաճարը ողջույն է փոխանցում այն մյուս տաճարին' Արարատին' լինև|ով բարոյական ն հոգեոր Արարատ: Այսօր մենք եկևլ ևեք այդ ողջույնը փոխանցելու Մայր Տաճարից դեպի Արարատ լեռը, եկել ենք խառնվելու այդ ողջույնին: Եվ այսօր Մայր Տաճարը' Ս. էջմիածինը, ոչ թե վերացական դաշտ է, ոչ թե փառաբանության առիթ է, ոչ թև մեր գովերգության կարիքն ունի, այլ մնր գործի, մեր եերկայության, մևր խորը հավատքի կարիքն անի. հավատքի, որ էջմիածինը չի ընկրկելու և էջմիածիեր չի նա հա նջել և էջմիածինն է կրողը այն միակ գորագլխի, որ մեր Տերև է' Հիսուս Քրիստոս, որ գևե| է մեգ Իր արյամբ և այսօր հավաքել է վտարվածներին, տրտմությամբ ցրվածներին այս Տաճարի մեջ. ուրախության համար, հավաքել է այստեղ, որպեսգի մևր սրտից եկող բո|որ հոգեկան զգացումներին արդյունք ն պտղաբերություն տա և դառնա մեր փրկության օջախը:

Այսօր մեր սրտի մեջ մևր անսահման հավատարմությունը ն համբույրն եեք բերե| դրոշ- մև|ու մեր ազգի Հոր' վեհափառ Հայրապետի Օծյալ Աջին, որի միջոցով պատմության շարունակականության ճամփով այսօր արտահայտված է Ս. Գրիգոր Լուսավորչի Աջը ն հետևաբար Ս. Գրիգոր Լուսավորչի Աջին ենք բերել մեր համբույրը տալու ե հայտնելու, որ ո՛րևէ վայրկյան ն ո՛րևէ պահ, ամենածանր և ամևնադժվար պահին Սփյուոքի քայքայող ն ոչնչացնող իրականության մեջ մենք մնալու ենք որպես գավակներն Ամենայն Հւսյոց Հայրապետի ե Ս. էջմիածնի: Եվ միա՛կ աղբյուրը, որ կարող է կասեցնել կամ որոշ չափով պահել, այդ իրականության մեջ փրկություն հանդիսանալ մեր ժողովրդին, դա հոգևոր իրականությունն է, բարոյական իրականությունն է:

Այսօր իմ մտքի մեջ և իմ սրտի մեջ միայն աղոթք է և տարիներ շարունակ Հայաստանում ծառայած լինելով, տարբեր աստիճանների մեջ լիեեւով' այսօր նաև ինձ համստ անձնապես մի եզակի ուխտի օր է, որովհետև առաջիե անգամն է, որ այս հանգամանքով' որպես առաջնորդ կանաղսւհայոց, վերադառնամ եմ Հայրենիք և, առաջին անգամը լինելով, բարձրանում եմ այս Ս. 1սորսւե և իմ աղոթքը, իմ անսահման աղոթքը և դարձյալ աղոթբը մատուցում' մեր ժողովրդի ե մեր Եկեղեցու հոգեոր առավել զորացման ու հոգնոր արժեքներով ապրելու համար:


2003

Մ„Ր ш п»М * ա»փԻ այսօր ! ճ հ ա ծ ի ն . ЧЙ. "Ո աոամաԱդԱ ժայոնրՐ վրա Ա■սատան աշխարհի սրտում ծաղկած Ս ՐԲ * եԱ պատմության դիմաց, դու. որԱ ր ի գ ր կ ա մ բ ա յ ա ց ա . հ ա վ ա տ ա ր ի մ Рп ս ր բ ո ւթ յա ն ը Ա рп

ա ն դ ա վ ա ճ ա ն կ ե րպ ո վ ո րպ հ ս Ի Ա ա յս օ ր ը ն դ ո ւն ի ր մ ն զ ք ո գ ր կ ի ց ներս.

Ա ստ ծուն , հ ա ն ա պ ա զ վ ս ա Ես պ ա հ ո ^ ^ զ ո ր ո ւ թ յա ն ը մ ա ս ն ա կ ի ց դ ս ա ն ա -

մա սնա կից դա րձրու քո Ս ա ը բ ^ ^ ա Ա 1րող հ հ տ ե

լա . միա նա լու ք ո Փ ե ս ա յի մ ա ^ Ի " Л [1 մ տ ա ծ ո ւմը ա մ բ ո ղ ջ ա կ ա ն դ ա ր ձ ր ո ւ, մ ե ր զո ր-մեր հա ղո ր դո ւթ յունը կ ա տ ա ր յս 1 Դ Ր I » • մ ի տ ք ը ո ւղի 'ղ պ ա հ ի ր ն մեր

բոդջ կանաղահայության աղոթքը. ամենախոնարհ և կրտսեր զավակը.

Վ6հափւ ս * * » * - — - *դարձյալ ու վերստին յ • Դ մե Ա որ Աստված մեգ

г т г 5 5 Г - . - Տ - . —վավավաԼի. « Ա » ա № № Ш Ամենայն Հայոց ՀայրապնտԻ ա^Ա-

Տ # է » է Հ Հ ա Ա ս : Ч д а * * * * -Я “ ■ ”ր орЬ-նությունը մեզ հետ է և այդ օրհնություններն են մեզ կյանք տվողը. . . . . .

Եվ թող Աստված պահի մեզ բոլոր տեսակի խոչընդոտներից Իր հ ո ս * շա ով. Իր այս- օրվա Ջ » նշանով ն այդ սրարանօ, նման Վնր»ննանք հ ո ս * նշանրն Ա արանանր հարությանւոլյսր Ա հ ա թ յա ն կննվանացնա, ՏշՎարփոփյունր: տ ,ր «նրր Տհ , р . * կխնդրենք, որ առաջիկային Ա ամեն օր հիշեք ձեր քույրերին ե եղբայրներին, որ գտնվումեն Կանադայի մեջ, ձեր աղոթքը բարձրացնեք իրենց համար, Ա դա մեզ մեծագույն, ամենամեծ զորությունն է, որ կարող է տալ: Ուրիշ պնչի կարիք չունենք մենք, միայն ձեր աղոթքի, ձեր զորակցաթյան ե ձեր աջակցության'Աստծո միջոցով: Թ-ող Աստված ուղղի'մեր ճանապարհը. արդար անի մեր կյանքը ն մեզ զորությունը տա Իրեն ծառայելու համար այժմ և միշտ ե

հավիտյանս հավիտենից. ամեն:

՜ ՜ ՜ ՜ ............. ... ........ .............համար, որ Հա -

2003 Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն Ժ-ԺԱ 63

Տ. Գ6ՈՒՏ ԱՐ-ՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ՆԱԳԳԱՇՑԱ՜ՆԻ -ՔԱՐՈՏԸ' ԽՈՍՎԱԾ Ս. ԷՏՄԻՍԾ՜ՆԻ ՄԱՑՐ ՏԱՃԱՐՈՒՄ

ՄԱՏՈՒՑՎԱԾ ՈՒԽՏԻ Ս. Պ Ա ՏԱ Ր Ա Գ Դ(2 նոյեմբերի 2003 թ.)

«Մ եծսս փէսոօք և է բացմաթԱէսմբ զօրւսցդ լուսևդինա ցի ջ ե ր ի յհ ր կ և ի ց ի դաշտն Արարատէ,ահ

իյա յցե/ութխ և փոթու հօտիդ ֊Ք ո յ ազգիս հայոց, Է,ւ ի ցուցումևյա տ կա կա նի սիրոյդ Աւ մևծի ողորմութեա նդ:

Եւ ոսկէ п т ш й р բա դխ եցհր զխ որս ա նդևդոց ևւ հա/աՇեցԱր զգունդս սանդարամհտականաց,

ուր էս /ուսաձհւ յօր ի նմ ա մ բ հրաշագործեցևր զՄ ա յր Աթոռն մևր զՍուրբ էջմիա ծին»:

(Ժամամուտ Սրբոյ էջմիածնի)

«Ցանան Հօր ևւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ. սւմէն»:

Այսօր, սիրելիներ, այս սրբության սեղանին ւսոաջ. տնդվոջ փառաբանության, Թաբոր (երին Հայաստանյայց կոպանք անգամ մր ես Վեհափառ Հայրապետի օրհնությամբ ծունկի գաւ ն մեր ուխտը նորոգկ Աստուծո այնպես, ինչպես երբ կանչվեցանք ծառայության հ- կեղեցվո, ամենքս ալ, Սուրբ Հոգվույն շնորհքներով զորացած, սաաքվեցւսնք ծառայության Եկեղեցվո: Տարինք ամենքս ա) Ավետարանն իր ամբողջ բովանդակությամբ գործնապես ապրելու, ողջունե|ու ամենքը հկեղեցվո բոլոր զավակները անպայմանավոր ծառայությամբ, սիրով ն առանց գայթակղության:

Ամենքս սւ| այսօր կհրավիրվինք Հայրապետի օրհնությամբ ծունկի գալ ն Հայաստանի ց Եկեղեցվո Թաբոր լերան վրա աղոթքով հաղորղության մեջ մտնե| մեր բպոր հայրերուն, որոնք մանավանդ 1700 տարիներ առաջ այս Տաճարի օրհնության մասնակցեցան և մեզի տվիե քաջությանն իրենց հետնելու: Նշանեցավ այսօր, առ մեզ «լոյս երեսաց Քոց եւ ետուր ուրախութիւն սրտից մերոց»:

Ո'վ Տեր. Դուն այսօր գորացուցիր մեգ կրկին անգամ ծառայության նորոգության ուխտը կատարե|ու և այղ ուխտով մաեավւսնղ տանելու մխիթարությունը մեր ժողովուրդի զւսվւսկ- ներուն, Ավետարանը, որուն կյանքը վստահվեցավ այս Մայր Տաճարին՝ տարածելու ւսմե- նուե համար սեր ե եղբայրական օգնություն: Առաքյալը մեզ ցույց տվավ առաջնորդության ծառայական ոգին: Ամենքս սւլ առանց այ|ւսյլությւսն, զորացած իր օրինակով եկանք սպսւ- սավորությւսն եկեղեցվո: «ժողովեալքս ի հարկի սրբութեան եւ ի տեղւոջս փառաբանութեան» այսօր ամենքս ալ կուգսւնք լսե| Աստուծո հարցը:

Սիրելիներ, փորձեցեք ձեր անձերը, քննեցեք զանոնք, թե արդյոք կմնա՞ք հավատարիմ այն ծառայության ուխտին, որ այսօր պետք է գործել:

սսաոս . . . . - М 1 ւ»ւյՈւււ1||ւ 1 եղան ամբողջ Եկեդեցվո Սիրելիներ, աղոթք ե օձ ո ւթ յա ն ա ո ՛ ^ , կԱ1թխ մը մխիթարության Բերե-

միությամբ սիրտ Ի “ 1ՓՓ ս ձԵոե ք ՜ . . . Ա օր սեր զավակները ե եղբայրները եկածլա Արտերուն մեր եղբայրներուն քայր ՚ հնչե ցր ա ծ ավետարաեական կոչին:են այս Տաճարին մեջ. որպեսզի նետեին այր պ ա[տ[ւց ււտաջնորղաթյան ե. ի-

Կմեանք հավատարիմ մեր ծառլ ^ եԱլԱ ապրող 0րինակը կյանքին: Բոլորս ալ երեկրենց օրինակին հետևելով, ողջո լ * շունյը իրագործված և ապահով-ն սաջի օր մանավանդ վկայ ցի Ամենայն Հայոց Հայրապետի օրինակով, որունված մեր Եկեղեցվո սաաջին սպսա Վ Սրբությանը մաղթելով, որպեսզի հա-

Լույս ծագեցավ Փ РП աղոթքը կբարձրացնեմ ե կմատացաևեմ

Ա И ’ աս)հտի[ւ- Եսայի մարգարեի հետեողաբյամր

՝ է ,ոյս еп լւ փաօտ տհաոլ ի վ լ՜

՞ ո Տ է ք օ ր վ ա ե աօիրով եաԴո,եեք ա„ Աարվա». որ ս ա յր Ա ր ա * շարաեակհ երկար ե ր ^ Ր Ա րիներ ծաղկիլ ե փառավորի, իր աոաքելաթյաե 6ամվ,ո,ե. եայրկապե» ե- կեղեցաւյան դասան գորացումով ե մեր քո,որի» ա, հկեգեցաշեորհ „պարավորո^յամր: Լույսը տարածված է և հասցված է մեզի աօաջեորղությամբը Հայըապետիե. որպեսզի մերԵկեղեցին ընդ երկայե ա վ ո ւ ր ս շարունակե իր աոաքեւությունը:

Այսօր ուխտի օր է. աղոթքի ե վերանորոգման հարցումի: Ես անձնապես, ձայնակցելով իմ հոգևոր եղբայրներուն ե ժողովուրդին, կհայցեմ Սստածմե. որպեսզի զորացնե մեգ հավիտյան, որպեսզի Իր փաոքր հաղթւսհարե երկրի բոլոր փորձություններուե ե մեր հավատքով զորացած ընթանանք հավիտյան' մեր հավատքը չզիջելով որևէ մեկ նոր երևայթեե- րուն: Աղոթք ն օրհնություն բոլոր անոնց, որոնք զործեցիե և աշակերտիմք և հևտևիմք ա-

ոաքելոց կյաեքին, ամեն:

20036 4 ժ Ժ Ա __________ է &մ ի ա ծ ի ն


Տ. ՎԱՐԳԱ՜Ն ԱԲԵՂԱ ՜ՆԱՎԱՍԱՐԴ-ՅԱ՜ՆԻ -ՔԱՐՈԶԸ' ԽՈՍՎԱԾ ՀՐԵՇՏԱԿԱՊԵՏԱՑ ՏՈ՜ՆԻ՜Ն Ս. ԷՋՄԻԱԾՆԻ

ՄԱՑՐ ՏԱՃԱՐԻ ԶԱ՜ՆԳԱԿԱՏԱ՜Ն ԽՈՐԱ՜ՆԻՑ(8 նոյեմբերի 2003 թ.)

«Ցանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ. ամէն»:Շատ սիրեփ ներկաներ ե ուխտավոր հսւյորդիք այսօրվա հրաշարաշխ այս տոնի մաս

նակից:Այսօր այս խորհրդաշատ ե յուրահատուկ Սուրբ Պատարագի միջոցով, երկրի վրա եր

կինք խորհրդանշող այս Սուրբ Եկեղեցին, որը 1700 տարիներ սրբվել ն յուրաքանչյուրիս նման մեր նախնյաց աղոթքով մաքրվեյ է ներկայությամբ ն, ինչու չէ, սրբասուրբ այս Տաճարի յուրաքանչյուր կենդանի քարի կենդանացումով ու զորությամբ, կենդանացնում և զորացնում է մնզ այսօր: Լավ գիտեք, որ միշտ չէ, որ հավատացյալը գալիս է Ս. Պատարագի և իրեն երևեփ չի փնում այն: Սակայն եթե աոավել անկեղծանանք' այս էլ իր յուրահատուկ խորհուրդն ունի, որ տարվա մեջ միայն այս օրը, այս տոնին, Ս. Պատարագը հրեշտակների նման անտեսանելի է, խորհրդավոր և միևնույն ժամանակ շնորհաշատ և այսչափ բարեխո

սական ն միջնորդական է:Այսօր, սիրելիք, երկինք ու երկիր միավորվելով'հոգով և ճշմարտապես երկրպագում ենք

անեղ Աստծուն, Արարչին երկնի և երկրի' ասելով. «Փաոք ի բարձունս Աստուծոյ եւ յերկիր խաղաղութիւն, ի մարդիկ հաճութիւն» (Ղուկ. Բ 14): Եվ այսօր Ս. Դստրիկ ե Ս. Միքայել հրևշտակապետների ե իրենց փառաբանակից երկնային զորաց հիշատակությունն է տոնախմբում մեր Մայր Եկեղեցին, հրեշտակներին և սրբերին դիմելով'խնդրում է իրենց հաղթանակած բարեխոսությունը մարտնչողներիս համար, քանգի նրանք երկրի վրա պայքարի իբրև արդյունք հաղթել են աներևույթ թշնամուն և իրենց արդարությամբ ն մաքուր կենցաղավարությամբ միավորվել Աստուծո հետ' ստանձնելով Աստծո աոաջ մեր միջնորդությու

նը:Հրնշտակներն աոավել լինելով Աստծո անդրանիկ սրբասաց փառաբանող բանակներ

վանեցին բանսարկու և բոլոր չար հրեշտակներին, ովքեր Աստծո կամքին հակառակվեցին, և բարու ու լույսի այս բանակներն իրենց հնազանդությամբ, առաքինի քաջությամբ ու սըր- բությամբ, անարյուն իրենց մարտիրոսությամբ աստվածային շնորհներով առատացան և փառքով պսակվեցին Արքայության մեջ անմահ Արքայի հետ միասին:

Նրանք եղան նաև մարդկության պահապանները և աոաջնորդննրը երկնային հավիտենության, նրանք եղան մարդկության փրկության ավետախոսներն Աստվածամոր անձի միջոցով և Աստծո բոլոր պատգամների հաղորդակիցներ, մեր անդրանիկ եղբայրներ, որ կոչվեցին նւսն դասք անդրանկաց: Եղան ո'չ միայն մեզ Աստծո կամքը հայտնողներ, այլև մարդու և Աստծո միջնորդ և հաշտարար՝ մեր իսկ փրկությանը հետամուտ:

66 Ժ-ԺԱ --------- ՜ , ՜.......................... Լ им մա րդու մի պ ա հ ա պ ա ն հ ր ե շտ ա կ

Ա ս տ վ ա ծ, սիրելիներ, ի ս կ գ բա ն ե ա տի յ ֊ լ,ա մ ե ն ո ւմ է . ո ր « ի գ ի տ ո ւթ ի ւն ճըշ-Է կա րգել մեր մ շտ ա կա ն զ գ ա ս տ ո ւթ յա ն հ ա մ ա ր. Քս

մա րտ ութեա ն ե կ ե ս ց ե մ ք » : ա ա հ հն . ե կ ե ք մ ի ա ս ի ն ա ղ ո թ ք ո վ մ ի ա վ ո ր վ ե ն ք ն

Ս իրելիներ, ա յս օ ր , ա յս հԱ]յցհ[ւք յո տ ա ք ա ն չ յո տ ի ս հ ա մ ա ր , ո ր պ ե ս զ ի գ ա -

Տ ի րո ջի ց Իր խ ա ղ ա ղ ո ւթ յա ն ր շտ պ լս հ ի ա պ ա հ պ ա ն ի մ ե գ ա ն խ ռ ո վ ու

լով մ ե ր յո ւրա քա ն չյո ւրի ս պ ասր ճ ?մ ա ո հ տ ն ս ր բ ա ց ն ո ղ ճ ա ն ա պ ա ր հ ո վ դ եպ ի

ա№ո. шМшЬ Н -ш * „О , ա » .

Г Г Г « и 9Г Г Г — Ա ս — 1-^

« * ” * * * * 6ՒԱ" աՒձեզ. ըեդ ամեեեսեաևս. ամէս»:


0 0 0 3 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ-ԺԱ 67

Տ. ՏԱԹ-ԵՒ ԱՐ-ՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ՂԱՐԻԲԵԱ՜ՆԻ -ՔԱՐՈԶԸ' ԽՕՍՈՒԱԾ Ս. ԷՋՄԻԱԾՆԻ ՄԱՅՐ ՏԱՃԱՐՈՒՄ

ՄԱՏՈՒՑՈՒԱԾ ՈՒԽՏԻ Ս. ՊԱՏԱՐԱԳԻՆ(9 նոյեմբերի 2003 թ.)

Սիրելի եւ բարեպաշտ հաւատացեալներ,Այսօր եուիրական պարտք է մեզի, գոհութիւն եւ փւսոք մատուցանե| Աստուծոյ, մեր

յեաեքին մէջ մեգի պստգեւած Իր շհորհքներուն համար, որոնցմով կը գտնենք մեր հոգե- <սւե մխիթարութիւնը եւ ուրախութիւնը. Իր անբաւ ողորմութեամբը:

Ահա այսպիսի շնորքհի կ’ստ<)աեանք մենք այս պահուս, երբ կը րախտաւորոփնք Ուխ- Փի Պատարագ մատուցանել այս Սուրբ Տաճարին մէջ, որուն կառուցման եւ սրբագործման 700-ամեակի Յոբեւիեական Տարի հռչակուած է Ազգիս Ընդհանրական Հայրապետին

Սրբատւսո Կոնդակով:Արդարեւ որքան քադցր կր հնչեն հոն Վեհափսա Հօր խօսքերը' ուղղուած աշխարհսւ-

ոփիւռ իր հաւատաւոր զաւակներուն, երբ ի մէջ այլոց կ՚արտայայտուի ըսելով. «Այսօր Աևևբ հևք կրող Սերը Սուրբ էջմիա ծհի Խ որհրդի ևւ շևորհըհկալԱևրը ւրօևախմբե- т հւսյոց Մայր Տա ճա րի 1700-ամհայյոբե/հաԱյս>:

Բացառիկ ժամանակի մէջ ապրելու բախտւաորութեամբ, երջանիկ սրտերով, այսօր, մե- 11ի համար նուիրական պահ մրե է կատարել Սուրբ Պատարագի Խորհուրդը, հաեդիպիլ Խտուծոյ Միածին Որդւոյե, Ամենայն Հայոց այս Մրբավայրին մէջ, մեզի հետ ուեեեա|

"ւրազխահսւյ Համայնքի Հւսւատացեա|եերու խոնարհ զգացումները, ապրելու համար պատմական այն սրբազան պահը, որ եղաւ Հրսւշւպի Տեսիլքը մեր Հաւատքի Հօր' Սուրբ

4-րիգոր Լուսաւորէին:Անհուն երախտիքով լեցուած եե մեր սրտերը եւ հոգիները այս պահուս, երբ Աստուծոյ

լւսմքով պստգեւատրաած կը զգանք ապրելու եւ շնչելու հոգեպարար այս մթնոլորտին մէջ: Ղրքսւն շնորհակսւ|ւսկան զգացումներով համակուած ենք այսօր, երբ մեր Սրբազեագոյն Հայրապետին, Նորին Սրբութիւն Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսին հրւաէ- տվ եւ կարգսւդրու թեսւմբ, երջանիկ առիթը կը շնորհուի մեզի բարձրանւպու այս Սուրբ Սեկ ե ի ն առջեւ, վերապրելու 303 թոփն Հայոց աշխարհի մէջ տեղի ունեցող հրաշափ այն օ- ւը, երբ «Աստուած կևքևց մևր հոդը, դրեց խ ա րիսխ հաոստի ու կսւպԱց կամար

Ս րբսպ ա հ Ուխտի»:Այսօր երբ կանգնած ենք այս Սուրբ Տաճարին Ցոբելեանական բացառիկ տարեդարձին

դէմ յանդիման, պարտինք խորհրդածել, որ Ան լոկ Հայրապետական Աթոռ եւ Աղօթավայր մը չէ եղած մեր Եկեղեցիին եւ ժողովուրդին համար: Ան 1700 տարիներէ ի վեր կանգնած կսւյ հայ ժողովուրդի Մայր հոդի վրայ, իրրեւ վկայութիւն. Նախախնամութեան կողմէ կատարուած այն ուղիղ ընտրութեան, որ Հայ Ազգին համար եդւա եւ ան կոչուեցաւ «Նոր Իս-

րայէլ»:

68 Ժ-ԺԱԷՋՄԻԱԾԻՆ 2003

, Г ,,ՈՒՈ ոո ա ւս Տ ա ճ ա ր ը մ ն ա ց մ ի ն ա կ հւ ш й ш ^ ' и ш 4 и Чь Ե ղ ա ն դ ա ռ ն եւ դ ա ժ ա ն ժ ա մ ա ա կ ■ հ ա յ ժ ո ղ ո վ ո ւր դ ի հ ա մ ա կ ս էր ն ու հա -

երբեք անտէր: Չ պ ա կ ս ե ց ա ն ա որ ամենօրեայ նխթը աղօթքի, հայ հոգիի խորհ-

* » * ■ — I հ № 4 ,»ր№ րխալ. Ьш ш чиИ ш‘ пшиш!1трЬшс,. „աՕզի. № !4է» Կը վկայէ йЬр ՍրրազՕա-Տաճարի հաստատութեա աևվերապահ միեղէս ս բբու ֊գոյն Հայրապետը իր Կո դակին ^ ապբոլմի պաբաԱա11Ը» :յփւև է Սուրբ էջմիածի * Д երր Հայոց Հայրապետեերը. որպէս Մայր

Այո', եղան նաեւ դառ աա1մասներա բերումով, հեռու մնացին իրենց ամբողջԱթոռի գահաԿալնելտ ա րա բ ա^ ի Տաճստէնւ Ո1 թէել բնա. բախտը չունեցան տես-

կեանքի ընթացքի . ՐԲ սիրեցին, հաւատարիմ եւ մանաւանղ կապուած

հայ Վ ա յո վ ս այկհ ա գ ա ծ ը , „ը Տակատա,ը„,ա5 էր

ЧШ ЛШ Ш ,». Й2- Հ“ յ Ժայրվոտդը Է տեսնելու Իը Սայր Հայրենի» «.„ատ Ь. անկախ պայմաններ», Д * 8ա-

Լ ™ ա Հ ե ե ր ԿԸ ш р Ь п М й В Д Ч * № и “ РР է* “ սի1: иЬэЬ“ ? ՛ 7 Գ ш? ա դ ճ ա ^ ն ն ե ր ը “ " ™ հ ա ' " ա կ ա 1 ն ա յ Ա" 1ա մ ն 1,ա յն 1" ' հ ս ,յ տ“ 4» * -Լ , „ ի քերումով, իր կարեար տոկոոով Կ՛ապրի 0 № 4 * պայմաններուն մէշ, ար 2ատ անգամ օտար մշակոյթի եւ կենցաղի ազդեցութեան տակ, անծանօթ եւ հեռու կը մնայ իր հարազատ Եկեղեցիէն, Մայր Հայրենիքէն, լեզուէն, ե. հետեւաբար անծանօթ իր սեփական

պատմութեան եւ մշակոյթին:Այսպիսի տխուր եւ մտահոգիչ պայմաններու մէջ ապրող գաղութի մը առաջնորդիս

մտահոգութիւններն են ասոնք, զորս կ՛ուզենք բերել այսօր, Ուխտի այս Պատարագի Սուրբ Խորհուրդին, խնդրելու համար Միածին Որդիին եւ մեր Փրկչին Օրհնութիւնն ու օգնութիւնը

անոնց համար:Այո, տխուր է մտածել, որ հեռաւոր այդ ափերուն, բազմամիլիոն մարդոց եւ ցեղերու այդ

խառնարանին մէջ, ոտ կեանքը սանձարձակ եւ զուրկ բարոյական ամէն հասկացողութենէ, արագընթաց կը սլանայ, իր յորձանքին մէջ կուլ տալով մեր գաղութի ինքնութեան գիտակցութիւնը, երիտասարդ սերունդներու ազգային, բարոյական համոզումները եւ անոնց հո- գեւոր կեանքի բոլոր ըմբռնումները: Նման խճողուած, ապականած ժխորի եւ շփոթ մթնոլորտի մէջ. Հայ Եկեղեցւոյ զանգի ղօղանջը յաճախ անհասանելի եւ խուլ է իր հաւատացեալներուն ականջներուն:

Հայ Եկեղեցին, այո, բաց է, լոկ Խորհրդակատարութիւններ մատակարարելու համար: Հայ հաւատացեալի հոգիներէն եւ սրտերէն բարձրացող աղօթքը շատ անգամ Շնորհալիի, Նարեկացիի եւ Մեսրոպի շունչովն ու հոգիովը չեն պարունակուած: Աւետարանի եւ Տիրոջ Խօսքի Պատգամը ստիպողաբար յաճախ պէտք են փոխանցուիլ օտար ոճով եւ ձեւով:

Այս աննպաստ պայմաններու տակ, ծանր ու դժուար են հաւատքի եւ ազգային գիտակցութեան պահպանման աշխատանքները, համայնքի մը մէջ, ուր ամէն օր նահանջ կայ, եւ ոտ անխուսափելիօրէն իր գաւակներէն մին կը կորսոփ:

ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ-ԺՍ, 69

Մենք այսօր երբ Ուխտի Սուրբ Պատարագ կը մատուցանենք, կը բերենք մեզի հետ 'Սուրբ էջմիածնի պանդուխտ գաւակներուն ցաւերն ու տառապանքները, եւ կը խնդրենք ՛Տեր հաւատքի Հօր Սուրբ Գրիգոր Լուսաստյի բարեխօսութիւնը աո Միածին Որդին Աս՛տուած, որ պահպանէ հայ մարդը իր հաւատքին մէջ, ուր որ ալ գտնուի ան: Փրկէ զանոնք օ- ք|րստ հոսանքներէ, որոնք կը հեռացնեն մեր սիրասուն որդիները իրենց հարագատ մօրմէն, սսրմատներէն, Մայր Հայրենիքէն եւ Առաքելահիմե Աստուածակերտ մեր Մայր Եկեղեցիէն | յ | Սուրբ էջմիածեէն:

Այս առիթով մեր պաղատանքն ու աղօթքն է, որ մեր հայրերուն Տէրը հաստատ, անսասան եւ պայծառ պահէ Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիածինը: Աոողջ եւ ստեւշատ օրեր պարգեւէ ՛Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորչի արժանաւոր յաջորդին' Ամենայն Հայոց մեր սիրեցեւպ Հայրապետին, շնորհելով առաւել իմաստութիւն եւ կորով, առաջնորդելու, ընդ երկար աւոտս, իր Փաեաւոր Հօտր ի Հայաստան, յԱրցախ եւ ի Սփիւռս աշխարհի:

Թող Տէրը շնորհէ նաեւ բոլոր Իր սպասաւորներուն առողջ եւ յարատեւութեան կամք եւ ագի, որպէսգի համբերատարութեամբ եւ հաստատ հաւատքով կարենան առաջնորդել ի- տեեց յաեձեուած բանաւոր հօտերուն հոգեւոր եւ ազգային կեանքը, առաջնորդելով, այս աշ՛խարհի մէջ, անոնց հայեացքը դէպի Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիածին եւ Մայր Հայրենիք, եւ ա- յեոեց հոգեւոր կեանքին մէջ' անոնց հոգիները դէպի աղբխրը ճշմարտութեան, Աստուծոյ 1Խօսքին եւ մեր Տիրոջ' Յիսուսի Քրիստոսի Փրկարար եւ Ցաւիտեեակաե Կեանքին, շնորհ- յքովը Հոգւոյն Արբոյ, ընդ որում Օրհնեալ էք, յաւիտեանս յափտեեից, ամէն:


Տ ԱՐԱՍ՛ ե պ ի ս կ ո պ ո ս ս թ ե շ յ ա ն ի ք ա ր ո զ ը ՝ Տհ“ ; Ս. էՏՍ ԻԱ ՏՆԻ ՍԱՅՐ ՏԱՃԱՐՈՒՍ

Ս֊ԱՏա֊ՏՎԱՕ՛ ՈՒԽՏԻ Ս. ՊԱՏՍՐԱԳ-Ի՜Ն(16 նոյեմբերի 2003 թ.)

«Հա յր 1 էեր որյերկինս,...»: (Տերունական աղոթք)

«Յանուն Հօր եւ Որդւոյ ե. Հոգւոյն Սրբոյ. ամէն»:

Սիրելի հավատացյալ . կուգա ս . Խաչի Տւմղավարհն սկսածԱյսօրվա Ս. Պա տա րա գով իր վերջավորությ շ ч ^ ^ .....^ Հհոոո, Քոհաոոոհ

ս

5 ՜ ^ ա Տ ւ ւ ա լ ՚ ^ ա Օ ա ւ , Ա այԴ „.„ա իա ^ա Օ ա ւ № աւ4ո լ „ տլ սյարալս պ ւ ч ւ- _______ .„„ььлпч! ւքաոոա նւանօեն նեոս. Ասւո-

ս օ ր վ ա и Պատարագո շրջանեն ներս: Կսկսի այլևս Հիսուս ՔրիստոսիԽաչի շրջանը, կթ ակ խ պ ա տ ր ա ս տ ո ւ թ յա ն շրջանը, զոր կստժեվորհնք հոգե-Ծննդյան ս մեր աոաջին նախածնողքը,

- Ջ Ր Տ Ր Շ Տ ՃԱ ս փ Հ սակայն երբ մեղքը սոդոսկեցավ մարդու Լոնքեն ներս, Աստ

ված երբ կարտաքսեր զանոնք դրախտեն. ըսավ օձին. «Քու և այղ կնոջ միջև թշնամության պիտի ղնեմ. մարդու սերունդեն պիտի գա մեկը, որ քու գլուիւղ պիտի ջախջախե» (հմմտ.

Ծն աավասիկ ավետիսը, մեղքի պարտության ավետիսը: Եվ այդ օրվնե սկսած մեղավոր մարղիկ սկսան սպասել այդ ակնկալված Մեսիան: Դարեր շարունակ Իսրայելի ժողովոտ- ղը սպասեց այդ Մեսիան: Հին Կտակարանի Օրենքը և Մարգարեությունները սքողյա, կերպով պահեցին այդ ճշմարտությունները: Եվ երԲ ի լրումն ժամանակի ծնավ Հիասս Քրիստոսը Ս. Կայս Մարիամ Աստվածածնեն՝ մարմնացավ, մարդացավ ե ծնավ կատարելապես: Ան լույս էր, մեղքին խավարը փարատող լույսն էր, և մարդիկ, որոնք դարերով սպասած էին գինք, նախընտրեցին ընղունիլ խավարը, քաս թե լույսը: Եվ անոնք, որոնք ընդունեցին այդ լույսը, կոչվեցաե Աստծո որդեգիրները: Ի՛նչ առանձնաշնորհ, մենք այլևս Աստծո որդեգիրներն ենք, մենք այլևս սատանայի իշխանության տակ չենք: Քրիստոս Իր արյունով գնեց մեգ սատանայի իշխանութենեն և փշրեց մեղքի կապանքները:

Երբ երեխա մը կմկրտվի, քահանան երբ երեխան կմտցնե ավազան, կըսե. «Գնեալ ա- րեամբև Քրիստոսի, ընդունի յորդեգրութխն Հօրն երկնաարի, լինի ժառանգակից Քրիստոսի»: Այո, Քրիստոս Իր անկրկնելի Ս. Պատարագը մատույց Գողգոթայի բլուրին վրա: Այդ արյունով գնեց մեզ և թաղվհցավ, հարություն սաավ մեռելնհրեն և համբարձավ փաոոք աո Հայր: Այդ օրվնեն սկսյալ Քրիստոսի մարմինը եղող Եկեղեցին իր ողջ անդամներով սկսավ սպասել Անոր Երկրորդ Գալստյանը: Ավետարաններուն մեջ ընդարձակ հատվածներ կան այդ մասին: Պողոսի և Առաքելական թաղթերուն մեջ մեջբերումներ կան, հորդորներ կան այդ մասին: Անոր Երկրորդ Գալուստին մասին ոչ մեկ տարակույս կա: Եվ Եկեղեցին ալ


անցուցած է իր Հավատո հանգանակին մեջե' ըսելով. «Գալոց է նովին մարմնովն եւ փւսոօք Հօր ի դատել զկենդանիս եւ զմեոեալս»:

Սիրե|ի ժողովուրդ, ահավասիկ Հիսեակն այդ սպասման շրջանն է: Եվ մեր երանաշնորհ " Հայրապետեերե իմաստությունն ունեցած են Զատկի մեջ տաղավարի սկզբնավորությունը

եդոդ Բուն Բարեկենդանին և Քրիստոսի Ծննդյան ն Աստվածահայտնության Տաղավարին սկգբնավորությանր եդոդ այս կիրակիի Բարեկենդանին շեշտը դրած եե աղոթքի վրա: Այսօրվան աղոթքը եթե մտիկ ըրիք, հոն Քրիստոս կսորվեցնե, թե ինչպես պետք է աղոթել: Պետք է սկսել Տերունական աղոթքը. «Հայր մեր որ յերկինս ես...»: Ի՜նչ ուրախություն Նոր Կտակարանի հավատացյալներուե համար, ինչ մենաշնորհ, փակվեցավ Հին Կտակւսրա- նր. որտեղ վախ ու սարսափ սպդոդ Եհովա մը կար, ուրտեղ վրեժխնդիր Եհովա մը կար, որ ամեն մեկ հանցանքին հարված կիջեցեեր:

Հավատացյալն ինչպե՞ս պիտի սիրե Աստված մը, որ յուրաքանչյուր հանցանքին, փոքր հանցանքին հարվածներ կիջեցեեր: Զավակ մը ինչպե՛ս պիտի սիրե իր հայրը, երբ հայրը ներողամտության ոգի չունի ու հասկացողություն չունի և իր զավակին ամեն մեկ հանցանքին համար պատիժներ կսահմաեե: Այսպես էր Հին Կտակարանին մեջ Եհովան: Եվ այժմ Քրիստոս կսորվեցնե մեցի. «Աստված քու Հայրդ է, մոտեցիր Անոր բաց սրտով, անկեղծությամբ, աղոթե Անոր, աղոթքը Հայր ու գավակին միջև հարաբերության միակ միջոցն է»: Պետք է աղոթքներն ըլ|սւն անկեղծ, մտերմիկ, պարզ, տաքուկ, հայր մը իր զավակին հետ և կամ զավակն իր հոր որքան կխոսի այդպես ազատ, անկեղծ, այդքան հաճույք կզգան իրարմե: Եվ անոնք, որոնք կձանձրանան աղոթք մատուցանելն, աղոթելե, անոնք Աստուծո որդեգիրներ չեն ընդունվիր, անոնք չեն կրնար կապ հաստատե| իրենց երկնավոր Հոր հետ:

Ամեն աղոթք աղոթք չի նկատվիր: Աղոթք, որ անձնական շահերուն համար կմատուցվի, աղոթք չէ: Ընդհանրապես մարդիկ իրենց հիվանդության, իրենց ձախողության, իրենց տառապանքի, ցավի ու վիշտի համար կուգան աղոթելու: Մի կարծեք, թե Աստված մտիկ կընե ատոր: Պիտի աղոթեք, երբ հարուստ եք, պիտի աղոթեք, երբ առողջ եք, երբ երջանիկ եք, երբ կրնաք ուտել, խմել, զվարճանալ, պետք է փաոք տալ Աստծո և այդ փառքը ձեր աղոթքով է, որ պետք է մատուցանեք Անոր:

Այո, սիրելի հավատացյալներ, 1700 տարիներե ի վեր մեր երանաշնորհ Հայրապետ- ներն աղոթեցին մեգ համար, որպեսգի Աստված անսասան պահն Իր իսկ ձեռքով հիմնադրած այս Մուրբ Եկեղեցին: Հայրապետեերե աղոթեցին իրենց տառապած ժողովուրդին համար, որովհետև քրիստոնեական կրոնքն իսկապես հայու համար տառապանքի կրոնք եղավ, ցավի ու վիշտի կրոնք եղավ: Եթե կարդաք մեր ազգային ու եկեղեցական պատմությունը, պիտի տեսնեք, թե ի՛նչ դեպքեր պատահած եե, որոնք ցավ, տառապանք պատճսւ- ռած են այս սուրբ ազգին: Եվ պատճառն այն է, որ հայ ազգը մյուս ազգերեե ավելի սերտ կապված է իր Փրկչին, հավատացած է իր վարդապետության ե, հետնաբար, զոհած է ինքզինքը: Այդ պատճառով ալ միշտ պայքարի ելած է:

Այժմ կարգը մերն է, սիրելիներ, աղոթել Ա. Գրիգոր Լուսավորչեն սկսյալ մինչև վերջին երանաշնորհ Հայրապետը Գարեգին Առաջին, աղոթել անոնց հոգիներու փրկության համար, անոնք մեզի համար սուրբ պետք է նկատվին, որովհետև տաեջվեցաե տանջված ժողովուրդին հետ և սակայն անկոտրուն կամքով առաջնորդեցին այս վիըավորյալ ժողովուր-


փ „էալի փայլուն ապագա: ОЫщ Ц Ш Ч Ч ^ Երկրորդ Վնհափսաին համար: տիր ա պատվական Հայրապնտին Ն. ս. ■ _ աՏ հրկար լսանք պարգնն Ш тр.

в ™ , Աստված, ш ш щ гш га-Р га ^„ծաննարյանց Վնշ: 4 րող Աստված Հի-լի ա կ ա տ ա ր հ ա ջո ղ ո ւթ յո ւն Ի ր ս Փ Վ հհմ նա ձ Ս . Է ջ մ ի ա ծ ե ի ե կ ե ղ ե ց ի ն :

սուս Ք ր ի ս տ ո ս , ա ն ս ա ս ա ն պ ա հ ե Ի ր ի սկ Ո ւխ տ ի Ս . Պ ա տ ա ր ա գ ը , ո ր ա ն մ ե ն ք ա լ.

Ո ւրա խ ութ յուն է մ ե զ ա յ ս 0 ^ ^ ^ ! ^ ա յԱ Խ ո րա ն Ը բ ա ր ս ր ա ն ւպ ե ներ-

մ յո ա ե պ իսկոպ ոս ե ղ բ ա յր ն ե ր ո ւն կ ա ր գի . Ր ե ր ը р Ь ' Л р Մ ուր բ Ե կ ե ղ ե ց ի ի ն հա -

կ ա յա ն ա լ Հ ի ս ո ա Ք ր ի ս տ ո ս ի ն . * ա տ “ ք “ ^ ^ կ ա ղ ո թ ե ն ք ն ա ե մ յո ւս ն վ ի ր ա պ ե տ ա -

մա ր. թ հ ' մ եր տ ա ռ ա պ ա ծ ժ ո ղ ո վ ո ւ ր դ , , ա ո ուտենք մ ե ր ե պ ի ս կ ո պ ո ս ա ց . վ ա ր դ ս ւպ ե -

կա ն Ա թ ոռներուն և գա հ ա կ ա լնե ր ո ւ ա ^ հ ա մ ա յն ժ ո ղ ո վ ո ւր դ ի ն հ ա մ ա ր ե

տպց, քպհանայից ն „ա րկա վս^Տ Լ Լ ^ պպհնա. ամէն»:կը ս են ք մ ի ա բե ր ա ն . «Й -ա գա ւոր ե ր կ ն ս ա տ , զ

Տ2003 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ-ԺԱ 73

Տ. ՆԱՐԵԿ ԱԲԵՂԱ ԱՎԱԳՑԱ՜ՆԻ -ՔԱՐՈԶԸ' ԽՈՍՎԱԾ Ս. ԷԶՄԻԱԾ՜ՆԻ ՄԱՅՐ ՏԱՃԱՐՈՒՄ

ՄԱՏՈՒՑՎԱԾ Ս. ՊԱՏԱՐԱԳԻ՜Ն(21 նոյեմբերի 2003 թ.)

«Անձև քւսի սևոս քո յսւմեևայԱ ժա մ»: (Սղմ. Ճ Ժ Ը 109)

«Յաեուն Հօր եւ Որփոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ. ամէն»:Սիրելի հավատավոր ժողովուրդ, այսօր՜ նոյեմբերի 21-ին, երեքամյա Սուրբ Կույսի'

ւ տաճարին րնծսւյե|ու տոնն է:Աստվածամայրդ ինչպես գիտենք, խոստացված գավակ էր, ն իր ծնողները՜ Հովակիմն

ւ ու Աննան, ուխտել էին, որ եթե երեխա ունենան, ընծայելու են Տիրոջը: Եվ այդպես էլ եղավ:I Երբ ւրացսւվ իրենց դարեր աոաջին տարին, ծնողներր երան նվերներով հանդերձ տարան ւ տաճար'Աստծուն ընծայելու: Իսկ երբ ւրացսւվ երրորդ տարին, ծնողները, կրկին վերցնելով ! իրենց հետ ընծաներ, տարան տաճար ե հաեձնեցին նրան Զաքարիա քահանայապետին:

Երբ երեքամյա Մստիամր մտավ տաճար, առանց օգնության բարձրացավ տաճարի տասնհինգ աստիճաններով, որոնք տանում էին դեպի Մեծ սեղանդ և բոլորին գարմաց-

րեց:Տաճարում Ս. Կույսը սնվեց աստվածային օրենքի և առաքինության մեջ և իր կյանքն

անցկացնում էր մշտնջենական աղոթքներով:Երբ լրացավ Մարիամի տասնչորս տարին, քահանայապետը նրան պատվիրեց ամուս

նանալ, ինչպես մյուս կույսերին, սակայն նա չհամաձայնեց' ասելով, որ իր ծնողներն իրեն նվիրել են տաճարին, և ինքն Աստծուն ուխտել է կույս մնալ: Քահանայապետերն սկսեցին փնտրեւ պարկեշտ ա Աստծու երկյուղն ունեցող, ամեն տեսակ չարաթյունից գերծ. բոլոր մարդկանցից վկայված մի մարղու, որպեսգի Կույսին նրա պահպանությանը հանձնեն, որպեսզի պահպանվի Բանն Աստծու բնակարանը, ըստ Եգեկիել մարգարեի տեսիլքի. «Տեսնում էի մի փակ ու կնքված դառ, և ոչ ոք չէր մտնում ե դարս չէր գւսփս երանով, բայց միայն Իսրայելի Տեր Աստվածը» (տեն Եզեկ. Խ Դ 2):

Քահանաները դիմեցին Աստծուն, որ Նա Ինքը ցույց տա այդ մարդուն: Եվ երկնքից մի ձայն ասաց. «Հավաքիր Իսրայելի բարեպաշտ որդիների գավազանները և դրանք դիր խորանում ե ում գավազանը որ կծաղկի, նրան էլ տոտ այս կույսին»: Այդ ժամանակ քահանայապետը հավաքեց գավազանները ե դրանք դրեց խորանում: Մի որոշ ժամանակ անց Հով- սեփի գավազանը ծաղկեց, ն Սուրբ Հոգու շնորհը երևաց նրա վրա: Այն օրերին Հովսեփը քառասունմեկ տարեկան էր: Սակայն քանի որ Հովսեփը հանձն չէր առնում ընդունել Մա- րիամին, քահանաները նրան ասացին. «Ո'վ մարղ, Աստծուն մի' հակառակվիր, հիշիր Կոր- խին ու Դադանին, քանզի Տիրոջից է, որ վիճակը քեզ է ընկել»:


рЬ 1 Մ ա ր ի ա մ ի ն . щ * * I. ' ^ 7 Г Т 1 Г и № փ 5 - < “ * “ * =տարավ Նազարեթ իր տունը, որը Գափփայի կող Ր նե հղության ավետիսը:Կո,յսը չորս ամիս նրա տանն ապրելուց հետո ^ տա.

Հովսեփը մեծ երկյուղով ծառայում էր տ^ ան հասակում:րին լրանալը, ե ապա փոխվեց այս աշխարհից յոթանասուներ Ր

Սիրեփ հավատացյալներ, ինչ է ուսուցանում այս տոնր մեզ: . մհն<ե _Ա_Այւք տոնը մեց֊ քրիստոնյաներիս ուսուցանում է նվիրվել Աստծուն օրորոցից մինչե գե

րեզմւսն. իսկ մասնավորապես ուսուցանում է ծնողներին կրթել ե դաստիարակել իրեեց որ

դիներին հավատքի ե բարեպաշտության մեջ: աղջիկներին' նման-Բաւց գերազանց խրատ է տալիս այս տոնը քրիստոնյա կասասց սս ч ււ

վելու Ս. Կույսին: Ինչպես Աստվածամայրը, սկսած երեք տարեկանից. ցա ՝ ար հովանավորության ներքո' իր ժամանակը տնօրինելով աստվածային օրենքների ե աղոթքների ոաուցմամբ, այնպես էլ նրանք փոքր հասակից պիտի ԿՐՐՎեե և դաստիարակվեն հավատքի ե բարեպաշտության հոգով, ա ս տ վ ա ծ ա յ ի ն օրենքով ե աղոթքով.

Այս տոնը, սիրեփ հավատացյալներ, վերոեշյալներից զատ. մեզ ուսուցանում ե կոչում է ինքնանվիրումի, այնպիսի ինքնանվիրումի ու ինքնաընծայման. որ ունեցան մեր նախնինե-

Սիրեփ քույրեր ե եղբայրներ. Աստված ազգերի դարատրոփ երթում մեր ազգին ռահահորդի հաղթական քայլք է շնորհել, և սա մեր նախնիների ինքնաընծայման ն անսակարկ նվիրումի շնորհիվ: Ովքեր անցան երկնքում զետեղված գանձանակի, հավաքական կյանքի կենդանի և հավերժորեն բաց գանձանակի, այսինքն' պատմության սւոջեից, Ավետարանի այրի կնոջ նվիրումով, ընծայեցին Աստծուն այն, ինչ որ ունեին.

Այսպես, սիրելիներ, մեր հավատքի հայր Ս. Գրիգոր Լուսավորիչն իր արցունքն է դրել որպես անսպառելի յուղ մեր հավատքի անմար ճրագի, և անշեջ պահել Արագածի կատարի կանթեղի խորախորհուրդ լույսը:

Օշականի սուրբն իր գիրն է դրել այնտեղ' տասնաբանյա պատվիրանների նման այն հայի հոգում դրոշմելով' որպես մեր ինքնության դիմագիծ:

Ս. Եզնիկ Կողրացին իր միտքն է դրել' որպես կյանքի փիլիսոփայություն:Ս. Ղեոնդ Երեցն իր թերես բեկված խաչն է զետեղել այնտեղ' որպես զոհողության գա

ղափարին իբրև վկայություն և ներշնչող ուժ:Իրենից անբաժան Ավարայրի Վարդանը, անպայման խաչի կողքին, իր արյունոտված

սուրն է դրել' որպես խորհրդանիշ հայրենապաշտպանության և եկեղեցապաշտության:Մ. Մովսես հյորենսւցին մեր ժողովրդի մեծության ոգին արթուն պահող իր մատյանն է

դրել այնտեղ' որպես փառքի կոթող:Ս. Գրիգոր Նարեկացին իր աղոթքն է դրել’ որպես հոգու սնուցման անմսւհացուցիչ կե

րակուր:Ս. Ներսես Շնորհալին իր շարականահյուս տողերն է դրեք որպես հայ հոգու նվագեր-

գություն, որը քաղցր մեղեդիների զորությամբ, հոգեգրավ ու սրտահույզ ձայնեղեն ալիքներ ա շեշտեր հնչեցրեց գանձանակի անպարագիծ տարածության մեջ:


Ս. Գրիգոր Տաթևացին իր գրքերն է գրել' որպես նախանձախնդրության վկայություն: Գանձանակի առջևից անցան հայ բյուրավոր նահատակներն ու իրենց կյանքի փակված

էջերը զետեղեցին որպես հաղթանակի մղող ուժ:

Անցան մեր կառուցող վարպետները, ովքեր բերեցին այնտեղ հավերժակաեգան ու վերասլաց, վեհ ու վսեմ կւսթողիկեևերի աստվածամերձ հարևանությունը երկնքի հետ, որպես աստվածատեսաթյան վկայություն:

Անցան քանդակագործներ, ովքեր մահվան վրա կյանքի հաղթանակը երգող գեղազարդ խաչքարերի ասես ամբողջական անտառներ ընծա բերեցին' որպես անմահության խոր- հրրդւսնիշ:

Անցան գեղագիր ու գեղակազմ ձեռագրերի գրիչներ ու ծաղկողներ, ե նրբագիծ ու գունագեղ մանրանկարների ճոխ մատենադարաններ ամփոփեցին այդ անպստփակելի գանձանակի մեկ անկյունում:

Ահա այսպես, սիրելի քույրեր ու եղբայրներ, հագար ու մեկ հայ սերուեդեեր անցան գանձանակի առջեից և հազար ու մեկ տեսակ եվերեեր դրին այնտեղ, բայց բոլոր այս ընծաների մեջ' անկախ նրանց այս ողջ այլազանության, մի բան կար, որ հասարակաց էր բո- |ռրի համար, - նրանք տվեցին այն, ինչ որ ունեին' իրենց ամբողջ կյանքը, նման այրի կնոջը, առանց հաշվի ու սակարկության, այլ տարված' գանձանակի Տիրոջ' երկնային Վարդապետի հանդեպ ունեցած իրենց սիրո ու նվիրումի զորությունից և ապա, հավատքի՛ քրիստոնեական կրոնի և հայ ցեղի առաքինությունների անդիմադրելի ուժի մղումով:

Արդարն, սիրելի հավատացյալներ, գանձանակի առջեից այրի կնոջ հետևողությամբ, այլ խոսքով՝ աստվածահաճո ձևով անցնելու պայմանն իր բարձր և վեհ իմաստի մեջ ուրիշ բան չէ, եթե ոչ նվերը նետել գանձանակի մեջ այն անխախտ գիտակցությամբ և համոզումով, որ հոգեկանը գերազանց արժեք է նյութականի դիմաց: Մինչ վերջինս փոխվում է, նվազում, աճամ, կորսվում ու վերստին գտնվում, այլ խոսքով մարդուն է պատկանում, ա- ռսւջինը մարդն իսկ է ն անկորնչեփ՝ իր բնությամբ ու գերազանց ու բացարձակ արժեքով:

Գանձանակը հավետ բաց է ... ն հիմա մենք' ապրողներս ենք անցնում այդ գանձանակի առջեից... և հիմա, այլ կերպ ասած, մեր ինքնաընծայման ու ինքնանվիրումի հերթն է...

Սիրելիներ, մեր կյանքից ե անձից զատ ուրիշ որևէ բան չունենք Աստծուն արժանի, որպեսզի նվիրենք, ուստի այսօրվա տոնի խորհրդով զորացած, ընծայենք մեզ Աստծուն, որպեսզի ուժականությունն ու ունակությունն ունենանք սաղմոսերգուի խոսքերով դիմելու Տիրոջն' ասելով. «Անձն իմ ի ձեոս քո էյա մենա յն ժամ»:

«Շնորհք, սէր եւ խաղաղութիւն եդիցի ընդ ձեզ եւ ընդ ամենեսհանս. ամէն»:

Տ. ԴԱՎԻԹ- ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ՍԱՀԱԿՅԱ՜ՆԻ -ՔԱՐ ԽՈՍՎԱԾ Ս. ԷՏՄԻԱԾ՜եԻ ՄԱՅՐ ՏԱՃԱՐՈՒՄ

ՄԱՏՈՒՑՎԱԾ ՈՒԽՏԻ Ս. ՊԱՏԱՐԱԳԻՆ(23 նոյեմբերի 2003 թ.)

«Միշտ ահշաբժպ ահհա զա բոոս Հա յկա զևեա յս»:( Շ ա ր ա կ ն ո ց )

շարական մԸ. որ յուրաքանչյուր Պատարագի աոաջին թափորի կերգեն- հայցելով, խնդրելով Տիրոջմէ, որ Տերը անսասան պահե Հայկազյան Աթոռը. յ- կական Ս. Աթոոը, Ս. էջմիածինը, որու Եկեղեցվո նավակատիքի 1700-ամյակն է այս տարի. ոտ Վեհափառ Հայրապետի կարգադրությամբ յուրաքանչյուր թեմակալ եպիսկոպոս կամ ոչ թեմակալ եպիսկոպոս ուխտի Ս- Պատարագ մատուցանելո. հրավերը անեցավ այստեղ, և երախտապարտ ու շնորհակալ եմ Վեհափառ Հայրապետին, որ զիս սզ հրավիրեց այս կիրակի օրվա Ուխտի Ս. Պատարագը մատուցանելու և միաժամանակ կատարելու

օծումը հինգ քանանա հայրերու:էջմիածինը, սիրելի եղբայրներ ե քույրեր, քրիստոնեական Եկեղեցվո մսջ և Հայ Եկ -

ղեցվո մեջ ունեցած է և ունի մասնավոր նշանակություն: Կար ժամանակ մը, երբ քրիստոնեական աշխարհը կանտեսեր Հայ Եկեղեցվո առաքելականությունը ե Հայ Եկեղեցվո, այսպես ըսենք, ինքնուրույնությունն առաջին դարերուն: Բայց վերջին էբյումենիք շարժումներէ հետո մեր հոգևորականներն ապացուցին, փաստեցիե օտար Եկեղեցիներու մոտ, որ Հայ Առաքելական Եկեղեցին առաջին Եկեղեցին եղած է պատմականորեն, որ որպես պետական կրոն ընդունած է քրիստոնեությանը ե անշուշտ անոր կողքին կառուցած է իր առաջին Տաճարը: Իսկ հայ ժողովուրդի համար Էջմիածինն ունեցած է բացառիկ նշանակություն, որովհետև մեր իդեալներու, մեր երազներու, մեր հոգևոր կյանքի այսպես մարմնա

ցումն իր մեջ խտացուցած է:էջմիածնի բովեն անցած են մեր հոգիներու լուսավորիչը Գրիգոր, սրտերու լուսավորիչը

Ներսես, մտքերու լուսավորիչը Սսւհակ, դիվանագետ մեծ եկեղեցականներ հանձին Սա- հակ Ձորափորեցիներու և Հովհան Օձնեցիներու, Սիմեոն Երևանցիներու ե հայրենանվեր Կաթողիկոսներ հանձին Ներսես Աշտարակեցիներու, Խրիմյան Հայրիկներու: Մարտիրոս, նահատակ հոգևոր պետեր հանձին Խորեն Մոտաղբեկյանի, մեծ դիվանագետներ Գևորգ Չորեքչյան և Վազգեն Կաթողիկոսների և մեծ էքյումենիք ու մտավորական Գարեգին Առաջին Կաթողիկոսի:

Անոնց բոլորին հոգեծին մեկ զավակը 21-րդ դարու սկիզբեն ի վեր կհովվե Հայաստան- յայց Առաքելական Եկեղեցին' հանձին Գարեգին Երկրորդ Կաթողիկոսի: Հայրապետ մը, որ կքաջալերե գիրն ու գրականությունը, կքաջալերե մեր հավատքի արծարծումը', կառուցանելով եկեղեցիներ, և ունի ուղիղ ու ներդաշնակ հարաբերություն հայ պետականության

2003 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ - Ժ Ա 7 7

հետ, ե ատոր շնորհիվ մևր Եկեղեցին ն մևր ժողովուրդը վստահաբար կրևթանւսև դեպի հառաջ ե հաստատուն կրնա պահն, Հայկազյան Աթոոը. որա մենք կձգտինք:

Եվ Հայաստանյայց Եկեղեցիե, այսպես ըսենք, ոսկի շղթա մըն է՛ հիները կան ն այսօր ա| ԿՓՓծհն ն իրևևց ծաոայաթեևե մաս մը կփոխաևցեն հետզհետե նորերու և այսօր ուրախ առիթն ունի Հայ Եկեղեցին իր շարքերեև ներս ընդունելու հինգ նոր հոգևորւսկաևնևր հանձինս Տ. Հայրիկի, Տ. Հակոբի, Տ. Տիրաևի, Տ. Հովնանի և Տ. Կյուրհղի: Քա ջ զիտցեք, սիրելի նորաօծ հոգևոր եղբայրներ, որ մատք գործե|ով Եկեղեցիեն ևերս' դուք աևշաշտ ձեր ուսումնական շրջանին սորվեցաք մեր և Ընդհանուր Եկեղեցվո պատմաթյունը և ստացած բպոր զիտեւիքևերը հետզհետե ամբարեցիք, որ կարենաք ձեր հոգևոր կյանքի ընթացքին պայքա- րի| ն մնաւ միշտ պատնեշի վրա ամուր և աևսասաև' պահե|ու համար Հայաստանյայց Ա- ռաքևլակաև Եկեղեցին, այն Եկեղեցին, որ նվիրապետակաև այև մեծ հաստատությունն է, որ իր մեջ կմարմնացնե մեր լուսավորման հավատքը, իր մեջ կմարմեացնև մեսրոպրսև ոս- կեղեևիկ լեզուն, մեր ավաևդություևևերը, մեր ընտանեկան բարքերը, մեր սովորաթյաևնե- րը, ե այս Եկեղեցիե մեր գորովագութ մայրե է, որ Սփյուռքի և Հայրենիքի մեջ և ամևևոտեք իր թներա շուրջ կհավաքե իր գավակեերը:

Այսօր եկեղեցական ըլլալ, անշուշտ, մեծ հերոսություն և քաջություն կպահանջե, յի բավեր միայն ըլւալ ծիսագետ և ծիսակատար պաշտոևյա: Այսօրվա հայ եկեդեցակաևը պիտի ուևեևա այևքաե ասում, որ կարեեա մրցիլ ուրիշ Եկեղեցիներու եկեղեցակաևևերա հետ և, ինչու չէ, աշխարհական մտավորական դասի հետ, բայց այդ պաշարը մեկ օրեն մյուսը կարելի չէ ունենալ: Ձեր ամբողջ կյանքի ընթացքին, փոքր տարիքեն մինչև ձեր կյսւևքի ավարտը, պետք I. ըլլաք ընթերցասեր, մնայուն կերպով կարդաք, ամբարեք, մարսեք և փոխաև- ցեք. Ապա պետք Լ՜ ըւլաք նաև աղոթասեր հոգևորակաեներ, որովհետև չի բավեր միայե գի- տությունը, ւսյյ աղոթքն անհրաժեշտ է: Մնայուե հարաբերությունը Աստուծո հետ. Քրիստոսի հետ պետք 1. ունենաք և այդ մևայուն հարաբերությունն ունևեալու համար պարտիք ընթեռնուլ, կարդաւ Ս. Գիրքը միշտ, ամեն օր, գեթ քառորդ ժամ, կես ժամ և անկե ստանաք պատգամը, որ ուղղած է մեզի Քրիսցւոս'փոխանցելու համար զայն ուրիշիև: Ապա ընկերսւ- յիե հարցևրու մեջ պետք I. մոտ զգաք դուք ձեգի ժոդովուրդիև և օգտակար ըլլաք, ուր որ ալ գտնվիք և {անտեսեք մեր ժողովուրդը, որ այնքան կարիքն ունի հոգևոր խոսքերու, այնքան կարիքն ունի, այսպես ըսենք, հոգևոր կյանքի և անիկա կուգե տեսնել եկեղեցականի մեջ:

Եկեղեցականը միայն ուսումով, գիտության հմտությամբ յէ, որ պիտի կարողանա այդ ճամփան ցույց տալ ժողովուրդիհ. այ| նաև իր կյանքի օրինակով: Վստահ եմ, որ դուք այսպես Վեհափառ Հայրապետի կորովի, բծախևդիր, ուսումնատենչ սաներն եք. և Վեհափառը հոգևոր Հայր մըն է, որ միշտ պիտի քաջալերն ձեզ, եթե դուք իրոք մնաք ձեր ուղիղ ճանապարհին վրա:

Իմ մաղթանքս և աղոթքս է, որ Սուրբ Հոգին մնայուն կերպով ձհգ առաջնորդն, և Աս- տուծո ներկայությաևն ըլլա միշտ ձեր բոլորի սրտերու մեջ' ի փառս Աստուծո և ի վայելումև ազգիս հայոց, ամեն:


Տ. ՎԱՐԴԱ՜Ն ԱԲԵՂԱ ՜ՆԱՎԱՍԱՐՂՅԱ՚և1' -ՔԱՐՈԶԸ ԽՈՍՎԱԾ Ս. ԷՋՄԻԱԾՆԻ ՄԱՅՐ ՏԱՃԱՐՈՒՄ

ՄԱՏՈՒՑՎԱԾՍ. ՊԱՏԱՐԱԳԻ^(29 նոյեմբերի 2003 р.)

«Հայրատաևկ այգւոյև հյւհղէս պ ա րիսպ * եւ բա րձր աշտարւսկք: Ոսկեղէն բաժակք եւ ժ/,ր մատ տասկք Հա յա ա բա եեա յց

Հայր հոգեւոբքԲ ա րդողոմէոս եւ Ռ սպ էոս:

Բարեխօս ւերաք ա » ՏԷՐ ւիսսե ւսԱ&աԱց մերոց»:.(Շարակնոց)

«Յանուն Հօր եւ Որդտյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ. ամէն»:Ահավասիկ, սիրելիներ, թե ինչպես է շարականագիր Հայրը դիմում Հայաստա ու

քրիստոնեության լույսը տարածած ն քարոզած երկու սուրբ առաքյալներին նվիրված տոնի շարականում. «Աստվածաստեղծ այգու հրեդեն պարիսպներ ե բարձր աշտարակներ: ս-կեփայլ Աստուծո շնորհքի բաժակներ և ժիր մատռվակներ: Հայոց հոգևոր հայր Ս. Թ-ադեոս

և Ս. Բարդուղիմեոս, բարեիւոսեցեք Տիրոջ առջև մեզ համար»:Քրիստոսի ծննղյամբ սկսվող թվականության առաջին տարիներին, Աստուծո անսահ

ման սիրո իբրև արտահայտություն, Տիրոջ Միածին Որդին եկավ ու բնակվեց մեր մեջ դառնալով մեր նման մեկը: Եկավ խոսելու, եկավ ապրելու, եկավ, ի վերջո, ճանապարհի ուղեկից ւինելու: Ուղենշեց և Իր անձնազոհ օրինակով հայտնեց Աստուծո գթառատության անսահմանությունը, պարզ ու հասարակ մարդկանց ընտրեց իբրև Իր խոսքի ե Իր ավանդած ճանապարհի վկայողներ և արտահայտողներ, հասարակ և անգամ վախվորած ու երկ- մըտող մարդիկ, սակայն արիացան և Աստուծո օրհնության ներգործումով քաջորեն տա- կավ-տակավ տարածեցին Քրիստոսի լույս հավատքն իրեեց անձերն իսկ նվիրաբերելով և այդ ճանապարհն իրենց իսկ արյան ուժով հաստատելով: Տարածվեցին ու սփռվեցին, և նրանցից երկուսը վիճակվեցին Հայոց աշխարհին: Եկան կյանքի լույս խոսքով հեթանոսության խավարը փարատելու և Հայաստան երկիրը Աստծուն որդեգրելու և իրենց սուրբ նահատակությամբ ավանդեցին հարության շնորհատու պատգամը փոխանցել հետագա սերունդներին. ինչն իրականացավ մեր նախնի հայրերի շնորհիվ:

Այսօր, սիրելիներ, երկնավոր Ուսուցչի առաքելությունն իրականացնողների տոնն է նաև: Եկեղեցու և ժողովրդի պայծառ ապագան իր հզոր կենսաուժն է, որ թաքնված Լ ամեն մի կրոնատարած վարդապետ-ուսուցչի մեջ, և մեր այսօրվա տոնախմբության ամբողջ շքեղության հաղորդողները դուք եք, շատ սիրելի կրոնի ուսուցիչներ: Ձեր բարձրասլաց աղոթքով և համբերատար ջերմեռանդությամբ, ձեր մասնակցությամբ Եկեղեցու սուրբ ու նվիրական գործին, և Քրիստոս այսօր էլ ձեզ է դիմում ասելով. «Երբեք ու երբեք, որեէ պարագայում չտկարանաք, այլապես ինչով պիտի համեմվի երկիրը հայոց»:


Այսօր ղաթ. սիրեփ ուսուցիչներ, մեր ժողովրդի փսւրոսր դարձած, ձեր կյանքը համակ լայս դարձրած ազգի ճանապարհով րնծայվամ եք Աստծուն'գինվւսծ համբերատարության հայսով. ն աոավե, ապացուցում եք. որ կարող եք ի մի գա,ով. աղոթքի երգեցողությամբ միացած առաքյալներին' վաստակել ձեր սաաքե,ակաե վարձը, ինչին ճշմարտապես արժանի եք:

Քրիստոնեությունը, սիրելիներ, երբ ուսուցանվում է ն, մանավանդ կիրառվում կյանքի վարձով, այն դադարում I. խոսք ն դաստիարակություն ւինե|ուց, այլ կյանք, ապրում ե կենսավորված ուժականություն է դաոնում: Այս առումով անգնահատելի Լ Քրիստոնեական դաստիարակության և քարոզչության կենտրոնի գործունեության արդյունքը հանդիսացայ ժրաջան մշակների առատ պտուղները'սկսած դեռևս 1991 թվականից, Վագգեն Առաջին Երջանկահիշատակ Կաթողիկոսից: Այնուհետև նոր թափ ն |այնատարած գործունեությա ն կեեսաաժ ստացած Լուսահոգի Գարեգին Առաջին Հայրապետի գահակալության շրջանին և այսօր Նորիե Մրրաթյաե Գարեգին Երկրորդ Ամենայն Հայոց Վեհափառի գահակալության օրերում, երր մեր Եկեղեցու կրոեադաստիարակչակաե առաքելությունը և բարոյական ա հոգևոր ւսրժեքեերր մտան դպրոցական կրթական շրջանակ, վերջապես զգացին, որ միասնաբար Եկեղեցի և պետություն համագործակցությամբ, ժողովուրդն I; շահելու:

Այսօր բպորիս համար առիթ 1; մեծ ուժով վերանորոգվելու ն վերաիմաստավորված կենդանանալու: Երկնքի Արքայության առաքելավաեդ հրավերը, սիրեփներ, այսօր էլ հեչում է մեր ականջներում և կանչում մեդքերի թողության առաքելական գործունեությամբ Մուրր Հոգու բնակարան ւինեւու, երբեք ու երբեք չթուլանալու և չտկարանալու: Այս հրավերն Աս- տուծո հարության և Երկնքի Արքայության, այսօր աոավե) հավատքի ե հույսի առաքինությամբ միահյուսվում է սիրո անկեղծության հետ ե մեր հոգիներում սրբագործող ուժ դառնում:

Այսօր, սիրելիներ, այս 1700-ամյա հնաբույր սրբացած պատերին եկել ենք յուրաքանչյուրս մեր համբույրը տալու, ար դարեր առաջ աստվածային շնորհառատ փառքի օրհնաբեր շողր ծագեց և միեչն այսօր միսւծնաէջ Լույսի օրհնսւբաշխ վսսյխ է ճառագում ամեն մեկիս հոգիներում, և այս Տաճարի օծման հոբելյանն ենք տոնում ընթացիկ ամբողջ տարում հայրապետահաստատ տնօրինությամբ: Եվ այսօր կարծեք մի փայլ վերստին երեամէ լույսի անսպառ այս Տաճարից, քանգի, ինչպես Աբրահամ Աստսւպատեցի վարդապետն է ա- սոււք «Ցւսզգէն հայոց ոչ ոք կարէ զԱստուած ունե| յերկինս, եթէ զԱուրբ էջմիածինն ոչ ու- նիցի մայր հաւատոյ ի յերկրի»:

Թոդ Ամենազոր Աստված Սուրբ առաքյալների բարեխոսությամբ այս քրիստոսաշեն Սրբություն Սրբոցը հաստատ, անսասան և սւմոտ պահի իր Հայրապետական Աթոռով, իր Գահակալով, հոգևորսւկաեաց համայն դասով, առաքելական ոգով և ամրոդջ ժողովրդով:

Թող Աստուծո շնորհքը, խաղաղությունը, սերը ե բարեխոսությունը համորեն աոաքելոց, մանավանդ սուրբ առաքյալներ Թադեոսի ե Բարդուդիմեոսի ե աժը սրբագործող երկնաբարձ Սրբո էջմիածնի եդիցին ընդ մեզ, ընդ ամեեևսյանս. ամեն:

Ե Կ Ե Ղ . Ե Ց Ա Գ ֊Ի Տ ա ւ է ե

Ն Ո ՐՎ Ա Ն ԵՊՍ. Զ Ա Ք Ա Ր Ե Ա Ն

ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԱԿԱ՜Ն ԺՈՂՈՎԻ ԱՆՀՐԱԺԵՇՏՈՒԹԻՒՆԸ ՆԵՐԿԱՅ ԻՐԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ ՄԷՋ ԵՒ Ա՜ՆՈՐ

ԻՐԱՒԱՍՈՒԹԵԱ՜Ն ՍԱՀՄԱ՜Ն՜ՆԵՐԸ

Ի՞նչ է հիմքը Եկեղեցւոյ առաքելութեան”

Ն ե ր կ ա յ ի ր ա կ ա ն ո ւթ յա ն մ է ջ Ե պ ի ս կ ո պ ո ս ա ց ժ ո ղ ո վ ի ա ե հ ր ա ժ ե շ ւ ր ա թ խ ն ը պ ա յմ ա ն ս ս ո -

ր ա ա ծ է Ե կ հ ղ ե ց ա յ ա ո ա ք ե լո ւթ ե ա մ բ : Ե ւ ա հ ա ա յդ պ ա յմ ա ն ա ւո ր ո ւա ծ ո ւթ խ ն ը զ ի ս կը մղէ

քննելու Ե պ ի ս կ ո պ ո ս ա ց ժ ո ղ ո վ ի հ ե տ զ ո ւզ ա հ ե ո . Ե կ ե ղ ե ց ւո յ ա ռ ա ք ե լո ւթ ի ւն ը :

Վ ա ր դ ա պ ե տ ա կ ա ն ս կ զ բ ո ւն ք է դ ի տ ո ւա ծ , Ե կ ե ղ ե ց ւո յ ա ռ ա ք ե լո ւթ ե ա ն հ ի մ ք ը կ ը կ ա զ մ է

Ա ս տ ուծո յ փ ր կ չա կ ա ն ծ ր ա գ ի ր ը , որ կ ը բ խ ի Հ ա յր Ա ս տ ո ւծ ո յ ս ի ր ո յ ա դ յփ ւր է ն : Ի ս կ ա յդ ծ ր ա

գ ի ր ը պ ա տ մ ա կ ա ն օ ր է ն ի ր ա գ ո ր ծ ո ւա ծ է Ա ս տ ո ւծո յ Մ ի ա ծ ի ն Ո ր դ ի ո վ Ց ի ս ո ւս Ք ր ի ս տ ո ս ո վ :

Ք ր ի ս տ ո ս ո վ ի ր ա գ ո ր ծ ո ւա ծ ա ս տ ո ւա ծ ա յի ն ծ ր ա գ ի ր ը կը շ ա ր ո ւն ա կ ո փ Ե կ ե ղ ե ց ի ո վ : Ե կ ե ղ ե

ց ին կ ՛ա պ ր ի ժ ա մ ա ն ա կ ի ն մ է ջ եւ իր Բն ո ւթ ե ա մ Բ կ ո չո ւա ծ է շ ա ր ո ւն ա կ ե լո ւ փ ր կ չա կ ա ն ա ռ ա

քելութ իւնը : Ա շխ ա ր հ ի ն կ ը ն ե ր կ ա յա ն ա յ ի բր եւ ա ս ո ր ե ր կ ա ր ա ձ գ ո ւմ ը , եւ ո րո ւ հ ա մ ա ր սա

ը սուա ծ է , թ է Ե կ ե ղ ե ց ի ն խ ո ր հ ո ւր դ ն է ը ն դ հ ա ն ր ա կ ա ն փ ր կ ո ւթ ե ա ն :

Առաքելութիւնը մեծ նշանակութիւն ունի, ոչ այնքան անոր համար, որ ինքը միջոցի դեր կը կատարէ աստուածային նպատակի, փրկչական ծրագրի իրագործման մէջ, այլ անոր համար առաւելաբար, որ միջոցէ անդին, ինք ընծայութիւն մըն է, սիրոյ տուուչութխն մը պիտի փափաքէի ըսել. « Աստուած այնպէս սիրեց աշխարհը մինչեւ Ի ր Մի ածիս Որդին տուաւ.. Վասևզի Աստուած Ի ր Որ՛դին չղրկեց աշխարհ, որպեսզի աշխարհը դա- տէ, հապա'որպեսզի աշխարհ ա սով փրկուի» (Ցովհ. Գ. 16-17):

Այս տողերը կը տարազեն Հայր Աստուծոյ առաքելութիւնը, որու Աոաջին առաքեալը, ե- թէ կարելի է այսպէս որակել, կը հանդիսանայ Աստուծոյ Միածին Որդին'Յիսուս Քրիստոսը:

Ամբողջ երկրի տարածքին աւետելու համար Հայր Աստուծոյ եւ Որդի Աստուծոյ ճշմարտութիւնը, Եկեղեցին իր լոյսն ու ոյժը կը ստանայ նոյնինքն Աստուծոյ Հոգիէն, Սուրբ Հոգիէն, որով ի յայտ կու գայ իր առաքելութեան էապէս երրորդութենական նկարագիրը: Երրեակ միութխնը իր ինքնութիւնն է եւ համոզումը իր առաքելութեան: Եւ այս ինքնութեան փորձառութիւնը կ՛ապրի ան շնորհիւ իր հաւատացեալ զաւակներու յանձնառութեան: Դեո կայ Յիսուսի պատուիրանը, զոր ան տուաւ իր առաքեալներուն, յարութիւն առնելէ ետք. - «Գնացէք այսուհետեւ, աշակերտեցէք զա մենա յն հեթա նոսս, մկրտ եցէք..» (Մտթ. ԻԸ. 19): Այս պատուիրանը կը հնչէ դեռ այսօր իր ամբողջ արժէքով եւ այժմէակաեութեամբ,

Կարդացված Ս. էջմխսծնամ ցամսւրված Եպիսկոպոսական ժողովի ընթացբում (Տպսպրվում I. կրճատումներով):

2003 ՆՈ ՐվԱ Ն ԵՊՍ. ՏԱՔՍ.ՐԵԱՆ Ժ-ԺԱ81

որովհետեւ աշխարհի վրւսյ ամ!.ե ժամ ծհունդ կ՛առնեն մարդկային էակներ, որոհք նոյնքան իրաւունք ուեիե ճահչհալու Յիսուս Քրիստոսը, հանդիպելու անոր եւ արժանի դ ա ոնա լ փրկութեան: Այնքան ատեն, որ եկուորներ պիտի ը„ան աշխարհի վրայ , այնքան ժամանակ այժմէական պիտի մնայ աոաքհւութխնը: Իսկ Եկեղեցին չի կրնար եւ ոչ ալ անշուշտ կը կամենայ խասափիլ այդ պատասխանատուաթհնէն:

վարղապետակաե սկզբունքէ մեկնած Եկեղեցւոյ առաքեւութեան հիմքն ու այժմէականութիւնը ընդգծեցի, ցոյց տալու համար նոյն ատեն, թէ ժողով հասկացութխնը Լական բսւ- դւսղրիչ մըն է քրիստոնեական հաւատքի դաւանաթեան մէջ:

Հայր, Որղի եւ Ս. Հոգի անբաժանելի Երրորղաթիւնր, որու վրայ հիմնուած, խարսխուածI. մեր քրիստոնեական հւաատքը, չի՞ յաշեր միթե մեգի, թէ Աստուծոյ երեք աեձերր իրարա հետ ժողովի մէջ հն մշտապէս: ժողով'որ էապէս կը նշանակէ միաթիւն: Հայրը կը ծրագրէ. Որղին կ՚իրսպործէ. Սուրբ Հոգին կը շարունակէ:

Տերեւս ԸԱան առարկողներ, թէ ժողով հասկացաթեան վարդապետական եգրը, քրիս- տոնէութեան մէջ րնղհանրակաե նկարագիր անի, «եկեղեցի» բառն իսկ ժողովում, ժողով կը նշանակէ. եւ չի կրնար եպիսկոպոսական ղասու մասնաւոր սեփականութիւնը համարուի): Ուստի ի՞նչ կարիք կսւյ պնղե|ու Եպիսկոպոսաց ժողովի անհրաժեշտութեան վըայ:

Ես այЦ առարկութեան պիտի պատասխանէի պարզապէս վերի օրինակով: Հայր, Որղի եւ Ս. Հոգի կը զործեե տարբեր պաշտօններով, մէկ եւ նոյն նպատակին համար, մէկ եւ նոյն առաքելութեան համար:

Եկեղեցւոյ կեանքէն ներս ւպ այսպէս է: Հովուապետէն սկսեւպ մինչեւ ամենախոնարհ քրիստոնեան, պարտականութիւնն ունին տարածելու Տիրոջ պատգամը աշխարհի չորս ծագերուն, ծառայելու մէկ եւ նոյն նպատակին, բայց նաիրապետական կարգով, իւրաքան- 5.ԻՓՐ Իր իրաւասութեան սահմաններուն մէջ, իրեն վստահուած պատասխանատուու- թեամբ:

Մեր Եկեղեցւոյ նոփրւսպետակաե կարգէե ներս, առաքե|ական աւանդութեամբ եւ ե- պիսկոպոսսւկան ձեռնադրութեան կարգով, Եպիսկոպոսաց ժողովին յանձեուած է Եկեղեց- ւոյ առաքելութեան համակարգումի պաւրասխանատաաթխնը: Եթէ եպիսկոպոսը իր ձեո- եաղրութեան խորհոտղով հսկիչ է, տեսուչ, ապա Եպիսկոպոսական ժողովը հսկիչ մարմինն է, այլ կերպ ըսած տեսչարանր Եկեղեցւոյ առաքելութեան: Այս մարմինն է, որ կը հսկէ ընղհանուր առաքելութեան: Մէկ է եկեղեցւոյ առաքելութիւնը, բայց բազմաթիւ են ձեւերը, տարբեր են միջավայրերը եւ մակարդակները'այլազան: Եկեղեցւոյ առաքելութիւնը ըլլւպով աստուածային եւ բացարձակ, փոփոխուող ժամանակի մէջ եւ մարդկային յարաբերական կեանքի ընթացքին կը հանդիպի նոր երեւոյթներու, դէմ յանդիման կը գտնուի նոր հարցերու առջեւ, ըլլան անոնք կրօնական, հոգեւորական, ընկերաբանական, տնտեսական, գիտական եւ այլ. որոնք կը պահանջեն անթերի, յսւրմար պատասխաններ: Այդ պատասխանները, որպեսզի րլլան յարմար եւ որոշ չափով ալ անթերի, կը կարօտին լուրջ ուսումնասիրութեան եւ խնամուած հիմնագրումի: Վերջապես ո՞վ պիտի կարգաւորէ այսպիսի խրթին հար- ցերա լուծումը, որոնք կը պահանջեն խորհրդակցութիւններ եւ հաւաքական աշխատանք, ե- թէ ոչ' Եպիսկոպոսաց ժողովը:

, . Ո1|Ո եԹէ Աեոածոփ անուանական ներկայութեան, այսինքն տեսակմ П ш Г ш Г ш ф Ь Ь այնտեղ խօսուած նիւթերը եզրակացութեան չեն յանգիր, անոնք կր մը ֆորումի, այն տ 1 խօսուած նխթերու մասին ոչ որոշում

й С ֊. * * ■™ « 1 ա ս » № եւա ծ՛ № — “ т » * р - * ս № * " ъ ч ^ т р и ш вոովր երբ գործէ պատասխանատոաւթեամբ ե. իր իրաւասութեան սահմաններով, այն ուտեն հարցերը կը դասաւորուին խնամքով, յայտագրային կարգապահությամբ, որո ու . տ հ-սանոփն եւ գործադրո.թեան կը դրուին: Հարցերը կը գտնեն իրենց լուծումները.

Եպիսկոսլոսաց ժողովը պարտի ունենալու իր մնայուն դիւանը: Դիւանի անդամները կ՚ընտրոփն Եպիսկոպոսաց ժողովի կողմէ երկու կամ երեք տարուան համար. Այս դիւանը հո ստանձնէ նաեւ պատասխանատուութիւնը առնուած որոշումներու գործադրութեան:

Եպիսկոպոսաց ժողովը դաոնալու է հեղինակութիւն, չեմ ըսեր իշխանութիւն, որովհետեւ Եպիսկոպոսաց ժողովի իշխանութեան հոգեւոր ըմբռնումը շատո՛նց աղաւաղուէր 1: մեր մտայնութեան մէջ: Սա փաստը չէ՛ նաեւ այն միւս իրողութեան, որ Եկեղեցւոյ առաքելութեան Երկնային մակարդակը նուագ տեղ կը գրաւէ մեր հոգեբանութեան եւ գործունեութեան մէջ, քան թէ ազգային գաղափարախօսական մակարդակը: Շեշտը դրուած 1. աոսոե- լաբար կրօնա-ազգային ղիմագիծին վրայ, քան թէ հոգեւոր եւ հայկական ինքնութեան:

Ես պիտի ըսէի ահա Եպիսկոպոսաց ժողովի օրակարգի հարցհրէն թերեւս առաջինը: Վերադառնալով առաքելութեան այժմէականութեան, եթէ համոզուեցանք, թէ Եկեղեց

ւոյ առաքելութիւնը այժմէական է. այն ատեն Եպիսկոպոսաց ժողովը անհրաժեշտութիւն է: Առաքելութիւնը ոչ սահման ունի եւ ո՞չ ալ մասնաւոր ընկերա-մշակութային շրջապատ: Չնայած որ մեր Եկեղեցւոյ պարագային, անցյալին, առաքելութիւնը սահմանափակուեցաւ Հայոց աշխարհէն ներս եւ մնաց ինքնապաշտպանութեան դիրքերու վրայ: Բայց այս պարագան չի նսեմացներ երբեք Հայ Եկեղեցւոյ առաքելական գործունեութիւնը, որովհետեւ սահմանափակ կարծուած իր առաքելութիւնը եղաւ նոյնքան պտղաբեր, որքան սահմաններ չճսւնչցող առաքելութիւննհրը քոյր Եկեղեցիներու: Մեր պատմութեան ճակատագիրը մեզ պւսրտադրեց, որ մենք ինքնապաշտպանութեան դիրքերէն դուրս, ուրիշ դիրքերու վրայ չկարենանք առաքելութիւն կատարել, բայց օրինակելի եւ աննման էր սաաքե|ութեան հայկական տեսակը, որովհետեւ հաւատքի համար ան գնաց մինչեւ զանգուածսւյին նահատա- կութեանց:

Նպատակս չէ այստեղ մէկ Եկեղեցիէն միւսին առաքելութեան բաղդատականը կատարել եւ ո՜՛չ ալ գերարժեւորումեեր ընել, միջանկեալ այս յիշեցումը անհրաժեշտ նկատեցի, ո- րովհետեւ աւելի քան 70 տարիներէ ի վեր Հայ Եկեղեցւոյ առաքելութեան դրութիւնը վւո- խուած է: Նոր դրութիւնը սահմաններ չունի եւ ո՜չ ալ ընկերա-մշակութային մասնաւոր շրջապատ: Երրորդ հազարամեակի մուտքին Հայ Եկեղեցին առաքելութիւն պիտի կատարէ երկրի տարածքի այն բոլոր անկիւններուն մէջ, ոտ համայնքներ կազմուած են: Այդ համայնքները կը կրեն տեղւոյն ազգերու մշակութային, հոգեւոր եւ ընկերային ազդեցութիւնները:

աշխարհիկ համայնքներէ, եկեղեցականներէ եւ այլն.

2003 ՆՈ ՐվԱ Ն ԵՊՍ. ԶԱՔԱՐԵԱՆ Ժ-ԺՍ. 83

Հարցերը, որոնք յառաջ կու գան ցրուեալ Հայ հաւաքականոէթիւններա մէջ, խայտսւբղէտ եե: Եկեղեցւոյ առաքելութիւնը յաճախ այնպիսի բախումներ կ՚ունենայ նոր երեւոյթներու հետ. որոեր աննւսխրնթաց են մինչ այղ իրեն ունեցած օրինաչափաթխններուն եւ փորձսւ- ոաթեան: Հստկաւ այղ հարցերէն անոնք, որոնք թեմական կալուածի կր պատկանին, թեմական օրէնքի տրամադրութիւներով իրենց լուծումները կը գտնեն, բայց հարցերը, որոեք դուրս են թեմական իրաւասութիւներէն, իրաւասու Մարմնի մը պէտք է բերուին |ուծումեեր վւետոե|ու համար:

Հետաքրքրական պիտի ըլյայ յիշէլ այստեղ հարցերէն ոմանք: 1968-ին Նիւ ճըրգիի մէջ ծագեցաւ Եկեղեցւոյ պաշտօնէութեան հետ կապուած կարեւոր խնղիր մը: Կուսակրօն վստ- ղապետ մը ցանկացաւ շարունակել իր եկեղեցական պաշտօնը որպէս ամուսնացեալ քա- հանայ: Խեդրոյ առարկայ վարղապետին հարցը լուծուեցաւ օրուան Վեհափառ Հայրապետին եւ թեմակալ առաջնորդին միջեւ, ի նպաստ վարդապետի ցանկութեան: Հեոու ինձմէ ամէն մեղադրանք: Ոչ դէպքը քննադատելու միտք աեիմ, ոչ ա( անձ քարկոծելու: Մսւեա- ւանդ յետագային նման դէպքեր կրկնուեցան: Կ՛ագեմ գիտնալ պարգապէս այս հանգրուանին, թէ մեր Եկեղեցին վերջնականապէս որղեգրե՞ց Անկլիքաե Եկեդեցոյ դրութիւնը: Հարցը կրնա՞նք համարել, թէ իր լուծումը գտած է:

Ուրիշ հարց մը: Կարգ մը ամուսնացեալ քահանաներ կը խորհին, թէ թեմակալ աոաջ- նորդաց ընտրութիւնը պէտք չէ եպիսկոպոսներու մենաշնորհը ըլլայ: Անոնք փսոիաք կը յայտնեն, որ ամուսնացեալ քահանաներն ալ իրաւունք ունենան առաջնորդ ընտրուելու եւ ինչու չէ, եպիսկոպոս ձեռնադրուելու:

Անձնասպանութեան պարագայ: Ծանօթ է բոլորիս, թէ համաձայն մեր Եկեղեցւոյ կարգ ու կանոնին անձնասպան մէկը կր գրկուի յուղարկաւորութեան ծէսէն: Ներկայ ժսւմանակ- ներուն մէջ Եկեղեցին աւելի հանդուրժող վերաբերմունք ցոյց պիտի տա՞յ անձնասպաններու հանդէպ:

Իսկ այժմէական հարցերու երկար ցանկ մը, ինչպէս դիակիզումի, համասևոումի (ք)ո- եած), վիժումի, կաեխարգեւաթեան, սրբադասաթեաե, եւ այլն, միշտ Եպիսկոպոսաց Հա ւաքներու օրակարգի եիւթ է տարիներէ ի վեր, բայց տակաւին ոչ մէկ նիւթ հաեգամանսոոր կերպով չէ ներկայացուած, որպէսգի ատոնց շուրջ որոշումներ առնուին, եւ հռչակագիրով մը հրապարակուի սա ի գործադրութիւն:

Այս բոլորով հանդերձ կայ աւետարանումի ամբողջական ձեւի մը կազմակերպումը, որ պարտականութիւնն է Եպիսկոպոսաց ժողովի:

Կը խորհիմ, թէ այսքան վւաստեր բաւ են ապացուցելու համար, թէ որքան անհրաժեշտ է Եպիսկոպոսաց ժողովը ներկայ իրակաեութեան մէջ: Հարցերը զիրար կը հրմշտկեն եւ կը կարօտին կարգաւորումի: Կր մաղթեմ, որ վայրկեան մը առաջ ճշդուի Եպիսկոպոսաց ժ ո ղովի հանգամանքը, եւ սւն լծուի անմիջապէս գործի յանուն մեր Եկեղեցւոյ առաքելութեան առաւել կենսունակութեան:

Եպիսկոպոսաց ժողովի իրաւասութեան սահմանները ճշդելու գործը անհատի մը գործը չէ: Ատիկա կր պահանջէ հաւաքական աշխատանք մասնագէտներու համագործակցու- թեամբ: Առաւելաբար Հայաստանեայց Եկեղեցւոյ Կաեոեագրութեան խմբագրական կազմին գործն է ճշդել Եպիսկոպոսաց ժողովի իրաւասութիւնները, եւ ոչ թէ իեձ եման սոսկա-

Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս Ա Կ Ա Ն Ժ Ո Ղ Ո Վ Ի -2003

4рьшь ' ь-

М * “ * 4= * — »

Հա , Ե ե ե ղ ե ցտ յս ա ա ք ե ^թ ե ա ն կ ը հ ս կ է Ե պ ի ս կ ո պ ո ս ա կ ա ն ժ ո ղ ո վ ը .

Ե ւ սկոպոսական ժողովը կԸ զբաղի' սսէորստանչական, աստուածաբանս, ան վարդապետական. դսււանաբանական, ծիսական, եկհղեցագիտական. հովուական, կրօեստա-ոոյական-Եկեղեցայ կարգապահական, կ ր օ ն ա դ ա ս տ ի ա ր ա կ չ ա կ ա ն հարցերով

Եպիսկոպաական ժալովը կը գծէ Եկեղեցայ արտաՔին 1ս ներքին կրօնական քաղա-

Քա1^ ս կ ո Իպոսական ժողովը կը քննէ թեմերէն եկած ընկերային կամ այլ նոր խնդիրներ, որոնք կրնան յաոաջ գալ ճարտարարաեստի գերզարգացման պատճառով:

Եպիսկոպոսաց ժողովը իր ընտրեալ դիւանով պարտի ունենալ մնայուն նկարագիր.հ ե ր թ ա կ ա ն նիստերու կանոնաւոր յայտագրով:

Եպիսկոպոսաց ժողովը կը գումարուի Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի հրաւէրով: Եպիսկոպոսաց ժողովին անդամ կրնան ըլլալ Հայ Եկեղեցւոյ բոլոր եպիսկոպոսները,

շնորհիւ եպիսկոպոսական ձեռնադրութեան խորհուրդին:Եպիսկոպոսական ժողովին որոշումները կը վաւերացնէ Սմենայն Հայոց Կաթողիկոսը: Յիշեցնեմ, թէ Կանոնադրութիւն Հայ Եկեղեցւոյ Փետրուար 26 1999-ի նախագիծը իր

6-րդ գլուխը, յօդուած 44-էն մինյեւ 53, յատկացուցած է Եպիսկոպոսաց ժողովի իրաւասու

թեան սահմաններուն:Եպիսկոպոսաց ժողովի իրաւասութեան սահմաններուն մասին Հայ Եկեղեցւոյ կանո

նագէտներ, վստահ եմ, սոեւի մանրամասն առաջարկներ ունենա,ա են ներկայացնեյու, քան ինչ-որ համեստօրէն փորձեցի ներկայացնել վերը:

Կ Ր Ձ Ն Ա Դ ^ Ի Տ Ա Կ Ա Ն

Տ. ԱԴԱՄ,ՔԱՀԱՆԱ ՄԱԿԱՐՏԱՆ

ՀՈԳԻ ԵՎ ԿՅԱՆՔ(Աստվածաշնչային թարգմանությունների մասին)

Աստվածաշնչային ընկերության կողմից 1997 թ. հրատարակված գրաբար Աստվածա- շընչի սկզբում զետեղված է երջանկահիշատակ Գարեգին Ա Կաթողիկոսի Հայրապետական խոսքը: վեհափաո Հայրապետը շատ դիպուկ է նկատել մի կարևոր իրողություն. •Ծիշտ է, որ մենք ունենք աշխարհաբար թարգմանութիւններ, թէ- արեւելահայերեն եւ թէ- արեւմտահայերեն ճիւղերով: Բայց գրաբարը ունի մի այնպիսի աոանձնակի գրաւչութիւն, արտայայտութեան համաոօտակիութիւն, ճշգրտութեան նրբերանգութիւն, որոնք դժուար կարող են ամբողջական հարազատութեամբ վերարտադրուել որևէ արդիական թարգմա- նութեամբ»:

Երբեմն գրաբար որևէ բաո կարող է ունենալ մի քանի իմաստներ, փոխաբերական ի- մաստով գործածություններ: Արդիական թարգմանությունները հաճախ գործածում են տվյալ բաոի իմաստներից որևէ մեկը, ինչը միշտ չէ, որ ընդունեի է : Այդպիսի դեպքերում, չնայած որ թարգմանությունը ճիշտ է լինում, որովհետև թարգմանիչն այդ նույն բաոի արտահայտած իմաստներից մեկն է զետեղում թարգմանության մեջ, սակայն հաճախ դրանից տուժում է ւսստվածաշնչյան մտքի նրբությունը և ասելիքի ամբողջությունը: Եթե բաոը մի քանի իմաստներ ունի, ապա պետք է տվյալ իմաստի և խորհրդի վերհանմամբ որոշել, թե որ բաոը պետք է գործածվի: Եվ հիմնականում թարգմանության խմբագիրն ինքը, որն անպայման պետք է քաջատեղյակ լինի Եկեղեցու վարդապետությանը և Աստվածաշնչի գրքերի' Եկեղեցու կողմից ընդունելի մեկնությանը, պետք է նկատի նրբերանգային խախտումը թարգմանության մեջ և այն կարգավորի բաոիմաստի ճիշտ օգտագործմամբ:

ՈՉ ՑԱ Ն Կ Ա ԼԻ Թ Ա ՐԳ Մ Ա Ն Ո ՒԹ ՅԱ Ն Մ Ի Օ ՐԻՆ Ա Կ

Քննարկենք Մատթեոսի Ավետարանի Ջ գլխի 25-րդ համարը: Նշենք, որ այս համարի թարգմանությունը ոչ միայն հայերեն, այլև մյուս լեզուներով հաճախ չի արտահայտում այն նրբերանգայնությունը, որն աոկա է Աստվածաշնչի այս հատվածում: Խոսքը հիմնականում վերաբերում է Աստվածաշնչի գրաբար բնագրում գործածված ոգի (հոգի) բաոին, որը բազում հրատարակություններում թարգմանված է կյանք բաոով: Ահա Մատթեոսի Ավետարանի Զ գլխի 25-րդ համարի բովանդակությունն ըստ 1994 թ. հրատարակված արևելահայերեն Աստվածաշնչի նոր թարգմանության. «Դրա համար ասում եմ ձեզ. ձեր կեանքի համար հոգ մի' արէք, թէ ի'նչ պիտի ուտէք կամ ի'նչ պիտի խմէք, եւ ոչ էլ ձեր մարմնի համար, թէ ի'նչ պիտի հագնէք. չէ՞ որ կեանքը աւելին է, քան կերակուրը, եւ մարմինը՝ քան զգեստը»:

Հ Ո Գ Ի Ե Վ Կ Տ Ա Ն Ք2003

8 6 Ժ - Ժ Ա ----------------- -------------Ь,. ,1ЬлоЬС ?ո?անի հրատարակություններից.

Ինչպես կարելի է նկա տ ^ հ^ Шц . վում է ը ն թ ե ր ցո ղ լայն շրջանակների հա-թարգմանություններում շեշտը ա ^ Եվ տվյալ տեսքով նա-

մար նախադասությունների իսաւ‘ Е ւուրաքանչյուր մարդ: Փոխարենը, սա-խադասությունը շատ հեշտ կ ոաոնում կյանքիդ />ոգքւ-ով փոխարինելուկա!ն, ; Г а ^ - ե ք կաս ի'նչ պիտի խմեք ....

բանական և միակ ճիշտ ձևը ^ ձ աԱ ս տ վա նշնչի բազում հրատարակություններում:Աւս ^ արԱմսւահաւերեն Ա հետո էլ

գ ր ե թ ե ^ ր հրատարակությունները հոգիի փոխարեն >ււնեն կյանք բա-

ոո Նույնն է պատկերը նաև Աստվածաշնչի անգլերեն հրատարակություններում. դրան- ցում Աս գործածված է կյանք № բաոը’ : Մատթեոսի Ավետարանի Ջ գլխի 25-րդ համարն այս նույն ձևով է նաԱ Օքսֆորդի Ա « Ա ո Փ * հ ա մ ա բ ա ն ն ե ր ի 1912 թ. հրատարակված Աստվածաշնչում: Նույն կյանք (ա ) բաոն է գործածված ֆրանսերեն հրատարակություն-

^ Ա ւ ն փաստը, որ թարգմանություններում հաճախ միտում կա դժվարըմբռնելի նախադասությունները պարզեցնել որևէ բաոի երկրորդական կամ երրորդական իմաստների օգտագործմամբ, երևում է Մատթեոսի Ավետարանի հենց այս նույն հատվածի ազատ թարգմանություններից: Անգլերեն հրատարակություններից մեկում ամբողջովին դուրս է թողնված անգամ կյանք բաոը: Սրանով նախադասությունն ավելի բարդ է դարձել, սակայն իմաստն ըստ թսւրգմանչի' դյուրըմբռնելի. «Դրա համար ասում եմ ձեզ. մի' մտահոգվեք կերակրի և ըմպելիքի համար, որոնց կարիքն ունեք, որպեսզի ողջ մնաք (էօ տ/ау а/те)3: Գրեթե նույն ազատ թարգմանությունն է նաև ֆրանսերեն հրատարակություն

ներից մեկում՜ ապրէյու համար (роигьгигер-.Այս հատվածի նման ազատ մի թարգմանություն կա նաև մեր հայերեն հրատարակու

թյուններից մեկի մեջ: ճիշտ է, թարգմանիչն այնքան էլ լի հեռանում բնագրից, ինչպես

1 Նշենք այդ հրատարակություններից մի Еш0Ь“ С-ТЬе N 6 » 1егиза1ет В1Ые, ОоиЫейау & Сотрапу. ПЧС., Сагйеп С1(у, Ысда Уогк.

ТЬе Но1у В1Ые. сопЫшп§ ւհշ 01Ժ յոՃ Ыеда ТкШ тепи;, էոտտԱէշճ օսէ օք (Ьс 0П8ша1 О д н а апй »ւէհ էհշ

Согтег էաւտԽէւօռտ йШ§еп11у согпрагей & геУ15с<1, Кшв յձաշտ УеЫои 1611, Ашепсап В1Ыс 5ос1е1у, N 6 » Уогк.

N64» А ш епсап Տ է ա ճ ս է В1Ые, сопЫшпг Ше ОИ апс! N0» ТезЫ теп^, էհշ 1Че\у Ореп ВШ е, в Ы у ейШоп,

՜Ուօոատ №1տօո րսհ1ւտհօտ. МазЬуШе.

2 Ь а В1Ые, էոճսօճօո сеситбп1цис. ճժւԱօո т ^ е г а к , 1988.Ь а Б аЫ е В1Ые զա сотргепё ГАпаеи е ! № иусаи Тс51атсп1 էոճաւտ տա՜ 1շտ էշ*էշտ опфпаих Ь«Ьгеи շէ вгсс раг

Լօատ Տշջօոճ с1ос1еиг շո էհւՏօւօջւօ, поиуеПе ЫШоп геуие, Рале. 58, ш е Йе СЦсЬу, 58. 1931.

3 Но1у В1Ые, Ооос! со!оиг гсГегепсе «Աճօո.4 Լ& В1Ые, Апасп շէ NоиVеаи ТеЯапюП, ауес 1շտ Ыутев նշսէծօօՅոօացսօտ, ЬаЛике с!с ГЬбЬгеи շէ ճս с еп

ծռոքՅւտ соигат, АШапсс ВШЦцие ишуепеЦе, Տօշւճէճ ЫЬНцис (гап9а15с, 1990.

Տ . ԱԴԱՄ ՔԱ ՀԱ ՆԱ ՄԱԿԱՐՑԱՆ Ժ ֊Ժ Ա 8 7

ш С Ц р М և ՓրսւնսերեՕ » р ™ Шр^ „ 1Ита0Ь1,т11 է , Աա1( է. „ „ р ш т о ш в д Է էղել նախադաալ„ 1ո1ն1! „Ьг„ նկա Ն3խադասոտյաՕ ի * ™ , , ս,աւ,զնցն1դոլ „ամԱ1ր նա ^ ^ а *р а д * Ա „ ա , „ ոգի բաոը „ шрф,шШч է ա^ աՈա^|ափ>; Նախադասությունն սս,ացել է ^ ^ ^քիՕ համար, թէ ի նչ պիտի ուտէք կամ ի'նչ պիտի խմէք,5:

Այս հատվածի բացատրությանն անդրադառնալով՝ կյանք բաոն է օգտագործում նաև Մաղաքիա արքեպս. Օրմանյանն իր .Համապատումի, մեջ: Օրմանյանն այսպես է բացատրում. .Հոգ մի տարեք, թե ձեր կյաՕքը պաէպաէԱղա вшЛир ինչ պիտի ուտեք կամ ինչ պիտի խմեք.: Նշենք նաև, որ Օրմանյանը ոչ թե Ավետարանների թարգմանություն է կատարել, այլ պարզ խոսքերով բացատրել է Ավետարանը:

989 թվականին գրված էջմիածնի Ավետարանում* Մատթեոսի Ավետարանի Զ գլխի 25-րդ համարն այս ձևով է. .Մի հոգա№ վասն ՈգւՈց ձերոց զինչ ուտիցէք կամ զինչ ըմ- պիցէք... ոչ ապաքէն ոգի աոաւել է քան զկերակուր»: Նախադասությունն այս ձևով է նաև 1857 թ. հրատարակված Աստվածաշնչում7 և էջմիածնի մի հնատիպ հրատարակության մեջ : Այսինքն՝ գրաբար բպոր հրատարակություններում Ա Տեսագրերում միայն ոգի բաոն է գործածված: Գնահատելի և գովելի են հատկապես Աստվածաշնչի ոոաերեն նորագույն հրատարակությունները, որոնք նախանձախնդրորեն ջանում են հարազատ մնալ հունարեն բնագրին և այս հատվածում էլ պահպանել են հունարենի ոգի - у,иХП բաոի իմաստը՝ այն արտահայտելով душ а բւսոով:

ՈԳԻՆԿՅԱՆՔ ԹԱՐԳՄԱՆԵԼՈՒ ՀՆԱՐԱՎՈՐ ՀԻՄՆԱՎՈՐՈՒՄՆԵՐ ԵՎ ԱՌԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

Ոգի բաոի դիմաց Հայկազյան բաոարանը տալիս է հետևյալ բացատրությունը՝ ւ|/ս*դ. А т т а . а тти Б . луеицо. տթաէստ. շունչ կենդանի կամ կենդանւոյ, հոգի անմարմնոց և բւս- նականաց և շնչաւորաց. սիրտ, յօժարութիւն սրտի. անձն, կեանք9-. Աճաոյանի արմատական բառարանում Ոոգի բաոի փոխաբերական իմատներից նշվում են հետևյալները' անձ. մարդ, շունչ, սատանա, սիրտ, կյանք, կենդանություն10: Խուդաբաշյանի Հայերեն-

5 Աստուածաշունչ Նոր կտակարան Քրիստոս 0իսուսի, պատկերազարդ, համեմւստութեամր այլ |»սւրզ- մանուրհանց գրաբարէ աշխարհարարի վերածեց Գարեգին Եպիսկոպոս Տրապիզոնի, ապսպրուած Թունեան եղրարց ծախքով -Հայ Կեդրոն-ի մէշ, Պուէնոս Այրէս, Արժանրին, 1943:

6 Ь ’ЕуапвНе Лгтсшсп, <Мтоп րհօ1օէ>բւգս6 ճս աՌոստշոէ № 229 (1с 1а ԵւեԱօէհձզսշ (ГЕиЖпйасЬт, риЫКе

տօստ 1еБ ш и р и в с1е М. Ա օո МаШасЬеН раг РпМспс Мас1сг, ргой^сиг а Гйсо1е пайопа!с Սօտ 1апё исч опепЫся

у т Ш га , Рапе, ЦЬгшпе Раи1 СеиИшсг, 13, гис ,1асоЪ (VIе), 1920.

7 Աւետարան Տհաոն մեբոյ Ցիսուսի Քրիստոսի, ի վիէննա, ի վանս պաշտպան Ս. Աստուածածնի:К Աւետարան Տեաոն մերոյ Ցիսուսի Քրիստոսի, տպազրեալ Որամսւնաւ Սինօդի Սրբոյ էջմիածնի, ի վա

ղարշապատ, ի տպարանի Սրբոյ կաթուղիկէ էջմիածնի, 1884 - Ռ8ԼԳ:<յ Նոր բսաազիբք Հայկազեան լեզոփ, հտ. Р, վենետիկ, 1838, էշ 503:111 Հր. Աճաոյան, Հայերեն արմատական բաոարան. Ոտ. Գ, երևան, 1977, էշ 107:

88 Ժ-ԺԱւ-.,д ւ՝ ղ\՞Հհ. душа. у»гь, лице, жизнь1 ■:

ՈՈաերհն ^ Г и Т с Т ^ Т ^ կյանք իմաստը, սակայն նկատելի է. ոըհն>աես տեսնում ենք. ոոգր 4աս 4< пП-

այն ո^րա ոի Վ ^ շինփոխաբերաԿ“ ն^ '^ նԱն1 ի հե9նց սկզբում նշվում է. ոը թարգմանութ- Աստվածաշնչի շատ С « - « Й * * * ■

յունը կատարված է եբրա1 р տեսնենք, թհ հունարենն ինչ բաս է օգտագործումպես գիտենք, հունարե ԳՐՎ Հոլնարեն Աստվածաշնչի նորագույն հրա-

Ավետարանի ^ « Ք; յ արվաՏ 1996 Ա կ ա ն ի ն Աստվածաշնչային ընկերության սարակություններից ԿԸ , ^ է նախադասության իմաստի հեշտ ընկա-

• * ^ « - « ^ П -Т ьТ к ш р ш р Աստվածաշնչի նոր հրատարակությունները, կարելի Է ասել, ավելի բաոը. Հետ բ Ր աստ քան թե թարգմանում են բաոը, որի

Հ Հ Զ I— է * - • - " Г Г ս“ նբնագրում՛ Ավետարանի այս հատվածում, ДО ֊ Կ 1*Փ Р™ 4! երբեք չի եղնյ.

Այսօր հունարեն լավա գույն հրատարակություններից են համարվում Նեսթլե-Ա լա նդի

հրատարակությունները և հատկապես «Նեսթլե-Ա լա նդի պ ա տ րա ստ ա ծ 26-րդ հրատարա

կությունը, որը որպես հիմնական տեքստ օգտագործվում Է աշխարհի բոլոր համալսա

րաններում»12: Նեսթլե-Ա լա նդի հրատարակություններում Մ ա տ թեոսի Ա վետ ա րա նի Ջ

գլխի 25-րդ համարում գործա ծվա ծ Է տ #\ ֊ 4«ԳԻ Կա մ ոէ& Բա ո0 : 1923 * ԱթենքՈւմ հրա՜ տարակված հունարեն-ֆրանսերեն և ֆրանսերեն-հունա րեն բա ոա րա նը, իբրև Т О բա -

ոի թարգմանություն, նշում Է аш е (հոգի) բաոը:

ՀՈԳՈՒ Ե Վ Մ Ա ՐՄ Ն Ի Մ ԻԱ ՎՈ ՐՈ ՒԹ ՅՈ ՒՆԸ

Թվում Է, թե ինչ կարիք կար այսքան մանրամասն անդրադաոնալու ավետարանական այս համարին, եթե թարգմանությունն ինչ-որ իմաստով ճիշտ Է, սակայն սա այն տողերից Է, որոնց թարգմանության ժամանակ նույնիսկ մի փոքր շեղումն Էլ վերացնում Է մտքի

նրբությունը:Քրիստոս Իր քարոզների ընթացքում միշտ պարզեցնում Էր հաղորդվող միտքը, որ

պեսզի հասարակ ժողովուրդը կարողանար լավ ըմբոնէդ աստվածային ճշմարտությունները: Օրինակ' Քրիստոս երկնքի արքայությունը նմանեցնում Էր թթխմորի, մանանեխի հատիկի, ծովը նետված ուոկանի, արտի մեջ թաքցված գանձի և այլաբանական իմաստ պա- րունակող առակներով Էր խոսում միայն այն ժամանակ, երբ խոսքը վերաբերում Էր մարդկանց ներաշխարհում աստվածային ճշմարտությունների պտղավորմանը, մարդկանց կողմից աստվածային կամքի իրագործմանը: Դրանցից են, օրինակ, սերմնացանի, որոմ

11 Բառարան Գ հայկական լեզուէ ’ի Ռուսաց րարրսւո, աշխատասիրութեամբ Աղէքսանդրի Մակարեան Խուդաթսւշեանց. հտ. Р, Մոսկվա, 1838, էշ 69:

Ներածություն Նոր կտակարանի, պատրաստեց' Եզնիկ ծայրագույն վարդապետ Պետրոսյանը, դոկտոր աստվածաբանության, Р տպսպրություն, Ս. էջմիածին, 1996, էշ 14:

2003 Տ . ԱԴԱՄ ՔԱ ՀԱ ՆԱ ՄԱԿԱՐ8ԱՆ Ժ ֊Ժ Ս , 8 9

ների, երկու որդիների, չար մշակների, հարսանեկան խրախճանքի մասին առակները և այլն: Եվ Մատթեոսի Ավետարանի Ջ գլխի ա,ս հատվածն այլաբանական աոակ չէ, այլ' Քրիստոսի պատվիրանը երկրային հոգսերով չտարվելու, ինչը Տերը բացատրում է հասարակ ժողովրդի համար հասկանալի օրինակներով: Եվ եթե Քրիստոս ցանկանար կյանք ասել, ապա այստեղ հենց կյանք է, կասեր, Ա եթե նոգի է ասել, ուրեմն հատուկ նպատակ է ունեցել:

Բարսեղ Մաշկևորցին իր -Հորդորակներում, օգտագործել է Մատթեոսի Ավետարանի այս համարը' գործածելով հոգի Բաոն այնպես, ինչպես որ Աստվածաշնչի գրաբար թարգմանության մեջ է: Եվ Մաշկևորցու «Հորդորակների, արևմտահայերեն թարգմանության մեջ թարգմանիչը շատ ճիշտ ձևով պահպանել է հոգի բաոը13:

Երբ հոգու փոխարեն օգտագործում ենք կյանք բաոը, մի շատ կարևոր նրբություն վրիպում է ընթերցողի աչքից ու մտքից: Ավետարանական այս հատվածը շեշտում է ոչ միայն երկրային հոգսերով չտարվելը, այլև հոգու կարևոր դերը, Ա քանի որ թվում է, թե հոգին կապ չունի ուտելու և խմելու հետ, ապա ավելի նախընտրելի է համարվում այստեղ գործածել կյանք բաոը: Եվ նման դեպքում կորչում է հոգու և մարմնի միավորության պատկերացումը, քանի որ միտքն այլևս ամբողջովին այլ հարթություն է տեղափոխվում, այլ ի- մաստ է ձեռք բերում, հիմնականում շեշտվում է սնվելու հոգսը, որն անհրաժեշտ է ապրելու, կյանքի գոյությունը պահպանելու համար, այսինքն' միտքն ամբողջովին նմանվում է վերը նշված ազատ թարգմանություններին, որոնցից ընդհանրապես դուրս էր թողնված մեզ հետաքրքրող բաոը: Այսպիսի թարգմանության դեպքում շեշտվում է միայն մեկ բան' հոգսով չտարվելը, մինչդեո հակաոակ պարագային, բացի այս պատվիրանից, աոկա է նաև մի կարևոր ուսուցում մարմնի և հոգու միավորության մասին:

Եկեղեցու Հայրերը և եկեղեցական մեծ հեղինակները ևս անդրադարձել են Մատթեոսի Ավետարանի այս համարին' տալով կարևոր բացատրություններ: Հոգու համար բառերը հակադրված են հաջորդող մարմնի համար բաոերին, և երանելի Օգոստինոսի կարծիքով դրանք չի կարելի հասկանալ միայն հոգու իմաստով, այլ նաև' կյանքի: Հովհան Ոսկեբերանը մեկ այլ բացատրություն է տալիս: Ընդունելով, որ այստեղ հոգի բաոը պետք է լինի' նա ասում է, թե հոգու համար (՜ասված ոչ թե այն պատճառով, որ հոգին կերակրի կարիք ունի, այլ այստեղ Փրկիչը պարզապես դատապարտում է վնասակար սովորույթը, այսինքն' Ոսկեբերանը շեշտում է հոգևոր արատի դատապարտումը14:

Նման դիպուկ բացատրություն են տալիս և մեր Եկեղեցու Հայրերը: Ստեփանոս Սյու- նեցու'Մատթեոսի Ավետարանի մեկնությունից երևում է, որ ըստ նրա այստեղ անպւսյ-

13 Բարսեդ ՄսւշկՍորցի. Յորդորակներ, աշխարհարարի վերածեց' ԱՕուշսոան վրդ. Դանիէլեան, Անթիլիաս, 1980, էշ 328:

14 Օգոստինոսի և Ոսկեբերանի կարծիքների մասին տե՛ս Толковая Бнблш աա коммсптарш па все книги Св. Ппсашя Встхан) и Новаш Завета, гам 3, Новый Заветь, Псгсрбурп,, 1911-1913, ст. 134.

90 Ժ-ԺԱ Հ.ՈԳԻ ԵՎ ԿՅԱՆՔ

հ ,ոօ է ւհնհ,տ. . Մ ե կ ն իրավամբ կհարցնի- եթե հոգին աոանց մարմնի չի ման Яոգի բաոը պետք Է ւի Ի • ^ մարմնի համար կ անպիտան ենկերակրվում տեսանելի կերակուր ՚ հոգիների համար ասվեց, իսկ զգեստ-զգեստները. ապա ինչո ւ կերակուրը ՐՒոհն ոեոեգիկ կերպով շեշտում Է հոգու Աները- մարմինների»16: Щи ^ Ավետարանի Զմարմնի միավորության այն պարզ պատճառով. որ աոանց

^ —լա 4 ^ - Ո - Ч - 1 М . ' “ ՜

Տ « * *» ' Կ"'1 * рш՝а

" ՞ “ < « М - —Է Л Л 0 բ ա ւի ф .г г 'ш б п .м и .с ч ш и .в ш щ : Տգս .ւՒ գպ տ տ ւուա ա ւտ , " Ր ՞ Օ ք Վ կ էփ ա կ ր վ ո ւյ են

; № ա № , ա յս ի նքն՜ «ո ս ա ա գ ի տ ւ, մ շ ա կ ե լ ի ® Ա 2ո 2ս «Ի Կ Ի № «ո գ ™ и ч Щ щ т и п .а -

ներ են ս ո'չ մարմնի, այդ իսկ պատճաոով Էլ կերակուրը և ըմպելիքը հոգու համար աս- ւյհց17- Հոգու Ա մարմնի միավորությանը շատ ավելի մանրամասն անդրադառնում Է Ղազար Ջահկեցին: Նա չնայած մեկնություն չի գրել Մատթեոսի Ավետարանի այս հատվածի վերաբերյալ, սակայն նրա բացատրությունն ամբողջովին ղրան Է վերաբերում Ա կար

ծես թե այս համարի դիպուկ մեկնությունը լինի:Ջահկեցու բացատրությամբ մարդը միայն հոգի չէ ե ոչ էլ սոսկ մարմին, այլ երկուսի

միավորությամբ է կատարյալ մարդ: Հոգին երբեք [մարդու երկրային կյանքի ընթացքում] առանձնաբար չի գործում, ե ոչ էլ մարմինն է առանձնաբար գործում: Ծնրադրությունը [ա- ղոթքի ժամին] երբեք աոանց հոգու չէ, թեպետ մարմնով է, և ոչ կ ճաշակումը աոանց հոգու, քանզի միավորությամբ է լինում թ * մարմնավորը, թե- հոգևորը: Ծնրադրությունը հոգևոր է, իսկ հացի և ջրի ճաշակումը՝ մարմնավոր, բայց մարդն ամեն ինչ գործում է այս երկուսի [մարմնի և հոգու] միավորությամբ18: Հոգու և մարմնի միավորության մասին ահա այսպիսի գեղեցիկ պատկերացում կարող ենք կազմել Մատթեոսի Ավետարանի Զ գլխի 25-րդ համարի իմաստային ճիշտ թարգմանության և դրա համաոոտ բացատրությունն ի-

մանալու դեպքում:

15 Սյունեցու մեկնության արևելահայերեն թարգմանության մեջ մի ակնհայտ անհամապատասխանություն կա: Մեկնության մեջ նախ բերվում են ավետարանական համարները Ա ապա տրվում է մեկնությունը: Սյունե- ցին մեկնությամբ բացատրում է սոգի բաոի գործածությունը, մինչդեռ ավետարանական մեջբերման մեջ հոցի

բաոն ընդհանրապես չկա, որովհետև թարգմանիչը մեջբերումները կատարել է Աստվածաշնչի արևելահայերեն թարգմանությունից, որտեղ օգտագործված է կյաՕք բաոը: Սյունեցին ինքը երբեք չէր կարող կյաՕք բադով մեջբերում անել, որովհետև գործածել է գրաբար Աստվածաշունչը, իսկ գրաբար օրինակներում միայն ոգի

բաոն է աոկա:16 Ստեփանոս Սյունեցի. Չորս Ավետարանների համաոոտ մեկնությունը, Մայր Աթոո Սուրբ էջմիածին,

1997, էջ 57:1 Ստեփանոս Սյունեցի, նշվ. աշխ., էջ 57-58:18 Ղազար Ջահկեցի, Աստուածաբանական Դրախտ Ցանկալի, վերատպեալ ի տպարանի Սրբոց Ցակո-

բեանց, Երուսաղէմ, 2002, էջ 207:

Պ Ա Տ Ս 1 1 - Բ Ա Ն Ա Ս Ի Ր Ա Կ Ա Ն

ՔՆԱՐԻԿ ՏԵՐ-ԴԱՎՕ-ՑԱՆ Բանասիրական գիւրություննևրի դոկտոր

«ԲԱՆ-Ք ԻՄԱՍՏԱՍԻՐԱՑ» ԺՈՂՈՎԱԾՈՒՆԵՐԸ ՀԱՑ մ ի ջ ն ա դ ա ր յ ա ն ՄԱՏԵՆԱԳՐՈՒԵՑԱՆ ՄԵՑ

Հայ մատենագրության մեջ «Բանք իմաստասիրաց. ժողովածուներն ուրույն տեղ են գրավում: Ծնունդ առնելով մեր գրականության արշալույսին, նրանք գոյատևել հն մինչև ուշ միջնադար և որոշակի հետք թողել: Հակաոակ դրան մինչ այժմ -Բանք-երը պատշաճ ուշադրության չեն արժանացել: Եթե հաշվի չառնենք «Եօթն իմաստասիրաց պատմութիւնը»’ (թարգմանիչ Հակոբ Թոխատեցի, 1614 թ), որը Եզովպոսի ասույթների, ասացվածքների, առակների հետ մեծ դեր է խաղացել ասույթների ժողովածուների կազմավորման գործում ե վաղուց արդեն գրավել նաև հայ բանասերների ուշադրութունը, հատկապես Ն . Ակին յանի2, ապա այլ ուսումնասիրութուններից պետք է հիշատւսկենք իտալացի հայագետ է . Տեզայի «Բանք»-երի բուն ժողովածուներին վերաբերող «Հելլեն իմաստասիրաց հատընտիր խրատք թարգմանեալք ի հայէ»3 վերտառությամբ երկը, որը նվիրված է У1ЛШ դարերում հայերեն թարգմանված «Բանք իմաստասիրաց պիտանի ամենայն մարդոյ»4 ժողովածուի քննությանը: Մնացած հայագետներն այս կամ այն ժողովածուին անդրադարձել են մասնավոր հարցերի կապակցությամբ, դիցուք թարգմանիչների երկերի ցանկերի և ժամանակագրության ճշտման առիթով, երբեմն ոչ ճիշտ բնորոշելով տվյալ երկը:

Նախքան անցնելը ասույթների հայ ձեռագրային աշխարհում կենցաղավարման հարցին, մի փոքր տեղեկություն տանք ասույթների ծագման, նրանց խաղացած դերի մասին հունական և լատինական գրականություններում:

Ասույթը կոնկրետ և համառոտ արտահայտված այն միտքն է, որից բխում է որևէ բարոյախոսական սկզբունք: Փիլիսոփայական և բարոյագիտական հնագույն սիստեմներն ի հայտ են գալիս ասույթների ձևով: Ուսումնասիրողները տարբերակում են երկու տիպի ա- սույթների ժողովածուներ' «Գնոմոլոգիաներ» (հուն.' ууйцт] - խրատ, ասույթ) և «Ապոթեգ- մատներ» (հուն.' йлбсрбеуца - ասույթ, դիպուկ խոսք): Սկզբնական շրջանի, հնագույն շերտի համար, բնորոշ էին բանաստեղծական ասույթների ժողովածուները' Գնոմոնոլոգիա- ները, ուր քաղվածքներ էին ամփոփված այս կամ այն նշանավոր բանաստեղծի, փիլիսո-

1 Տե՞ս Գիրք պատմութեան կայսերն Փոնցիասոսի, և կնոշն, և որդւոյն ԴիոկղԱտիանոսի, Ա ւեօթանց իմաս- տասիրաց: Տպազրեցեսւլ... ի մայրաքաղաքն ըՍտամրո|...ի...ՌքքՀ(1731);

՜ Տե՜ս Ն. Ակինյան, Հինզ պանդուխտ տաղասացներ, վիեննա, 1921, էշ 141-202:3 Տե՜ս է . Տեղա, Հելլեն իմաստասիրաց հատընտիր խրատք, թարգմանեալք ի հայ, «Ռսւզմավէպ», 1894, էշ 71-

76,130-133:4 Տե՞ս «Սոփերք հայկականք*. հ. Ա, վենետիկ, 1853, է յ 9-59:

2003

ված էին դպրոց ներիթյան գաղափարների տարածմանը: ժողովածուներ, որոնցում

Գնալով այդ ժողովածուների ա սողներ: դ ա գ ա յո ւ մ .ամփոփվում էին ոչ հարմարեցվելով հոոմեական բարձրա-հոոմեական դարաշրջ • ՈՈանք հագեցվում են արձակագիրների երկերից.գո4 ն տիպի հոեաորական դպրոցներին, դրան» «ագ 94 օգտագործվում են

՞ ա" ^ ™ 2 կ 2 ւ ճ ^ տ ս ^ 7 № ա = ւ փ Ի 8 ՎսոցՎ^տ « ա ր ա տ ա կ ա ն դկպ- м ш а ц и ш н т т т " - » . ա ^ կ օ հ ո : 4 Ւ " Рш а ш ™ ^ ш с ш и п щ .а а д а

ХТСф ա ш^ я ж л о вд , | Ա « " ֊№ ֊^ Ո Ո . ч -

" Т и Т ^ Г и ՛ Вп т П «Л ,ш а « и п ч И й т е . Տ տ խ ա ^ վ ա ւ № л 4 դպ րոցի Տամար,

պահպանում Ш 1>ր№Տ մ շ ա մ ա կ ո ^ " ֊» ! ! “ “ *■ Դ ^ Տ Ի ց 4 *4 ™ ' " Г " 2 Ի * « ™ " Վ Փ ™ ^ 1 " Վ տեղեկատու հանրագիտարաններ, որոնցից կարող էին օգտվպ թե աշակերտները թե գիտնական հեղինակները: Բացի այդ, ասույթների բոլոր ժողովածուները հոոմեական դա- րաշրշանում գրողների համար ձեոք են բերում 1оа օօա ա ^տ ե-ի (ընդհանուր ւոեղինե- ոի-ի) նշանակություն: վերջինս որոշիչ դեր խաղաց դրանց դասավորման, տարբեր ձևերի աոաշացման մեջ (թեմատիկ, հեղինակային և այբբենական կարգով): Դասակարգման այդ սկզբունքները հավաքողին ազատ ընտրության հնարավորություն էին տափս, նա կարող էր դուրս նետել կամ ներմուծել այս կամ այն ասույթը: Նույն կերպ կարող էր վարվել գրիչը, ընդօրինակողը: Սրանով է բացատրվում ասույթների ժողովածուի բազմազանությունը տարբեր ընդօրինակություններում5:

Քրիստոնեական դարաշրջանի գրականությունը ժաոանգեց նաև անտիկ և հոոմեական շրջանների ժողովածուները, որի հիմնական աղբյուրն Աստվածաշունչն էր: Այդպիսի երկերից էր Հովհան Դամասկացու «Սուրբ զուգահեռներ» ժողովածուն: Մ. Տեր-Մովսես- յանցի համոզմամբ վիեննայի մխիթարյանների հայ ձեոագրերի հավաքածուի մի ձեոագիր պարունակում է այդ երկի հայերեն թարգմանությունը (տե՜ս Սպերանսկի, նշված

աշխ., էջ 69):Հայ թարգմանիչների թարգմանությունների շնորհիվ հայերը ինչ-որ չափով հաղորդա

կից դարձան հունական և հոոմեական մատենագրության մեջ տարածված ժողովածուներին և թարգմանված երկերը նույն դերը խաղացին հայ գրականության և դպրոցի մեջ:

Հայերի աոաջին ծանոթությունը ասույթների հետ վերաբերում է դեոևս V դարի երկրորդ կեսին, երբ այլ երկերի հեւո հայերեն թարգմանվեց հույն հոետոր Ափտոնիոսի ճարտասանական ձեոնարկը' «Алб Ьгеюпка»-0: Թարգմանիչն իր կողմից լրացումներ կատարելով' ձեոնարկը կոչեց «Գիրք պիտոյից»: Սրանում ուսուցողական նպատակով հարց ու պատասխանի ձևով օգտագործվել են նաև հին հույն իմաստասերների աոանձին ւսսույթ-

5 Ասույթների ժողովածուների մասին տե՛ս М. Н. Сперанский, Переводные сборники изречений в славянорусской письменности. М., 1904, с. 1-67.

ներԸ' ՈրՈ,ն,9ի9 մի ՔանիԱՐ ան9հ1 են Я«Ч մատենագրություն Ա տեղայնացել: Օրինակ' շատ հայտնի - ւսհմանք քաջաց զէն խրհանց» ասացվածքի աղբյուրը ղալիս է հունական հին ասույթների ժողովածուներից, -«սլավոնացի ոմն հարցեալ. թէ ո՛ւր սահմանք Սպարտաց, և նորա' նիզակն ցուցեալ, ասէ. «Յայսմ վայրի»ք,:

Ասույթների ժողովածուները հայկական միջավայրում ունեցել են զարգացման երկու հանգուցային ե մեկ միջանկյալ շրջան.

1. Աոաջին շրջանը սկիզբ է աոնում У1-УИ դարերում, երբ հայերեն թարգմանվեց վե- րոհիշյսղ «Բանք իմաստասիրաց. ժողովածուն: Այն հատկապես խորը հետք է թողել հայ մատենագրության մեջ: «Բանք.-ի հրատարակիչները' վենետիկի մխիթար յա նները, գըտ- նում են, որ իրենց հրատարակածը Հովհաննես Ստոբեոսի գր,,ի կամ նրա համաոոտու- թյան թարգմանությունն է' վերջինիս, սակայն, համարելով II դարի հեղինակ «Անտոն- եանց ժամանակի յոյն մատենագիր. Քրիստոսէ գրեթէ 150 տարի ետ ք.7: Իսկ թարգմանությունը -թէ յոճոյն ու թարգմանութեան ընտրութենէն' յայտնապէս կը տեսնուի, որ մեր երանելի թարգմանչաց միոյն երկասիրութիւնն է, կարգեալ ի խրատ և յոաումն մանկութեան.»: Տեզայի կարծիքով, -սաուգապէս չի կրնար ըսուիլ, թէ Ստոբէոսի հետևած ըլլան, թէպէտ և հավանական է ենթադրէղ, թէ այդ հոչակեալ գրքէն ըրած են իրենց ծաղկաքաղը»': Ըստ առավել ընդունված կարծիքի, Ստոբեոսը VI դարի աոաջին տասնամյակների բյուգանդական հեղինակ է, որն իր մեծածավալ երկի մեջ ամվւոփեց անտիկ և հոոմեական շրջանների ժողովածուներից հասած ժառանգությունը: Ուրեմն, հայերեն թարգմանությունը, եթե այն Ստոբեոսի երկի համառոտությունն է, չի կարող կատարված լինել VI դարից վաղ:

Ինչևէ, «Բանք»-ը լայն տարածում է գտել հայ միջնադարյան գրականության մեջ: Նրանում ամվւոփված իմաստասերների ասույթներով, թևավոր խոսքերով դարեր շարունակ սնվել են մեր բարոյախրատական և կրթական ձեռնարկները, քարոզգրքերը և այլ ժողովածուները' հարստացնելով և ավելի պատկերավոր դարձնելով հայոց լեզուն: ժողովածուն պահպանվել է ХШ-ХУ1 Ա ավելի ուշ դարերի շուրջ 100 գրչագրերով: Երկը պատկանում է հունա-արեելյան տիպի ժողովածուների խմբին: Կառուցման սկզբունքը թեմատիկ է, ասել է' յուրաքանչյուր գլուխ նվիրված է որեէ թեմայի (Ա' Իմաստութիւն, Բ' Ուսումն, Գ' Բարեկամութիւն և բարեկամք և այսպես 24 գլուխ):

Ասույթների հեղինակները բացառապես հին հույն իմաստասերներ, կայսրեր, զորավարներ են: Պարունակած ողջ նյութը, ինչպես վաղ շրջանի ժողովածուներում, կրում է աֆորիզմային բնույթ' բաղկացած է սեղմ, պատկերավոր ասույթներից, որոնց երբեմն հաջորդում է նույնքան սեղմ առակ, բայց որպես կանոն առակն ու բարոյախոսությունը բացակայում են: «Բա նք.֊ի լայն տարածումը և ժողովրդականացումն է վկայում նրա երկրորդ

6 «Դիրք պիտոյից.: Աշխատասիրությամբ Գոհար Մուրադյանի, երևան, 1993, էշ 38:7 «Բազմավէպ», 1853, էշ 252:8 Նույն տեղում:9 «Բազմավէպ». 1894. էշ 73:

9 4 Л .г Ы ւ <ԲԱՆՔ ԻՄԱՍՏԱՍԻՐԱ Ծ ԺՈՂՈՎԱԾՈՒՆԵՐԸ - 2 0 ° 3

ւ - . հահեմանանք»10 վերտառությամբ 1675 թ.: Ըստ է- Տե-

’ս ւ * է * * * * * * * — ^ м »՛ -р ш1с

Հովհսւննէա Հոլովի զհլո1ղվա Տ է մի ո փ ) * « ■ Վ ^ - и ^ " 0 ֊•ՍոփէՓՔում* «րաաարակա հւոոագոով: Դ ա իւիաաական. ք,ա’*9 ոլ պ ա ՜

դոս փիլիսոփայի խօսքՈ « " " Հ ^ նալ,ի մասին Տրաւոարակիչնէու! սւհղե-„ ա„ խա0ի ձև ունեցող մի փոքոԻԿ Աեկոնղաւն Ա դրիանոս կւս,ս.փկոլթյուննեո են .ա ղո ւմ « « „ ն ա * . » 4 ■ Ա Լ Լ

г г г п — * *— тմութեամբը, Ո ոՈոօծում է ոո «Հեսեն ուրիշ նախնի իմաստասիրաց այլև-

— ս * * * ■ 7 г ша՝մձա ւա նդ յՈսկեփորիկ գիրս:—գրչս*գրա9 « է Փ «™ — Ո« ^ ^ " ' ա Ա ա ն

Ւ Տեօան այն համեմատում Է հույն և լատին նմանատիպ բնագրերի հետ Ա բավականխիստ գնահատական տալիս այդ գրվա ծին, «ճարտասանական ոստք են՝ պատ- ոօսստիւք խառնակուած, Ա անվարժ պարտիզպանի Յեոքով պարտիզէ պարտէզ փոխադրուա ծ. ս կասկած է հայտնում, «թէ հայ թարգմանութիւնն կարենայ օգնութիւն մը մատուցանել այն նկարագրական հաւաքմանց ամբողջութիւն մը կազմել ուզողին, որոնք կը համարէին հիմք թէ իմաստասէր մը ներկայացուցած ըլլայ զաշխարհ գիրս ա շ խ ա ր *. :

Հաջորդ շրջանը մենք անվանում ենք միջանկյալ, քանի որ այդ ժամանակահատվածում՝ Х1У-ХУ դդ., ասույթների շարքը լրացվում է ոչ թե ինքնուրույն «Բանք»-երի ժողովածուներով, այլ Կաթոլիկ Եկեղեցու քարոզչական թարգմանական երկերի շնորհիվ, ո- րոնք նույնպես հագեցված են բարոյախրատական զրուցատիպ օրինակներով: Այդ առումով մեծ հետաքրքրություն է ներկայացնում Բարդուղիմեոս Բոլոնիացու [Մարաղացու] «Քարոզգիրքը», ինչպես և Պետրոս Արագոնացու նույնատիպ ստեղծագործությունները, ո- րոնց մեջ օգտագործված զրույցները, ասույթները քաղված են եվրոպական միջավայրում նույն ժամանակահատվածում լայն տարածում գտած ժողովածուներից: Ռարթուղիմեոս Մարաղացու «Քարոզգրքից» անցած զրույցներ հանդիպում են արդեն նրան ժամանակակից հայ մատենագիրների, ինչպես, օրինակ, միարարների հակառակորդ Գրիգոր Տա թևացու, կամ նրանց համակրող Հովհաննես Ծործորեցու երկերում:

2. Եթե առաջին շրջանի «Բանք»-երը քիչ թե շատ ուսումնասիրված են, ապա XVII- XVIII դդ. թագմանությունները մինչև վերջին ժամանակները բոլորովին անհայտ էին, ա-

10 «ԱսսւցուաՏյշ խոհհմականք հընոց իմաստասիրաց. - տե՛ս Գիրք վայելուչ և հարկաւոր հանուրց Հայկսւ- զունեաց րարեսիրաց, Մարչիլիայ, 1675, էշ 74-125:

11 Այդպիսի ենթադրության է հանգել մեզնից սւոաշ 1>. Իշխանյանը, թեև այն փաստերը, որոնց վրա հենվում է նա, ոչ մի կապ չունեն .Ասացուասք խոհէմականքի- հետ: Այս մասին մանրամասն տե՛ս Ք. Ս. Տեր-Դավթյան. «Հայելի վարուցն. ու ХУП-ХУШ դարերի թարգմանական արձակը: «Պատմա-րանասիրական հանդես., Н» 3, էշ 119-131:

12 Տե՜ս «Սոփերս հայկական!!., հ. Ա, էշ 67-70:«Բազմավէպ», 1853, էշ 252:

14 Գ. Ջարրհանալյան. Հայկական մատենագիտություն: Վենետիկ, էշ 133:15 «Բազմավէպ., 1894, Էշ131:

վելի ճիշտ կփնի ասել, որ հայտնի էին միայն դրանց մի մասի անվանումները; , Հ ե ի

վարուցի» ուսումնասիրության Ա նրա բնագրի հրատարակության կապակցությամբ մենЕ անդրադարձանք նաս ХУН-ХУШ դդ. թարգմանական արձակին'6 ս ցույց տվեցինք, որ այդ ժամանակահատվածը հայ-արԱմտաեվրոպական գրական կապերի խորացման շրշան էր Ա թարգմանությունները գրեթե անխսփր Օիջնադարւա(Լ այդ թփսԱ Ա նրա .

մից ժաոանգած անտիկ և հոոմեական շրջանների լիոքր տեսակի պատմողական արձակի ժողովածուներ են: Այստեղ բավական հարուստ հն ներկայացված նաև մեզ հետաքրքրող ժողովածուները: Սբան ավելացնենք, որ թարգմանիչները բացաոապես հայ գաղթավայրերի մշակութային գործիչներ են: Այդ թարգմանությունների մանրազնին քննությամբ հաջողվեց պարզել, որ նշված ժամանակաշրջանում հայերեն են թարգմանվել թե' արդեն հնուց հայտնի արեելահունական-բյուզանդական Ա թե' հայ մատենագրությանը անծանոթ արևմտաեվրոպական լատինական ժողովածուներ:

Ընդհանուր պատկերացում կազմելու համար ХУН-ХУШ դդ. հայերեն թարգմանված «Բանք. ժողովածուների մասին, ստորե բերում ենք մեզ հայտնի հուշարձանների ցանկը.

1. 1633 թ. «Բանք իմաստասիրաց.-ի քաոահատոր ժողովածու, թարգմանիչ՝ Զաքա- րիա Բեոնւստովիչ:

2. 1671 թ. «Նորագոյն ծաղիկ զօրութեանց», թարգմանիչ՝ Հովհաննես Հոլով:3. 1675 թ. «Ասացուածք խոհեմականք., թարգմանիչ' Հովհաննես Հոլով:4. 1768 թ. «Ասացուածք փիլիսոփայից», թարգմանիչ' Հ. Նալյան:Թվարկված ժողովածուներից Տաքար իա Բեոնատովիչի քաոահատոր «Բանք իմաս-

տասիրաց»-ը, «Ասացուածք խոհեմականք»-ը և. «Ասացուածք փիլիսոփայից—ը հունական- բյուզանդական խմբին պատկանող ժողովածուներ են: «Ասացուածք»-ը, ինչպես արդեն նշեցինք, հնում թարգմանված «Բանք նախնի իմաստասիրաց»-ի նոր թարգմանությունն է:

1768 թ. Հակոբ Նալյանը հայերեն է թարգմանում հույն իմաստասերների մի այլ ժողովածու' «Ասացուածք փիլիսոփայից»17: Սակայն նրա վաստակը հին շրջանի իմաստասերների ասույթների թարգմանության գործում չի սահմանափակվում միայն այդ ժողովածուով: Լինելով ժամանակի ամենակրթված մարդկանցից մեկը, նա ուսուցողական նպատակով, օգտվելով անմիջապես բնագրերից, իր «Գանձարանում» և մյուս բոլոր ստեղծագործություններում աոատորեն օգտագործել է իմաստասերների ասույթների Ա միջնադարյան գրուցատիպ բազմաթիվ ժողովածուներ: Այդ տեսակետից նրա գրական ժառանգությունը կարոտ է հատուկ ուսումնասիրության: XVII դարում հայերեն է թարգմանվում Աս մի ժողովածու' «Նորագոյն ծաղիկը», որն արդեն պատկանում է արևմտալա- տինական տիպի ժողովածուների շարքին ե այդ առումով նորություն էր հայ մատենագրության համար:

2 0 0 3 ______________________ *ՆՍ.ՐԻԿ ՏԵՐ-ԴԱՎԹ8ԱՆ_________________Ժ - Ժ Ա 9 5

|ք՚ Տե՜ս 'Հայելի վսւրուց»: Աշխատասիրությամբ Քնարիկ Տեր-Դավթյանի, Երևան. 1994. էշ 44-70:17 Տե՛ս <Ասսւցաածբ փիլիսոփայից Տաւաքեալ ի Ցակորայ Աստուածաբան կոստանդինոպօլսոյ Պատ

րիարքի-, Մաշտոցի անվան Մատենադարան, ձեո. № 3 6592, էշ 51ա-73բ:

9 6 ■ - п . . . . Д н ш » | М и л т - м . * п - ш а д » п ь Ц Н - с - 2 0 0 3

ы, „.ПллшашпОш! մեո կողմից մանրակրկիտ ու- Այստեղ կցանկանայինք համաոոսւա օ աքարիա Բեոնւստովիչի «Բանք իմաս-

սումնասիրված Ա վերջերս նաև « ^ ա ր ա կ ^ ծ Տ ա ք ?,р

տ ա ս ի ր ա ց » '8 Ա Հովհաննես Հոլովի ‘ գործիչ Ջաքարիայի գրական աշ-

Լեհահայ գաղութի հասարա ա Ը և արժեքավորը «Բսւնք իմաստասիրաց*

Ь С Ц пЧша է ԻՐ իսկ կողմից ը ն դ օ ր ի ն ա կ ի ձեոա-

ԳՐ7 շ !բ է ջ ո ^ մ ^ ա ր գ « ը թ ո ղ ? է ի^իշաաակարանը, որից պարզվում է, որ նա այդ

և ,,ա՞ գւ՚ անյԻ 7 նլ՛ն„ ց ա, » н « Г ц ч ^ й ж " . I » ™» Й . ” -1 7 г Г Г° 1 , Լ ч * Л аРж а д и м ц , ս * Է ւ » . » * » № 1 * "Р ^ Է Г Г ’ Г ? լ ղ„ -

Յ ն ձ Հ Ա * 0 . "Ո « И - է ս «ա— №№տ ™ 1 . ա , ի է ո է ի ց : 4- Ш и - ч ш С * М р и ч Р -ш -1 . лр шЩ է լա տ ի ա փ էՏի ց* .

Մեզ հաջողվել Է պար գել, որ թարգմանությունը արված Է լեհերենից Ա որ թարգմանության հիմքում ընկած Է ճանաչված լեհ գրող Բենյաշ Բուդնու «Ձորս գիրք հակիրճ և պերճախոս պատմությունների, որոնք հունարեն կոչվում են Ապոթեգմատա» վերնագիրը կրող ժողովածուն: ժողովածուն հրատարակվեց XVII դարի սկզբին Ա լայն ճանաչում գտավ: XVII դարի երկրորդ կեսին այն թարգմանվեց նաև ոուսերեն, ապա XVIII դարի ընթացքում ունեցավ մի քանի ոոաերեն հրատարակություններ (1711, 1716, 1723, 1745, 1781):

Բենյաշ Բուդնու ժողովածուի նյութի դասակարգման սկզբունքն ըստ հեղինակների Է. աոաջին հատորում բացաոապես ներկայացված են հույն իմաստասերները (Սոկրատ, Պլատոն, Արիստիդես, Արիստոտել ե այլ հույն փիլիսոփաներ), երկրորդում՜ հույն, հոոմա- յեցի, պարսիկ կայսրեր ու թագավորներ և այլ իշխանավորներ, երրորդում՜ լակեդոմացի ի- մաստասերներ, չորորդում՝ իմաստուն կանայք: Այստեղ, ինչպես ուշ շրջանի նման ժողովածուներում, որոնք ընդգրկում Էին նաև գնոմոլոգիաներում եղած նյութը, կան հարցերի և պատասխանների ձևով տրված ասույթներ և ասացվածքներ, կարճ բարոյախոսական անեկդոտանման դեպքեր պատմական անձերի կենսագրությունից: Որոշ իմաստասերների ասույթներին երբեմն նախորդում կամ հաջորդում են համապատասխան հեղինակների 1-2 Էջանոց «ուսմունքները» կամ «առակները», որոնք նույնպես կրում են աֆորիզմային

բնույթ:Աոաջին իսկ հայացքից պարզվում Է, որ Բենյաշ Բուդնու ժողովածուն ծավալով գրեթե

երկու անգամ ավելի մեծ Է, քան նրա հայերեն թարգմանությունը: Ջաքարիայի թարգմանության սեղմության պատճաոը պայմանավորված Է մի քանի հանգամանքներով. 1. Նա

18 Տե՛ս Ք. Ս. Տեր-Դավթյան, «Թանց իմաստասիրաց»-ի Սի նոր ժողովածու հայերեն թարգմանությամբ», •Պատմա-բանասիրակւսն հանդես., 1984, № 4: Նաև՛ Ոանք իմաստասիրաց. աշխատասիրությամբ Քնարիկ Տեր ֊Դավթյանի: Երևան, 2001:

19 Տե՛ս Քնարիկ Տեր-Դավթյան, Հովհաննես Հոլովի երկու թարգմանությունների շուրջ: Բանբեր Մատենադարանի, N2 16,Երևան. 1994,Էշ 112-119:

20 Հ. Անասյան, Հայկական մատենագիտություն, հ. Р, Երևան, 1976, Էշ 1473:

2003 ՔՆԱՐԻԿ ՏԵՐ-ԴԱՎԹ8ԱՆ Ժ-ԺԱ 97

չի թարգմանել այս կամ այն փիւիսոփայի ուսմունք, կոչված հատվածները, 2. Որպես կանոն չի թարգմանել ասույթներին հաջորդող բարոյախոսական ամփոփումները ե բացատ- րութունները, 3. Կատարել է կրճատումներ' պահպանելով բնագրի հաջորդականությունը: Ջաքարիան իր թարգմանության մեջ ղեկավարվել է որոշակի սկզբունքով֊ երկը իրոք համապատասխանեցնելով «կարճառօտ բանքերի. պահանջին Ա ցուցաբերելով բարձր գրական ճաշակ: Ընտրված ասույթներն ու առակներն այնքան խոսուն են ե այնքան լեցուն բարոյախոսական իմաստով, որ նրանց կցված խրատաբանական մեկնություններն արդեն թվում են անտեղի Ա ավելորդ: Շատ ասացվածքներ ե. զրույցներ համահունչ են նաե մեր ժամանակներին Ա կարծես հասցեագրված են հենց մեզ: Թեկուզ այս զրույցը. «Երբ նմա [Տիբերիոսին] քաղաքաց իշխանք ասէին, զի այլ Աս մեծ հարկս դիցէ ի վերա աշխարհին, ոչ ետ թոյլ նոցա ինչ ասել, այլ այնպէս պատասխանեալ, թէ բարի հովուի վայել է զբուրդն առնուլ ոչխարաց և ոչ զմորթն քերթել»:

«Նորագոյն ծաղկին.21, որքան մեզ հայտնի է, ոչ ոք չի անդրադարձել: Գրքի անվանաթերթի հայերեն խորագրից հետո տպված է նրա լատիներեն անվանումը' «Ր1օտ У1«и- гит»: Թարգմանության աղբյուրի մասին այլ տեղեկություններ չկան. Եվ դա այն պարզ պատճառով, որ խոսքը մի երկի մասին է, որը շատ մեծ ճանաչում էր գտել կաթոլիկ բարոյախրատական գրականության մեջ: «Р1об ™ոսուա»-ը իրենից ներկայացնում է ասույթների ե նրանց կցված «ехетр 1и т»-0Ь ^ , օրինակների, բարոյախրատական զրույցների ժողովածու: Այն ստեղծվել է հյուսիսային Իտալիայում, ըստ երևույթին’ վենետիկում: Պահպանվել են այդ երկի XIV դ. իտալերեն ձեռագրեր (Բոլոնիւսյից), որոնց խորագիրն է «Рюп ժւ У1ГП»: Գրքի կազմողներն են Կերուբինո դա Սպոլետոն, Ջիովանի Անտոնիոնին և Տո- մագեո Լեոնին: Այն պատկանում է հնագույն իտալական հրատարակությունների թվին: Մինչև 1500 թ. հայտնի են եղել այդ գրքի 26 հրատարակություններ: ժողովածուն ունեցել է երկու խմբագրություն, մեկը պարունակում է 35 գլուխ, երկրորդը' 41: Համառոտ խմբագրությունը տարածված է եղել Արևելքում, որի վկայությունն են նոր հունարեն, ռուսերեն և ռումիներեն թարգմանություննեըը: Հայերեն թարգմանության համար հիմք է ծառայել Արևմուտքում տարածված և 41 գլուխ պարունակող ընդարձակ խմբագրությունը:

«Նորագոյն ծաղիկը» ամբողջությամբ կազմված է հեթանոս ու քրիստոնյա հեղինակների ասույթներից: Այն իր կաոուցվածքով և մտահղացմամբ տարբերվում է արևելա-հունա- կան ժողովածուներից և ունի թեմատիկ կառուցվածք: Այստեղ հետևողականորեն կիրառված է անտիթեզի սկզբունքը, ըստ որի յուրաքանչյուր երկու գլուխ երկու հակադիր թեմաներ են. ուրախություն-տրտմություն, խաղաղություն-բարկություն, ողորմություն-խստա- սըրտություն և այլն:

Ամենամեծ տեղը ասույթների հեղինակների շարքում գրավում են Սողոմոնը, Պղա- տոնը, Սենեկան, Արիստոտելը, Սոկրատը, Օգոստինոսը, Թովմա Աքվինացին, ապա նրանց հաջորդում են Թուլիոսը, Օվիդիոսը, Մակրոբիոսը, Իսիդորւսսը, Կատոնը, Բոեցի- ոսը, Աղեքսանդրոսը, Գալիադորասը, վարոնը, Հերոնիմոսը, Դիոգենեսը, Պյութագորասը, Եզովպոսը և այլք:

Տե՛ս «Նորագոյն ծաղիկ զօրութեանց». թարկմանեցեալ ի ՑովՈաննիսէ վարդապետէ Կոստանդնուպօլ-

սեցւոյ. ի զուարճութիւն հայկազունեաց յամի... 1671... ի Հոոմ:

^ տ ո ո Ո ա կ ա ս „ա ա ւի ն վէփաթէտող ՏրիտոոՕեական

նեՐ « * - * * - - « ■ — " * նրանց « * ■

— ան М шишшЛ п « а д . » “ -

ն ^ Լ ^ Ա * ասույթներով: Տ ո ^ ա ն ^ ր «ովս « ™ 1 » ա վ ա ր ի ս , է ^ ■>֊"- ™ ն ե ր կ ա ծ բ ն ե ր ո վ ՝ վ ե ր ց վ ի կա ֊1 Աի*նս.Դար,ան »անրա,ի,ոա-

րլսններից, կ ա ՛յ „րսւցսա փ ա ժ ո ղ ո վ ա ծ ո յի » : Ա ր, աղրրորնէփի շ ա ր »™ . “Լ * . ^ . « ա ն Ո. Աստվածաշունչը. < ա 1ա « ց վա ր»Ո. Գ ի ր » ^ ո ^ ն ց ր , ^ հռոմայեցվոցը, հիշատակվում է նաև պարզապես պատմությունը: Դրանց մեջ ամենամեծ

տեոո գրավում են «Գործք հռոմայեցվոցի» զրույցները:Շատ հավանական է, որ որոշ զրույցներ, որոնց սկսվածքներում նշված են այլ աղբ

յուրներ, նույնպես քաղված լինեն «Գործք» կամ .Պատմութիւն հոոմայեցվոց-ից: Այն. ա- մենայն հավանականությամբ, ստեղծվել է XIII դարում Անգլիայում, ըստ մասնագետների Աստվածաշնչից, Բարոյախոսից և «Հազար ու մեկ գիշերից» հետո եղել է Եվրոպայի ամենամեծ ճանաչում գտած զրույցների ժողովածուն: Աշխարհիկ բնույթի այդ միջնադարյան ժողովածուում ամւիուիված են աոակներ, նորավեպեր, անեկդոտներ և ամբողջ վեպեր, որոնք ծագում են արևելյան, անտիկ և միջնադարյան եվրոպական գրականություններից: Ժողովածուն չի թարգմանվել հայերեն, սակայն նրա բազմաթիվ զրույցներ ուղղակիորեն կամ միջնորդաբար այլ ժողովածուների կազմում մուծվել են հայ մատենագրութ

յուն Х1У-ХУН1 դարերի ընթացքում:«Նորագոյն ծաղկի» թարգմանությամբ հայ մատենագրությունը հարստացավ հին ի-

մաստասերների մինչ այդ անծանոթ արևմտա-լատինական խմբի ժողովածուով: Նրա արժեքը հայ մատենագրության համար հատկապես մեծանում է եվրոպական միջնադարյան ժողովածուներից քաղված զրույցների առկայությամբ, որով հայ մատենագրություն է ներմուծվում միջնադարյան Եվրոպայում շրջանառության մեջ եղած զրույցների մի մեծ խումբ: ժամանակին Ն. Մառը նկատել է, որ արևմտաեվրոպական հեքիաթները, իմա՝ զրույցները, անեկդոտները, առակները և փոքրածավալ արձակի այլ գրական ժանրերի նմուշները, «որոշակի ազդեցություն են ունեցել մեր ժողովածուների վրա» և բազմիցս նշել է «բարոյախոսական և հետաքրքրաշարժ ժողովածուների ուսումնասիրության անհրաժեշտությունը»22: Ահա նաև այդ տեսակետից ասույթների ժողովածուների ուսումնասիրությունը պետք է լինի նման հարցերով զբաղվողների ուշադրության կենտրոնում:

............... ......... ..... ......................................................................... .......... 2 0 0 3

98 Ժ-ԺԱ

22 Ն . Մաո, ժողովածոյք աոակաց վարդանւպ, մասն Ա, Պեաերբուրգ, 1894, է յ 267:

2003 Ա ՆԱ ՀԻՏ ՄԽԻԹԱՐՅԱՆ Ժ-ԺԱ 99

Ա Ն Ա ՀԻ Տ Մ Խ Ի Ռ Ա Ր Ձ Ա Ն

հ ա ր ս ա ՜ն ե կ ա ՜ն ծ ե ս ի ՄԻ Դ-ՐՎԱԳ-

Ծեսը հանդես է գալիս ոչ միայն կրոնապաշտամունքային արարողություններում, այլև կյանքի բոլոր բնագավառներում (ծնունդ, ամուսնություն, մահ), կարգավորում, կազմակերպում է մարդու Ա բնության, մարդու Ա հասարակության կապը, կանոնակարգում այն Ա դաոնում է ավանդական: Ծեսի միջոցով վերարտադրվում է նախասկզբնական արարչագործությունը' դաոնալով խիստ զգալի, տեսանելի ժողովրդի համար:

Հարսանիքն ինչպես յուրաքնչյուր, այնպես էլ հայ ժողովրդի հնագույն ծեսերից է: Այն ըստ էության նվիրագործական ծես է Ա մեզ է հասել ամենավաղ ժամանակներից: Հարսանիքի ծիսական արարողություններում տեսնում ենք նախնական մտածողության ու աշխարհընկալման տարրերը: Կրոնական համակարգերի անցումային շրշանում փոխվում են ծեսի միայն արտաքին ձևերը, սակայն բուն նախնական էությունը մնում է անփոփոխ: Հարսանեկան ծեսը ներկայանում է աոանձին սյուժեների ձևով և իր մեշ ներաոում է ա- ոասպելական պատկերացումների մի ամբողջություն:

Ազգագրական հանդեսներում ու ժողովածուներում ամփոփված են Հայաստանի գրեթե բոլոր շրջանների հարսանեկան ծեսի սյուժետ սղին նկարագրությունները' իրենց երգերով ու պարերով, խաղերով, տարազներով, ծիսական սովորություններով ու արարողություններով: Սակայն, այնուամենայնիվ, կան նաև նորանոր գրաոումներ, հարսանեկան ծեսի նորատիպ արարողական տարբերակներ: Մեր նպատակը չէ ներկա հոդվածում ներկայացնել հարսանեկան ծեսն ամբողջությամբ: Անդրադաոնալու ենք միայն մի քանի ծիսական արարողությունների' կապված աղջիկ ուզելու, նշանդրեքի և հարսանիքի ժամանակ կատարվող մի արարողության, որը կոչվում է .Թագվորի ծաո փնջելը-:

Ուշագրավ է աղջիկ ուզելու կամ աոաջարկություն անելու մի հետաքրքիր տարբերակ, որը պահպանվում է մինչև օրս և այն կատարվում է միայն Ամանորին:

Այդ օրերին բազմատեսակ ուտելիքների հետ միասին սեղանին դնում են նախապես ա- ճեցրած կանաչի (ծլեցրած ցորեն, գարի կամ սիսեո): Այն անպայման պետք է պատրաստեն տան երիտասարդ աղջիկները: Այս ծիսական սովորության մեջ հետաքրքիր է այն փաստը, որ ցորենը, ընդհանրապես' հատիկը, աոաջին անգամ ցանելու և աճեցնելու իրավունք են ստանում երիտասարդ աղջիկները: Իսկ եթե չեն լինում նախապես պատրաստած կանաչ ծիլերը, ապա սեղանին դնում են ծաղիկ կամ սովորական կանաչի, հատկապես' ոեհան, քանի որ այն խորհրդանշում է սեր, խաղաղություն և բարեկամություն:

Ըստ սովորության' Ամանորին հյուր են գնում՜ իրար շնորհավորելու: Երբ հյուրերի մեջ երիտասարդներ են լինում, տանտերերը ուշադիր հետևում են նրանց: Եթե երիտասարդը պոկում է սեղանին դրված ծաղկի պսակից, նշանակում է' խնդրում է այդ տան աղջկա ձեոքը, իսկ թե կանաչի է լինում, ապա տղան ձեոքին խաղացնում է ու դնում բերանը: Համաձայնության դեպքում տանտերերը ինչ-որ ձևով զգացնել են տալիս: Իսկ եթե սեղանին

щ ф г ЛшшЦ ».» ս ո վ ո ր տ ո ա ֊ կ ա պ փ ֊» а гш С „„ВД , т ™ ,

յ « ш т № է м ь ш ф . г м ^ ь п л Ъ ,т И կ Օ փ կ ա ^ ււա , ш.СЩш, № ч < » Ч . ^ Է ա- սսւցողն ինքը (ասացող' Սաթենիկ Ավետիսյան):

.Տասնվեց տըրեկւսն էի, երբ էկան ինձ նշանիլոս Ինձ համար իրեք պատ հըԱունք էին աիրել Ա մի հատ էւ սինի֊ միջին տանձ, խնձոր, խաղող ու էլի ուրիշ մրգեր: Նրանք ուզըմ էին որ ես մի միրգ վեր ունեմ: Ես էլ խնձոր վե կալա: Եթե խնձոր ես վեր ունում, ուրեմը' ա- մոանուդ հավատարիմ կնիկ դես լիլ, էդ օջախումը լավ հարս դես լիլ, իսկ թե. աստոծ վեչ անի, խաղող վեր ունես, ուրեմը' սուսուփուս քյում էին: խաղողը նշանակըմ ա, որ ամուսնուդ հավատարիմ չես լիլ, հավեսիդ հըմար ես ամոսւնանըմ»:

Հայ իրականության մեջ յուրաքանչյուր միրգ ունեցել է խորհրդանշական իմաստ, խըն- ձորը համարվել է սիրո, խաղողը' պտղաբերության, նուոը' կյանքի խորհրդանիշ: Սակայն ասացողն այստեղ ուրիշ կերպ է մեկնաբանում, խաղողը նա համարում է ոչ թե պտղաբերության, այլ անհավատարմության խորհրդանիշ' կապված նրա արբեցնող հատկության

հետ:Հարսանեկան ծեսի մյուս արարողությունը, ինչպես վերը արդեն նշվեց. Հայոց մեջ

հանդիպող «Թագվորի ծաո փնջելու» ծիսական արարողությունն է, որը պահպանվել է Իջևանի շրջանի ե Դ,արաբաղի որոշ գյուղերում:

Հարսանիքի նախորդ օրը երկու ազապներ բերում են մի փոքր կանաչ ծաո' կճուճի մեջ դրված: Ծաոը խորհրդանշում է տղամարդուն:

Ամենավաղ կրոնական համակարգում4 անիմիստական ժամանակաշրջանում, ծաոը նույնացել է մարդու հետ և պաշտվել (գագաթը համարվել է գլուխը, ճյուղերը' ձեոքերը, բունը' իրանը, Ա արմատները' ոտքերը): Այնուհետև, տոտեմիզմի ժամանակ շարունակվել է ծաոի պաշտամունքը, այն սրբացվել, երկրպագվել ու համարվել է գոյության, պտղաբերության խորհրդանիշ: Մինչև հիմա էլ դեո պահպանվում են ծաոի պաշտամունքային տարրերը, որոնք իրենց արձագանքն են գտել ժողովրդական տոներում, ծեսերում ու սովորույթներում:

Եթե ծաոը խորհրդանշում է տղամարդու կերպարը, ապա կճուճը' կնոջ կերպարը (ոստւցիկ որովայնը խորհրդանիշն է հղիության, պտղաբերության): Կճուճի մեջ կարող է լցված լինել հացահատիկ կամ աղ. երկուսն էլ խորհրդանշում են կյանք, գոյություն: Ծիսական այս արարողությամբ որոշակի նպատակ են հետապնդել' «ապահովել» պտղաբերությունը, կյանքի գոյությունն ու շարունակելությունը:

Երբ ազապները բերում են կճուճի մեջ դրված ծաոը, հավաքվում են տղայի հարազատները, բարեկամներն ու ընկերները (հիմնականում՜ երիտասարդները) և սկսում ծաոը փըն- ջել, զարդարել, որպեսզի հաջորդ օրը դնեն հարսանեկան սեղանին: Ծաոը զարդարում են գունավոր թելերով, մոմերով, կոնֆետներով ու մրգերով: Նրանք և' փնջում են ծաոը, և' գո-

а^ Т ар ш ՜ ^ ч ч -ա Վ4«Ի» » » Ф Р ^ « - » № է I- т е » л™-

վերգում փեսային (որոշ շրջաններում փեսայի գովքը վտ ա րում հն հագցնհւու ժամա.

" *Թա4վՈրԻ ծաո փն? եւու* ծեսԸ նույնանում է «Թագվորագովքի. հետ. սա .Թագվորագովքի» մի ուրույն տարբերակ է: Ծիսական այս արարողությունը նաԱ թատերական մի ներկայացում է. տանը կատարվում է «Ծաո փնջելու», իսկ դըսում֊ «Մսացուն մորթեյոլ. ա- րարողությունը: Դրսում տարեցներն ու միջին տարիքի հարսանեվորները պար են բըո- նում: Այստեղ կա ուշագրավ մի փաստ: Պետք է պարեն այնպիսի պարեր, որ ոտքերն ա- մուր գետնին խփեն, իբր թե չարը ոչնչացնելու, ոտքի տակ գցելու Ա հատկապես զույգերին երջանիկ ու բախտավոր կյանք ցանկանալու;

Հարսանեկան ծիսական պարերը, որոնք գոյություն են ունեցել հնագույն ժամանակներից, ունեն խորհրդանշական իմաստ: Պարերի միջոցով մարդիկ աշխատել են «ապահովել. հատկապես ամուսնական զույգերի բախտավորությունը, երջանկությունը, ընտանեկան բարենպաստ կյանքը: Այդ պարերի կատարումը համարվել է պարտադիր և դիտվել որպես կարևոր ծես յուրաքանչյուր ամուսնացող զույգի համար:

Ծիսական այս արարողությունը, որ կատարվում է մեր օրերում, իր շերտերում կրում է պատմական-աոասպելական ժամանակների արծարծումներ, ուր կարծես ջնջվում ու միախառնվում են հնի ու նորի սահմանները:

Ռ Կ. Ս Ա -ՔԱ Պ ԵՏՈ ՅԱ ՆԲ ա նա սիրա կա ն գիտ ությունների թեկնա ծու

ԿՐՈ՜ՆԱ֊ԵԿԵՂԵՑԱԿԱ՜Ն ԵՎ ԾԻՍԱԿԱ՜Ն ԲԱՌԵՐԸ ա ր ե վ մ տ ա հ ա ց ե ր ե ՜ն ո ւ մ

Ա ր և ե ^ ե ր ե ն ի ս արևմտահայերենի բառապաշարային « М М Р -ժանվումМ Հենթ ա խ մբերի 0 1 " » արև— .յերեն բաոեր. ա ո ա ^ա բա բ աՈԱմտահա

[ ո ^ - ա ^ ա ք ա , „— ա փ , Փ " Ի - ^ ւ е -2 Հ « Ի » " * " « ш^ 9 т Мт аՍ փ Д — Ч «Ш Л .М ^ ™ Աու0ափոխս,կա0-ուղղագրական տարբերակներ Ա գրաբարյան բաոեր ու բաոաձևեր, որոնք պահպանվել են արևմտա հ այեր ե նում)1: Դրանցից աոաջինը կազմում են, այսպես կոչված, «զուտ արև

մտահայերեն» բաոերը:Բաոապաշարի այս շերտը արևելահայերեն-արևմտահայերեն համադրության մեջ ա-

մենաստվարն Է: Սրանք այն բասերն են, որոնց գործածությունը դուրս չի գալիս արևմտահայերենի սահմաններից: Մի շարք պատճառներով դրանք մնացել են որպես արևմտահայերենին բնորոշ (և միայն նրան բնորոշ) բաոեր: Ընդ որում պատճաոները հիմնականում արտալեզվական են: Բովանդակային աոումով դրանք խիստ բազմազան են և ընդ- գըրկում են ամենատարբեր ոլորտներ' կապված արևմտահայ կյանքի, կենցաղի ու սովորույթների, ինչպես նաև պատմաաշխարհսւգրական միջավայրի, բուսանունների ու կենդանական աշխարհի հետ: Սրանց պետք Է հավելել նաև եկեղեցական-կրոնական ծեսերի, արարողությունների ու սովորույթների հետ կապված բազմաթիվ բաոերը:

վերջիններս, թվում Է, պետք Է ընդհանուր լինեին հայերենի բոլոր փուլերի և շերտերի համար, մանավանդ որ իրենց արմատներով գալիս են մեր պատմության հնագույն շըր- ջաններից և դրանց մի մասը սրբագործված Է Եկեղեցու նվիրապետական կանոններով: Սակայն այս դեպքում դեր են խաղացել նաև հասարակսպան-քաղաքական տարբեր միջավայրերը, որոնցում 20-րդ դարում հայտնվեցին մեր ժողովրդի երկու հատվածները, հետևաբար և մեր լեզվի երկու ճյուղերը: Հայրենիքի կորստից հետո արևմտահայերենը վերածվեց Սփյուոքի հայության հաղորդակցման միջոցի, ուր գերակա դարձավ հայապահ- պանության գործոնը: Այդ գերնպատակին հասնել անհնար Էր աոանց Եկեղեցու բացա- ոիկ դերակատարության, որով և պայմանավորվեց այս ոլորտի բաոերի գործածության մեծ հաճախականությունը արևմտահայերենում:

Մինչդեո խորհրդային Հայաստանում* ամբողջատիրական հասարակարգի և աթեիզմի համընդհանուր տիրապետության պայմաններում եկեղեցական-կրոնական ընդհանուր

1 Այդ մասին աոավել մանրամասն տես Ռ. Սաքապետոյւսն, Արևելահայերեն-արևմտահայերեն ոսլղախո-

սական-րացատրական րաոսւրան, Ե. 2000:

2003 Г>. Կ. ՍԱՔԱՊԵՏՈ8ԱՆ Ժ-ԺԱ 103

■ — ■՛ --г լ - 1-ս ր ւսւյասա *[սոստուլաևություԱից»:Բնութագրելով բառացանկի ընտրության սկզբունքները' հեղինակը թվարկում է, թե որ

բառերն ու բառաձևերը չեն ընդգրկվել իր բառարանում, ու աոաջաբանի 13-րդ կետում գրում է. .Կրոնական ու եկեղեցական բասերի մեծ մասը, որոնց իմացումը, հեղինակի կարծիքով, այսօրվա մասսայական ընթերցողին անհրաժեշտ չէ.2;

Ինչ խոսք, նման մոտեցումը տուրք է ժամանակի բարքերին, պահանջներին ու մտածողությանը, մինչդեո այսօր անհնար է աոաջնորդվէղ նման սկզբունքներով:

Իբրև հետևանք, այսօր արևելահայերենում եկեղեցական միջավայրից դուրս գրեթե չեն գործածվում հիշյալ բնագավառին վերաբերող բառերն ու արտահայտությունները, իսկ արևմտահայերենը դրանք սրբությամբ պահպանէդ Է: Այդ իսկ պատճառով այսօրվա ընկալմամբ եկեղեցական-կրոնական բովանդակությամբ ստորև բերվող բառերը, խոր- հըրդային շրջանում գփւավորաբար, պատկանում Էին արևմտահայերենի բառախմբին:

Այժմ փորձենք ներկայացնել այդ բառերից առավել բնորոշները համապատասխան բացատրություններով.

Բանկալ-Եկեղեցուն կից հատուկ տեղ, ուր մոմ են վաճառում:

9-երեզմսւնօրհնողչեք^-Գերեզմանի օրհնության վճար քահանային:Եղամ- Տաճարի մուտքի առջևի սրահը' գավիթ:Ջոմբ-Աբեղայի կնգուղ:

Ընծայանոց (ընծայարան)֊Եկեղեցում գտնվող պահարան, ուր պահվում են Ս. Պատարագի նշխարը և գինին:

ժամանոց- Պատարագի գինու սրվակ' բաժակաման: ժամավոր/ժամվոր/- ժամ' եկեղեցի գնացող: ժամարար ֊Պատարագիչ քահանա:ժամոց (ժամուց)- Պատարագիչ քահանային տրվող դրամական նվեր:Խախամ-Հրեա կրոնավոր, ռաբբի:Խոռել ֊Եկեղեցական կարգուկանոնը (ծոմը, պասը) խախտել:Խոստուկ-Խոստովանող, մեղքը ընդունող:

Ծխատեր ֊Եկեղեցական ծխի պատասխանատու քահանա, հոգևոր հովիվ:Ծխատուն- 1. Քահանա ունեցող ընտանիք: 2. Երիցատուն, քահանայատուն: Ծոազատիկ-1. Տոմարական տարբեր հաշվարկումներով 50 տարին մեկ անգամ տոն

վող Զատիկ, որ Երուսաղեմի հայկական և հունական եկեղեցիների միջև վիճաբանու-

2 Էդ. Աղսւյան, Արդի հայերենի բացատրական րաոարան, Ե. 1976:3 -յէք ածանցով կազմված բւսոերը բնորոշ են միայն արևմտահայերենին, ունեն լեզվական բնույթ և կապ

չունեն վերոնշյսւլ արտալեզվական գործոնների հետ:

թյունների և բախումների պատճառ էբ դաոսուս.

զատիկ:Մֆուլ-Կնգուղ. վեղար: ոաիոնհրը տանում են թափորի աոշևից:

« О * * * * ■ “ — р 1 аվե,,՝ Տ ա ՜

ԱՈնՀՈգէտաժին-Տուրք քահանային' ննջեցյալի տիրոջից:Տ ե ո ք պ ա գ - Տ ե ո ն ա հ ա մ բ ո ւ յր , հ ա ր գ ա ն ք ի տ ո ւր ք :

Տոնարսւն-Սուրբ սեղան, զոհասեղան:ճ ա շա կ ֊Հ ա ղ ո ր դ ո ւթ յո ւն :Ճոխ ա կ-Ե պ իսկոպ ոսա կա ն գ ա վ ա զա ն:

Մ ա տ րա նա պ ետ -Մ ա տ ո սփ պ ա տ ա սխ ա նա տ ու:

Մ ա րդա ր իշա ր-Խ ունկի տեսակ:Նվիրանոց-1. Սկիհ, բաժակ: 2. Նվերների աման, ընծայանոց:Օաբաթանալ-Ըսա հրեական սովորույթի' հանգստանալ' աշխատանքը դադարեցնել: Օա?տակ-Կնոջ մահից հետո կուսակրոն հոգևորական դարձած մարդ:Օուշփա- Մաքուր կտոր, որ դրվում է սկիհի տակ, կամ ծաոայում է այն մաքրելուն:

Պահքակեր-Պահքը խախտող և ուտող, պասակեր:Սիմոնական-Կաշաոքով ձեոնադրություն անող հոգևորական, շնորհսւվաճաո:

Տափանակ-Տուփ, գանձանակ, սրբության անոթ:Տեր պապա-Քահանա, տերտեր:Փակակալ-Օենքի' եկեղեցու բանալիները պահող մարդ:Տուտ արևմտահայերեն բաոերի մեջ առանձնանում է բառերի մի խումբ, որ պայմանա

կանորեն անվանել ենք ծիսական-ազգագրական իմաստներ արտահայտող բառեր: Սրանք այն բառերն են, որոնք կապվում են արևմտահայության (ապա և սփյուռքահայության) համայնքային-հայրենակցական տարբեր ըմբռնումների ու սովորույթների հետ:

Դրանց մեջ հատկապես ընդգծվում են ամուսնական-ընտանեկան հարաբերությունների հետ կապված հասկացությունները, որոնք առատ նյութ կարող են տալ ազգագրագետներին: Այսպես, հնագույն մի սովորության մասին է վկայով աստաոաձևեք բաոը, որ նշանակում է պայմանավորված դրամ կամ իրեր, որ փեսայի հայրը տալիս է հարսի հորը: Այստեղ ակնհայտ է օժիտի հակառակ երևույթը, որն, ըստ երևույթին, գալիս է դրացի ժո- դովուրդներից (քրդեր-եզդիներ, կովկասյան ժողովուրդներ): Նույն ոլորտին է վերաբերում նաև խնդրակ բաոը, որ սերունդների համար պահել է հարսանեկան ծեսի հետ կապված մի այլ ավանդույթ, մոտիկ ազգականները տնետուն էին շրջում և տանում հարսանյաց հրավերները, ինչպես նաև ուզընկան բաոը, որ նշանակում է խնամախոս:

Առհասարակ արևմտահայոց մեջ ամուսնական ծիսակատարությունը որոշակիորեն տարբերվում էր հիմնականում կովկասյան ժոդովուրդների ծեսերը որդեգրած արևելահա- յոց սովորույթներից: Այդ առումով, չափազանց խոսուն են աղջիկտես (հարսնացու ընտրելու նպատակով աղջիկ տեսնելու գնալը), աղջիկբաղնիք (հարսանիքից առաջ հարսնացուին տրված լոգանք), դրամօժիտ (որպես օժիտ կամ օժիտի փոխարեն տրված դրամա

2 0 0 3 1>. Կ. ՍԱՔԱՊԵՏՈ8ԱՆ Ժ - Ժ Ա 105

կան փոխհատուցում), հինադրեյ, կամ հինադրոնք (հարս ու փեսայի ձեռքերին հարսանի- Еի նախորդ գիշերը հինա դնելու արարողություն) ե այլն: Այս շարքի բաոերի մեջ աոանձ- նանում են նաև այլևայլ հավատալիների, սնոտի ըմբռնումներ ու սովորույթներ անվանող մի 2шРЕ բաոեր, ինչպես֊ աղահմայություն, աղտահմայություն, մոմոաս, դիցանույշ և այլն: Զգալի թիվ են կազմում նաև մկրտության, նշանադրության, հուղարկավորության և մի շարք այլ ծեսերի ու արարողությունների հետ կապված բաոերը:

Ինչ խոսք, մեր ժողովրդի երկու հատվածների շփումներն ու աղերսները չեն բացառում ներկայացվող բառերի ու արտահայտությունների փոխներթափանցումները և սակավադեպ գործածությունները֊ մանավանդ ավագ սերնդի ներկայացուցիչների շրջանում: Այդ առումով, ներկայացվող բառերն ու արտահայտությունները զուտ արևմտահայերեն բա- ոաշերտին վերագրելով' առաջին հերթին նկատի ունենք պաշտոնական հրատարակությունները, մամուլը ե բառարանները:

Աղահմայություն- Աղի վրա' աղի միջոցով կատարվող հմայություն:Աղջիկբաղնիք- Հարսանիքից առաջ հարսնացուին տրված լոգանք: Աղջիկտես-Հարսնացու ընտրելու նպատակով աղջիկ տեսնելու գնալը:Աղջկորդի- Չամուսնացած մորից ծնված զավակ, աղիճ:Աղտահմա- Կեղտի վրա գուշակություններ անող:

Անժըմի- Կանացի երկաթյա ապարանջան ու մատանի, որն, ըստ ավանդության, դարբինը շինում է Ավագ Ուրբաթ գիշերը (փխբ. հուռութք, թալիսման):

Ասպականի- Որսորդներ' ձիերով ու շներով:

Ասպաստանիկ- 1. Խնամված ձի: 2. Երկրորդական' փոխարինող ձի:Աստառաձևեք- Պայմանավորված դրամ կամ իրեր, որ փեսայի հայրը տալիս է հարսի

հորը:Աստ ել- Աղջիկ' հարսնացու ուզել' ընտրել:Արապահ- Հարթ տանիքի չորս կողմը շրջափակող պատ' օտար հայացքներից պաշտ

պանվելու համար:

Բաջուկ - Տափակ նախշած հաց' նշան հարսանեկան հրավերի:Բոոտ- Օրորոցի անկողին’ կենտրոնը ծակ, ուր կա լուլակ' միզաման:Դահմունք- 1. Բնամթերքով նվեր' ընծա: 2. Թեյանվեր:Դիագող- Դի' մեռել գողացող' դիակապուտ:Դղդղան- Նախշված փայտի կտոր, որ կախում են ընտիր' աչքի ընկնող անասունի

վզից' աչքով չտալու համար:Դռնբացեք- Դուռը բացելու վարձ:Դրամօժիտ- Որպես օժիտ տրված գումար:ժաժմուկք- Կախարդական խոսք կամ գրություն, բժժանք, թալիսման:Խւսլան- Դին, որ փեսացուն վճարում է հարսի հորը (կալիմ, ղալիմ):Խնդրակ- 1. Տնետուն հարսանիքի հրավեր տանող մարդ: 2. Խնամակալ:Խանթուրծ- Մոխիրով և քացախով պատրաստուկ' վերքի վրա դնելու համար:Խուր- Կերուխում հարսի տանը' աղջիկ ուզելու ժամանակ:Խոսեցեալ(ք)- 1. գ. Նշանված տղա կամ աղջիկ: 2. ած. Նշանված, նշան դրած:

ш ^ т ш г ш р в д т а СгшШ„,ВДд «ш р»и"№ . ™»ч-„ „ Հ կ ա պ . Նշանդրեքից » ™ .է , ~ В Щ * |Ч > « ™ 1 ^ ^ 1'“ 1ա!|Վ'" ' " ամա5ա1՜

նութ յուն:կ ն ք ա զ գ ե ս տ - Ե ր ե խ ա յի մ կ ր տ ո ւթ յա ն ս պ ի տ ա կ զ գ ե ս տ :

Հ ա լա վ - 1. Ա ռ հ ա ս ա ր ա կ զ գ ե ս տ ՝ հ ա գ ո ւս տ , շ ո ր : 2 . Հ ա ր ս ո ւ Փ ե ս ա յի հ ա մ ա ր գ ն վ ե լի ք

հ ա գ ո ւս տ ե ղ ե ն :Հ ա լս ւվ օ ր հ ն ե ք - Ա մ ո ւս ն ա ց ո ղ ն ե ր ի հ ա գ ո ւս տ ն ե ր ը օ ր հ ն ե լո ւ ա ր ա ր ո ղ ո ւթ յո ւն :

Հ ա ր ս ա ն ք ա տ ե ր - Հ ա ր ս ա ն ի ք ի տ ե ր , ս ո վ ո ր ա բ ա ր ւի ե ս ա յի հ ա յր ը :

Հ ա ր ս ն ա լո շ - Հ ա ր ս ն ա ց ո ւի տ ա ն ը թ խ վ ա ծ լա վ ա շ հ ա ց , որ ո ւղ ա ր կ վ ո ւմ է ա զ գ ա կ ա ն ն ե

րին՝ ո ր պ ե ս հ ա ր ս ա ն ի ք ի հ ր ա վ ե ր :

Հ ա ր ս ն ա ռ - Հ ա ր ս ի ն հ որ տ ն ի ց ե կ ե ղ ե ց ի տ ա ն ե լո ւ ծ ե ս :

Հ ա ր ս ն ե տ ո ւն - Հ ա ր ս ա ն ք ա տ ո ւն :

Հ ա փ ա փ ե լ- Ա ղ ջ ի կ ա ռ և ա ն գ ե լ:

Հ ե ր ա տ ո ւկ - 1. Գ լխ ա բ ա ց կ ի ն : 2 . փ խ բ . Ա ն ա մ ո թ , ա ն պ ա տ կ ա ռ , լկ տ ի :

Հինադրեք (հինադրոնք)- Հարս ու փեսայի ձեռքերին հարսանիքի նախորդ օրը հինա

դ ն ե լո ւ ա ր ա ր ո ղ ո ւթ յո ւն :

Հ ո ղ ա պ ա - Ս տ ո ր գ ե տ ն յա գ ա ն ձ ե ր ը պ ա հ պ ա ն ո ղ ո գ ի :

Հ ո ղ լա թ - խ ա ն ձ ա ր ո ւր ի հ ա տ ուկ լա թ ի կ տ ո ր , ո ր ի վ ր ա հ ո ղ կ ա մ ա վ ա զ է ի ն լց ն ո ւմ :

Հ ո ղ վ ը ր տ ի ք ( հ ո ղ վ ա յր ք , հ ո ղ ո տ ի ք , հ ա լո ց , հ ո ղ վ ր դ ի , հ ո ղ տ ա պ ա ն , հ ո ղ ք , հ ո ղ վ ե ր ք ) -

Գ ե ր ե զ մ ա ն , գ ե ր ե զ մ ա ն ո ց , գ ե ր ե զ մ ա ն ի հ ո ղ :

Մակար- Հարս բերելու գնացող թափորի անդամ:Մուճար- Հարսանիքի տնտես' մառանապետ:Մջուկ- Հարսի բրգաձև և շղարշով պատած գլխարկ:Մռմռաս- Մեծ պահքի յոթ շաբաթները որոշելու համար երդիկից կախված սոխի

գլուխ' վրան յոթ փետուր, որոնցից յուրաքանչյուրը շաբաթը մեկ հանում են, մոոմոոոզ, ակլատիզ:

8ոթնօրեք[Եօթնօր(եք)]- Թաղման յոթերորդ օրը ննջեցյալի գերեզմանը օրհնելը, հոգեհանգիստը, հոգեհացը:

Հափափել (յափափել)- Աղջիկ փախցնել:Նախան- Առաջին պտուղ, բերք, նուբար, երախայրիք:Նախանուն- Ավազանի կամ մկրտության անուն:Շնախորոմ- Ազգականներից հարսին տրվող ընծա:Շվոտ (շուոտ)- Փետրվարի վերջին գիշերը:Ողորմատեղ(ի)- Բարի գործ' հիշատակ, որի համար մեռնողին երանի են տալիս: Որբոց-Քահանային տրվող գումար պսակի կամ թաղման արարողության կատարման

համար:Ուզ(ը) նկան-1. Աղջկա ձեռքը խնդրող երիտասարդ: 2. Խնամախոս:Պայ(իկ)- Հավերժահարս, դիցանուշ:Ջայլ- Եղերամայրերի խումբ:Ջայլել- Մեռելի շուրջը խմբվել' ողբալու համար:

2003 Ռ. Կ. ՍԱՔԱՊԵՏՈ8ԱՆ Ժ-ԺԱ 107

Զաջ- Երեխա փախցնող երևակայական էակ֊ կանացի կերպարանքով: Զրահմայություն- Ջրի վրա կատարվող հմայություն:

Տվայր(տուայր)- 1. Փեսայից հարսին տրվող օժիտ: 2. Ամուսնու մահից հետո կնոջն անցնող ունեցվածք:

Փեսախում- Նշանդրեքից հետո հարսի ծնողների կողմից ի պատիվ փեսացոփ տրված կերուխում:

Փեսա(յա)ծու- 1. Փեսային հարսի մոտ կամ հարսին փեսայի մոտ տանող անձ: 2. Փեսայի մոտիկ ընկեր:

Փեսապատիվ- Հարսի ծնողների կողմից փեսայի հարազատներին ուղղված հրավեր հարսանիքի հաջորդ կիրակին:

Քողք(քօղք)- Պսակի օրը հարսնացուի դեմքը ծածկող քող:Օժիտագիր- Օժիտի մասին գրավոր պայմանավորվածություն:Օժիտադրամ- Նույնն է Դրամօժիտ:

Օրորոցախազ-Օրորոցի երեխաների օրորոցների վրա (տղա և աղջիկ) քաշվող խազ' իբըե նշան ապագայում նրանց իրար հետ ամուսնացնելու (թրք. բեշիկ քերթմե):

Ազգագրական բացաոիկ արժեք են ներկայացնում նաև այն աոած-ասացվածքները, որոնք տարածված լինելով արևմտահայ իրականության մեջ, պատկերացում են տալիս տարբեր հավատալիքների, ծիսական ավանդույթների, կենցաղային սովորությունների մասին: Այսպես' խտացված ժողովրդական մի հետաքրքիր հավատալիք է արտահայտում Շապիկի փեշը գլխուն քաշել, շապիկի մեջեն անցընել ասացվածքը, որ փոխաբերաբար նշանակում է որդեգրել: Ավանդույթի համաձայն' որդեգրող կինը օտար երեխային իր շապիկի միջով է անցկացնում կամ շապիկի փեշը նրա գլխին է դնում, իբրև թե ինքն է նրա ծնողը:

Սովորաբար նման ժողովրդական արտահայտությունները լինում են խիստ պատկերավոր, որով արտահայտվող միտքը կամ գաղափարը դաոնում է աոավել ցայտուն և արտահայտիչ: Ահա նման մի այլ ասացվածք. Երկու մեոելի քովեն որ անցնի, մեկը կը գողնա (ասվում է խիստ ճարպիկ մարդու մասին), կամ՜ Երկինքը ծիծերը կախել (հորդ անձրև տեղալ). Երկինքի սյո՞ւն պիտի ըլլաս (հասակդ դեո շա՞տ է երկարելու), Երկու ոտքը մեկ հողաթափի մեջ դնել (մի բան պարտադրել) և այլն:

Ինչ խոսք, հիշյալ բաոերն ու բառաձևերը անգնահատելի են մանավանդ գեղարվեստական գրականության մեջ, ուր դրանք կարող են գործածվել որպես ժամանակաշրջանի ու միջավայրի երանգավորում ստեղծող բաոեր' յուրահատուկ գույն, համ ու հոտ հաղորդելով նկարագրվող իրադարձություններին:

մ ա ր ի -ա ն ն ա շ ե վ ա լ ի ե

ՄոԱպելիեի համալսարան.

ԼԵՎՈ՜Ն ՄԵԾԱԳՈՐԾԻ ԳԵՐՄԱ՜ՆԱԿԱ՜Ն ռ ա զ մ ա վ ա ր ո ւ թ -յ ո ւ ՜ն ր .

ՏԵՎՏՈ՜ՆԱԿԱ՜Ն՜ՆԵՐԻ' ԿԻԼԻԿԻԱ6ՈՒՄ ՀԱՍՏԱՏՎԵԼՈՒ ՀԱՆԳԱՄԱ՜ՆՔ՜ՆԵՐԸ

Սհն-ժան դ ՚Ա կրի* գերմանացիների հիվանդանոցի՛ վերածումը զինվորական միաբ ա ն ո ւի ն տեղի է ունեցել Կիւիկիայի հայկական իշխանության' թագավորության վերածվելուն2 զուգընթաց3: Զինվորական նոր միաբանությունը, ինչպես նաև նոր թագավորությունն իրենց հիմնադրմամբ պարտական էին միաժամանակ թե' Պապին, թե' գերմանական կայսրին: Հիրավի, Հայնրիխ VI կայսրը Հարավային Ի տալի այո ւմ և Սիցիւիայում բազում նվիրատվություններ էր արել միաբանությանը և դրանով իսկ նպաստել վերջինիս բոան վերելքին4: Ինչ վերաբերում է Իննովկենտիոս III Պապին, ապա նա այն վավերացրել է 1199 թ. վւետրվարի 19-ին5: Հայ հոգևորականության կողմից՝ Հոոմեական Եկեղեցու հետ մերձեցմանը նպաստող որոշ զիջումներ ստանալուց հետո, Կելեստինոս III Պապն իր համաձայնությունն է տվել աո այն, որ Լևոն II իշխանն արքայական թագ ստանա:

Ռուբինյան իշխողը նույն խնդրանքով դիմել է Հայնրիխ VI կայսրին, այնուհետև' նրա անժամանակ վախճանից հետո, վերջինիս վարչապետին' Մայնցի արքեպիսկոպոս Կոն- րադին, որը 1197 թ. սեպտեմբերին Կիպրոսում Ամորի Լուսինյանին թագադրելուց հետո.

* Թեև այս հոդվածում հեղինակը հաճախ տուրք է տալիս հայագիտության մեջ վաղուց մերժված այն թյուր

կարծիքին, թե Լևոն Մեծագործը իբր ձեռնադրվել է լատին ծեսով. իսկ կիլիկյան Հայաստանն արդնն այդ շրջա

նում շեշտված ձևով արևմտյան սովորույթներին է հետևել, սակայն հաշվի առնելով հոդվածում արծարծված

հարցի կարևորությունը հատկապես հայ ասպետական միարաՕություՕՕհրի պատմության տեսանկյունից,

նպատակահարմար գտանք այն տպագրել (խմբ.):1 Այս հիվանդանոցը հիմնադրվել է ավելի ուշ, քան գերմանացիների հիվանդանոցը Երուսաղեմում, որը

հիմնվել է X II դ. աոաշին տասնամյակներում և 1140-ական թվականներին դրվել հիվանդախնամների միաբա

նության հովանու ներքո: Ըստ Մ.-Լ. Ֆավրոյի (М.-Լ. Раугеаи. Տէսժւշո гиг РгиН ^сЫ сЫ с ժշտ նօսէտօհշո Օո1շոտ.

ՏւսէւթւՈ. 1975), Սեն-ժան դ՚Ակրի հիվանդանոցը հիմնադրվել Է ֆրանկների հակահարձակման ժամանակ, որը

հաշորդել Է Սալադինի կողմից Երուսաղեմի գրավմանը:

2 Այն իրողությունների մասին, որոնք 1198 թ. հունվարին պայմանավորել են այդ թագադրությունը, տե՛ս'

С. СаЬсп. Ա вупс <1ս N01x1 ձ ւ՚Հբօգսշ մշտ спйзабез с! 1а рппыраигё քռոգսշ сГАпиосЬе. Рапе. 1940, р. 589; С .

О Ш уап. 1с1(5о1о§!С с1с շոււտտճշ շւ сЬсуакгезцис сЬег 1շտ Агт<шеп5 с!е С Ш ае.- Լշտ Аплет շէ 1а То^с.

М йапек оПеги а Апс1г6 Мапс1. Տօստ 1а ШгесИоп йе յ.-Շհ. Даи№е(. МогЦреШег. 1997, р. 57.

3 Գերմանացիների հիվանդանոցը զինվորական միաբանության Է վերածվել 1197 թ. սեպտեմբերից 1198 թ.

ընկած ժամանակամիջոցում: Հմմտ. К . Т оотазроед . №տէօււէժ« СЬеуаНеге էշսէօագսօտ. Р а т . 2001, р. 18.

4 К . Тоотаяросв. Նշվ. աշխ., Էշ 17-18:

5 Е . ՏէքօհԱա. ТаЬи1ас օո1ւատ №սէօաօւ. ВсгНп. 1869, р. 266, N 297.

2003 Ս՜ԱՐԻ - ԱՆ ՆԱ ՕԵվԱԼԻԵ Ժ-ԺԱ 109

գնացել է Կիլիկիա Ա 1198 թ. հունվարին Գրիգոր VI Ապիրատ կաթողիկոսը թագաղրել Է Լևոնին, որը Մայնցի արքեպիսկոպոսից ստացէղ Է թագավորական աԱ տարբերանշաններ'֊: Հայոց պետության ու տևտոնական հիվանդանոցի վերելքը տեղի են ունեցել զուգահեռաբար, նույն տարում Ա կրել Х11-ХШ դդ. քրիստոնեական աշխարհում երկու ամենա- հզոՐ անձան8 ԴՈ՞շմը: Այդուհանդերձ, գերմանական կայսրի հետ հաստատված հարաբերություններն էին, որոնք քիչ անց երկու կողմերին հնարավորություն էին ընձեռելու աոըն- չակցվելու' յուրաքանչյուրի համար առավելագույնս շահավետությամբ:

Ինչպիսի՞ն է եղել տևտոնական միաբանության առանձնահատկությունը Կիլիկյան Հայաստանում:

Մենք կփորձենք պատասխանել այս հարցին' Կիլիկիայում գերմանացիների Սռւրբ Մարիի միաբանության հաստատման հանգամանքների ուսումնասիրության հենքի վրա, այնուհետև' շնորհված նվիրատվական հրովարտակների միջոցով, ինչպես նաև Կիլիկիա- յի առաջին հայ թագավորների հետ արտոնյւպ հարաբերությունների ձևավորման հետնախորշի վերհանման հիման վրա:

I. Հաստատում աշխարհաքաղաքականության բարենպաստ հենքի վրա

Երրորդ խաչակրաց արշավանքն աոաջ էը բերել Սեն-ժան դ՚Ակրի գերմանացիների հիվանդանոցը հիմնադրելու բուռն ցանկությունը:

Հայ պատմիչները, մասնավորապես Հեթում Կոոիկոսցին՛ իր «ժամանակագրության» մեջ, որն ընդգրկված է «Մանր ժամանակագրություններում», 1190 թվի ներքո նշում է. «Եւ յայսմ ամի եղև սկիզբն կարգաւորութեան Ալաման ֆրէրացն»7, դրանով իսկ վկայելով այն հետաքրքրության մասին, որը հայ իշխաններն ի սկզբանե դրսևորում էին տևտոնական- ների նկատմամբ:

Լևոն II իշխանը և նրա նախորդները Կիլիկիայում հիմնադրել էին մի մեծ իշխանություն, որը նրանց միմյանց հաջորդող նվաճումների շնորհիվ ընդարձակվել էր և խաչակրաց երրորդ արշավանքի ժամանակաշրջանում կարող էր հավակնել վերածվելու թագավորության: Երբ 1190 թ. Ֆրիդրիխ Շիկամորուսն անցնում էր Կիլիկիայով, Լևոնի արքայական նկրտումները, չնայած այն բանին, որ կայսրն, ըստ Ներսես Լամբրոնացու խոսքերի, թագ էր խոստացել», չիրականացան, քանի որ մինչ հայոց թագավորը կարող էր

6 С . СаЬсп. Նշվ. ա շխ ., էջ 5X9; С . Ми1аПап. Ьс гоуаите а гт ё т е п (1с СШсте. Х1Г-Х1У' л ё ск з. Раш. 1993.

2001, р. 41. |,ևոնը թւսգ Էր ստացել նաև բյուգանդական կայսր Սվեքւփոս Անգելոսից

7 Հեթում պատմիչի ժամանակագրությունը (X III դ).-Մ ա նր ժամանակագրություններ Х Ш -Х У Ш դդ., հ. II. կազմեց վ . Ս,. Հակոբյանը, երևան. 1956, Է յ 60:

8 Տ. Пег №րտօտտւօո. ТЬе К тц О о т օք СШсйап Л гтеш а. сЬар. XVIII, р. 645 - Տօւէօո. А №տ1օւ> օք (Ьс ГгиачаОс*

у о 1. II. ТЬс 1л1ег Сгиаваиеэ. 1189-1311. 11шусга1у օք Реши^уаЫ а. 1962.

նրան միանալու հասար ժամանակ գտնել. Ֆրիդրիխ Ш -

մահկանացուն9: Ամանակ անց վախճանվել է: Այդուհանդերձ.

Կ ա !Արի » Դլ ն \ ւ ձ մ ո տ ԼԱ ոնի ո ւղ ա ր կ ա ծ դ ե ս պ ա ն ո ւթ յո ւն ն ե ր ը հ ա ս ե լ ե ն ա կ ն -վերշինիս ս կելեստի ^ ^ ^ իշիյանը թագադրվել է Տարսոնում֊

ներկայացուցի* М М » » ' * « ֊ » * • * ա ր ^ ի ս կ ™ * »

^ а ш ц ш а կայսրի ա,լա ,„ ,№ աո " . Հայոց թ գ Վ ^ ^ մեծ չլԱփով չի կաշկանդել հայոց պետության գործունեութ-

! Г » Г | Ф ա ր ա ա ց ^ ն է Փ » * Գ 1 |ա ա 1 » Ր ^ Ս » » Н փաայւաթղթե-„ ք 1 “ ա 1 ն Լ ' ц ,ф » 1 М В Д ф « . ա յն ի ր է 1 " " Л 4 - | № “ 4- »1 -Ո “ Կ“ 1 0 4 .ի

« I вГ а^ » а п . Ми.а 4 » որ„ն„ բ ն ա կ ա ն Ч * ™ >в ш с ш л а в а ь р т ч ս տԱա„նական ա ա ^ օ ւ ր ի ն « ш ч ш Ш т ч п и ! է е О » пЫ лииш им-

4Т ш Т ! гВДФ Օւ«0Օ իր ս^ավիրակիՕ. Հիլդւաոաւյի կանոնիկոս Վիլբրսւնդ ОщМ- ™ լր „ո ,ն . 4ա,տաոանի րագավոր ԱԱոՕ 1-ի Գա«աժաոաՕԳի- Օրա եղրոր рппшО նաԱար Լ ա ա ւա վ ա է ш г а т шцша „ա ,ո Վ « զ ա ր կ * է ԿԻյԻԿԻա'՛’ : Ա ո п ь т ч ш й т и т о п „п.,- լատրել Է ամրապնդել հայոց թագավորի ե նրա գերիշխանի միջև գոյություն ունեցող կապերը, հավասարակշռելով, այդպիսով, խնդրո առարկա ժամանակաշրջանում Անտիոքի ժառանգության շուրշ ԼԱոնի Ա պապականության միշե ծագած լարված հարաբերությունները: Կայսրի պատվիրակն իր «Регееппапо- ի նախաբանում հաղորդում Է, որ տևտոնա- կան միաբանության առաջնորդ Հերման դը Սալզան իրեն ուղեկցում Էր այդ ճանապար. հորդության ընթացքում14: Նա հաղորդում Է Ռայմոնդ-Ռուբենի թագադրությանը վերջի-

9 1աՏՃ ай-Шп Ы -М аМ п! (519-597/1125-1201). ՕօոգսՏէշ йс 1а Буле շէ йе 1а Ра1юйпс раг Б а М т . Тга<1. քուոքՅւտշ раг Н. 1*1յտտշ. ОКНС. Րյոտ. 1972, р. 226-228; Լշտ Օշտէշտ йсв СЫргиз. КНС. О.Л. Т . II. р. 660: Апопупй аисюп* сЬгошсоп а<1 А.С. 1234 реПгаепз П. Тгай. раг А. АЬоипа. НпНойисйоп, ոօէշտ е1шйех Йс Ь М . Р1су. ՇՏՇՕ.

ՏՏ. 154. Լօսուո. 1974, р. 151.10 Ատ Օշտէշտ ЙС5 СЫ ргга, р. 662; С. МиЫЛяп. Նշվ. աշխ., Էջ 4 1 : ԼԱոնի թագադրության Ա այդ արարողութ

յանը ներկա իշխանների ցուցակի մասին ւոե'ս Սմբաաայ սպարապետի Տարեգիրք, վենետիկ - Ս. Ղազար.

1956, Է? 208-210:11 Տ. Е)сг № րտշտտ!տո . Նշվ. աշխ., Էշ 647:12 Օրինակ, Լևոնի կողմից Ամուդւսյի նվիրատվությանը վերաբերող վւաստաթղթում 1212 թ. ապրիլին. "Տջօ

Ա օ, նշւ շէ г о т а т ипрегп впила гех Алпеш е".- Е . Б^сЫ ке. Նշվ. աշխ., Էջ 37, N 46:13 Վիլրրանդ Օլդենբուրգցին նախ գնացել Է Երուսաղհմ՝ մահմեդականների ոազմակալման ժամանակա

շրջանում, այնուհետև՝ պետք Է հանդիպեր Կիլիկյան Հայաստանի ե Կիպրոսի թագավորներին: Գերմանացի կանոնիկոսի ճանապարհորդության մասին տե՛ս Պ. Հալֆթերի շատ հանգամանալից հոդվաՏները. Р. НаШег. նւշ ВсьсЬгс1Ьип§ Йсв Агтеп1зсЬсп ք<0ուջո:ւշհշտ КШкгсп йигсЬ Йсп № йс$Ь атег ОотЬсггсп ЧУЛЬгапй уоп ОШспЬиг^.- Հայաստանը Ա Քրիստոնյա Արևելքը. Երևան. 2000, Էշ 402-421; նույնի' Е т е նշտշհքշւԵսոջ КШк1спя 8ստ «геШсЬсг Տւօհէ. նտտ Ишсгипит (1օտ Ш Ьгапй уоп ОШспЬиг^.- “Օոշոտ ՇհոտէւՅՈստ". НеПс Шг Й1С Кипйс <1շտ շհոտԱւշհշո Օոշոէտ. Вй. 85. 2001, Տ. 176-203.

14 \УШЬпшй! йс ОМепЬоц;. "Рсгсвппайо. Нсгит сй|1а".- Рсгс^ппаЮгсз те й п аеу1 циашог. ВисЬагйиз Йс М оте Տւօո, КIсо!с!ստ йс Моп!с Շաօւտ, Ойопсиз Йс Рога М п շէ \№1Ьгапйш йс ОШспЬог^. Ёй. раг 1. С . М. ЬаигсШ. Աբտւտշ. 1864, р. 162.

2003 Մ Ա ՐԻ-ԱՆՆՍ, ՕԵՎԱԼԻԵ Ժ - Ժ Ա 1 11

նիս, ինչպես նաև հիվանդախնամներին պատկանող Սելեուս անաոիկ ամրոցի տիրակալի ներկա գտնվելու մա սին», մի արարողության, որը տեղի է ունեցել 1212 թ., Աստվածա- հսւյտնության օրը:

վիլբրանդն իր պատումում նկարագրում է Կիլիկիայում զինվորական միածնություններին պատկանող բազմաթիվ դղյակների Ա տիրույթների, ի մասնավորի' տևտոնական- ների սեփականությունը հանդիսացող Կումբեթֆորթի Ц Ամուդայի գտնվելու վայրերը"-- Փոքր անց, 1212 թ. ապրիլին, Լեոնն այս տիրույթները, ինչպես նաե այլ գյուղեր, մի հրովարտակով՛7 նվիրաբերել է գերմանացիների Սուրբ Մարիի միաբանությանը, որը ոչ պաշտոնական ձևով դրանց մի մասի վրա արդեն իր տիրապետությունն էր հաստատել- Խոսքը վերաբերում է մասնավորապես Ամուդա ամրոցին, քանզի 1209 թ. հունիսի 27-ին իննովկենտիոս III Պապը վավերացրել էր Կումբեթֆորթ և Այուն գյուղերի֊ նախօրոք կատարված նվիրատվությունը՛»: Ուստի կարելի է դրանից եզրակացնել այն խիստ դրական ազդեցության մասին, որը գերմանական կայսրի դեսպանություններն ունեին Կիլիկիայում տևտոնական ասպետների տիրույթների ընդարձակման և օրինականացման խնդրում:

Լևոն 1-ի փեսայի ու հաջորդի' Հեթում 1-ի օրոք շարունակվում է կայսրամետ քաղաքականությունը1*, և տևտոնական միաբանությունը, ըստ այդմ, շարունակում է օգտվել դրա նպաստավոր հետևանքներից: Հիրավի, խաչակրաց վեցերորդ արշավանքի ժամանակ, 1212 թ., հայոց թագավորը սատարում էր Ֆրիդրիխ III Հոհենշտաուֆենին20, չնայած Պապի բանադրանքին, և հետևաբար, տաճարականների2' ու հիվանդախնամների՝ իր դեմ ուղղված բողոքին, և անգամ ընդդիմությանը, մի դիրքորոշում, որը բնորոշ չէր տևտոնա- կաններ ի ն, որոնց ներկայությունը կայսրի շրջապատում խիստ 4գալի էր: Փոխարենը, հայոց թագավորներն օգտվում էին կայսրի և նրա կողմնակիցների աջակցությունից, որոնց աոաջին շարքերում էին տևտոնական ասպետները: վերջիններս բազում անգամներ աչքի են ընկել ոչ միայն ոազմական, այլև դիվանագիտական ասպարեզներում: Հավանաբար,

15 Նույն տեղում, էշ 178:

Նույն տեղամ. Էջ 176. 179: Ի շարս զինվորական միաբանություններին պատկանող այլ ամրոցների, նա

նկարագրում է Պաղրասր (բնագրում* «Դաստիմը»), որի պատճառով |.ևոնը և տաՏարականներն սւոճակատ- ման մեշ էին (էշ 174):

17 V. Լ 8ո տ1օ1տ . и Тг&ог (1շտ Օա էռտ сГАплйие օս СаПиЫгс <1с 1а сЬапсеИспс гоуак- <1օտ &օսբ.5աշոտ. Уешзе.

1863. р. 117-120; Е . Տէւ-сЫкс. Նշվ. աշխ., Էջ 37-39, N 46; К . Роге^сШ сг. Ост ЮсиЬсИи Огс1сп аш Мк1с1тег

(ОисПеп սու) Տէսժւօո /иг СехсЫсЫс Սօտ ОсиВсЬеп (М еде. Вс1. 2). Вопп. 1967, Տ. 234. 8-րղ գ|ուխը վերաբերում Է

Հայաստանին (Էշ 59-67), իսկ հավելվածում (Էշ 234-257) կարելի Է գտնե) հրովարտակների մասնակի հրատա

րակությունը, որը սրբագրում Է Օտրելկեի հրատարակությունը:

18 Е . Տււ-сЫкс. Նշվ. աշխ.. Էշ 266-269 , N 298.

19 Գերմանական կայսրերի ե հայ իշխողների հարաբերությունների մասին տե՛ս Պ. Հալֆթերի հողվածը* Р. НаШсг. նւօ ՏI а ս 1օւ սու! А плсш сп.- Уоп Տւհսոհօւ пасЬ յ сги տ:ւ 1սու РасеИеп 81аиПчс11сг СсзсМсЫс. ՏւջաՅոոյօո

1995 (Уегвлспшсиипйсп (1օտ Лктапш чсЬеп 1ոտ|ւ1ս1տ N 61). Տ. 187-208.

20 յ . Տ . С . КЦсу-Տոսէհ. ТЬс Тстр1аг> а т ! 1հշ ТеиЮ тс 1(ա§հԱ т СМгаап А г т е ш а -Т Ь е С Ш а а п Кншс1от օք

А г т с т а . Вс1. рагТ . Տ. К. Воачс. ЕсНтЬоигз & Լօոմօո. 1978. р. 92-117.

յ | Լօտ С;օտէօտ Йся ( ’Ы ргои. Ն շվ . աշխ.. Էշ 683:

մոտ֊ Անտիոքի շուրշ Ի * ^

սատարելու համար: իննովեհնտիոս Ш -ը 1209 թ. հունիսին֊ Լևոն թա-

Т Г Г 1 ^ “ . էր ՏարսոՕի ա ր ^ ի ս կ ո պ ո ս ի ց Ա տ Ա ^Օ ս .-գավորին հղած մի ն ա լ|ած նամակների մասին, որոնցում ընդգծվում Էր

г г 1 г х ? л ™ - ч . է - . „ ֊Բ ո հ եմ ո ւն դ է՛ ւ,ա ո ա մ ա ո > Ի ' Կ ո ս տ ա ն դ ի ն Պ ա պ ե ռ ո ն ց ո ւ կ ո ղ մ ի ց , տ և տ ո ն ա -

Г а Т Г ^ Г п .а п Рт » - г Ч է ■ № « “' »Р« ֊» № * “ ֊Տ ^ Լ ւ ո ^ էր Ս--. “ ""•“ ՛ ա'ն աձ 7 Տ ”г ղ' ւստԼ ժ ա յա օ ա կ ա գ ի ր բ ա ր է ր ր ^ ^ ^ ^ օ թ տ օ ա վ ղ ր ւ ղ ա :

Այս բազմաթիվ օրինակները վկայում են. որ տևտոնական միաբանությունը ներգրավ- Աե, Է Կիւիկիայի հայկական տարբեր կառավարությունների վարած քաղաքականության պաշտպանության գործում, որը երբեմն հակասել Է զինվորական այլ միածնությունների դիրքորոշմանը ս Պապի կամքին: Լևոն 1-ի ժամանակավոր կառավարիչ Կոստանդինի և Հեթում 1-ի նկատմամբ տևտոնական ասպետների որդեգրած դիրքորոշումը փոխհատուց- վել Է Կիլիկիայում նրանց միաբանությանն արված նշանակալից տիրույթների նվիրա

տվությամբ:

II. Հողային տիրույթների զիջումը

Գերմանացիների Սուրբ Մարիի հիվանդանոցի հաստատումը Հայաստանում պետք Է որ շատ արագ տեղի ունեցած լիներ֊ նրանց զինվորական միաբանության վերածվելուց հետո, քանզի 1209 թ. ի վեր, Իննովկենտիոս 111-ի կոնդակը վավերացրել Է այն երկու տիրույթները՝ Կումբեթֆորթը և Սյունը25, որոնք Հայաստանում տևտոնականներին Էին

պատկանում հայտնի չէ, թե որքան ժամանակից ի վեր:Տևտոնական ասպետներին նվիրաբերված տիրույթները սահմանագծված են մեծ

ճշգրտությամբ, որը դրանց բնորոշ առանձնահատկությունն է: Հիրավի, բոլոր սահմանները, որոնք նշված են զանազան տարբերանշաններով, ինչպիսիք են ժայռերը, խաչերը, քարանձավները, ծառերը և, բացի դրանից, շրի բարձրության մակարդակը, սահմանված

— Տարեթիվն առաջադրել է վ . Լանգլուան. տե՜ս V. ЬаП81ой. Ն շվ. աշխ., էշ 51: Ղ- Ալիշանը նշում է , որ

Գարնիեն գնացել է ոչ միայն Պապի, այլև Ֆրանսիայի թագավորի մոտ: Այդուհանդերձ, այդ դեսպանության

հետ կապված նրա հիշատակած տարեթիվը, զանազանվում է Լանգլուայի առաջադրած տարեթվից: Տե՜ս Լ.

АЧяЬап. Լճօո 1е Ма^шГ^ие. ргегшсг гЫ йе Տւտտօւաո օս йе ГАгтёпосШ ае. Тгас1. раг !с Р. Ссог^с Оауап. Հ՜օատշ-Տէ.

1л/аге. 1888. р. 138. п. 1 с! р. 228.

23 1ппоссМ III. ԲԼ ХЬУ, сок. 54-56.24 ТЬс СЬгоповгарКу օք Сге§огу АЬО’ 1 Рагас^, Шс տօո օք Аагоп, 1Ье НсЬге» рЬузюап соттоп1укпож п аь Ваг

НсЬгасиь Ь с т ? Шс Пге! раП օք հւտ ро!Шса! հւտէօւ> օք էհշ »ог1с1. Тгай. ап§. ես տյ՚ագսԸ раг Е.-А. УУаШя Вгий^с. 2 у о 1. Լօոմօո. 1932, р. 381; յ . Ш1еу-8 тШ 1. Նշվ. աշխ., Էջ 113.

25 Е . Տէւ-сЫке. Ն շվ. աշխ., Էջ 266-269, N 298.

2003 Ս՜ԱՐԻ - Ս.ՆՆՍ, ՇԵվԱԼԻե Ժ-ԺԱ 113

են ճշգրտորեն2'1. որը վիկտոր Լանգլուային հիմք է տվել ասելու, որ Լևոն 1-ի օրոք Կիլի- կիսւյում արդեն կադաստրային աշխատանքներ էին կատարվում27:

Ինչ վերաբերում է անշարժ ունեցվածքին, ապա այս տիրումները բաղկացած էին դղյակներից, ինչպիսին էր Ամուդայի դղյակը (Ամուդայի դղյակը գտնվում էր Ջեյհան գետի մոտակայքում, Հարունիեից հարավ-արեելք Ա Ամանոսյան դոներից արևմուտք, նրա գտնվելու վայրը թույլատրում էր մաքսատուրքեր գանձել Սսի և Ամանոսի լեռնանցքների միջև տեղաշարժվող ճանապարհորդներից28), որի֊ միաբանությանը նվիրաբերելուն վերաբերվող հրովարտակը ստորագրվել էր 1212 թ. ապրիլին29, բայց որի՜ տևտոնական կազմակերպությանն արդեն պատկանելու հանգամանքը Վիլբրանդ Օլդենբուրգցին հիշատակում է Կիլիկիա կատարած իր այցելության ժամանակ (1210-1211 թթ.)30, քաղաքնե-. րից, խոսքը վերաբերում է մասնավորապես Հարունիե քաղաքին (Հարունիե բերդամրոցը, որը VII դ. վերջերին կառուցել էր Հարուն ալ-Ռաշիդը, գտնվում էր Մարւսշի և կիլիկյան դաշտավայրերի միջև կապ հաստատող ճանապարհի վրա. Ամանոսյան դոների հյուսիս- արևմուտքում տեղադրված այդ ամրոցը չէր վերահսկում դրա մոտակա մատույցները)31, որը Հեթում 1-ը և Ջաբելը զիջել էին 1236 թ. հունվարի 22-ի ն32, աբբայություններից (նախորդ փաստաթղթով միաբանությանն էր նվիրաբերվում երեք աբբայություն՜ Հովիտի, Սուրբ Մամասի և Սոգրի)33, բազմաթիվ գյուղեր34 ու ջրաղացներ35:

Ինչ վերաբերում է հողային տարածքներին, ապա դրանք բաղկացած էին մշակելի հողերից, ճահճոտ անմշակ հողերից, մարգագետիններից, լեոներից, բլուրներից, հարթա-

26 V. 1.ոոք1օւտ. Ն շվ. աշխ., էշ 117-120: Е . Տէւ-сЫке. Նշվ. աշխ., էշ 37-39. N 46.

27 V. Աւո^1օւտ Ն շվ. աշխ., էշ 82.

28 Հմմտ. К . МоНп. ипкпоул1 Сшяайсг С'ая11е4. Н аатЬ Ы оп & Լօոժօո. Լօոժօո & Ыеда-Уогк. 2001. р. 161:

29 V. Լա^ւօԼտ. Ն շվ . աշխ., էշ 117-120; Е . ,Ч1гсЫкс Նշվ. աշխ., էշ 37-39, N 46: К . РогеЬ-сШег Նշվ. աշխ.,

էշ 234.

30 \УШЬгапсН Йс ОШспЬогй- Ն շվ . աշխ., էշ 179.

31 Հմմտ. КоЬсг! \У. Её\уагс15. ТЬс քօՈւԽտէաոտ օք Аппешап С Ш аа. У/аьЫп^Юп (Э С.). 1987, р. 43; Н.

НсПспксшрсг. Виг^сп <1сг Кгси/писг/си т с1сг СгаГкЬаП Пс1с.ч5а սու1 ւա К(1п 1 п.мсЬ К1стагшешсп. Вопп. 1976, Տ.

119:

32 V. 1,սոք1օւտ. Ն շվ . աշխ.. Էշ 141-143; Е . 81гсМке. Ն շվ. աշխ.. Էշ 65-66. N 83; К . РопЛ гаиег. Ն շվ. աշխ..

Էշ 235-236:

33 Նույն տեղում:

54 Ըստ 1212 р . ապրիլի նվիրատվության՝ Սեսփին (ըստ վ . |.սւնգլուայի Ա Ե. Սթրեհլբեի կամ Սելփին' ըստ

Կ. Ֆորշտրոյթերի. տե՛ս К . Роге1геи1ег. Ն շվ . աշխ., Էշ 234), Ր-աքաե|շիւս (Րուշեքոփա). Կումբեթֆորթ Ա Սյուն

գյուղերը, իսկ ըստ 1236 թ. հունվարի նվիրատվության' Էալյան (Լուլիամ), Կոստիոնս (Գուստեգենաշ), Գոս-

քուին (Կոսքոփն), Չերրարե, Զաչորիմ (Չաշորիմ), կենշեքիս (Կամթեբիս). Ս.ղեշեմոմ. Պաղրաս (Դաստին),

Սուրբ Դանիել, Դավենիմ (Դաբենիմ), Սաարգագու, Սուրբ Թորոս, Սե ավերակ (Սիեոերագ). Ռերղ. Քուիանգ

(Քուիոգ), Տելսւգր (Տելագու), Մոտրիգու (Մուտրիգու), Դրանք. Դւուենեշ (Գյուենոշ), Հաշուղագր (Հաշուղագ)

գյուղերը: Հմմտ. V . 1.սո|>1օւտ. Ն շվ . աշխ.. Էշ 117-120, 141-143; Е . 51гсЫкс. Ն շվ. աշխ., Էշ 37-39, N 46; Էշ 65-66,

N 83; հմմտ. Կ. Ֆորշտրոյթերի սրբագրած տարբերակը՛ К . Рога1гси1ег. Ն շվ. աշխ.. Էշ 234-236:

35 V. Լօո81օ1տ. Ն շվ . աշխ.. Էշ 141-143; Е . 81гсЫкс. Ն շվ. աշխ., Էշ 65-66. N 83; К. РогеШяИег. Ն շվ. աշխ..

Էշ 235-236:

1 1 4 Ժ - Ժ Ա _____ ԼԵՎՈՆ ՄԵԾԱԳՈՐԾԻ ԳԵՐՄ ԱՆԱԿԱՆ- - 0 0 3

փ ™ Րա »փ *ն п ш тш аш ^ ս ч а д » յ ^ ԱյսւՏ„ 4ա(1 ч„ аьр|, ս ишр11ша.

Ս- Г Ч Ш В Д ^ — Կլսն-

ն«-1ս »»1«1.Վ"- <*« Ճեր7 գաճ ւԻՏ ,հա ^ Տ յ Լ օ ա ս շ ^ ա , . ^ ՀԻոաՎԻ՛ ւ * > » ւ-Ւ < № ™ * ա 7 Т с IՍ„փ, Մա„ԻԻ միա բա նուին ե ^ ն ե ո ի նամսփ֊ ^ «ո“Հ Հ Լ Հ т - Г * ш г т ь щ ш > նախատեսում Է„ աււանց «սփկեբ վ ««ո *լո ւ ա,ն ամե- 1 գնելու Ա վ ա զ ե լ ո ւ ա,աս,ու№ ւն. № ն աննբաժեշւո էր Իոենց կա„1ակէփս,ոլ„ան հ ա մ ա ր , ա ն կ ա խ ա յն բ ա ն ի ց , թ ե խ ո ս ք ն ի ն չ ի ն Է բ վ ե ր ա բ ե ր ո ւ մ ֊ մ թ ե ր ք ն ե ր ի , հ ե ծ ն ե լո ւ ա ն ա

ս ո ւնն երի . թ ե հ ե ծ ե լա ս ա ր ք ե ր ի 37: Ի ն չ վ ե ր ա բ ե ր ո ւմ Է ԼԱ ոնի ե ղ բ ո ր թ ո ո ա ն ը Ռ ա ւմ ո ն դ -Ռ ո ւ-

ո են ի ն ա պ ա 1 2 1 9 թ . մ ա ր ս ւի ն ն ա մ ի ա բ ա ն ո ւթ1ա ն ա ն դ ա մ ն ե ր ի ն թ ո ւ յլա տ ր ո ւմ Է ի ր ե ն ց

ո ւն ե ց վ ա ծ ք ո վ ծ ո վ ո վ Ա ց ա մ ա ք ո վ ա ն կ ա շ կ ա ն դ տ ե ղ ա շ ա ր ժ վ ե լ Ա ն տ ի ո ք ի ի շխ ա ն ո ւթ յո ւն ո ւմ

Ա իր տ ա ր ա ծ ք ո ւմ ն ր ա ն ց հ ա տ կ ա ց ն ո ւմ ն ա և գ ն ո ւմ ն ե ր Ա վ ա ճ ա ռ ք ն ե ր կ ա տ ա ր ե լո ւ հ ա ր ցո ւմ

հ ա րկ ե ր ից ձ ե ր բ ա զ ա տ վ ա ծ լի ն ե լո ւ ի ր ա վ ո ւն ք 38:

Ա յս տ ե ղ , ս ա կ ա յն , ծա գ ո ւմ Է մի խ ն դ ի ր , հ ա րկ Է ի մ ա ն ա լ, թ ե ա ր դ յո ՞ք ա ս պ ե տ ա կ ա ն մ ի ա

բ ա ն ո ւթ յա ն ե ղ բ ա յր ն ե ր ը Կ ի լի կ ի ա յո ւմ հ ի վ ա ն դ ա ն ո ց ա յի ն գ ո ր ծ ո ւն ե ո ւթ յո ւն Է ի ն ծ ա վ ա լե լ և

հ ի վ ա ն դ ա ն ո ց ա յի ն շի ն ո ւթ յո ւն ն ե ր ո ւն ե ի ն : Ի ր ո ք ո ր , ի ն չ պ ե ս հ ի վ ա ն դ ա խ ն ա մ ն ե ր ը . Ա ր տ ո

ն ա կ ա ն ն ե ր ն ի ս կ զ բ ա ն ե ս տ ա ն ձ ն ե լ Է ի ն մ ի մ ի ա յն հ ի վ ա ն դ ա ն ո ց ա յի ն պ ա ր տ ա կ ա ն ո ւթ յո ւն Ա

ի ն չպ ե ս վ ե ր ջ ի ն ն ե ր ի ս պ ա ր ա գ ա յո ւմ , ս կ զ բ ն ա կ ա ն շ ր ջ ա ն ի հ ի վ ա ն դ ա ն ո ց ա յի ն հ ա ս տ ա տ ո ւ

թ յո ւնը զ ա ր գ ա ց ո ւմ Է ա պ ր ե լ Ա ռ ա զ մ ա կ ա ն ա ց վ ե լ, ա մ բ ո ղ ջ ո ւ թ յա մ բ պ ա հ պ ա ն ե լո վ իր հի

վ ա ն դ ա ն ո ց ա յի ն շ ա ռ ա վ ի ղ ն ե ր ը 39: Ա յդ ո ւհ ա ն դ ե ր ձ , Կ ի լի կ յա ն Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ ն ր ա ն ց զ ի ջ

վ ա ծ ա վ ա տ ն ե ր ն ո ւն ե ի ն ն ա խ Ա ա ռ ա ջ ՝ հ ս տ ա կ ո ր ե ն ն ա խ ա ն շ վ ա ծ ռ ա զ մ ա կ ա ն ն շ ա ն ա կ ո ւ

թ յո ւն . ո ր ն ա ռ ա վ ե լ և ս ա կ ն հ ա յտ Է ր, ք ա ն զ ի դ ր ա ն ք գ տ ն վ ո ւմ Է ի ն Կ ի լի կ ի ա յի ս ա հ մ ա ն ա գ ծ ե

ր ի ց մ եկ ի վ ր ա : Լ և ո ն I թ ա գ ա վ ո ր ը նո ւյն ի ս կ վ կ ա յա կ ո չո ւմ Էր Հ ի ն Կ տ ա կ ա ր ա ն ը ՝ տ և տ ո ն ա -

կ ա ն հ ի վ ա ն դ ա ն ո ց ն Ի ս ր ա յե լի տ ո ւն ը պ ա շ տ պ ա ն ո ղ մ ա կ ա բ ա յե ց ի ն ե ր ի հ ե տ հ ա մ ե մ ա տ ե լո ւ

հա մ ա ր:

Զ ի ն վ ո ր ա կ ա ն մ ի ա բ ա ն ո ւթ յո ւն ն ե ր ի զ ո ւգ ո ր դ ո ւմ ը մ ա կ ա բ ա յե ց ի ն ե ր ի հ ե տ կ ր կ ն վ ո ւմ Էր

խ ա չա կ ի ր ն ե ր ի դ ա ր ա շ ր ջ ա ն ի ժ ա մ ա ն ա կ ա գ ր ո ւթ յո ւն ն ե ր ո ւմ 4 Ա ս տ ծ ո ա ն ո ւն ի ց կ ո չե լո վ մի

պ ա յք ա ր ի , ո րի ը ն թ ա ց ք ո ւմ ի ր ե ն զ գ ա լ Էր տ ա լո ւ ա ս տ վ ա ծ ա յի ն հ զ ո ր ո ւթ յո ւն ը : Բ ո լո ր զ ի ն վ ո

ր ա կ ա ն մ ի ա բ ա ն ո ւթ յո ւն ն ե ր ի ա ս պ ե տ ն ե ր ն ա մ բ ո ղ ջ ո ւ թ յա մ բ ն ո ւ յն ա ն ո ւմ Է ի ն Հ ի ն Կ տ ա կ ա -

36 V. Ьапе1ок. Ն շվ. աշխ.. Էշ 117-120, 141-143; Е . Տէւ-еЫкс. Ն շվ. աշխ., Էշ 37-39, N 46; Էշ 65-66. N 83; К .

РогЯгеи1сг. Ն շվ. աշխ.. Էշ 235-236.

37 V. Ьап|>1<ш. Նշվ. աշխ., Էշ 141-143; Е . Տն-еЫке. Նշվ. աշխ., Էջ 65-66, N 83; К . Рогз1гси1сг. Ն շվ. աշխ.,

Էշ 235-236.

38 Е . ЗЬгсЫкс. Ն շվ. աշխ., Էշ 41-42, N 51.

39 Հմմւո. К . МШ12СГ. ТЬе Ко1с оГ 14օտրւէո1տ ա Ше ТеиЮшс Оп1ег, р. 51-59.- Н . №օհօ1տօո (ей.). П к МПпагу

Оп1еге. у о 1. 2. ХУс^агс апй У/агГагс. АзЬдое, АШегеИо!. 1998; ВсгпЬагй Пешс1 “\УеМвге апй ^агГагс ա էհօ ТеиЮ-

шс Огйсг а вигусу".— Н. № сЬокоп. Նշվ. աշխ., Էշ 61-73:

2003 ՄԱՐԻ - Ա ՆՆԱ ՕԵվԱԼԻԵ Ժ -Ժ Ա 115

րանի այդ ռազմաշունչ ընտ ա նիի ֊ հայր Մատաթիայի, նրա որդիների, որոնց թվում֊ Հուդա Մակաբայեցու' Եպիփան IV Անտիոքցու դեմ ուղղված հրեաների ապստամբության զինվորական առաջնորդի հեւո: Նրա զոհաբերությունը նմանեցվում Է քրիստոնեության աոաջին նահատակների զոհաբերությանը:

Մակաբայեցիների թեման ամփոփում Է սերտորեն իրար հետ առնչվող երկու հանգամանք. զինվորի, որը հանուն Աստծո գործի պատրաստ Է նահատակվելու, ինչպես նաև այն գաղափարի, ըստ որի, հաղթանակի հասնելու համար հարկ Է անմնացորդ նվիրաբերվել Աստծուն ե հույսը չդնել միայն սեփական ուժերի վրա: Աստծո հանդեպ հավատ տածելու դեպքում սակավաթիվ անձինք կարող են հաղթել մեծ բանակների: Այսպիսով, Հուդա Մակաբայեցին դարձել Է խաչակրի Ա զինվորական միաբանությունների նոր ասպետության նոր մոդելի խորհրդանիշ40: Այս մասին Հեթում 1-ը ասում Է. .Նրանք հայտարարել են, որ ինչպես իսկական եղբայրներ ու անբաժանելի բարեկամներ պաշտպանելու են մեզ Ա նեցուկ են լինելու մեր թագավորությանը դրան պատկանող բոլոր տարածաշրջաններում»41:

Կիլիկիայում միաբանությանը տիրույթներ հատկացնելը միշտ չէ, որ արժանանում էր տեղական բոլոր իշխանների հավանությանը: Հիրավի, 1271 թ. Սարվանդիքար ամրոցի տիրակալ Կոստանդինի Ա տԱտոնականների միջև կնքվում է մի համաձայնություն' ճանապարհներից գանձվող մաքսային կետի վերաբերյալ42, որը եղբայրները հաստատել էին Հարունիեի ե Սարվանդիքարի սահմանագծում434 առանց խորհրդակցելու վերջին ամրոցի տիրակալի հետ: Երկար տարիներ ձգված անհամաձայնությունից հետո միայն գտնվել է փոխզիջումը' շնորհիվ 1256-1273 թթ. տԱտոնականների առաջնորդ Աննո դը Սանգեր- հաուզենի միջամտության, երբ մաքսային կետը տեղափոխվել է Սե Աշտարակ կոչվող վայրը և եղբայրները շարունակել են օգտվել ճանապարհներից մաքս գանձելու իրավուն

քից:

III . Հայոց թագավորների և տԱտոնականների Սուրբ Մարիի միաբանության միջԱ հաստատված անձնական կապերը

Միջնադարում զինվորական միաբանությունների, այն է' տաճարականների, հիվանդախնամների և տԱտոնականների ներկայությունը Կիլիկիայում բարյացակամ ընդունելության է արժանացել բարձրաստիճան հայ ազնվականության շրջանում Ա մասնավորապես թագավորի շրջապատում: Այդ կապերի հաստատումը, որը զուգակցվում էր արքու-

40 V. Լօոք՚ւօւտ. Ն շվ. աշխ., էշ 117-120; Е . Տէւ-сЫкс. Ն շվ. աշխ., Էշ 37-39, N 46; К . К огП ге^ег. Ն շվ. աշխ.,

Էշ 234. Հմմտ. А. Остиг§ег. СЬеуаПсгх Աս Օհոտէ. 1-շտ օռ1ոտ геП§1еих-тП|1а1гс5 аи Моуеп А§с. ХР-ХУГ տւծժշտ.

Խոտ. 2002, р. 188-189.

41 V. Լտւոք1օւ.տ՝. Ն շվ. աշխ.. Էշ 141-143; Е . 81гсЫкс. Ն շվ. աշխ., Էշ 65-66, N 83; К . РопЛгяНсг. Ն շվ. աշխ-,

Էշ 235.

42 Փաստաթուղթը հրապարակէ) Է Դ.. Սվիշանը. տե՞ս Սիսուան. Հսւմազրութիւն Հայկական կիլիկիոյ եւ

Աեւոն Մեծազորս, հւաաբեւսլ ի հ. Ղեւոնդեայ վ. Մ. Այիշան. վենետիկ - Ս.Ղազար. 1885, Էշ 210; КИС. О.Л. Т. II,

р. 840. по!с է].; տե՛ս նաև՛ К . РогеЪ-еиН-г. Ն շվ. աշխ., Էշ 236-237:

4:յ մ. КПсу-Տոսէհ Ն շվ . աշխ., Էշ 114.

ԼԵՎՈՆ Մ ԵԾԱ^-տ ՚Ս!' ------ ------116 Ժ-Ժ՜Ա------ ;------ ~ւյոոութւան՜հաստատությունների լատինացման հետ. որոշ խոշոր իշխաննե-

? ? ^ 5 Г Е Е 5 Х - «— * ' * ՝ * * է “

֊^ քՒոու! հ ,Խում Էր Կիլիկիայում, անդամակցել Է տաճարականների միաբա-

^ 1 7 ֊ Նա այո միաբանությունը լքել Է Սեզ անհայտ պատճառներով Ա ի շ խ ա ն ո վ ն

~ г ; : " г ; г ^ г г : ^ < *- ^(1151-1218), որը դարձել Է վանական, Ա նրա որդի Կոստանդին 1-ին (1180-1250) ապա նրանք Երուսաղեմի Սուրբ Հովհաննես հիվանդախնամների միաբանության .сопГгасгез.

էԻն1201 թ տաճարականների միաբանությանը, որը Պաղրաս ամրոցին տիրանալու աոի- „ ու| արդհն աոճակատման մեջ Էր ԼԱոնի հետ4*, վերջինս առաջարկել Է֊Պաղրաս ամրոցը □հշելու դիմաց ստանձնել իր եղբոր թոոան֊ Ռայմոնդ-Ռուբենի կրթության գործը, որին համարում էր իր ժառանգորդը: Բացի դրանից, հաշտության շուրջ համաձայնության կա- յացման այդ նույն առաջարկության ժամանակ, իր Ա իր եղբոր թոռան անունից, թագավորը դիմել է տաճարականների միաբանությանը համաեղբայրության մեջ ընդգրկվելու խնդրանքով, որը միաբանության անդամները մերժել են, որպեսզի իրենց պահանջների օրինականությունը բացասման վտանգի չենթարկվի, ինչին դա կարող էր հանգեցնել47:

Սակայն այն միաբանությունը, որի հետ հայոց թագավորներն առանձնահատուկ հարաբերություններ էին պահպանում՜ տևտոնականների Սուրբ Մարիի միաբանությունն էր: Իրոք որ, Լևոն 1-ը' Կիլիկյան Հայաստանի առաջին թագավորը, տևտոնականների միաբանության «соп&асеп» էր, ինչպես ինքն է այդ առիթով 1212 թ. ապրիլին նշել միաբանությանը հղած նվիրատվական հրովարտակում, «о т п ш т уепегаЫПЬив օէ геН^сшв քռէոեստ Бапссе ճօաստ հօտբւճԱտ сеиготсогит [...] с!е գսօոսո տսա сопГгасегпкасе»48: Հավանաբար, նույնը վերաբերում Է նաև Հեթում I թագավորի (1226-1269 թթ.) պարագային, որն իր հրո-

44 \УП1е1пй Тугеп.чв сЬгошсоп. Ёс1. К. В . С . Н иуесш . 2 уо1. СССМ, бЗ-бЗа: ТитЬоиГ 1986. и угс XX . р. 948-

950; (П асото В ояо. ՕշԱ՚ւտւօոտ <1с11а 5асга геПропе е( ւ11ստոոտտւոա тШИа сП вап О ю уат реткоП гаИ апо. 3 էօաշտ

сп 2 уо1ите5. К оте. 1594-1604:1гай. НиИмге մշտ сЬсуаЦеге <1с Заш Ы сап. 2 уо1. Рапе. 1629. р. 11-12; Լ . А1йЬап.

Նշվ. աշխ., Էշ 52-53.45 յ . 1)с1ауШе Ьс Кои1х. 1пуеп1а>ге с1к րւձշօտ (1с Тсгге эшШе с!е Гогйге с1е Б атН с ап (1е յճատ31շա.- “ Ксуис с!с

ГОпеш 1а11п". 3. 1895, р. 67, N 281; р. 69, N 284; СугШе ТоишапоГГ Լշտ Йупазиев с1с 1а Саисаз1с сЬп&сппс, Йе

ГАпйци|1с յստվԱ՚Յս XIXе 314с1с.ТаЫе ք^ո&1օջւզսշտ е1 շհքՕոօ1օջւգսԸՏ. К оте. 1990. !аЫеаи 56, р. 280.

46 Տաճարականների և կիլիկիսւյի հայկական թագավորության հարաբերությունների մասին տե՛ս յ . КЦеу-

Տաէէհ. Նշվ. աշխ.. Էշ 92-117; М.-А. СЬеуаИсг. Չսշ!գսշտ Ձտրշշէտ с!с 1а рг&спсе եօտ (етрНеге еп СШие.— Հայ-

ֆրանսիական պսւտմամշակութային աոնչություննհր. VII միջազգային գիտաժողովի նյութեր. «20-րդ դարի

Ֆրանսիան Ա հայերը». 20 և 22 սեպտեմբերի 2000 թ., Երևան. 2001, Էշ 88-102:

47 1ппоссМ III. ԲԼ. ХиН, сок. 1005-1006. Որովհետև ըստ ժ . Ոփլեյ-Սմիթի, Պաղրասին աոնչվող իրենց պա

հանջները Պապի քննությանը ներկայացնելը հանգում Էր դրանց օրինականությունը հարցականի ներքո դնելուն ( յ . Киеу-Տաւէհ. Ն շվ. աշխ-, Էջ 102):

48 V. Լ8սյ>1օԼտ. Ն շվ. աշխ., Էշ 117-120; Е . Տէւ-сЫке. Նշվ. աշխ., Էշ 37-39, N 46; К . Ког51гси1ег. Ն շվ. աշխ.. Էջ 234.

վ ա ն կ ո ւ մ ճշգրտում է . .Ա ,դ „ „ . „ р Чш , а ш|(Ьр Ц т т ш С . կաց

„р П О , Яшрлшршрпц. Ա ց Ա .աՏկաՕոս. ա,ս ^ „ ա„ նալ)ցհլ 0„ ան

„ п Ы п р тч ч п и Ш ф М Ь . հավաւաւհլով, այսպիսով, ՕիարաՕո^աՕ կազւհււ! գ ո ր ^ , իր ցանկությունը:

Զինվորական միաբանության կազմում որևէ մեկի ընդունելությունն իբրև .сопГгасег. հանգեցնում էր նվիրատվության կամ տարեկան ռենտայի*»: 1212 թ. և 1236 թ. կազմված նվիրատվական հրովարտակները մասամբ աոնչվում էին հայոց տիրակալների֊ տևտո- նական համեղբայրության մեջ մտնելուն:

Գերմանական համալրում ունեցող զինվորական միաբանության հետ այս մերձեցումները, հավանաբար, իրականացվել են նաև գերմանական կայսրերին սիրաշահելու ծածուկ նպատակով, մի հանգամանք, որը բացատրում է նաև հայոց թագավորների֊ տևտո- նականների, բայց ոչ թե հիվանդախնամների միաբանության ասպետների համեղբայրու- թյան մեջ ընդգրկվելուն աոնչվող ընտրությունը, որն օգտվում էր շատ ավելի կարևոր նվիրատվություններից և որի հետ Կիլիկիայի տիրակալները գերազանց փոխհարաբերություններ ունեին և կարող էին ակնկալել վերջինիս անվերապահ աջակցությունը միաժամանակ և'մարտի դաշտում, և'դիվանագիտական ասպարեզում:

Գերմանացիների Սուրբ Մարիի միաբանությունը, որն, ի տարբերություն այլ միաբա- նությունների, ուներ ազգային համալրում, թույլատրել է, հետևաբար, մշտական կապ պահպանել գերմանական կայսրերի և հայոց թագավորների միջև: Թե' այդ, թե- հայ իշխողների հանդեպ ունեցած նրանց անսասան հավատարմության շնորհիվ, տևտոնւսկան- ները կարողացել են օգտվել Կիլիկիայում ռազմավարական որոշակի կարևորություն ունեցող տիրույթների նվիրատվություններից, որոնք նրանց թույլատրում էին, այսպիսով, պաշտպանել այդ երկիրը ներխուժումներից:

Նրանք չեն բավարարվել այդ առաքելության իրականացմամբ և ստանձնել են նաև հայոց թագավորների պաշտպանությունը և' պապի մոտ ֊ նրանց չարախոսողներից, և' ժառանգության շուրջ ծագած վեճերի ընթացքում Անտիոքի իշխաններից, անկախ այն բանից, թե խոսքն ինչին էր վերաբերում Անտիոքի իշխանությանը, թե Կիլիկիայի հայոց թագավորությանը: Միաբանության հանդեպ հայոց թագավորների երախտագիտությունը դրսևորվել է այն բանում, որ նրանցից առաջին երկուսն ընդգրկվել են տևտոնական հա- մաեղբայրության մեջ, մի ընտրություն, որն, անկասկած, քաղաքական բնույթ ուներ, բայց վկայում էր նաև այն հարգալից վերաբերմունքի մասին, որն ի հայտ էր գալիս եղբայրների իրականացրած ռազմական և հիվանդանոցային գործունեության հանդեպ:

Ֆրանսեյւհնիւց թարգմաևևց ՎԱՐՈՒԺԱՆ ՊՈՂՈՍՅԱՆԸ

49 А . О ети г^ег Ն շվ . աշխ., էշ 107:

Ա ՇՈ Տ ՀԱ ՅՐՈ Ւ Ն ԻՊ ա ւդճա կա ե գ խ բո ւթ յո ւհ հ հ բի դո կ տ որ

Մ ՇՏԱ Պ ԵՍ ՈՒՍՍ՜եԵԼԻ Ա № ՔԵԱ 1ՒԹ -ՑՈ Ւ“ՆԸ

դ ր Ցոհաննես Լեւիսիոաի «Գերմանական աոաքէղություն արևելքում, (այսուհետ' ԳԱԱ)'ընկերությունն* իր շուրջ կես հարյուրամյա հայանվեր գործունեության ողջ ժամանակամիջոցում, ի տարբերություն Հայաստանում բարեգործս^ան աշխատանքներ իրականացնող այլ կազմակերպությունների, հայկական շրջաններում մշտապես, մեծ սեր և համարում էր վայելում, չնայած այն բանին, որ որոշ կազմակերպություններ, ինչպես, օրինակ Հայաստանի օգնության գերմանական միության Ֆրանկֆուրտի կոմիտեն, ամերիկ- ւան «Ашепсап ВоаШ» ընկերությունը և այլն, ոչ պակաս ներդրումներ և համապատասխանաբար նաև բարեգործական աշխատանքներ են իրականացրել:

Մյուս կազմակերպությունները որպես կանոն մարդասիրական աշխատանքներին զուգահեռ ձգտում էին հայ հոգևոր-մշակութային կյանքում ձեոք բերել որոշակի ազդեցության ոլորտներ, մասնավորապես թ * որբանոցներում և թե' բնակչության շրջանում վարում էին նաև ակտիվ քարոզչություն՝ ջանալով հայկական միջավայրում ձևավորել նոր' բողոքական կամ կաթոլիկ համայնքներ, ինչը Հայոց Եկեղեցու և ժողովրդի կողմից սար դիմադրության ու հակամարտությունների պատճաո էր դաոնում: Մինչդեո Լեփսիուսն ու ԳԱԱ-ն, ինչպես դիպուկ կերպով նշում էր ընկերության երկարամյա աշխատակից Ռ. Շեֆերը, իրենց ելակետը համարում էին ոչ թե Ավետարանի քարոզությունը, այլ «Ավետա

րանի պահանջների իրագործումը»2:Քանի որ ընկերությունն իր նյութական միջոցների զգալի մասը հայթայթում էր գերմա

նական բարեպաշտ շրջանների նվիրատվություններից, որոնք այդ խնդրի հանդեպ անտարբեր չէին կարող լինել, հակառակորդների կողմից Գ’ \Ա-ի հանդեպ ոչ բարյացակամ հասարակական կարծիք ստեղծելու նպատակով նման «խայծի» օգտագործումը բացառելու և միաժամանակ քարոզիչների գործունեության վնասարար նշանակությունն ըստ

1 «Գերմանական առաքելություն Արևելքում» (Ծօսէտօհշ Օոշոէ-\1ւտտւօո) ընկերությունը, դր. впЯ. Լեփսիուսի

կողմից հիմնվելով 1895 թ. սեպտեմբերի 29-ին, համապարփակ փրկարար աշխատանքներ ծավալեց թե’ իր

բնօրրանում գտնվող' ժողովրդի և թե՞ այլ երկրներում հանգրվանաՏ բազմահազար գաղթականների շրջանում:

Ընկերությունը շուրշ հինգ տասնամյակ անընդմեջ իր որբախնամ, բժշկական հաստատությունների և արտա

դրական ձեռնարկությունների միշոցով հսկայածավալ նյութական ու բարոյական աջակցություն ցուցաբերեց

հայ ժողովրդին' մեծ ներդրում ունենալով համիդյան կոտորածների վերքերի սպիացման, եղեռնից փրկված հա

յության բեկորների վերընձյուղման հարցում և միաժամանակ զորավիգ լինելով Հայկական հարցին ու դաոնա

լով հայ ժողովրդի ձայնն ու դատի պաշտպանը ողշ Եվրոպայում: Ստորև մենք կանդրադառնանք միայն քարոզ

չության խնդրի հանդեպ 6ոհ. Լեփսիասի և նրա ընկերության որդեգրած դիրքորոշման պարզաբանմանը:

2 ЯсЬаГсг Я , СксЫ сМ е с1ег նշսէտօեօո Օոշոէ-ԻՀւտտաո, Р о Ы а т , 1932, Էշ 27:

2003 ԱՕՈՏ ՀԱՑՐՈԻՆԻ Ժ-ԺԱ 119

հարկի պարզաբանելու նպատակով Լեփսիոաը հարկադրված էր պարբերաբար հետևողականորեն հիմնավորել քարոզչության հարցում իր որդեգրած սկզբունքները3:

Նախ քարոզիչների ձեռնարկումները ժամանակավրեպ Էին և հակասում Էին օրվա հրատապ պահանջներին. .Քաղցածներին.- ընդգծում Էր Լեփսիոաը,- ցրտից սաոած և թալանված մարդկանց, որբերին և այրիներին, որոնք անպաշտպան կերպով նման անմխիթար և անհույս թշվառության են մատնվել, պետք Է նախ ոչ թե Ավետարանը տալ, այ, հաց, հագուստ և աշխատանքի Մյուս կողմից Արևելքում քարոզչության ավանդական և դոգմատիկ ըմբռնումները Լեփսիուսի համոզմամբ ինքնանպատակ Էին և քննություն բըո- նել Կարող, քանի որ չէին նպաստում հավատի ամրապնդման կարևորագույն նպատակին: Նրանք անտեսում էին Արևելքի «ներքին զարգացման» և հոգևոր-եկեղեցական կյանքի աշխուժացման պահանջները, որոնք շատ ավելի համապարփակ էին, քան որևէ Եկեղեցու տեսադրույթների մերկ քարոզչությունն էր:

Քարոզիչները պետք է մշտապես հիշեն, նշում էր Լեփսիոաը, որ Աստծո կողմից Արևելք են ուղարկվել ոչ թե որպես «որևէ դավանանքի կամ Եկեղեցու սուրհանդակներ», այլ հանձնարարություն ունենալով քրիստոնյա եղբայրներին իրենց դժվարին ժամին մխիթարել և նեցուկ դառնալ խոսքով ու գործով: Այդ խոսքն ազդեցիկ դարձնելու, այն է' Ավետարանն Արևելքում վերակենդանացնելու և քրիստոնյա եղբայրներին հավատ ու կորով ներշնչելու համար Լեփսիուսի համոզմամբ նախ անհրաժեշտ էր համագործակցության, փոխադարձ սիրո և վստահության պայմաններում վերակենդանացնել և ամրապնդել հին քրիստոնյա Եկեղեցիները5:

Մինչդեռ քարոզիչների գործելակերպն, ընդհակառակը, խզելով այդ Եկեղեցիների հետ համագործակցության բոլոր եզրերը' պառակտում և ջլատում էր համայնքները: Հետևապես «Արևելքում կատարվելիք աշխատանքը,- ընդհանրացման կարգով նշում էր նա,- որին բոլոր մյուսներից առաջ կոչված է ավետարանական Գերմանիան, ո'չ ավետա- րանականացման և ո'չ էլ այդ իմաստով միսիոներական կարող է լինել: Այն պետք է լինի

3 |.եփսիուսն այդ հարցի վերաբերյալ իր տեսակետՕերն աոաջին անգամ հետևողականորեն շարադրեց դե

պի Պարսկաստան. Թուրքիա և Բուլղարիս! կատարած իր հերթական՝ ութամսյա (1899 թ. ապրիլ-դեկտեմրեր ա-

միսներին) ճանապարհորդությունից վերադառնալուց հետո, որ նա ձեռնարկել էր իր ընկերության մասնաճյու

ղերն այցելելու, ինչպես նաև այդ երկրներում գործող մյուս կազմակերպությունների աշխատանքներին հանգա

մանալից ծանոթանալու նպատակով: Մասնավորապես վերջինը նա խիստ անհրաժեշտ էր համարում, իր իսկ

վկայությամբ, անհարկի մրցակցությունից խուսափելու և միաժամանակ ճշգրտելու համար այն ոլորտները, որ-

տեղ իր ընկերության գործունեությունը կարող էր առավելագույնս նպատակային լինել: * |'մ պարտականու

թյունն էր,- այդ աոթիվ գրում էր նա.- նախ և աոաջ ծանոթանալ այլ ընկերությունների աշխատանքին, որպեսզի

մեր գործունեությունը չդաոնա նետ մյուսների մարմնի վրա, այլ օրհնություն մյուսների աշխատանքի համար:

Տե՛ս Լօրտւստ յ . , КЫвеЬспсЫ уоп Эг. Լօրտւստ, „Аи5 бет АгЬсИ ւ1շտ цггпеп^сИсп №|քտ»օ-|«3", 1899, էջ 156: ճա նա

պարհորդության ընթացքում հասու դաոնալով հայկական շրջաններում այլ կազմակերպությունների կողմից ի-

րականացվող քարոզչական գործունեությանն ու դրա արատավոր հետևանքներին վերադարձից հետո նա

հանդես եկավ ա յդ գործելակերպի հրապարակային քննադատմամբ և հարցի վերաբերյալ իր դիրքորոշման

մանրամասն և համակողմանի պարզաբանմամբ: Տե՛ս Լօբտատ յ„ Осг Негаи*§еЬег ап сИс Ргсипйс ипэгсг АгЬс11,

„Гкг СЬлэШсЬе О пепГ, 1900, էջ 6-8:

4 Լօթտհւտ յ . . Осг Негаи^сЬсг ап сИс Ргеипйс ип5гсг АгЬси, „Цег С ЬтШ сЬе О псм “ « 1900« էջ 4:

5 Անդ, էջ 7:

------------ Г ան, я р Т ^ Եկեղեցիների կ ր թ ա ^ ^ ^ ո ո ն ե ա կ ա ն մակարդակըհոգևոր աշխատանք, որը որ ч լ Ասւոծո ճանա14արհները չգիտի, կարողկ բա ր ձ ր ա ց ն ի ...: Մ ի ա յն ա . ո վ գ ե ր մ ա ն ա կ ա ն ք ր ի ս տ ո ն ե ո ւ թ յա ն ա ն գ ո ւյն

է я^ ш „ *

ч ш „ й а т ^ а 1 « 2 9 փս111„ արկո,մ № аши ամերիկացի քարոզիչների օրի-Լէփսիուսի ш т լ * քա1,„ղչո.«ուն11 արդեն Яш ин էր ԻՐ «օա ւա վոր աոա-

նակՈ. "Ր "“ 9 " » " * " * յ տա„ ո գ չո ւ№ ւն լ կարող էՐ 41փաՏվ1ղ միւպն иЛ оф Ш . մրր-վէլագույն արդյո քի . կ ա ն ա ց ի „ողոքականներն աոնչվում Էին Ամերիկան

9 նրանց փո(սհարւսրերոլ|ւյոլնը ս ,» » . . է Կրեր Տա^սգորՏսւկցակաՕքարողիչների ը «Ո " „ Լ ծ ե ր ո ւ մ , "Րտեղ ррш «р р т ‘Ч էԻ°= Ա14 Ր«աԳաՎս ,„0հ-

Հ Հ Հ Հ Տ Տ & ձ ~ * - * * - " ° ят ; г гփ ո ղ ա կ ա ն դրվածքը նրա համոզմամբ |սիստ ^ էր. քանի որ օտ ա րա ցնող էր քրիս-

" " ^ ս ^ ր տ ^ ր ր ո ր հ օ բացաոելով յա ր ո զ չո ^ ա Օ ա Տհրա ժնշ»ա № ւՕա № М " " Ч ! մհամամանակ քննադատում էր ա,ն բացասական (ւետԱաՕքները, որ ուներ ամերիկյան Լ ո ր ե ր ի կրթա11ամակարգո' արԱէղյան քրիստոնյաներին օտարացնելով իրենց ազ- գային արժեքներից: Ուստի ԳԱԱ-ն և Արևելքում գործող ցանկացած այլ ընկերություն, ոնոգծում Էր նա, իր աոաջին պարտականությունը համարելով նյութական օգնության կազմակերպումը, միաժամանակ պետք է ջանար համակողմանի «հոգևոր, աշխատանքի միջոցով Ավետարանը և հավատը Արևելքում կենդանի և ազդեցիկ դարձնել:

Այդ հոգևոր աշխատանքը, որի պահանջով նա հանդես էր գալիս, հետապնդելով բացառապես լուսավորական նպատակներ, այն է' «ամրապնդել հին Եկեղեցիները», «կրթել, ցուցումներ տալ, հետազոտել, գրել, հրատարակել, տարածել, դպրոցները բարեկարգել, ուսուցիչներ պատրաստել..., Արևելքին հաղորդակից դարձնել Արևմուտքի իմաստության գանձերին և փորձին»8, ոչ մի կապ չուներ նոր համայնքների ձևավորման' քարոզիչների

մ ա ր դ ո ր ս ա կ ա ն գ ո ր ծ ե լա կ ե ր պ ի հ ետ :

«Արևելքում,- ընդհանրացնելով նշում էր Լեփսիուսը,- մեր աշխատանքում բոլոր պարագաներում պետք է խուսափել քարոզչության որևէ փորձից կամ նույնիսկ միտումից և հրաժարվել քրիստոնյաների շրջանում համայնքների 2՛ ավորման' ցանկացած գործունեությունից, եթե մենք չենք կամենում ավելի քանդել, քան կառուցել: Մեր աշխատանքը պետք է հին քրիստոնեական Եկեղեցիների հանդեպ, որտեղ նրանք դեո գոյություն ունեն, լինի նույնքան անկեղծ և անկանխակալ, բարեկամական և օգնության պատրաստ, ինչպես բողոքական համայնքների հանդեպ: Քանի որ մենք բարոյական իրավունք չունենք լուսա

120Ժ-ԺԱ ՄՇՏԱՊԵՍ ՈԻՍՍ^Ա1 ----

6 Անդ:

7 Անդ:8 Ьеряиз յ . , նշսէտշհշ Օոտոէ-\1ւտտաո. „Е)ег СЬпзШсЬе ОпспГ, 1900. Էջ 83: Այդ վերաբերում Էր մասնավորա

պես այն շրջաններին, որտեղ դրա կարիքը առանձնապես մեծ Էր, նշում Էր Լեվաիուսը, իսկ ւպնտեղ, որտեղ Ե-

կեղեցին, հավատն ու Ավետարանը կենդանի Ա ամուր Էին, միսիաներն այլ անելիք չունեին, քան «դրանով ուրա

խանալ և ձեոք մեկնել բոլորին, ովքեր մեզ հետ ԱստՏո Ա Օրա որդի Հիսուսի ընդհանրությամբ կապված են, ինչ

Եկեղեցու կամ դավանանքի Էլ որ նրանք պատկանելիս լինեն»: Անդ, Էջ 82:

2003 ԱՇՈՏ ՀԱՑՐՈԻՆԻ Ժ-ԺԱ 121

վորչական ծնողների որբացած երեխաներին օտարացնել իրենց Եկեղեցուց, նրանց հանդեպ մեր առաջադրանքը սահմանափակվում է քրիստոնեական-բարպական դաստիարակությամբ Ա ուսուցմամբ, որով մենք կարող ենք քրիստոնեության առաջադիմության համար ավելին անել, քան ուղղակի քարոզչությամբ»9:

Լեփսիուսի ընկերությունն իր երկարամյա գործունեության ընթացքում մշտապես հավատարիմ մնաց իր առաջնորդի գաղափարական սկզբունքներին: Այն հայության մեջ երբեք քարոզչական գործունեություն չծավալեց, այլ իր բոլոր հնարավորությունները ի սպաս դրեց հայ ժողովրդին և Եկեղեցուն զորավիգ լինելուն: Ընդ որում ուշագրավ է, որ ընկերության' դրսի աշխատակիցների ոչ քարոզչական գործունեությունը պայմանավորված էր ոչ միայն այդ հարցում ԳԱԱ-ի որդեգրած դիրքորոշմամբ, այլև սեփական փորձառությամբ:

Ուոհայի մասնաճյուղի աշխատակից ԿարեՕ Ցեպեն, օրինակ, միանշանակորեն անթույլատրելի էր համարում նաե կրոնական քարոզչությունը լուսավորչական ծնողների ե- րեխաների ե հայ բնակչության շրջանում: Քաջ գիտակցելով հայ ժողովրդի համախըմբ- ման ե ազգային ինքնության պահպանման հարցում Հայոց Եկեղեցու ունեցած պատմական և այժմեական նշանակությունը' նա տեղյակ էր նաե այն վնասակար հետևանքներին, որ ուներ քարոզիչների գործունեությունը: Ցեպեի համոզմամբ այն առանձնապես կործանարար էր հայերի համար, որոնց' ազգության և կրոնի ըմբռնումներն այն աստիճան սերտ էին միահյուսված, որ մեկի կորուստը պատճառ էր դառնում նաև մյուսի կորստյանը:

Այդ վկայում էր նաև Ուոհայի հայ եկեղեցական և բողոքական համայնքների օրինակը. «Բողոքական հայերը պոկվել են անցյալից և պատմությունից,-՛ նշում էր Ցեպեն,- նրանք նման են բույսերի, որոնք դեո խորը արմատներ չեն նետել: Ցանկացած հողմ նրանց պոկում և տանում է իր հետ: Հոգեբանական անառողջ այլակերպումները, որոնք հաճախ շո- ղոքորթության կերպարանք են ստանում, նրանց մեջ շատ ավելի մեծ ավերածություններ են գործում, քան լուսավորչականների...»10:

Մյուս կողմից, Ցեպեի համոզմամբ, արևմտյան Եկեղեցիները նաև բարոյական իրավունք չունեին Հայ Առաքելական Եկեղեցուց հավատացյալներ կորզել, քանի որ վերջինս իրականում ոչ միայն «անշնչացած» չէր, ինչպես ընդունված էր կարծել Եվրոպայում, այլև նույնիսկ նորագույն շրջանում, անհավատալի ծանր պայմաններում կարողացել է դիմակայել և տոկալ, այլ կերպ ասած՝ ապացուցել իր կենսունակությունը և պատմության մեջ հաստատել իրեն: Թե' անցյալում և թե' նոր շրջանում այդ Եկեղեցու հավատացյալները նահատակության այնպիսի օրինակներ են ցույց տվել, որպիսին այլ ժողովուրդների մեջ դեո տեսնված չէր: Մի քննություն, որն, ըստ Ցեպեի, իրենք՝ եվրոպական Եկեղեցիները դեռևս չէին հանձնել:

«Մենք իրավունք չունենք մոռանալ,- նշում էր նա,- որ հայերը Քրիստոսի համար նահատակվում էին, երբ մենք դեռ մորթու մեջ փաթաթված' Օդինին կամ Թորին զոհեր էինք մատուցում: Եվ հավանաբար մենք պետք է մի փոքր ավելի զգույշ խոսենք «մեռած» լուսավորչական Եկեղեցու մասին: Քանի որ նահատակները քրիստոնեական Եկեղեցու ամե-

4 Լօբտատ յ „ Осг НсгаигесЬсг ап с11е Ргсипдс ипзгсг АгЬсП. „Осг СЬпбШсЬс ОпеШ", 1900. էշ 6:

10 Леррс К ., նօտ ^օւտշոհօստ ш игГа, „Осг СЬпвШсЬе ОпеШ". 1909, էշ 4:

նա կ ե նդ ա ն ի

»” :

զ ա վ ա կ ն ե ր ն ե ն : Ի ն չ պ ե ս կ ա ր ո ղ է ր մեոա Օ ս ա յր ը ա , ™ — , . , *

ԲեՐճ ս ո ա ,ո ւն ո բնականաբար մեկն էր. հայության համախմբման հարցում Եկեղեցին նեո^սՒստ կար1տր նշանակություն, որի պատճառով և ի շահ հայ ժողովրդի իրագործ-

Աոոո^եգործական նախաձեոնությունների հիմքում պետք է լիներ նաԱ Եկեղեցու ամրապնդման ձգտումը, հանգամանք, որ անհամատեղելի էր միաժամանակ Ա' բարեգործությամբ, և' քարոզչությամբ զբաղվող կազմակերպությունների գործունեությանը:

Ուստի ինքնին հասկանալի է, որ որբանոցում եկեղեցական տոները նշվում էին ըստ ձա, Առաքելական Եկեղեցու տոնացույցի: Երեխաները ստանում էին ընդհանուր քրիստոնեական դաստիարակություն: Նրանք ընթերցում Ա ունկնդրում էին Ավետարանի պատմությունները. հարցերի և պատասխանների միջոցով մեկնաբանում դրանք, ուսանում Հի- սուսի կյանքը Ա գործերը՝ միաժամանակ սովորելով նաև շարականներ: Իսկ ինչ վերաբերում էր նրանց եկեղեցական պատկանելությանը, ապա եթե բողոքական ծնողների երեխան ցանկանար հաճախել առաքելական Եկեղեցի, նա այդ կարող էր անել: Նմանապես նաև լուսավորչական ծնողների երեխան կարող էր այցելել բողոքական Եկեղեցի, սակայն նրանցից ոչ ոք որբանոցում ապրելու ընթացքում իր Եկեղեցուց հրաժարվելու իրավունք չուներ12: Ոչ վերջին հաշվով դրանով էր պայմանավորված այն մեծ վստահությունը, որ որբանոցն ուներ թե1 լուսավորչական և թե' բողոքական հայ համայնքներում:

Ինչպես Ուոհայում, Խոյի որբանոցում նույնպես երեխաների կրթությունն ու դաստիարակությունը կազմակերպվում էր հայ ազգային և եկեղեցական ավանդույթների հիմքի վրա՝ զերծ քարոզչության կամ դավանավւոխության որևէ միտումից: Ընդ որում Խոյի աշխատակիցները ևս հաճախակի հանդես էին գալիս ծավալուն հրապարակումներով' ըստ ամենայնի հիմնավորելով Հայ Առաքելական Եկեղեցու հավատացյալների և որբանոցի ե- րեխաների շրջանում քարոզչության իրականացման անթույլատրելիությունը: Այդ առումով առանձնապես բնութագրական է Դետվիգ ֆոն Օյրցենի 1903 թ. հրատարակված' «Մեր որբ երեխաների եկեղեցական պատկանելությունը» հոդվածը, որտեղ նա խնդիրը դիտարկում էր ամենատարբեր տեսանկյուններից13:

«Գերմանական պետական օրենքները Գերմանիայում արգելում են կաթոլիկ ծնողների որբացած երեխաներին Ավետարանական Եկեղեցում դաստիարակել,- նշում էր նա,- ուրեմն ինչո՛ւ պետք է այդ թույլատրելի լինի հայ քրիստոնյաների որբերի հանդեպ: Առավել ևս, երբ այդ դեպքում երեխաները պետք է պատկանեն մի Եկեղեցու, որի խնամքն ու հոգատարությունը հետագայում երբեք չեն վայելելու: Չէ* որ Պարսկաստանում, ինչպես Արևելքի մյուս երկրներում, գերմանական Ավետարանական Եկեղեցի չկա, և նրանք կորբանան նաև Եկեղեցու առումով»14:

Անշուշտ, այդ հարցի ամենապարզունակ պատասխանը կլիներ այն, որ հարկավոր էր հիմնել ավետարանական եկեղեցիներ' դրանց համար պատրաստելով ուսուցիչներ և քա-

11 в1ск I. М., Кагеп ]ерре ւա К атрГ սա е т Уо1к т N01, ՏէսէէջաՀ 1930, Էշ 89:

12 Աճդ. Էշ 4-6:

13 Осггеп ռ . у о п . նւշ МгсЬИсЬс Տէշ11սո§ имегег ОД>5Епкшйег, „Е)ег Օհոտէ1ւօհշ Օոօոէ". 1903. Էշ 177-181:14 ԱՕդ, Էշ 177:

2003 ԱՇՈՏ ՀԱ8ՐՈԻՆԻ Ժ - Ժ Ա 123

հսւնաներ: Օյրցենի համոզմամբ, սակայն, այդ նույնպես արդարացի չէր լինի: -Չնայած Հայ Առաքելական Եկեղեցին կարծրացած է,- նշում էր նա այդ ա ռթիվ, Ա պահպանել է սովորույթներ, ըմբռնումներ ե այլն, որոնց հետ մենք որպես ավետարանական քրիստոնյաներ չենք կարող համաձայնել, սակայն մի՞թե իրավունք ունենք որպես մրցակիցներ հանդես զալ նրա դեմ, որը, չնայած իր բոլոր թուլություններին Ա հիվանդություններին, կոտորածների Ժամանակ հազարավոր քրիստոնյա նահատակներ է տ վել.15:

Այսպիսով, Օյրցենը, ինչպես Ուոհայում Ցեպեն, ընդդիմանում էր Հայ Եկեղեցու «անկենդանության. վերաբերյալ գոյություն ունեցող տեսակետներին, քանի որ անկենդան Եկեղեցին նահատակներ չէր կարող տալ: Ավելին, Հայ Եկեղեցու բարենորոգության ձգտումները ե այն հանգամանքը, որ հայ հոգևորականներից շատերն էին մեկնում Գերմանիա աստվածաբանություն ուսանելու համար16, նրանց ենթադրել էին տալիս, որ Հայոց Եկեղեցին ուներ վերանորոգության նախադրյալներն ու անհրաժեշտ ներուժը և միջամտության կարիք չուներ17: Բացի այդ, նշում էր Օյրցենը, այն ոչ միայն չի բռնանում խղճի ազատության վրա, այլև «անհավատալի համբերատար է . և նույնիսկ իր հավատացյալներին չի արգելում մասնակցել այլ Եկեղեցիների ժամերգություններին, այնպես որ «սովորական անհատը, եթե նա մի քիչ քրիստոնեական համբերատարություն և սեր է սովորել. Հայ Առաքելական Եկեղեցում ոչ միայն կարող է պահպանել իր ավետարանական հավատը, այլև գործել նրա համար.18: Հետևապես, Օյրցենի համոզմամբ, սխալ էր որևէ Եկեղեցու վերաբերյալ կարծիքներ կազմել' հենվելով միայն նրա ծիսական տարբերությունների վրա: Նման ընկալումները կարող էին հանգեցնել թյուրիմացությունների, քանի որ «ձևերը և էությունը տարբեր իրողություններ են»19:

Ինչևէ, քանի որ գերմանական հասարակական շրջաններում շարունակում էին հաճախակի դժգոհություններ ի հայտ գալ այն առնչությամբ, որ Լեփսիուսի ընկերությունը կատարում էր բացառապես մարդասիրական գործունեություն և ամենևին չէր զբաղվում հայկական կամ նույնիսկ մահմեդական շրջաններում ավետարանական քարոզչության ի- րականացմամբ20, այդ և նման մտայնությունների դեմ պայքարը մշտապես մնում էր ընկերության հրապարակախոսության օրակարգում:

Հիշյալ տեսակետների քննարկման և հարցի առնչությամբ ընկերության դիրքորոշումը վերստին հիմնավորելու նպատակով ընկերությունը 1926 թ. սեպտեմբերի 27-ին կազմակերպեց մի համաժողով, որը, միանշանակորեն հերքելով Հայ Եկեղեցու «անկենդանության» վերաբերյալ դեո գոյատևող ըմբռնումները, մեկ անգամ ևս վւաստեց իր քննադատ-

1ՏՍ.նդ, է ? 178:

Նկատի ունի Կարապետ Տեր-Մկրտչյանին, Գարեգին Հովսեփյանին, Օրվանդ Տեր-Մինասյանին և մյուս

հայ հոգևորականներին, որոնք «նՅՏ № 1\Уеп1Нвс иеЬсв^егк. կազմակերպության աջակցությամբ ուսանել էին

Գերմանական համալսարաններում: Տե՛ս П ап к КаП Сагсг, Г т՛ КеГогтЫздсЬип^сп т <кг А гтстьсЬ-

/4րօտ1օ1ւտւհւ-ո ЮгсЬс 1 т аи$§сЬсп(1еп 19. սու1 ւա еге1сп Г)п11с1 <1օտ 2 0 .1аЬг11ип11сП5« СОит^сп, 1996:

17 Оеггсп ռ . уоп. Э|С ЫгсЬИсЬс Տւօ11սոջ ипзегсг №ւտօո1սոմւ՝ո „Осг ՇհոտէԿօհշ ОпеШ՛՛, 1903, էջ 178:

18 Ս.նդ. էշ 181:

19 Անդ, էշ 180:

20 Տե՛ս Когтс5ртс1еп7. ,ЛЭег О пспГ, 1926, էշ 31:

2003

^ ոոաես կանոն, աւդ ըմբռնումների վրա խարսխված տեսակետների սնանկությունը:

Հ պ ա կ ա ն , , . - աաացուցո». « > « ա ^ ր ս ^ ա փ ո վ Տա սա ա ոլա ժ այն

փա!ո" р „ՈԻ— « ա ն « , ն ա ^ ^ ^ ն ո . ^ “ ТгьРь 1 1 Г ь Т Гրին, էոանյի գոր8ոնն է, про ապացուցվել է Л ш ^ гп и п ч н ш Л р : Մի Եկեղեցի. մի ժուր-

վուրդ, որը Սեոնում Է իր հավատի համար, մեոած չ է . ֊ :Քանի որ. սակայն, հիշյալ մեղադրանքները չէին շտապում տեղի տալ. ընկերությունն

իր համակողմանի պարզաբանումները շարունակեց նաև հետագայում: Հակադրվելով միսիայի հասկացողության' հիշյալ կարծրացած ըմբռնումներին Ա հանգամանալից հ ե ր ց ո վ դրանք' Թ Շնայդերն իր «Կարին Ցեպեն որպես միսիոներուհի. հոդվածում Կ. Յեպեի հա- յափրկիչ գործունեությունը բնութագրում էր որպես այն ճշմարիտ և աստվածահաճո -միսիան., որին պետք է նվիրվեր իսկական միսիոները: «Որոշ շրջաններ, որոնք միսիան ւս- ոանց մկրտության ե հեթանոսների դարձերի չեն կարող պատկերացնել,- նշում էր նա,- արդեն այն տեսակետն են արտահայտել, որ Լեվաիուսի Առաքելության աշխատանքը միսիոներական ընկերության անվանումը չի վաստակում, այլ միայն մարդասիրական բնույթ ունի: ...Այսօր յուրաքանչյուր խելացի միսիայի կարգախոսը պեւոք է լինի ոչ թե նոր դավանափոխությունների կատարումը, այլ նրանց վերաձեոքբերումը, որոնք մեր մեղքով կորել

են. նրանց պահպանումը, որոնց սպաոնում է կործանումը.22:Ավելին, «միսիայի, ավանդական ըմբռնումը Դր. Լեփսիուսի ԳԱԱ-ի համոզմամբ. այլ

ևս չէր համապատասխանում ժամանակի պահանջներին, և նույնիսկ մահմեդական շըր- ջանների ավետարանականացման պահանջները, ընկերության համոզմամբ, ինքնանպատակ ու ժամանակավրեպ էին ու կշարունակեին լինել այնքան ժամանակ, քանի դեռ առկա էր հալածված և առևանգված քրիստոնյաներին մահմեդականացումից փրկելու գերխնդիրը: «Հավանաբար աոաջին հայացքից օտարոտի է թվում, որ մենք որպես ավետարանական միսիա մեր առաջադրանքը չենք համարում հայ ժողովրդի ներսում կամ հայ ժողովրդի' մեզ վստահված երեխաների մեջ ավետարանական-եկեղեցական ուսմունքը ներմուծելը: Սակայն ավելի խորազնին կշռադատման դեպքում պարզ կդաոնա, որ միսիայի գաղափարը չի նշանակում քրիստոնյա հավատակիցներին մեկ այլ Եկեղեցուց բերել սեփական Եկեղեցին:

Հայ լուսավորչական շրջաններում քարոզչության և դավանափոխման խնդրի հանդեպ ընկերության դիրքորոշումն այն աստիճան միանշանակ էր, որ ընկերության տնօրեն դր. Պաուլ Շյութցն, օրինակ, 1928 թ. Ղազիր23 կատարած իր այցելության ընթացքում հրաժարվեց մկրտել լուսավորչական ընտանիքների երեխաներին' բողոքական Եկեղեցու կանոններով մկրտությունը թույլատրելի համարելով միայն բողոքական ընտանիքների երեխաների համար: «Մենք ուշադրություն դարձրեցինք, որ միայն բողոքական հայերն իրենց երեխաներին բերեն մեզ մոտ մկրտելու,- նշում էր այդ առթիվ նա,- քանի որ մենք սկըզ- բունքորեն մեզ իրավունք չենք վերապահում հայ լուսավորչական ծնողների երեխաներին

21 Տե՛ս նւշ МւигЪс 1 Кг-КопГегспг, „Эег ОпспГ, 1926, Էշ 147:

22 всЬлсШет Ո ւ , Кагсп .1срре аЬ М ^ю п апп , „Опсп1 ւա ВПсГ, 1929, Էշ 4:

23 Լիբանանյւսն բնակավայր, որտեղ այդ շրջանում գործում Էր ընկերության մասնաճյուղերից մեկը:

2003 ԱՕՈՏ ՀԱՅՐՈԻՆԻ Ժ-ԺԱ 125

մկրտել: Մենք Հայ Եկեղեցին համարում ենք ծագումով հավասարարժեք եղբայրական Եկեղեցի ե խնամքով խուսափում տպավորություն ստեղծելուց, թե մենք' քրիստոնյաներս, քրիստոնյաների մեջ ուզում ենք միսիոներությամբ զբաղվել»24:

Դր. Լեփսիուսի ԳԱԱ-ն հակառակորդ մտայնությունների դեմ պայքարը ե իր որդե- ԳՐած Դիրքորոշման հրապարակային պաշտպանությունը անզիջում կերպով Ա հետևողականորեն շարունակեց նաև 1930-ական թվականներին, երբ Գերմանիայով իշխանության գլուխ էին անցել նացիոնալ՛սոցիալիստները, և բարեգործական կազմակերպությունների գործունեության համար ստեղծվէղ էր աննախադեպ ծանր իրավիճակ: Ս,յդ շրջանում պետական քարոզչությանն ու քաղաքականությանը տուրք տվող զանազան եկեղեցական շրջանների կողմից Դր. Լեփսիուսի ԳԱԱ-ի գործունեության' «ոչ միսիոներական» նկարա- գիրը նույնիսկ պատրվակ էր ծաոայում ընկերության գոյության անհրաժեշտությունը վիճարկելու համար, ուստի հասկանալի է, որ հակառակորդների գաղափարական սնանկության մերկացումը շարունակում էր մնալ ընկերության մարտնչող հրապարակախոսության ամենաարղիական թեմաներից մեկը: Հենց միայն այն փաստը, նշում էր այդ առթիվ Պ. Ֆլայշմանն իր «40 տարվա միսիոներական աշխատանք Արևելքում» հոդվածում, որ ա- ոանց ընկերության աջակցության «հարյուրավոր հայ երեխաներ կկործանվեին», բավական էր, որպեսզի նրա գոյությունը արդարացվեր25:

Նախագահի համոզմամբ այդ շատ ավելի մեծանշանակ և աստվածահաճո առաքելություն էր, քան այն ավանդական «միսիոներությունը», որի դիրքերից փորձում էին հանդես գալ իր քննադատները: Դրա լավագույն հիմնավորումը տալիս էր նաև Աստվածաշունչը. «Գթասիրտ սամարացին մարդասպանների մեջ ընկածին չքարոզեց, այլ կապեց նրա վերքերը և տարավ ծածկի տակ,- գրում էր այդ առթիվ Պ. Ֆլայշմանը:- Մեր միսիայի պատմությունը հենց այդ տեսանկյունից է շատ ուսանելի: Այն հիմնադրվեց որպես մահմեդականության համար նախատեսված միսիա և դարձավ բարեսիրական գործունեություն դժբախտ հայ ժողովրդի համար... Այդ մեր Լեփսիուսի միսիայի փառքն է, որ մենք տասնամյակներ շարունակ հայերի մեջ աշխատելով երբեք չենք փորձել նրանցից որևէ մեկին օտարացնել իր ազգային Եկեղեցուց...»26:

Ուժգնացող հրապարակային հարձակումների դեմ Դր. Լեփսիուսի ԳԱԱ-ի ինքնա- պաշտպանական ելույթները հատկանշվում էին այդ ժամանակ նույնիսկ անթույլատրելի թվացող' հավատի, սիրո և փորձությունների լեփսիուսյան դպրոցն անցած համարձակությամբ: «Հարց է առաջադրվել, թե արդյոք մեր և մեզ նման կազմակերպությունները գոյու-

24 .ЧсЫН/ Р., Ог Տւ՚հԱւ/ ա СЬаыг. „О пеп! ւու ВНй", 1928, էշ 50:

25 К1смс1ипапп Р.. 40 ЛаЬгс МйкюпздЬеН ւա ОпеШ, „ОпеШ ւա ВНй", 1935. էշ 33:

26 Н го с Ь т а п п Р .. ОеЬе! հա ипй 1еЬгс1 а11е У01кег!, „Опеп! ւա ВНй", 1936, էշ 25: Հատկանշական է, пр ի

պատասխան քարոզչության խնդրի նորօրյա շահարկումներին. Դր. Լեփսիուսի ԳԱԱ-ն դեո 1933 թ. ընդգծված

տառատեսակով և աոանց մեկնարանուլօյանների վերստին իր պարբերականում զետեղեց այդ հարցի առնչու

թյամբ շուրշ երեք տասնամյակ աոաշ Լեփսիուսի կողմից կատարված սպաոիչ պարզաբանումներից մեկը, որը

մշտապես բնութագրական էր եղել ընկերության գործունեության համար. ‘ Արևելքում կատարվելիք աշխա

տանքը. որին բոլոր մյուսներից աոաշ կոչված է ավետարանական Գերմանիան, ո՛չ ավետարանականացման և

ո՛չ էլ այդ իմաստով միսիոներական կարող է լինել: Այն պետք է լինի հոգևոր աշխատանք, որը հին եկեղեցի

ների կրթական և քրիստոնեական մակարդակը կբարձրացնի...: Տե՛ս „Опеп! ւա ВПЙ". 1933. էշ 13:

Մ Օ Տ Ա Ծ Ս Ո հ1ՈՈ , է Լ Ի Ա Ռ Ա № 1.Ո Ա Թ 6 Ո Ի Ն Ը126 Ժ-ԺԱ

. . Պ ֊հւսւ^մանը 1935 թ.:- Մենք այդ հանգիստ թյան Իրավունք ունեն, թե: ոչ™,-■ԳՐ™ Մէտ Ցոհաննես Լեփսիոան այն ժա-

Г Г Г д а Г ' է * * * . « * - իշխանություններից ^ ւ ո վ ո ւ թ ր ս ն սանակ. 1Ь9Э թ.. * ' 4 ԱոԱեւոիօ հասավ այստեղ, Ա հարցըխնդրել, երբ վտանգված հայ ք ր ի ս տ ո ^ ^ նա չանսաց պետական և

վերաբերում էր նրանց օգնելուն ! ւ փ ր կ ա ր ե ց այն. ինչին իրեն համարում էր

ին>ին մեգ հ“ են* 1,ոչված:

Ա ս ^ գ ո ^ ^ ^ — « ' Г Г и п ь խորհ,ւդածՈՂ բանականութւան^ ւ յ^գադ^վաՓոսղսԱքսղՓն ^ուգահեո^ավելին» ի լրումն դրա.լույս էին ընծայվում նաԱ ընկերության աշխատակիցների Ա բարեկամների կողմից հեղի- Օակված բազմաթիվ ուսումնասիրություններ, որոնցից յուրաքանչյուրը նոր և ուրույն կողմերով էր լուսաբանում հայոց պատմական անցյալը, հոգԱոր-մշակութային կյանքի նվագ ն ե ր ն ու առանձնահատկությունները: Գերտրուդ Հեթցելն. օրինակ, իր «Հայերը և Աստվածաշունչը» հոդվածում պարզաբանում էր Հայաստանում քրիստոնեության ընդունման Ա Աստվածաշնչի հայերեն թարգմանման պատմությունը զուգահեռաբար ներկայացնելով «Հնագույն» քրիստոնյա ժողովրդի մանրանկարչության ընտիր նմուշներ : Իսկ նույն տարում հրապարակված իր մեկ այլ՝ «Անին՝ 1001 եկեղեցիների քաղաքը» ծավալուն հոդվածում նա ներկայացնում էր Հայաստանի 10-14-րդ դարերի հերոսական պատմությունը և կատարում ուշագրավ պարզաբանումներ այդ շրջանի հայ ճարտարա

պետության նվաճումների մասին29:Հրապարակվում էին ուշագրավ հետազոտություններ նաև Հայ Եկեղեցու անցած

պատմական աղու, նրա առանձնահատկությունների ե հայ ու եվրոպական Եկեղեցիների փոխառնությունների պատմության վերաբերյալ30: «Մենք այստեղ հաճախ ենք հանդիպում հայ քրիստոնյաների, բայց հազվադեպ ենք հաղորդակից դառնում հայկական քրիստոնեությանը,- նշում էր Պ. Ֆլայշմանն իր հոդվածներից մեկում:- Եվ հենց այդ է, որին արժե մեծ ուշադրություն նվիրել: Քանի որ դա նախ ե առաջ մի ժողովրդի քրիստոնեությունն է, որն իրավամբ համարվում է հնագույն քրիստոնյա ժողովուրդը: Եվ բացի այդ դա մի քրիստոնեություն է, որ ամենասերտ կերպով միահյուսված է ազգայնության հետ, այնպես որ գոնե մինչև այժմ մեկն աոանց մյուսի հնարավոր չի եղել պատկերացնել: վերջապես, ինչպես Արևելքի մյուս Եկեղեցիները, և հավանաբար շատ ավելի մեծ չափով, քան նրանք, նա իր ժամերգությունում և կառավարման ոլորտում կրում է հնագույն, մասամբ

27 ПейсЬтапп Р., 40 Ьгс 1 տտւօոտու1*ոէ ւա Опет, „Опет ւա ВПсГ, 1935, Էջ 33-34:28 Цс1хс10.. նւշ Агтешег սու! «Не В|Ьс1, „Опеп! ւա ВИЛ", 1935, Էջ 27:

29 Не1ге1 С.. Ат, сКе Տաճէ йег 1001 КисЬеп „Ьш Ыг кШззее", „Оег Опет”. 1935, Էջ 33-37:30 КНпвс С., նւօ Յոոշուտօհշ КксЬе т 1Ьгет УсгИаИтв ги с!еп сигорШзсЬеп Ю кЬеп, անդ, Էջ 6-12; „ 2 и т аг-

тешзсИеп В^ЬеЦиЫШит՝', անդ, Էջ 86-89; П сцсЬтппп Р., АгтешзсЬез ЮгсЬеШит, „Осг О п е т " , 1937, Էջ 57-60:

ТО Ьспитп Н., ն8Տ ЬсШ§с Շ1 (1сг յյրօջօոՅատօհշո ИгсЬе, անդ. Էջ 38-40; ПеЬеЬтапп Р., Уош агтешзсЬсп Օհոտ- (еп!ит, „О п ет ւա ВИЛ", 1937. Էջ 17-18: ЬоеПпег А., նւշ агтеш зсЬе ЮгсИе т Օտէ§օԱշւշո, „Осг О п е т " , 1938,45-

51 Ա այլն:

2003 ԱՕՈՏ ՀԱՅՐՈԻՆԻ Ժ-ԺԱ 127

չափազանց արժեքավոր գանձեր, որոնք անհրաժեշտ են աոաջին հարյուրամյակների քրիստոնեությունն ընկալելու համար-31:

Կազմակերպությունն իր ընդդիմախոսների մեղադրանքների սնանկությունը մշտապես փաստարկում էր Հայ Առաքելական Եկեղեցու վերաբերյալ գոյություն ունեցող թյուր տեսակետ ների հերքման միջոցով' ի ցույց հանելով դրանց անհեթեթությունն ու կանխակալությունը: «Մենք միշտ հրաժարվել ենք Հայոց հին Եկեղեցին բողոքականացնել,- տեղեկացնում էր ընկերությունը 1929 թ . , որովհետև իրավունք չունենք պաոակտել մի քրիստոնյա Եկեղեցու, որը պատմության մեջ հնագույնն է, այլ պետք է ծառայենք նրան: Հին Եկեղեցիների թուլությունները մեզ, իհարկե, հայտնի են, ինչպես հայտնի է նաև այն, որ այդ թույլ Եկեղեցիները մեկ և կես հազարամյակ է, ինչ իսլամի կենտրոնում դիմակայման և կենսունակության այնպիսի ուժ են ի հայտ բերել, որպիսին արևմտյան Եկեղեցիները դեո պետք է ապացուցեն: Հանուն քրիստոնյա հավատի մեռնելը հին Եկեղեցիների համար դարձել է ոչ դոգմատիկ սեփականություն: Մենք պարտավոր ենք ակնածանք տածել այդ փաստի հանդեպ»32:

Դր. Յոհաննես Լեփսիուսի «Գերմանական առաքելություն Արևելքում» ընկերությունն, այսպիսով, ի տարբերություն Հայաստանի օգնության գերմանական միության Ֆրսւնկ- ֆուրտի կոմիտեի և Հայաստանում գործող բոլոր մյուս եվրոպական ու ամերիկյան առաքելական կազմակերպությունների, հայության մեջ երբեք քարոզչական գործունեություն չվարեց, այլ ընդհակառակը, իր բոլոր ուժերն ի սպաս դրեց Հայ Առաքելական Եկեղեցու ամրապնդմանն ու զորացմանը33: Իր առաջադրանքը համարելով ոչ թե Ավետարանի քարոզումս, այլ «Ավետարանի պահանջների իրագործումը»' այն ՛մինչև իսկ պարբերաբար սուր գաղափարապայքար էր ծավալում դա վիճարկող կամ քննադատող' հասարակական և եկեղեցական մտայնությունների դեմ: Ընկերության շուրջ կեսդարյա գործունեության պատմությունն, ինքնին հասկանալի է, որ այդ առումով խիստ արդիական է ժամանակակիցներիս համար և կշարունակի լինել այնքան ժամանակ, քանի դեո մեկընդմիշտ տեղի չեն տվել Հայոց Եկեղեցու դեմ ուղղված մարդորսական խոտելի փորձերն ու նկըր- տումները:

31 КМ чсМтапп Р ., АгтегшсЬсь К>гсИспшт. „Осг О пспГ, 1937. էջ 57:

32 .ЧсЬаГег К., УУегскп Фе вгтеш5сЬсп Ктскг копПптпсП?, „ОпеШ ւա ВН<Г, 1929. էշ 71:

33 ԴԱԱ-ն Հա յ Առաքելական Եկեղեցու հետ բնականաբար մշտապես գտնվում էր սերտ համագործակցա

կան փոխհարաբերական մեշ, և ղա այն աստիճան միանշանակ էր, որ Մայր Արոոի կողմից ընկերությանը

հատկացվեց մինչև իսկ Պարսկաստանում գտնվող հնագույն հայկական վանքերից մեկը' Ս. Թաղեի վանքը:

Տե՛ս „1ЭегСЬтШ сЬеՕոշոէ". 1897. Էշ 331:

128 Ժ-ԺԱՒ-ււււ11հՐՈԻԹՑԱՆ ԵՎ ԽՂՃԻ ԲԱ ԽՄ ԱՆ-^

2003

Տ Տ Տ Տ Յ Տ Տ » . —( ,Մ1[ՄԻ1'11Ւ1^1]Ն ե վ խ ղ ճ ի բ ա խ մ ա ՜ն

Հ Ա ՜ Ն Գ - Ո Ւ Ց Ա Կ Ե Տ Ո ւ ՜Մ

— Ւ ւհԽհսոփաւանան խաոնվածի տեր գոողի. Դերենիկ Դեմիրճյանին միա պ ես » Г Г տ Տ ւ Ա - գ ա ղ տ ն ա ր ա ն ն ե ր ,, թ ա վ լա ն ,ե Ա Ո . ն ր ա . М Р Ч Т

« л * - ‘“ 'ւԺե» նէ4’ '! ՛ կւ9" ՝ ’>ւան н “ ,™ п рш" ш 1 ՜

ա ռ ա ն ձ ի ն 4ա մ ա ն ա կ ա » ա ա վ ա ծ ն ե ր ո ւ մ . ե ր բ * ր ղ օ տ լս ր վ ր լմ

Է ինտՕ ի ր ե ն ի ց , ե ր բ մ ա ր դ ա ս ի ր ո ւթ ի ւն !! ա ււս ւշը ն թ ա ցի փ ո խ ա ր ե ն Օ ա ն ա ն շ է ա պ ր ո ւմ . , ե -

‘ ձ ^ 1 պ ձ Հ ա կ ա ն ո վ ո ի - ո ւ մ Է ս ո ց ի ա լ-ն ո գ ե բ ա ն ա կ ա ն վ ե ր ջ ի ն ն ե ր ի

•З р и и п ч ч т Ш П ч .Ъ * - И » ° Ь ք ^ տ ն ա ր ե ր ե Ա Դ բ ն ա կ ա ն վ ի ն ա կ ի ց մ ա ր դ ո ւ

« ш т Ч ш ш « т . о ^ т Տ ա մ ա ր կ ա ն խ , в ,

ժ ա մ ա ն ա կ ի ն ի ր ե ն ց ս տ ե ղ ծ ա գ ո ր ծ ո ւթ յո ւն ն ե ր ո վ ա ,Դ ն պ ա տ ա կ ն Է ի ն ն ե տ ա պ ն դ ո ւմ « ա մ -

„ շ խ ա ր ն ս դ ի ն գ ր ա կ ա ն ո ւ ո ա ն ն շ ա ն ա վ ո ր դ ե մ ք ե ր Ա ,ր ե ր Ք ա մ յո ւ , Մ ա ր ս * Պ ր ո ւս տ ր ,

Հ ա ն ց Կ ա Փ կ ա ն , Վ իԱ ա մ Ս ա ր ո ր ս ն ը Ա շ ա տ ո ւր ի շ ն ե ր , ի ս կ Հ . Թ ո ւմ ա ն ր ս ն ի ս տ ե ղ ծ ս պ ո ր .

ծության գլխավոր երակը երազանքն Էր կատարյալ մարդու (-Ա՜խ, երանի ով մարդ կըգա

ու մա րդ կերթւս ա նա րա տ »):Հատկապես աոաջին աշխարհամարտի տարիներին Դեմիրճյանը գեղարվեստական

քննության նյութ դարձրեց մարդկային խիղճը' ցանկանալով այն դիտարկել տարբեր կողմերից, գտնել խղճի Էությունը, նրա սոցիալ-հոգեբանական արմատները: Պատերազմի տարիներին Դեմիրճյանն այդ թեմային անդրադարձավ «Դատաստան», «Ավելորդը», «Հովնան Մեծատուն» և այլ ստեղծագործություններով, ուր ձգտեց գեղարվեստորեն պատճառաբանել ու հաստատել, որ խիղճը մարդու հոգեկան ու բարոյական ներքնաշխարհը մա քր ա գո ր ծող ն Է, ա յն անգին գանձը, որ վեր Է ամեն ինչից:

Ինչպես աշխարհի մեծագույն արվեստագետների, այնպես Էլ Դեմիրճյանի ստեղծագործության գլխավոր առանցքը եղել են կյանքն ու մարդը, մարդկային հոգու տարաբնույթ դրսևորումները, անհատի ներքնաշխարհում տեղի ունեցող հոգեբանական տեղաշարժե

րի բացահայտումը:Մեծանուն գրողն իր արձակ ու դրամատիկական գործերով պայքարում Էր հանուն

մարդու, հանուն նրա բարոյական անաղարտության, իսկ քանի որ բարդ ու դժվարին Է մարդու ներքնաշխարհը, ուստի այդ նպատակը տանում Էր դեպի հոգեբանական բարդ իրավիճակների պատկերման:

Դեմիրճյանը մշտապես վւնտրում Էր այն հարցերի պատասխանը, թե ի'նչ Է մարդկային Էակը, ի՜նչն Է նրան խանգարում մարդ լինել կամ մարդ մնալ, և ի՜նչն Է այլանդակում, աղավաղում նրա բուն Էությունը:

2003 ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ Ա ՑվԱ ՋՑԱ Ն Ժ-ԺԱ 129

- Մարդը նա է,- ասում էր Դեմիրճյանը,- ում կրծքի տակ ջերմ ու մարդասեր սիրւո է բաբախում, ում հոգին շռայլ է պարարտ սեահողի նման Ա ով գեղեցկանում ու պայծաոանում է' գեղեցիկն ու պայծառը տեսնելիս:

Այս դավանանքն է մշտապես ուղեկից եղել գրողին, ե նա իր ստեղծագործությամբ խարազանել է մարդկային կեցության նշված սկզբունքները ոտնահարող արարքները, բարոյական արժեքների անտեսումը, որոնց պատճառով դառնանում է կյանքը, սպանվում է խիղճը, մարդն ընկնում է իր բարձունքից:

Դեմիրճյանն իր լավագույն գործերում դատապարտում է ընդհանուրի շահագրգռություններից կտրված անհատի մասնավոր հոգեբանությունը, զննում է մարդու բարոյական կերպարը բնորոշող այնպիսի հատկանիշներ, ինչպիսիք են խիղճը, գթասրտությունը, սե- րը, ցույց է տալիս սեփականության Ա նյութապաշտության ավերիչ դերը անհատի հոգևոր աշխարհում:

Սունդուկյանի, Րաֆֆու, Պռոշյանի, Շիրվանզադեի Ա նշանավոր այլ գրողների նման Դեմիրճյանը խորապես անդրադարձավ շահի ու խղճի, սեփականատիրության ու մարդկայինի միջև մշտապես առկա ներքին հակասության խնդրին: Զէ“ որ խղճի առկայությունը կամ բացակայությունը պայմանավորված են սոցիալական գործոններով, մարդկանց հասարակական կյանքի պայմաններով, և քանի որ խիղճը կոնկրետ պատմական երևույթ է և մարդու մեջ ձևավորվում է նրա ողջ կյանքի ընթացքում, ուստի այն հասարակական հարաբերությունների, կենսապայմանների և սոցիալական վիճակի արտացոլումն է մարդկանց գիտակցության մեջ:

Եթե «վասակ» դրամայում գլխավոր հերոսի միջոցով գրողը ներկայացնում է ձեռք բերվածով չբավարարվելու և փառամոլությամբ տարված մարդու ներքնաշխարհի դեգերում- ները, որոնք իր հերոսներին աստիճանաբար մղում են դեպի ծանր ոճիրների ուղի, ապա Հաճի աղան («Ավելորդը») և Հովնանը («Հովնան Մեծատուն») պատկերված են իրենց անձնական նեղ շահերի տեսանկյունից, թեև երեք կերպարներին էլ բնորոշ են եսասիրությունը, իրենց անձի գերագնահատման և ուրիշներից բարձր դասելու հատկությունը: Ի տարբերություն վերջին երկուսի, մարզպան վասակ Սյունեցու գործողությունների շրջանակն ավելի լայն է և համահայկական ընդգրկում ունի: Նրա ինքնախոստովանությունից և մյուս գործող անձանց բնութագրումներից իմանում ենք վասակի' հեոուն գնացող նպատակները, որոնք հակընդղեմ են ժողովրդի ձգտումներին ու շահերին, ուստի նա, չկշռադատելով իր արարքների հետևանքները, գնում է դեպի դավաճանություն: Դեմիրճյանը ցույց է տալիս, որ երբ մարդը հակադրվում է ժողովրդի ընդհանուր շահերին ու նրա կամքին, երբ գերիշխող է դառնում եսամոլությունը, դրանցից ծնվում է դավաճանությունը:

Գրողը թեև վասակի և Հովնանի կերպարներին մոտենում է տարբեր դիրքերից, բայց հանգում է նույն եզրակացության, եթե մարդը չի կարողանում սանձել իր եսասիրական նպատակները և դեմ է դուրս գալիս ընդհանուրին, արժանանում է արհամարհանքի ու դատաստանի և, ի վերջո, պատժի: Երկու հերոսներն էլ խոսում են ժողովրդի շահերից ու «բարձր նպատակներից», սակայն այդ նպատակների իրականացման համար կանգ չեն առնում ոչնչի առջև' զոհասեղանին դնելով ընտանիք, հարազատներ, նույնիսկ հարազատ ժողովրդին: Տեղի է ունենում էգոիզմի բախումը խղճի ու գթասրտության հետ, և այդ բախման հանգուցակետում են միայն հասկանում, որ իրենց ջանքերը իզուր են անցել, որ բոլոր

զոհերն ու զոհողությունները աննպատակ են եղել. ս - . - . - - ..... .............................

աւսոապանք: պարտականությունը անխզելԻորեն կապված է խղճի հեւո. և

^ արտահայտվում մարդու ներքին վերահսկողությունն իր արարքների

2 2 1 * . հ * * * մա™ բարդ ոլ դժվարին իրավի ս յո ա հ ն ա ւ ս ս վ ո -

п !Г п Ш Է ունենում որոշելու իր արարքների բնույթը. ճիշտը գատկու սխալից:վերոհիշյալ գործերում Դեմիրճյանն ընղգծել է հենց այղ հանգամանքը, այսինքն ցույց

Է տափս պարտականության Ա խղճի միջև առաջացած այն մեծ անջրպետը, որն արգելում է մարդկայնորեն վերաբերվելու հարազատներին կամ շրջապատի : Եվ քանի որ խիղճը «սեփական գործողությունների նկատմամբ հուզական-գնահատող *>'տի գրողը ցույց Է տալիս դրա իսպաո բացակայությունը իր հերոսների հոգևոր աշխար-

հՈւմԹեմայի արծարծման Ա կերպարների «ներքին հոգեհարազատության, տեսակետից ա- Սէոի շատ նմանություններ ունեն Հաճի աղան և Հովնան Մեծատունը:

Տարիներ շարունակ իր արարքների նկատմամբ բարձր ինքնավերահսկողությամբ աչքի ընկած, միշտ զգաստ ու սթափ Հաճի աղան այժմ աոաջին անգամ շփոթվում Է, սխալվում ժամանակին տեղյակ չլինելով մոտեցող վտանգի մասին: Որքան աղետը մոտենում Էր, այնքան ավելի Էր մեծանում տագնապը Հաճի աղայի ներսում, և նա սարսափած մտածում Էր իր աղայությունը, հարստությունն ու հասարակության մեջ հաստատուն դիրքը

կորցնելու մասին:Դեմիրճյանը համոզիչ պատկերներով ներկայացնում Է աղայի մեջ կատարվող փոփո

խությունները' կապված մոտեցող աղետի հետ: Սկզբում նա մտածում Էր փրկել կարևորը, պետքականը, իսկ եթե հնարավոր չլինի, ապա փրկել ամենակարևորը: Հաճին վճոեց Ու «դաժանացավ... ամեն ինչ անել, ամեն խստություն գործ դնել, անգթանալ, թեկուզ և ստորանալ, բայց փրկել այդ կարևորագույնը, իր տունը...»:

Գրողը, սակայն, կանգ չի աոնում իր «հերոսի, որոշման այդ կետում: Դեպքերի հետագա զարգացումը աղայի ուղեղին տալիս Է այլ «հրահանգներ», նրա միտքը լարված աշխատում Է: Թնդանոթի ձայներից Հաճին սկսեց ավելի պարզորոշ զգալ ու շոշափել մահվան վտանգը: Մոտեցող աղետը խուճապի Է մատնում նրան, և նա զգում Է, որ «տարերային մի ուժ նրան միայն մի բան Է թելադրում, փախչել, շուտով դուրս գալ մահի ճիրաններից», իսկ «մնացածը' կին, երեխա, ընկեր, բարեկամ՜ նսեմացավ նրա աչքում»: Հաճի աղայի մեջ գլուխ Է բարձրացնում հարուստ սեփականատիրոջ, գծուծ շահամոլի և դրանց ծնունդ' ե- սասիրության ոգին:

Երկար տարիներ ապրելով և գործելով առևտրականների միջավայրում և անվերջ զբաղված լինելով գործարքներով, Հաճի աղայի հոգեկան աշխարհում ձևավորվել Էր պետքականի, կարևորի առարկայական գոյությունը, ուստի տագնապի պահին նրան հե- տաքրքրում Էր ոչ թե մարդը, այլ իրերը, ամենապետքական առարկաները: Այդ Է պատճառը, որ նման պարագայում Հաճի աղային ղեկավարում Էր եսասիրության «ամենահաղթ ուժը», և նա մտածում Էր, որ եթե հնարավոր չլինի փրկել ամենակարևորը, ապա ինչ գնով Էլ լինի, պետք Է ազատել սեփական անձը' թեկուզ մնացած հարազատների կորըստ- յան գնով: Նրա աչքերում այդ պահին միայն իր «ես»-ն Էր, իր անձի փրկությունը, որովհետև ինքն Էր տանտերը, հարուստը, փրկվելու ամենաարժանին:

2003 ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ Ա ՑվԱ ԶՅԱ Ն Ժ-ԺԱ 131

Որպես էգոիստ. Հաճին ունակ էր ամեն ինչի, քանի որ հաշվի չէր նստում իր խղճի հետ (եթե կար այղ խիղճ կոչվածը), գուցեև մտածելով, որ խիղճը ստեղծել են վախկոտները, իսկ ինքն առայժմ ղեո կանգուն է, հաստատուն ու վճռական:

Այստեղ կարելի է վկայակոչել Ի. Կանտին. -Բարոյական եսասերը նա է. ով ամբողջովին բոլոր նպատակները սահմանափակում է ինքն իրենով, ով օգուտ է տեսնում միայն այն բանում, ինչը ձեռնտու է իրեն ե իր կամքի բարձրագույն որոշակիությունը տեսնում է միայն իր սեփական երջանկության շահավետության մեջ Ա ոչ թե պարսպի գիտակցման մեջ»1:

Խուճապի ու իրարանցման խառնաշփոթում կարգադրություններ անելիս Հաճի աղան մի քանի անգամ նայում է անդամալույծ քրոջը, բայց քանի որ տարված էր միայն ւսմենա- պետքական, ամենակարևոր իրերը տեղափոխելու խնդրով, .չի նկատում, նրան, իսկ հիմա մտածելով' «անախորժություն զգաց»: Դրան հակառակ' Սրբունին կարծես չէր հետա- քըրքրում այն աղմուկն ու շփոթը, որ պատել էր իրենց ընտանիքին ու ողջ քաղաքին: Դա առերևույթ հանգստություն էր, որովհետև անդամալույծը կարծես համակերպվել էր իր վիճակին. ապա թե' մանկությունից ծանոթ էր եղբոր բնավորությանը և հասկանում էր, որ ինքը դժվար թե տեղ ունենա գնացողների մեջ: Հենց այս հանգուցակետում է հոգեբան գրողը ստեղծում քրոջ և եղբոր կերպարների հակադրության համոզիչ պահը և ընթեցողի ներսում լսելի դարձնում խղճմտանքի, ցավի ու ափսոսանքի ձայնը. «Ձեռքերդ անցու' ճամփան չմսիս»:

Հաճի աղան չունի ուրիշի ցավով մտահոգվելու, տառապելու զգացմունքը: Նա տարիներ շարունակ ապրել է գիշատչին հատուկ զգուշավորության և թույլերին անակնկալի բերելու գազանային սկզբունքով' հոգին դաժանացրած ու խղճմտանքը գրպանը դրած: Բնական է, որ նման մարդը անհաղորդ պիտի մնար քրոջ վիճակին' դառնալով նրա կործանման պատճաոը: «Ուրիշ որտե՞ղ կարող է ճանաչվել մարդու իսկական մեծությունը,- գրում էր վ . Դ. Բելինսկին,- եթե ոչ այն դեպքում, երբ մարդ գերադասում է տառապել, քան խղճին հակառակ բան կատարել»2:

Իմանալով քրոջ ողբերգական մահվան մասին, Հաճին կարծես ապրում է տառապանքի պահեր, նրա քայլվածքն այլևս չուներ աոաջվա հանդիսավորությունը, փոխվել էր տիրական կեցվածքը, դարձել խղճահարության արժանի: Նա իր մտապատկերում վերականգնում էր քրոջ կերպարանքը, պատկերացնում նրա դիակը, և որքան երկար էր մնում այդ մտապատրանքը, այնքան շատ էր տաոապում, միաժամանակ հոգին խաղաղվում էր, հանգստանում:

Սրբունը նրա համար կարծես մի սուրբ էր, որի հիշատակի առջև պիտի ծնկաչոք խնկարկեր:

Դեմիրճյանը Հաճի աղային ներկայացնում է երկու հակադիր իրավիճակներում՛ տագնապի պահին և վտանգն անցնելուց հետո' ցույց տալով տարբեր հանգամանքներում դրսևորվող մարդու էությունը, նրա բարոյական կերպարը: Դրողը ցանկանում է պարզել, թե նրա նման մարդը կարո՞ղ էր դիմանալ կյանքի փորձությանը, ունա՞կ էր վերանալ ե- սսւսիրական ճղճիմ զգացումից և պահպանել մարդու կոչումը: Իհարկե, սեփակսւնատի-

1 И. Кант, Сочни., т. 4(1). М.. 1965 г.. сф . 413.

2 Տե՛ս В . Г. Белинский. Соч., т. 1, М. 1948. слр. 293.

՜ ՜ ------ 1 7 ՜ հ ն ^ ՚^ ե ո ն վ ա ծ վաճաոականը չի դիմանում անա1,ս4ւսլ փորձությանը.

5 К 1З Х » վիճակո1մ սկսու? Г С ' ծ ա ն ո ո լ թ հ թ և անե1 ի ր ш р ш р ՜

ЕС. բնականէ ՝ թ ե խ ղ ճ ի խայթից ծնված այրող աաոա-

պ ա Փ ^ա ղդրա արտաքին կեղևի տակ թաքնված ներքին այն դրդապատճառները, որոնք

գործողություններին ու պատճառաբա-

139 /4»_/-Ы Լ ԵՍԱՍԻՐՈԻԹ6ԱՆ Ե վ ԽՂՃԻ ԲԱԽ Մ Ա ն -

Գրողը քայլ աո քայլ ի անցած ճանապարհն այնպիսին չէր,

г « г г п հ հ տ հ տ հ ? ™ ^ г ~ 5 : г1 и ,а ց, « ա կ ա ն բաոէպաշատութւոլօ էր. »Ո"Վ ушОЦшОп»! է ո շՐ* լ 4 ա » ի « ^ Ա ա լ

ЛЧЧГЧШОШР Ш Ш ш Ц«|)Ч1 ւ - И «г1 ֊ш р «1 !- « Վա 4տ11 « ч - И * иЧ Й Ч -втО Л Է « " " Փ գա դա փ արա կաՕ-4եղ ա ,ի » ա -

նան այն կարևոր հարցադրման մեջ, թե ո“վ Է ավելորդը:Կյանքում ավելորդ և հոգեպես անդամալույծ պետք Է համարել նրան, ով եսասեր Է,

անտարբեր, մարդատյաց, ով չի զգում ուրիշի ցավն ու վիշտը, ով կյանքից հեոանում Է անշուք ու աննկատ՝ չթողնելով ափսոսանքի նշույլ անգամ:

«Ավելորդը, պատմվածքից երեք տարի հետո Գեմիրճյանն անդրադառնում Է նույն խնդրի ն' այլ մոտեցմամբ ավելի մեծացնելով թեմայի ընդգրկման սահմանները, խորացնելով պրոբլեմը' գլխավոր հերոսին պատկերելով ավելի բարդ ու դժվարին իրադրության

մեջ:«Հովնւսն Մեծատուն, դրամայում մարդկանց աոջև դարձյալ իր ամբողջ ահավորութ

յամբ ծւսոանում Է տեղահանության, ինչքն ու ունեցվածքը կորցնելու, ինչպես նաև ֆիզիկապես կործանվելու ծանրագույն խնդիրը:

Գեմիրճյանն այստեղ վարպետորեն կիրառում Է հակադրության մեթոդը' ի ցույց դնելու մարդկանց վերաբերմունքի և գործելակերպի կտրուկ փոփոխությունները կյանքի տարբեր իրավիճակներում:

Դրամայի սկզբում Հովնսւնը ամուսնացնում Է իր Խորեն որդուն, աոատաձեռն Է ու սրտաբաց, իր հարուստ սեղանից բաժին Է հանում տկարներին, օտարականներին ու ճամփորդներին, որով և արժանանում Է վերջիններիս օրհնանքին, փառքի ու պատվի, բարձրանում ինքն իր աչքում, ներկայանում բարի ու ազնիվ մարդու կերպարանքով:

Սակայն թուրքերի հարձակման պատճառով ուրախությունը փոխվում Է տագնապի, և Հովնանի առջև մեկեն բացվում Է կործանման սարսափելի վտանգը:

Ինչպես Հաճի աղան, այնպես Էլ Հովնանն անակնկալի Է գալիս, սկզբում չի պատկերացնում տեղահանության ու փախուստի դժվարությունը, դեռ գտնվում Է իր մարդկային արժանապատվության բարձունքում, և բոլորը նրան են նայում, նրանից սպասում վտանգից փրկվելու ելքը: Սակայն քիչ հետո միանգամից փոխվում Է Հովնանի հոգեվիճակը, և իր անձի վեհության, իր բացառիկության մեջ մշտապես համոզված մարդն իջնում Է այդ «բարձունքից, և սկսում մտածել, որ բոլորի նման ինքն Էլ պիտի բռնի տեղահանության դժվարին ճանապարհը: Նրա ուղեղում չի տեղավորվում այն միտքը, որ ինքը մյուսների նման պետք Է կրի նվաստացման դառնությունը, ճակատագրի հարվածները, նույնիսկ զգա մահվան սարսուռը:

2003 ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ Ա ՑվԱ ՋՑԱ Ն Ժ-ԺԱ 133

Գրողը զարգացման ընթացքի մեջ է պահում Հովնանի կերպարը, նրա հեսւազա գործողությունների ընթացքը Ա, աստիճանաբար բացելով նրա հոգեկան աշխարհի ծալքերը, ցույց տալիս ժողովրդին -օգտակար լինելու, մասին Հովնանի խոսքերի սնանկությունը:

Եթե Հաճի աղայի գիտակցության մեջ անընդհատ իրերի տեղափոխման խնդիրն էր պտտվում, ապա էգոիզմի մոլուցքով բոնված Հովնանն իր առավելությունն ու ապրելու իրավունքը ձգտում էր հիմնավորել ազգին օգտակար լինելու -նվիրական- զգացումով: Ո՞վ պետք է աշխարհին պատմի սոսկալի ողբերգության մասին, ո՞վ պետք է հասնի արդարության հաղթանակին, եթե ոչ' ինքը, միայն ու միայն ինքը, ուրեմն ինչ գնով էլ լինի, ինքը պետք է կենդանի մնա: Իսկ այդ -գինը, շատ թանկ է նստում Հովնանի վրա (որդու մահ, հարսի և աղջկա բարոյական կորուստ, կուրացած մոր լքում և այլն):

Այս աոումով Հովնանի համար խիստ բնութագրական են Դեմիրճյանի կերտած և դատաստանի արժանացրած մեկ այլ կերպարի' Թոմասի խոսքերը. «Ոչ ոք մարդուն այնպես դաժան չի դարձնում, ինչպես ինքը մարդը»:

Դեմիրճյանը հակադրել է բարոյական անկում ապրող Հովնանին իր խեղճության մեջ մարդկային արժանիքը պահած, անձնազոհության գնացող Աբրոյին: Անապատի ավազուտներում անգամ կիսախելագար վիճակում գտնվող Հովնանը չի դադարում սեփական անձի փրկության մասին մտածելուց, իսկ Աբրոն համարձակ կանգնում է թուրք սպայի ա- ոաջ ե ներկայանում որպես Հովնան: Աբրոյի և բազում աբրոների համար է երևի ասված.

Այո', միայն նա կարող Լ կյանքն ավարտել երջանիկ,Օվ ապրում Լ խղճմտանքի բարձր օրենքով չըգրվսւծ3:

Իսկ Հովնա՞նը...

Նախկին հպարտ, բարձր արժանապատվությամբ օժտված, տիրական կեցվածքով, փառքի ու մեծարման արժանացած Մեծատունը, որ իրեն համարում էր «ուրիշ մարդ», ա- ոանձնահատուկ էակ, այժմ մարդկային կերպարանքը կորցրած, մեռնում է հոգեկան ամայության մեջ:

Այսպիսով, վերոհիշյալ ստեղծագործություններում Դեմիրճյանն առաջադրում է մարդ անհատի լինելիության, նրա լիարժեքության կարևոր խնդիրը և հաստատում, որ նյութական արժեքների գնով կամ հակամարդկային արարքներով սեփական փրկություն որոնողներն աղճատվում են, բարոյազրկվում, կորցնում մարդկային դիմագիծը, մերձենում գազանին: Ե'վ Հաճի աղան, և' Հովնան Մեծատունը, ինչպես նաև վասակն ու Թոմասն ի- րենց գործելակերպով իջնում են խավար հոգիների աշխարհը, դաոնում դաժան, վախկոտ, հոգով բթացած: Ձէ՞ որ լույսին նախորդելուց առաջ աշխարհ մուտք գործած խավարը չարի, անխղճության արտահայտությունն է, իսկ խավարն ավանդաբար զուգորդվել է չարից սերված ուժերին, որոնցից էլ ծնվում են մարդկային հոգու խավարն ու անգթությունը:

Այդպիսի խավար հոգիներն էլ խղճի դատաստանին են ենթարկվում Դեմիրճյանի կողմից:

3 Հին հունական ողբերգություններ, Ե Պ Հ, 1990 р ., էջ 232:

ա ր վ ե ս տ ա գ ի տ ա կ ա ՜ն

լ ե վ ո ն չո ւգ ա ս զցաՆԱվեաբագիւրությա& Пոկւբոյւ

ԱՐՇԱԿ ՖԵԹՎԱՃՑԱ՜Ն

ՀԱ 5 ՆԿԱՐԻՉԴ ԱՐԵՎՄՈՒՏ-ՔԻ ԵՎ ԱՐԵՎԵԼՔԻ ՄԻՋԵՎ

«Աէւհմահ է գեղեցիկս և հավիտեեակաքփ սասը կկազմե, աեմւսհ եև գհղեցկիե զիևվոըք»:

Արշսւկ Ֆեբվա ճբսե

Դժվար է գսւնել որևէ այլ հայ նկարիչ, որի գեղարվեստական ժառանգությունը լինի այնքան բազմաբնույթ, որքան Արշակ Ֆեթվաճյանինը: Իր երկարամյա կյանքի ընթացքում նա ստեղծել է մեծ թվով կտավներ, որմնանկարներ, գծանկարչական աշխատանքներ, ձևավորել է թատերական ներկայացումներ, պարասրահներ, դրամներ, դրոշմանիշեր, նույնիսկ կազմել է ճարտարապետական ինքնուրույն նախագծեր և վերստին զարդարել կանգուն տաճարները: Եթե այս ամենին գումարենք նաև նրա բանաստեղծական գրվածքները, ասույթները, իտալերենից, ֆրանսերենից կատարած թարգմանությունները, հայ արվեստի, ճարտարապետության, մշակույթի ու նոր քաղաքաշինության հրատապ և կնճոոտ հարցերին նվիրված նրա գիտական և հրապարակախոսական հոդվածները, համաշխարհային գեղանկարչության, ընթացիկ թատերական ներկայացումների մասին գրած ուսումնասիրությունները, ապա մեր աոշև կհաոնի մի այնպիսի մեծություն, որի տեղը հայ նշանավոր գեղագետների աոաշին շարքում է:

Արշակ Ֆեթվաճյանի ժառանգությունն իր բազմակողմանիությամբ մասամբ հիշեցնում է վարդգես Սուրենյանցի վաստակը, ուստի պատահական չէ, որ վրձնի երկու մեծանուն վարպետների ճանապարհները մերթ ընդ մերթ հատվել կամ զուգահեռ են ընթացել:

Սակայն դժվար է գտնել որևէ այլ հայ գեղանկարիչ, որի գործունեությունն այնքան սերտ կապված լիներ սեփական ժողովրդի պատմական, գեղարվեստական անցյալի մասունքներին, այնքան բազմաթիվ ու բազմատեսակ թելերով հյուսված լիներ նրա հին ու նոր մշակույթի խնդիրներին:

Ֆեթվաճյանի թողած ստեղծագործությունների մեջ կան բնության տեսարաններ, պատմական և ավետարանական թեմաներով հորինված աշխատանքներ, նշանավոր

2003 ԼԵՎՈՆ ՁՈԻԳԱՍՋՅԱՆ Ժ-ԺԱ 135

մարդկանց դիմանկարներ. Անիի ավերակներից և, առհասարակ, հայկական ճարտարապետական հուշարձաններից, միջնադարյան հայկական, ինչպես նաե բյուգանդական

^մանրանկարներից կատարված ընդօրինակություններ Ա Հայաստանի շուրջ քսան գավառների ազգագրական տարազով կանանց պատկերներ:

Արշակ Ֆեթվաճյանը ծնվել է 1866 թ. հոկտեմբերի 1-ին Տրապիզոնում, Աբրահամ և Մարիամ Ֆեթվաճյանների ընտանիքում: Նախնական կրթությունը տեղի ազգային վարժարանում ստանալուց հետո նա 16 տարեկանում ընդունվել է Կ. Պոլսի նորաբաց կայսերական գեղարվեստի վարժարանը և դարձել այդ հաստատության առաջին ուսանողն ու անդրանիկ ընթացավարտը: 1887 թ. ավարտական վկայականը ստանալու հետ միաժամանակ փայլուն առաջադիմության համար նա արժանացել է վարժարանի .Հռոմի մրցանակին-, որը նրան հնարավորություն էր ընձեռում պետության հաշվին կատարելագործել իր արվեստը «հավերժական քաղաքում-: Խոստումնալից երիտասարդ նկարչին օսմանյան կրթական նախարարությունն առաջարկում է գնալ Հռոմ Ա ուսումնառությունը շարունակել այնտեղ' հետագայում Կ. Պոլիս վերադառնալու և որեէ պետական պաշտոն ստանձնելու պայմանով: Ա. Ֆեթվաճյանը սակայն հրաժարվում է այս առաջարկից:

Պոլսահայ Ոսկան Բեյ Մւսրտիկյանն իր նյութական օժանդակությունն է առաջարկում երիտասարդ նկարչին և հորդորում է Հռոմում ուսումնառությունն ավարտելուց հետո Թուրքիա չվերադառնալ, այլ կյանքն ու արվեստն ի սպաս դնել հարազատ ժողովրդի մշակույթին: Այս բարերարի անունը հավետ գաղտնի պահելու պայմանով1 Ա. Ֆեթվաճյանը 1887 թ. օգոստոսին գնում է Հռոմ ե ընդունվում Սան Լուկա գեղարվեստների ակադեմիան: Այստեղ նա ծանոթանում է ժամանակի իտալական հայտնի գեղանկարիչների գործունեությանը և աշակերտում մեծահամբավ Չեզարե Մակարիին: Իր ուսուցչի' Իտալիայի ժամանակի ամենամեծ նկարչի հանդեպ անսահման հիացմունքն ու երախտագիտությունը Ա. Ֆեթվաճյանը պահում է մինչև կյանքի վերջը:

Իտալիայում ուսանելու շնորհիվ նա հնարավորություն է ստանում շրջագայելու երկրի տարբեր քաղաքները, այցելելու համաշխարհային քաղաքակրթության հրաշակերտներով հարուստ կենտրոնները:

Ա. Ֆեթվաճյանի հոգում անջնջելի հետք է թողնում հատկապես վենետիկը: Այդ տարիներին նա հոդվածներ է գրում իտալական տոների, նշանավոր հուշարձանների, իր հա- փըշտակության առարկան հանդիսացող վենետիկի գեղեցկությունների, Չեզարե Մսւկա- րիի հրաշակերտ ների և հասարակության կյանքում արվեստի նշանակության մասին: Կ. Պոլսի «Արևելք» թերթում հրատարակված այդ հոդվածները վկայում են նկարչի ոչ միայն գեղագիտական մեծ իմացության, այլև նրա գրական օժտվածության վերաբերյալ:

1888 թ. Ս. Ղտզսփում նա ծանոթանում է վևոնդ Ալիշանի հետ և վերջինից ստանում իր նկարչական, պատմա-բանասիրական ապագա գործունեության ծրագիրը: Մեծավաստակ գիտնականն Ա. Ֆեթվաճյանի գեղասեր աչքը շլացնում է Մխիթարյան միաբանության հայկական ձեռագրերի մանրանկարներով, ներշնչում նրան անպայման նվիրվելու հին գրչագիր մատյանների ձևավորումների ուսումնասիրության գործին: Ալիշանը երիտասարդ նկարչի խանդավառ հոգում սեր է բորբոքում հայ մշակույթի դարավոր, կիսա-

1 Տե՜ս Ա . Տհր-ՄանուեԱսւն. Նկա րիչ Արշակ Ֆեթվւս6յան, կենսագրություն, վկայություններ իր մասին, էջեր,

նամակներ Ա նկարներ մեծ նկարիչեն, Բ-եյրութ. 1966, էջ 51-54:

136 Ժ-ԺԱԱՐՇԱԿ ՖԵԹՎԱՃՑԱՆ

վեր=------- — հանոես.. Անւսնավոր հայագետի առաջարկով Ա. Ֆեթվաճյանըկոթողների հանդեպ. Կ օոերին. 20-30 ընդօրինակու

1889.

օ ^ օրերին. 20-30 Ը ն դ օ ր ի ն ա կ ի

2Г*1— ™ ^ ւան մատենա'ա,,անի “Г 4 *"1' ն ազարդոլմնհրի9՛մաս-ն ա վ ո ր ա պ ե ^ ^ ծ ^ ս ^ ա ս ^ ի ^ ա ի ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ւ^ ՚^ վ ա ^ ա ը ը չորս տարի անընդմեջ կա-

իր նկարչական վարպետությունը: Ակադեմիան ավարտելու տարում Г ™ նկարների մասնակցում է Պալացցո դ ՚Արտե Մոդերնոյում (ժամանակակից : վ Ի պալատում) բացված Իտալիայի նկարիչների ագգային ցուցահանդեսին գրա-

Վ1Դ 18^'ւ^*3Այ' Ֆ ^ * Փ ^ 1 ն ը '^ ^ ա վ 1ոիսլում է Վիեննա Ա չորս տարի շարունակ աշխատում որպես ագատ արվեստագետ֊ վրձնելով մի շարք դիմանկարներ: Բարեկամանալով Վիեննայում պարսից դեսպան. հայազգի Նարիման Խան Ենիկոլոպյանի հետ, արվեստս,- Լ ը վերջինիս պատվերով նկարում է Նասր էդ ֊Դ ի ն 2ա«Ի Ա նրա վեզիրի հասակաչափ պատկերները: Այդ աշխատանքների կապակցությամբ երիտասարդ նկարչի անունը հիշատւսկվում է հայ Ա գերմանական թերթերում3: Այս շրջանում է ահա Ա. Ֆեթվաճյանը ստեղծում իր «Թուրքական սուրհանդակը Անատոլիայի մեջ. յուղաներկ նկարը, որը մեծ ճանաչում է բերում հեղինակին Ա հետագայում ցուցադրվում նրա բոլոր պատկերահան

դեսներում:վիեննական տարիներին ևս նկարիչը շարունակում է արվեստին ծառայել ոչ միայն

վրձնով, այլև գրչով: Այդ ժամանակ վիեննայի և Կ.Պոլսի հայկական մամուլում լույս են տեսնում նրա արվեստաբանական մի շարք հոդվածները, իտալերենից կատարված չա

փածո և արձակ թարգմանությունները4:Արդեն ավստրո-հունգարական մայրաքաղաքում ապրելու տարիներին Ա. Ֆեթվաճյա-

նը բուոն կերպով տենչում է անցնել Կովկւսս' նվիրվելու համար հայոց պատմական անց- յալը վրձնով ներկայացնելու գործին5:

վիեննայից հետո Ա. Ֆեթվաճյանը մեկնում է Փարիզ, ապա ուղևորվում Մյունխեն, Անտվերպեն, Դրեզդեն և շրջագայում արվեստագիտական այլ խոշոր կենտրոններում:

Նկարչի համար կարևոր հանգրվան է դաոնում Պետերբուրգը: Ռուսական մայրաքաղաք գալու աոաջին իսկ շաբաթվա ընթացքում նա տեղի նկարիչների կայսերական ակումբների անդամ է ընտրվում: Շատ շուտով նա անդամակցում է նաև ոուս ջրանկարիչների ընկերությանը' դաոնալով նրա աոաջին այլազգի անդամը6:

19-րդ դ. 90-ական թթ. նա համընդհանուր ճանաչում է գտնում որպես անդրանիկ հայ ջրանկարիչ: Պետերբուրգում ապրելու աոաջին իսկ տարում Ա. Ֆեթվաճյանը տասը նկար է ներկայացնում տեղի ցուցահանդեսներում և նույնքան ջրաներկ աշխատանքներ' որբերին օգնելու նպատակով արվեստագետների կազմակերպած երկու պատկերահանդեսնե-

՜ Տես Մ. ճանաշյսւն, Ս,. ՖեթվաՏյւսն ե Դ.. Ալիշան: «Բազմավեպ» (Ս. Ղազար), 1948, հմր. 3-4, էշ 82-87:

3 Տե՞ս Գ ., Ա. Ֆեթվւսճյան, Ազգային նկարիչ, «Հանդես ամսօրյա* (վիեննա), 1891, թիվ 11, էշ 347:

4 Տես Ա. ՖեթվաՏյան, Շրջագայություն նկարչաց աշխարհին, «Հանդես ամսօրյա», 1892, թիվ 1-6, 9-11, 1893,

թիվՅ:

5 Տե՞ս Փ . Տ-Մ., Նամակ Ավստրիայից, «Մշակ», Լրագիր (Թիֆլիս), 1892, մայիսի 5, էշ 3:

6 Տես «Արացս» հանդես (Ս. Պետերբուրգ), Գիրք Գ, 1897, էշ 12-14: «Բազմավեպ», 1898, հոկտեմբեր, էշ 501:

2003 ԼԵվՈՆ ՉՈԻԳԱՍՋ8ԱՆ Ժ-ԺԱ 137

рпи!: Ս.- Ֆեթվաճյանի ստեղծագործությունների մասին գովեստով է արտահայտվում ոչ միայն հայկական մամուլը, դրանց վերաբերյալ գնահատանք ոգևորված խոսք է գրում ոուս անվանի գրող ու լրագրող ի. ի. Յասենսկին: Պետերբուրգյան ութ տարիների ընթացքում արդեն անվանի դարձած վարպետը մասնակցում է կայսերական ակադեմիայի նկարահանդեսներին և այլ ցուցահանդեսների, վրձնում է անվանի մարդկանց դիմանկարները, իսկ պատվերներից ազատ ժամանակ ստեղծագործում է իրեն հոգեհարազատ այլ թեմաներով:

1899 թ. սեպտեմբերին Բաթումում, 1900 թ. հունվարին Թիֆլիասմ, 1902 թ. հուլիսին Պյատիգորսկում, նույն տարվա նոյեմբերին Բաքվում բացվում և մեծ հաջողությամբ են ընդունվում վարպետի անհատական պատկերահանդեսները7: Նկարիչը արվեստասերների դատին է հանձնում իր այնպիսի հոչակավոր աշխատանքները, ինչպիսիք են -Թուրքական սուրհանդակը Անատոլիայի մեջ., «Սուլթան Մահմեդ Ա-ի դամբարանը», .վենետիկի Ս. Մարկոսի տաճարը», «Մատթեոս Պատրիարք Իզմիրլյւսնի դիմանկարը» յուղաներկ ստեղծագործությունները: Թիֆլիսյան մամուլում հայտնված քննախոսականներից մեկում «կըրկ Շահզադե մզկիթի բակը» նկարը համեմատվում է վ . վերեշչագինի միջինասիա- կան պատկերների հետ'Տ:

1900 թ. սկսվում է Ա. Ֆեթվաճյանի հայագիտական-հնագիտական ու ազգագրական գործունեությունը: Նույն թվականից սկսած նա ամեն տարի շրջում է Արևելյան Հայաստանում և ջրաներկով ու մատիտով թղթին է հանձնում եկեղեցիների, բերդերի, պարիսպների, քաղաքացիական շենքերի, տարբեր գավառների ազգագրական զգեստներ կրող հայուհիների պատկերները: Շուրջ քսան տարի շարունակ նւս առանց հոգնության կամ տրտունջի, մեն մենակ, ապավինած սեփական ուժերին, մեծ համբերատարությամբ, բծախնդիր ճշգրտությամբ գծագրում ու երփնագրում է հայ մշակույթի հինավուրց գանձերը: Այդ լեռնակուտակ գործն իրականացնելիս նրան առաջնորդում է հոգում Ալիշանի վառած կրակը և իր «անմահ ուսուցչի՝ հանճարեղ վարպետ» Զեզարե Մակարիի պատվիրանը' Եվրոպա վերադառնալիս իր հետ տանել Հայաստան-երկրից այն, ինչ որ հայկական էր և «արևմտյւսյք դեո չէին գիտցել»9:

«Լեզվով չի պատմվիր այն փլուզումը,- գրում է Ա. Ֆեթվաճյանը,- որ իմ մեջ տեղի ունեցավ, երբ ես իմ աչոք տեսա առ տեղյավն այն, որի մասին քիչ ու միչ տեղյակ էի միայն հատ ու կենտ աղքատիկ, լղար տեղագրություններից, որ մեկ-մեկ զարդարված կլինեին պատահական եվրոպացի ճամբորդների լույս ընծայած մի գրքից քաղածո պատկերներով»: Նա խոստովանում է, որ իր' այն ժամանակ 36 տարեկան երիտասարդի մեջ «ձայն է առնում» ազգային արժանապատվությունը, և արվեստագետը վճոում է հայության ար-

7 Տ ե ս «Մուրճ» լրագիր (Թիֆլիս), 1900 թիվ ! , հունվար, է յ 125-126: -Մշակ», 1900, հունվարի 1, էշ 4, հուն

վարի 8, Հ . Գննշյա ն. Նամակ Պյսւտիգորսկից: «Մշակ», 1902, օգոստոսի 2. էշ 1. Հ . Գ ., Նամակ Ռագուից:

«Մշակ», 1902, նոյեմբերի 21, էշ 1-2:

8 Տ ե ս «Մշակ», 1900 р .. հունվարի 15, էշ 4:

° Տ ե ս Ա . Ֆեթվա ճյա ն. Իմ նվիրաբերությունները հայ ազգին: «Լրաբեր* լրագիր (Նյու 8որտ). 1947, ապրիյ 10.

էշ 4:

‘,էէ“ ՞ աճ ոո “ Տ մ » « ս . 0ի Լտարկատ դժվաոԻՕ աշէսաաատտի « ф щ М ц а Է ф о т * ьщ ш м а 1Ո>- Ա. Ֆեթվա յ հ ,ոհոո ոոոնօ ներկայացնում են Անին ու հարևան շրջանների

№ 41» 0աս «Ш, Е» а ^ р ^ » а Հ * * ™ * * ֊

Г ю Ф ^ С ™ դրվա գ® !*- 1“ 1” >1ф|. «“ 1“ Ո »ШР1"'Г ^տ ի ա ս Օ կ ա ր Ո *,,С л Л ш Ч ш Вш»пф а ч «плВ Է .ршМрЫ И и* Հա,ասաս11ի г~|>1 20 փսվաոէհոի „Ш.

, յ Տ ո ւ , ՕոօէԱդ ашМ ОшЦт,! կս™ս.ոՎ«Տ „(рЛиОЦшрЮфВ |ф М д տարազՒ р а„р „г ա-2 2 Լ Լ № աուփ4 : Ы .1. ս ֊ Ֆ ^ վ ս . ^ 1.4 Ի -1 0 ֊ “ 1“ « а ч ^ ш ч ш а ա „ ա -

I . աշխատանքը կ ա ա ա ր ^ № . 1“ էւ Р“ Чш Чш 0 ^ " > “ Г “ ն” ւ,ն° » » ^ Վ

Լ ւ ւ փ Լ ա ո * փ մ ո * - » » * ն վ ի ո - ւ ^ ի 2 » г е ™ * “ " ն7 Կ; ւ^ " “ Т 1 Г ՜ծունեությունը նրան դասում Է մեր ոսկեձեռիկ հինավուրց քարգործների, մանրանկարիչների շարքը, որոնց ստեղծագործությունները պատճենելով' նա եղբայրակից Է դաոնում

ԻՐ ^ մ ^ ն ա ^ ^ Վ ^ ^ բազմապատկվում Է Ա. Ֆեթվաճյանի ւիաստանկարների արժեքը֊ Այդ երկերը անգին են ոչ միայն այն պատճառով, որ նրա պատկերած կոթողներն անցյալում լուսանկարված չեն եղել կամ գտնվում են այժմ Հայաստանի Հանրապետությունից դուրս, այլև որովհետև դրանց մեծ մասն այսօր արդեն գոյություն չունի: Ինչ վերաբերում Է հայուհիների տարազներին, ապա անհրաժեշտ Է հիշել, որ 1915 թ. Մեծ եղեոնի և մյուս տարիներին ոչնչացան ու անհետացան հայ ազգագրության համար բացաոիկ արժեք ունեցող անթիվ մասունքներ, այդ թվում և հայկական տարազների բազմատեսակ

նմուշները:Հայուհիների զգեստավորման ցուցադրումով Ա. Ֆեթվաճյանն աոաջին անգամ հան

դես Է գալիս 1900 թ. Թիֆլիսի պատկերահանդեսներում, որտեղ նա արվեստասերների ուշադրությանն Է հանձնում իր նշանավոր «Ալեքսանդրապոլցի հայուհին» նկարը:

1905 թ. Օդեսայում եղած ժամանակ նա գլխավորում Է մի հանձնախումբ, որը կարողանում Է հսկայական քանակությամբ հագուստ և կոշիկ հավաքել ու աոաքել դրանք Կով- կաս' հայ-թաթարական ընդհարումներից տուժած հայերին բաժանելու համար1 *:

1906 թ. Ա. Ֆեթվաճյանի ն նորից տեսնում ենք վիեննայում, որտեղ իր անձնական միջոցներով կարողանում Է հրատարակել-Անին ներկայացնող 15 գունավոր բացիկների մի փունջ և տասը պատկերաքարտեր' իր աոավել նշանավոր յուղաներկ աշխատանքներից' բնանկարների, հայուհիների դիմանկարների վերատպություններ12:

«Աոանց հավակնություն ունենալու Անին ամբողջ ներկայացուցած լինելու, կկարծեմ, որ հավաքած եմ այս ալպոմի մեջ Բագրատունյաց մայրաքաղաքին և նորա անմիջական շրջակայքի ավերակներեն ամենեն նկարչականները»,- գրում Է արվեստագետը բացիկների հավաքածուի շապիկի վրա:

Ականավոր հայագետ Հակոբոս Տաշյանին ուղղված նամակում նա այդ աոիթով գրում Է. «Իմ նկարների մեջ ես աշխատել եմ պահել յուրաքանչյուր քարի և գույնի հարազատութ

10 Տե՛ս Ա. Ֆեթվաճյան, Իմ նվիրաբերությունները.... Էշ 4:

11 Տե՜ս Խմբագրական, Արշակ ՖեթվաՏյան, «Հայրենիք» լրացիր (Բոստոն),1947,հոկտեմբերի 11, Էշ 4:

12 Տես Ф е т в а ч я н А . .Развалины Ани. Անի, Լշտ Кшпс.ч сГАш, У 1сппс, 1906.

2003 ԼԵվՈՆ ՁՈԻԳԱՍՋՑԱՆ Ժ-ԺԱ 139

յունը, որպեսզի դրանք չլինի ն ավերակներ, шц մի մի փորթրե Անիի ավերակների: Ձեռնարկելով այս գործին' աչքի առաջ ունեցել եմ ամեն բանից առաջ, զուտ ժողովրդական մի գործ կատարել, տալ ժողովրդին արժան Ա կարելի հնարքը գեղեցկագիտական մի վայելք ունենալու ե Անիի հավետ ողբալի պատկերներին դեմ հանդիման կանզնեցնելով զինք' միջոց տալ մտածելու.: .Հենց որ մի քիչ թեթևանամ այս անգամ շալկված պարտքես.- շարունակում է Ա. Ֆեթվաճյանը,- կգամ իրագործելու մի ուրիշ և անհամեմատ բարձր գործ, որ է Անին 24 պատկերներով և պանորամայով և յուրաքանչյուր ավերակը վերակազմած ճարտարապետական պատկերներով և հատակագծերով' նորեն 24 հատ, մի այդքան երես ևս հավաքածո Անվո ճարտարապետական շինվածոց մեջ գործածված քանդակների տեսակներով և երեքլեզվյան պատմությունը մեր հիմնահատակ Անիին' գրված ամենակարող գրչի մը կողմե:... Սա ահագին ծախս կուզե և անկասկած նյութական շահ չի տար ինձ, ես շնորհակալ կլինիմ, եթե վնաս ալ չի տա: Չի գիտեմ ինչու, հավատացած եմ, որ կհաջողի գլուխ բերել այս գործը, որի նման բան հայը դեռ չի արել.13:

Դժբախտաբար անձնուրաց նկարչին վիճակված չէր իրականացնել իր ծրագիրը: Նրա և այլ ուսումնասիրողների երազանքները, Անիի հուշարձանները տեսնել գունավոր և շքեղ տպագրված, կենսագործվեցին միայն 1984 թ., երբ Միլանում հանրածանոթ .Հա յ ճարտարապետության վավերագրեր, մատենաշարով հրատարակվեց .Ա նի. հատորը: Այդ գրքում, ցավոք, Ա. Ֆեթվաճյանի պատկերները չեն օգտագործված:

1908 թ. գարնանը Թիֆլիսում գործող անհատական պատկերահանդեսում Ա. Ֆեթ- վաճյանը կովկասյան հասարակությանը ներկայացրեց Անիի նկարները: Դա Թիֆլիսում բացված ջրաներկ աշխատանքների աոաջին ցուցադրությունն էր14: Անիի հնություններից բացի այդտեղ աչքի էին ընկնում նաև այլ ստեղծագործություններ15: Ցուցադրվող գործերից «Սասունցի կնոջ, նկարի մասին .Մշակ.-ը գրում է. .Ահավոր վախուտներին ապավինած' անդունդի վրա կախ մի քարափի հարթության վրա ձախ կողքին թեք ընկած, աչքն հեռավորության մեջ խորասույզ և հոնքերը կիտած լրտեսում է մի կին: Նա աջը պահում է գետնի վրա հանգչող մի հրացանի վրա և պատրաստ է առաջին կասկածից ճապուկ կերպով վեր ոստնելու, այնքան լարված ուշադրություն ես նկատում նրանում և լարված' իր բոլոր ջլերով:

Ի՞նչ է պաշտպանելու նա այդ ամայության մեջ լեոների ծոցում:Այն փափլիկ ու կայտառատեսիլ մանկիկը, որ խուճուճ-մուճուճ եկած' բերնումն ունի

մոր ծիծը, այդ մոր միակ կյանքն ու գոյությունն է, միակ հույսը, և սա այդ հուսածաղիկը իր կուրծքին սեղմած պահպանելու համար կդիմագրավե մի ամբողջ դժոխքի: Նա կորցրած է երևում ամեն բան և բոկոտն ապավինել է իր հայրենի քարաժայռերուն, բայց նա դեռ չէ կորցրել կյանքի ջերմությունը և հույսը' որ դարձյալ կաշխարհակալե կորցրածը: Այդ իր կյանքի հատոր մանկիկը մի օր հետ կդարձնե նրան իր պապենի ժայռերը: Ուստի այժմ, ինքն արծիվ, նա պաշտպանելու և պահպանելու է իր ձագիկը վայրագ վիշապից, որի հուպ սողոսկումից ունի երկյուղ:

13 Տես Հ . Տաշյսւն. Մատենախոսական -Անի. գունատիպ հավաքածո և պատկերամարտեր. «Հանդես ամս

օրյա», 1906. հոկտեմբեր, էջ 318-320;

14 Տես «Մշակ», 1908, մարտի 19:

15 Տ ե ս , Սիրող, Ֆեթվաճյանի պատկերահանդեսը, «Մշակ», 1908, մայիսի 2, էջ 2:

140 Ժ-ԺԱԱՐՇԱԿ ՖԵԹՎՍ.Ճ9ԱՆ

֊ ------------- ՜ . , ЙЬП է . Ննար>ի բանաստեղծական ներշնչումին մրցակցել էԴասասունցի ա ^ցա զ Ը ^ պաւոկ1ւրին մեջ ղրել է Իո սիրտը. «ոգին.

վրձինը սքանչելապ ^ • և ինք(. արդհն սիրահար է իր ստեղծագործս* ապա-մտքին սլացքը М>Г՚ Р I Г՚ ^ ցոլցահանդհսն աւցելող արվեստասերներից ոմանք,գա հույս գողտրիկ Կ հայկական ազգագրական ընկերությանը գնել Ա-

Д 2 - ^ " = “ •■'՚ ш,‘“ 2шр,га Տաւ1|ալ,ան ^ 2шаш,(а1,1" , л դժբախ“’ա-

" ֊ аГР|>а , ի1»աԿ ^ ի ս ա ց ա , и ц ^ а

, ա ճ Լ ՞ ա , 3 է , « 4 М.Ф1М- > « » - > « » № Վ ^ա կա »„ւտՎա» Քայո,ա Օ, Ս. “ ձ Հ * Ի « = Ա' Յ . ^ , ա 0 ո վերակենդանացնում Է « | * » - ■ "» ^ վ ե ս ս վ , ա-I " 1 ե իր ՅԷդքով կեր™ »- արլ կաոայցի ՏԿՈՏՒՕ „անդակափփՏական ս նկար- ն կ ա ն մասերը մարմարե խաչկալը, քանդակազարդ դոները: Այս ձեոնարկի ունեցած հաջողությունը հասարակական մեծ խանդավառություն Է աոաջ բերում, և դա Է, պաւոճա- ոո որ Ա Ֆեթվաճյանին 1909 թ. մինչև 1914թ. հանձնարարվում Է հայկական ոճով վերաճ ն * Թիֆլիսի Կուսանաց անապատի Ս- Ստեփաննոս եկեղեցին, Արմավիրի Ս. Գևորգ ե- կեղեցին և Ղարսի նորակառույց Ս. Գրիգոր Լուսավորչի բեմը, խաչկալը և հինգ դռները՛»:

Այդպիսով Ա. Ֆեթվաճյանը նոր կյանք Է տալիս ազգային շինարվեստի շքեղ ավան

դույթներին:1900-ական թվականներից սկսած Ա. Ֆեթվաճյանը հոդվածներով հանդես Է գալիս

Թիֆլիսի հայկական լրագրերում: Նրա մի շարք թղթակցությունները նվիրված են հայկական միջավայրում գեղագիտական դաստիարակության պակասին, կերպարվեստի երկերի մասսայականացման անբավարար վիճակին և արվեստի նշանակությանը հասարակական կյանքում: Մեր դարի 10-ական թվականներին նա հաճախ Է անդրադառնում Էջմիածնի շրջափակում կառուցվող նոր շենքերին:

«Էջմիածինը մեր հանուր ազգի կուլտուրականության համար մի պրիզմա Է. օտար աչքերը դրա միջով կնայեն մեզ և կչափեն մեր որակը»,- գրում Է նկարիչը19: Նա գտնում Է, որ Մայր Տաճարի հարևանությամբ կառուցվող շենքերը պիտի իրենց ոճով և կատարումով չնսեմացնեն հինավուրց կոթողների նկարագիրը, այլ ներդաշնակ և համահունչ լինեն նրանց20: Ուշագրավ Է, որ մեր դարի 10-ական թթ. Ա. Ֆեթվաճյանը, որպես Էջմիածնի Մայր Տաճարի վերանորոգման համար Թիֆլիսում ստեղծված մասնախմբի անդամ, անվանի նկարիչ Գևորգ Բաշինջաղյանի հետ միասին գործուն մասնակցություն Է բերում Ս. Էջմիածնի ն առնչվող բոլոր ձեռնարկներին21:

16 Տե՜ս Ա . Մ. Եզեկյան, Ֆեթվաճյանի պատկերահանդեսը, «Մշակ», 1908, մարտի 21, Էշ 2:

17 Տե՛ս Ռ.. Ակվարելների ցուցահանդեսի աոթիվ, «Մշակ», 1908, ապրիլի 5, Էշ 2:

18 Տե՛ս Մ. Սևակ, Նկարիչ Ա. Ֆեթվաճյան Ա իր գործերը, «Հայաստանի կոչնակ» հանդես (Նյու Ցորյյ), 1923,

թիվ I,Էշ 12:19 Տե՞ս, Ա . Ֆեթվաճյան, Էջմիածնի շրջափակի շենքերի կառուցման հարցի սւոիթով /նամակ խմբագրութ

յան/, «Մշակ», 1910, վէետրվարի 17, Էշ 3-4:

20 Տե՞ս Ա. Ֆեթվաճյան, Համարատվոլթյուն Էջմիածին գնացած պատգամավորության, «Մշակ», 1910, հունի

սի 9, Էջ 2:

21 Տե՞ս Ա . Ֆեթվաճյան, Համարատվություն..., Էջ 2:

2003 ԼԵվՈՆ ՉՈԻԴԱՍՋ8ԱՆ Ժ-ԺՍ, 141

Ս.յս շրջանում նա գրում է նաև Թիֆլիսում բեմադրվող ներկայացումների թատերախո- սականներ: Ս,յՈ իմաստով ուշագրավ է «Ա. Թաոայանի .Սոկրատը. հոդվածը, որտեղ հեղինակը քննադատաբար է անդրադաոնում ոչ միայն բեմադրության մեջ ընդգրկված դերասանների խաղին, այլև նրանց զգեստների ե միջավայրի ձևավորմանը22-

Մոտ տասը տարվա դադարից հետո, 1917 р., Ա. Ֆեթվաճյանը կրկին ի ցույց է դնում իր նկարները: Նա մասնակցում է Արվեստը խրախուսող կովկասյան ընկերության պատկերահանդեսին, որը բացվում է ԹիֆլիսՈլմ հունվար ամսին23: Այստեղ հայրենանվեր արվեստագետը ներկայացնում է Անին պատկերող ջրաներկ ա շխա տ օրները, ինչպես նաև 'Աղոթքը Գեթսեմանի պարտեզում» և այլ ստեղծագործություններ24: Այդ ցուցահանդեսի 150 պատկերների մեջ Գևորգ Բաշինջաղյանի, Փանոս ԹեՐ1եմեզյանի և անվանի ու անհայտ այլ նկարիչների գործերի կողքին Ա. Ֆեթվաճյանի նկարներն առանձնանում են ի- Րենց գեղարվեստական արժանիքներով և բարձր գնահատվում արվեստի քննադատների կողմից:

1917-1918 թթ. Արևմտահայոց Ապահովության Խորհրդի հանձնարարությամբ Արշակ Ֆեթվաճյանն անդամակցում է մի հանձնախմբի, որի գործն էր զինվորներ հավաքելն ու նրանց ճակատ ուղարկելը թուրքերի դեմ կռվելու համար25:

1917 թ. հուլիսին, Նիկողայոս Մաոի' Անի կատարած վերջին գիտարշավի ժամանակ, ՐԱսգրատունյւսց երբեմնի մայրաքաղաք է գալիս և Ա. Ֆեթվաճյանը: Նա ուղեկցում է հայ մշակույթի մեծ երախտավոր, արվեստաբան և բանասեր Գարեգին Հովսեփյանին (Կիլի- Կիո ապագա Կաթողիկոսին), որին Անիում ուսումնասիրություններ կատարելու նպատակով ընկերակցում էին նաև նկարիչ վրթանես Ախիկյանը և լեզվաբան Գրիգոր Ո.ափանց- յսւնը26: Այդ գիտարշավը դաոնում է Անիում Ա. Ֆեթվաճյանի աշխատելու վերջին դրվա- գը:

1918 թ. նրան տեսնում ենք էջմիածնում հայ գաղթական կանանց պատկերները վրձնելիս27:

Ա. Ֆեթվաճյանի գեղարվեստական կենսագրության մեջ կարևոր տեղ է զբաղեցնում Հայաստանի նորաստեղծ հանրապետության կառավարության հանձնարարությամբ նրա իրականացրած հայկական նամակադրոշմների ու թղթադրամների ձևավորման գործը: Այդ նամակադրոշմներն ու թղթադրամները կատարված են բացառիկ խնամքով ու հըմ- տությամբ: Դրանք նկարազարդելու համար արվեստագետն ընտրել է հայության համար խորհրդանշական հանդիսացող պատկերներ ու դրվագներ, զույգ Մասիսները, ճախարակով հայ գեղջկուհին, օձին պատառող արծիվը և այլն:

1919 թ. Հայաստանի Հանրապետության ղեկավարությունը, օժտելով հատուկ լիազորություններով, Ա Ֆեթվաճյանին ուղարկում է Ֆրանսիա' տպագրելու համար հայկական

22 Տե՛ս .Մշակ-, 1910, նոյեմբերի 24, էջ 3-4:

23 Տե՛ս Արվեստը Խրախուսող կովկասյան ընկերության պատկերահանդեսը, «Տա րա զ* հանդես (Թիֆլիս),

1917, թիվ 1. հունվար, էջ 16:

24 Տ ե ս О. Тер-Грнгоряиц. Художник А. Фсшаджяп (ипсчнтаення). “Армянский веспж к" журнал (Москнн). 1917. N 2 4 , с. 9-10.

25 Տե՜ս Խմբագրական, Արջակ Ֆեթվաճյան, «Հայրենիք* լրացիր,1947, հոկտեմբերի 11. էջ 4:

26 Տե՛ս Հ . Աճեմյան, Անի քաղաքը ներկայիս. «Հանդես ամսօրյա*. 1924, թիվ 1-2. էջ 46-56:

27 Տե'ս Ա . ՖևթվաՏյա ն. իմ նվիրաբերությունները..., էջ 4:

142 Ժ-ԺԱԱՐՇԱԿ ՖԵԹ ՎԱ 03Ա Ն

тгь л Т к ԱնօւԻա' տպագրելու հայկական թղթադրամները: Նկարիչը Փա- նամակադրոշմները. Ա ЩП . - 14-ին28: Նամակադրոշմների տպւսգրութ-ր ի զ է հասնում 1 9 » հրատարակչ ատանը, որն իրակալ ն պատվերը նա ա հոկս,հմբերին: Շասեփո հրատարակչության կողմից ւսշ-

— է “ №լ" 1 իր'

«ш а р тч к тп вд ш а ^ а ш а и ш ц т а ա ս » յճ ա=աւ,ա0.ւ Լ Լ ո ր ա պ է ս щ ппж иш милрио դրա4ի պակասի պատճսստվ նամակա-

шЧ ш ,р т Мша л и М ™ п վ * * * ' шацшрВД, է „шпали. и # ш ,С плша»

— » 5ւ’՚ “ ^ է’ վ՝™է՝ն՝ աւս,,ն"ն աւն ,т ; ; |,а-ЬгРՀայաստանում հաստատվում են խորհրդային կարգերը: Նոր իշխանություններն արգելում են նամակադրոշմների փոստային շրջանառությունը: .

1921 թվականին Հա յա ստա նի Ա ոա ջին Հա նրա պ ետությա ն նախկին կա ռավարության արտասահմանյան ներկայացուցիչները գնում են փ ա րիզյա ն հրա տ ա րա կչա տ ա նը մնա

ցած նամակադրոշմները Ա հանձնում դրանք վա ճա ռքի ֆիլա տ ելիստ ա կա ն մասնագի

տա ցվա ծ խանութներին2 :Մինչ այդ, սակայն, Ա. Ֆեթվաճյանը, դժգոհ մնալով Շասեփո հրատարակչատան

պատրաստած նամակադրոշմների տպագրական որակից, մեկնում Է Անգլիա, որպեսզի այնտեղ տպագրի թղթադրամները: Լոնդոնում նա պատվիրում Է այդ գործը «վաթերլո անդ Սոնս» հրատարակչությանը30: վերջինս հայկական թղթադրամների տպագրությունն իրականացնում Է բարձր որակով և ընտիր թղթի վրա: Այդ թղթադրամների համար Ա. Ֆեթվաճյանի կատարած ձևավորումներն այսօր անգամ հիացնում են դիտողին իրենց գեղարվեստական անթերի կատարումով ու ճաշակով, բայց տպագրությանը հաջորդած Հայաստանի խորհրդայնացումից հետո դրանք ևս գործածության մեջ չեն դրվում:

Նախքան Անգլիա մեկնելը, դեռևս Փարիզում եղած ժամանակ, 1919 թ.. նա միջնադարյան արվեստի լավագույն գիտակ, աշխարհահռչակ բյուզանդագետ, պատմաբան Շարլ Գիլի հովանավորությամբ ֆրանսիացի գիտնականների կողմից հրավիրվում Է իր հայրենագիտական նկարները 1920 թ. ապրիլին ցուցադրելու Լուվրի դեկորատիվ արվեստների բաժնի սրահում31: Նկարչի ճարտարապետական և ազգագրական պատկերներն առաջ են բերում հայ և օտար քննադատների հիացմունքը և հայտնություն դառնում քրիստոնեական արվեստի մասնագետների համար32: Այս նշանավոր իրադարձությանը հետևում Է մեկ ուրիշը. Ա. Ֆեթվաճյանը հրավեր Է ստանում մասնակցելու 1920 թ. Փարիզում ջրանկարիչների միջազգային ընկերության մասնավոր ցուցահանդեսին և ընդունվում Է նույն ընկերության անդամ:

28 Տե՛ս, X . А. Закняи. С. А. Салтыков, Почта и почтовые марки Армении, Ереван, 1988, с. 85-87.

29 Տե՛ս նույն տեղում, Էջ 86:

30 Տե՛ս А. Տ8Ո(1 Рсйегяоп, А плет ап Ргесс1ош ետսնտ. "ТЬе Ашепсап РЫЫеЦзГ, 1977, БерГетЬег, то1. 91. N0. 9,

р. 709.

11 Տե՛ս С . ЧсЫитЬсгцег. Լո соНесиоп с!е Ре!уас1]|ап, ճշտ աօոսաօուտ հւտէօոգսշտ с1с Г А гтй тс,- ’Моита! Йе

ДОЬаи", 1920. 19 т а г

32 Տե՛ս Մ. Ս Սակ. Նկարիչ Ա. Ֆհթվաճյան..., Էջ 12:

2003 ԼԵվՈՆ ՉՈԻԴԱՍՋՑԱՆ Ժ-ԺԱ 143

Լուվրի ցուցահանդեսի առիթով 0 . դ իլը գ?1ել է . . Անոր ցուցահանդհսը . աւնքան շահե.կան, այնքան դաստիարակիչ գեղարվեստի պատմության - հավատքի վկայություն մըն է հայ ազգին ապագային համար Ա իԲՈ այդ ես արժանի է սեր համակրանքին: դ արե ,

Հայաստանի մեջ գոյության ունեցած է պետություն մը, ազգ մը' ընդունակ ուրույն կյանքի, ստեղծագործ ինքնատիպությամբ Ա բեղմնավոր ազդեցությամբ: Այս պետությունը, այս ազգը, աշխարհի մը մեջ որ կսպասե, որ կհուսա քիչ մը ավելի արդարություն, իրավունք ունի վերածնելու ե հակաոակ այն վայրագ կոտորածներուն, որոնցմով նկրտեցան բնաջնջել զայն, իբրև Ղազարոս մը' հարություն կաոնե գերեզմանեն.33: Բարձր գնահատելով Ա. Ֆեթվաճյանի վաստակը' 0 . Դիլը նոր -Պավսանիաս. է կոչում նրան, այն հույն պատմիչի անունով, որի գործերում կան դասական արվեստի հրաշակերտ ների նկարագրություններ:

Ա. Ֆեթվաճյանի ստեղծագործությունների այդ պատկերահանդեսի մասին մեծ համակրանքով, ջերմությամբ, հարգանքով հոդվածներ են հրատարակում հայ մշակույթի նշանավոր երախտավոր, գրող Ա խմբագիր Արշակ Չոպանյանը ե բազմավաստակ բանասեր Կարապետ Բասմաջյանը: Ուշագրավ է հատկապես Ա. Ձոպանյանի կարծիքը: Նա գրում է. .Այսօր ան կազմած ունի արդեն հսկա ալպոմ մը, ուր կդիզվին Արևելյան Հայաստանի վանքերուն, եկեղեցիներուն, դղյակներուն, խաչքարերուն ամենեն աղվոր ճակատազար- դերը, պատուհանի քանդակները, ձեղնադրվագները, սյունի խոյակները և դեո հարյուր տեսակ վիմեղեն կենսախայտ, գեղաճաճանչ պաճուճանքներ, որով մեր հայրերուն քմայքը ճոխացուցեր է կյանքի և մահվան հուշարձանները, աղոթքի և սիրո սրբավայրերը. Ֆեթվաճյանի փորձ մատիտը խորիմաց արվեստագետի թափանցող ճշտությամբ, զմայ- լագին փայփայումով և հարազատ ու գիտակից ազգասերի կաթոգին խանղավաոությամբ. այղ բոլոր հայեցի գեղեցկությունները հաջողեր է թուղթին վրա սևեոել. կենդանի, թրթը- ոուն, ավելի փափուկ և խորունկ արտահայտված, քան լավագույն լուսանկարին մեջ: Եվ այդ բոլոր գծագրությանց այլազան, զարմանազան ու սրբազան հավաքույթը' կոթող մըն է, ցեղին օժտված ու երկյուղած մեկ զավակին կողմե կանգնված ի պատիվ հայ հանճարին.34:

Ավելի ուշ, մեկ այլ աոիթով, Ա. Չոպանյանը գրել է. «Թորամւսնյանին, Կոմիտաս վարդապետին և Դարեցին վարդապետ Հովսեփյանին հետ, Ֆեթվաճյան եղած է ուրեմն առաջիններէն մին, որ Հայոց հին արվեստը մասնավոր խնամքով ուսումնասիրելու և զայն վերակենդանացնելու գովելի գաղափարն ունեցած են:

Ինչպես Կոմիտաս վարդապետը, որ բուն հայ երաժշտությունը գտնելե և ուսումնասիրելէ ետք, ճանչցուց զայն եվրոպացվոց, Ֆեթվաճյան ալ փայլուն ջանքեր ըրավ հայ ճարտարապետությունն ու քանդակագործությունը Արևմուտքի գեղասերներուն ծանոթացնելու»35: Այս հոդվածում մեծանուն գրողը հայ հասարակությանը հորդորում, կոչ էր անում օգնելու նկարչին հրատարակել իր փաստանկարների մեծարժեք հավաքածուն:

Տե՛ս «Արշակ Ֆեթվա ճյա ն*. Արշակ Ֆեթվաճյանի հոբելենսւկան կեդրոնական հանձնախումբ. Նյու Ցորք

(1923):

■'՜* Տե՜ս «Արշակ Ֆեթվաճյան». Արշակ Ֆեթվաճյանի հոբելենական կեդրոնական հանձնախումբ...:

Տե՜ս Ա. Յոպսւնյան, Արշակ Ֆեթվաճյան Ա իր ցոր&ք. «Ապաւլա» լրացիր (Փարիզ). 1924. հուլիսի 26, էշ 1-2:

, г ,1 Ь .п . ժ ա մ ա ն ա կ Ա. Ֆ ե թ վ ա ճ յա ն ը հ ռ չա կ ա վ ո ր Վիկտորիա Ա Ալ-1921 թ- Լ ո ն դ ո ն ո ւմ գ տ ն վ ե լո ւ ա ր կ է ս տ ա ն ո ւմ կ ա զ մ ա կ ե ր պ ե լո ւ իր հ ա յ

րերս! թ ա ն գ ա ր ա ն ի տ ն օ ր ի ո ւթ յա 36< որը բ ա ց վ ո ւ մ է ն ո ւ յն տ ա ր վ ա ն ո յե մ բ ե ր ի

րենագիտական նկարների 9" ւց , Մորնին4 փոստը», «Գլազգո հերալդը», .Վեստ-սկզԲին Ա տևում ^ լ ^ ^ 7 ա 2 թերթ^ր ու հանդեսներ ըստ արժանվույն են գնահա- մինսթր գազեթը- 11 Գ հիացումը հայտնում Ա. Ֆեթվաճյանի գործի

г " Տ Տ Տ Տ ՚ ьгվերաբերյալ . Ի , ական ակադեմիայի ինստիտուտում: Ս,. Ֆեթ-

! ա ն ա ս ձ ն ա ռ ա ջ ա ր կ վ ո ւմ է հոդված գրել հայ գեղարվեստի վերաբերյալ:Ոտարտուից մինչև 14-րդ դարը Հայաստանի ճարտարապետության զարգացման

աատմուաունն ընդգրկող այդ ուսումնասիրությունը հրատարակվում Է նույն հաստատության հանդեսի 1922 թ- համարներից մեկում39: Ձնայած այս բոլորին Անգլիայում իր նկարները տպագրելու վերաբերյալ նկարչի ակնկալություններն ու ծրագրերը, դժբախտաբար, չեն իրականանում: Ք ա մ ա կ ա ն իրադրության կտրուկ ւիուիոխությունը Հայաստանում

փ ոխ ում Է և մ ե ծ ն կ ա ր չի կ յա ն ք ի ը ն թ ա ց ք ը :1922 թ օգոստոսին Ա. Ֆեթվաճյանը մեկնում Է ԱՄՆ' հույս ունենալով այնտեղ որևէ

մեկենաս գտնել իր նկարները տպագրելու համար: Բայց այստեղ ևս նրան սպասում է դաոն հիասթափությունը: Սակայն, անգամ այդ ժամանակ, արվեստագետը չի վհատվում:

Նյու Յորքում նյութական անձուկ վիճակի մեջ հայտնված Ա. Ֆեթվաճյանի համար ո- րոշ իմաստով բախտորոշ է դաոնում հանդիպումը Հայաստանի Հանրապետության ԱՄՆ-ի չորս նախկին դեսպաններից մեկի' Մանուել Տեր-Մանուելյանի հետ: Զարգացած և խորաթափանց նախկին դիվանագետը և հեոատես գործարարն իսկույնևեթ կարողանում է գնահատել բացաոիկ արվեստագետին: Միանգամից, աոանց ժամանակ կորցնելու, նա որոշում է իր հովանավորության տակ վերցնել Ա. Ֆեթվաճյանին և ապաստան տալ սեփական հարկի ներքո: Այսպիսով վաստակավոր նկարիչը հայտնվում է Բոստոնում և դաոնում .ՄանուեԱանների ընտանիքի լիիրավ անդամը:

Մանուել և Արմենուհի Տեր-Մանուելյանների հյուրընկալ օջախում հաստատված Ա. Ֆեթվաճյանն այդպիսով ձեոք է բերում մի տաքուկ ընտանեկան մթնոլորտ, որից երկար տարիներ զրկված էր աստանդական կյանքի ընթացքում:

Մանուեըանների օշախում հաճախակի հյուրեր էին տարագիր ազգային գործիչները, և այդտեղ տիրող հայրենասիրական մթնոլորտում էին մեծանում Մանուելյանների երեք զավակները' վիգենը, Հայկը և Լուսիկը: Նրանց համար Ա. Ֆեթվաճյանը դաոնում է թե'

1 лл *-гН է ԱՐՇԱԿ ՖԵԹՎԱ0-6ԱՆ

36 Տե՛ս Агтсшап АгсЬИесШгс Ггот էհօ 6էհ էօ էհշ 13"1 ссМигу. СаЫ овие օք ап ехМЬШоп օք օք

агсЫ(ес1ига1 (1сшк апс! о т а т е п ! Ьу А. Р е№ |1ап, РгеГаЮгу ոօէշ Ьу СесН Н. Տոսէհ, ԽսօժսօԱօո Ьу V/. К. ЬсШаЬу,

УгсЮпа апй А1ЬсП М и к и т , О сраш пет օք Е п §гаут8 ,111ստ1աԱօո & նօտւյսւ. 1921:

37 Տե՞ս Ֆեթվաճյան ի Լոնդոն. «Թեոդիկ, Ամենուն տարեցույցը», Կ. Պոլիս, 1923, Էջ 298: <Արշսւկ Ֆեթվաճ-

յան», Արշւսկ Ֆեթվաճյանի «որհլենական կեդրոնական «անձնախումբ...:

38 Տե'ս Սիրիլ Գ . Ե. №ըՕթ, Արշակ Ֆեթվաճյանի արվեստը, 'Հայաստանի կոչնակ», 1923, թիվ 1, Էջ 14-15:

39 Տե՜ս Մ. ՍԱակ. Նկարիչ Ա. Ֆեթվաճյան..., Էջ 13, А. РЫгарап, Ап ОиШпе ЖвШгу օք Агтсш ап. АгсЫ1есШге.

’Моита! օք !Ьс Коуа1 1ոտ1ւէս1շ օք Յոէւտհ АгсЬиесШ", ЫоустЬсг 1921-ОсЮЬег 1922, у о 1. X X IX , Լօոժօո, 1922, р. 585-

V *

* - г ՜- ЧЙЙ

• 1 * 1 Г

ԱՆԻ

Ի Կ

ԱԹ

ՈՂ

ԻԿ

ԵՆ

ՀՈՈ-

Ո Ս՜

ՈՍԻ

ՎԱ

ՆՔ

Ը

ՍԱ

ՍՈ

ՒՆ

ԶԻ

Կ

ԻՆ

Ը

ԱԼԵՔՍԱՆԴՐԱՊՈԼՑԻ ՀԱՅՈՒՀԻՆ

2003 ԼԵվՈՆ ՉՈԻԳԱՍՋ8ԱՆ Ժ-ԺԱ 145

հորեղբայր ե թե- յուրահատուկ ուսուցիչ Ա օրինակելի կերպար, որն իր գեղարվեստական վաստակով ու նկարագրով մեծ չափով ուղղորդում է նրանց ապագա գեղագիտական կողմնորոշումները: Ա. Ֆեթվաճյանի դասերից հատկապես օգտվում է զավակներից երեցը' Վիգենը, որը հետագայում դաոնում է Ամերիկայի հայկական գրադարան-թանգարանի հիմնադրման նախաձեռնողն ու եռանդուն կազմակերպիչը Ա ազգային-հայրենասիրական զանազան ձեռնարկների հեղինակը:

Կոլումբիայի համալսարանի ուսուցչապետ Ա. Դ. Ֆ . Հեյմլինի հետ ծանոթանալուց հետո Ա. Ֆեթվաճյանը կարողանում է 1922 թ. հոկտեմբերին իր նկարահանդեսը կազմակերպել նույն հիմնարկության էյվերի գրադարանում: Դրան հետևում են Ա. Ֆեթվաճյանի ցուցահանդեսները Չիկագոյի, Փրինսթոնի համալսարաններում, ինչպես նաև ամերիկյան հնագիտական ինստիտուտի տարեկան համագումարի առթիվ40:

ԱՄՆ-ում Ա. Ֆեթվաճյանի ժամանելուն պես նկարչի աշխատանքները շքեղ տպագրելու համար անհրաժեշտ գումարներ հավաքելու նպատակով և նրա գործունեության քառասնամյակը առնելու համար հայկական շրջանակների նախաձեռնությամբ 1923 թ. ստեղծվում է մի հանձնախումբ41:

Սակայն մի քանի տարվա գոյությունից հետո այս ձեռնարկի կազմակերպիչները հուսալքվում են, և հանձնախումբը դադարեցնում է իր գործունեությունը' դեմ առնելով հայկական քաղքենի շրջանակների անտարբերությանս ու սառը վերաբերմունքին: Հաստատվելով Բոստոնում' Ա. Ֆեթվաճյանն այստեղ է անցկացնում իր կյանքի վերջին քսանհինգ տարիները' առանձնացած և նվիրված իր ուսումնասիրություններին, նկարչական աշխատանքներին: Այդ շրջանի նրա հետազոտություններից հիշարժան են հայ մանրանկարչությանը և Անահիտ դիցուհու արձանագլխին վերաբերող հոդվածները:

ԱՄՆ-ում ապրած տարիներին Ա. Ֆեթվաճյանը հայկական ոճով քանդակում է Նյու Յորքի 27-րդ փողոցի եկեղեցու սեղանն ու խորանը, պատրաստում Հեյվրհիլի եկեղեցու սեղանի հատակագիծը, մասնակցում Անգլիայում Գալուստ Կյուլպենկյանի ծնողների հիշատակին նվիրված տաճարի ստեղծմանը: Նա երկար ժամանակ է նվիրում Նյու Փրի- փորթի թատրոնի ներքին զարդարանքների կատարմանը: Անվանի նկարիչը գործուն մասնակցություն է ունենում նաև Բոստոնի Սիմֆոնի Հոլլի ցուցահանդեսի (որտեղ ներկայացված էր նաև այլ ազգերի արվեստն ու մշակույթը) հայկական բաժնի ստեղծմանը: Տնից տուն շրջելով, պատմական, ազգային, գեղարվեստական նշանակություն ներկայացնող առարկաներ է հավաքում և կազմակերպում դրանց ցուցադրությունը42:

1941 թ. Բոստոնում բազմերախտ նկարիչը հրատարակում է «Իմ մտքերը» գիրքը, որտեղ ամփոփված են նրա տարբեր տարիների ասույթները: Դրանք անգին վկայություններ են արվեստագետի մտահոգությունների, աշխարհայացքի, գեղագիտական ճաշակի և կենսափորձի մասին: Այդ գրքում արտացոլվել են նաև Ա. Ֆեթվաճյանի դառնություններն ու հիասթափությունները: Նրա տխուր հոգեվիճակի մասին գաղափար են տալիս և գրած

40 Տե՜ս Թղթակից, Հա յ տաղանդը Ա գեղարվեստը Օիքացոյի համալսարանին մեջ. «Հայաստանի կոչնակ.,

1923, թիվ 39, էջ 1241-1242, «Արշակ Ֆեթվա Տյա ն., Արշակ Ֆեթվաճյանի «որելենական կեդրոնական հանՅնա-

խումր...:

41 Տե՛ս Ա . Ֆեթվաճյան. «Թեոդիկ. Ամենուն տարեցույցը», վիեննա, 1925, էշ 197:

* - Տե՛ս Ա . Տեր-Մանուելյսւն. Նկարիչ Արշակ Ֆեթվաճյան..., էշ 53-54. 63-64, 80-83 :

р ш о ш и -^ ап ч ч тв а !™ . ւьсд “ Г п р Т Л а ш и ^ а Г Г р ^ Г и ш г Г ш -

г г г х г г * и ֊ ֊

Ч Е Г Й * * «иш м -п ф рпччи.а Վա „ шртшЯш1™ в д т аа է Ш1а նաա,աման-

„ ո ր № բազմիցս մ ե ր * * 1 ™ ա ր И Я » * * 1 — աոաշարկնե- ՚ Լ ն с а д ձ,Տա ոե,ու «նա,իտս,կան եզակի պատկերների իր (М Я ЧИ Й тО , որով-

Լ ս Լ Լ Լ վ ա է է եզե,, ՈՐ ««Й -О Т Ф № աշխատանքը պատկանով Է միւս,С ո,

#ա^ ն է Տ ^ ա » Ի Բ " ^ մ Ո . ս կ զ բ ո ւ ն ք ա յի ն ը , անկոտրում կամքն ըստ ամենս,,- նի զննա տ ւղո, Տամար անհրաժեշտ է ն ի շ*, որ Ш ^ - ш . «4Ր4.Ո 1 բո,որ տարիներին նա ստՕմե, Է նյութական ա Ա ո * ս,ա,մաններո,մ: Կ,անքի վերշին շրշանոս!, ի մի բհրԷլ„վ սե- Լ կ ա ն գործունեության արբունքները Ա նետադար* ակնարկ նետե,ով »«Ч 1»Л օրերին, Ա Ֆ ե թ վ ա ճ յս ւն ը գրո ւմ Է ր , որ տ ա ս ն ա մ ւա կ ն ե ր շ ա ր ո ւն ա կ հ ա յր ե ն ի ք ի ց հ ե ո ո ւ փ ն ե լը , իր

իսկ խ ո ս ք ե ր ո վ ա ս ա ծ ' « ... ա ն հ ե ռ ա ս տ ա ն ե ր կ ի ր ն ե ր ո ւմ ... օ տ ա ր ժ ո դ ո վ ո ւր դ ն ե ր ի մ ե ջ մ ե ն ա կ ,

վ ա ր ձ ո ւ ս ե ն յա կ ն ե ր ո ւմ , հ յո ւր ա ն ո ց ն ե ր ո ւմ , ս ր տ ի ս վ ր ա ք ա ր դ ր ա ծ ա պ ր ե լո ւ հ ա ր կ ա դ ր վ ա

ծ ո ւ մ ս . Ա մ յո ւս ձ ա խ ո ր դ ո ւթ յո ւն ն ե ր ը չ ե ն պ ա կ ա ս ե ց ր ե լ իր հ ո գ ո ւմ ա ր վ ե ս տ ի ն կ ա տ մ ա մ բ

խ ա ն դ ա վ ա ո ո ւթ յո ւն ը և հ ա վ ա տ ը գ ա լի ք լա վ օ ր ե ր ի ն կ ա տ մ ա մ բ :

1947 թ. Հայաստանի կառավարությունը, ընդառաջ գնալով բազմավաստակ արվեստագետի հայրենաբաղձ ցանկությանը և բարձր գնահատելով տարիների նրա երախտիքը, ի թիվս այլ մտավորականների, տունդարձի հրավեր Է ուղարկում նաև Ա. Ֆեթվաճյսւ-

նին:Կարոտով Ա անհամբերությամբ նկարիչը պատրաստվում Էր հայրենիք մեկնել, եոսւՕ-

դով զբաղվում Էր Հայաստան ուղարկվող բոլոր նկարների կտակի ձևակերպման աշխատանքներով, բայց ճակատագրի անողոք տնօրինությամբ 1947 թ. հոկտեմբերի 7-ին Մեդ- ֆորդում (Մասաչուսեթսի նահանգ) մեծ արվեստագետը կնքում Է իր մահկանացուն44:

Հայաստան Է տեղափոխվում Ա. Ֆեթվաճյանի աճյունը և հողին հանձնվում Երևանում, իսկ նրա ստեղծագործությունները, իր իսկ կտակի համաձայն, փոխադրվում են Հայաստանի պետական պատկերասրահ, որտեղ անմիջապես բացվում Է դրանց ցուցահանդեսը: Անվանի նկար չի պատկերահանդեսները Երևանում կազմակերպպվել են նաև 1956, 1964 թվականների ն:

Հայ արվեստի անխոնջ նվիրյալի' Ա. Ֆեթվաճյանի ժառանգությունը ներկայացնող մի քանի պատկերներ կարելի Է տեսնել Հայաստանի ազգային պատկերասրահի հիմնական ցուցադրության կազմում, որոշ այլ նկարները Բոստոնում՜ «Հայրենիք» լրագրի խմբագրատանը, և ԱՄՆ-ի Հայկական գրադարանի թանգարանում, ինչպես նաև Հայաստանի, ԱՄՆ-ի ուայլերկրների մասնավոր հավաքածուներում:

________________ 2003146 Ժ-ԺԱ __________

43 Տե՛ս Ա . Ֆեթվաճյան, Իմ նվիրաբերությունները..., Էշ 4:

44 Տե՛ս Նկարիչ-բանասեր Արշակ Ֆեթվաճյանի հուղարկավորությունը, «Լրաբեր», 1947, հոկտեմբերի 16, Էշ1:

2003 ՊՐՈՖ. ՄԻՕԵԼ ՎԱՆ ԷՍԲՐՈԻԿ Ժ ֊ Ժ Ա 147

ԽՈՍ-Ք ՀԻ Շ Ա ՏԱ Կ Ի

ՊՐՈՖ. ՄԻՇԵԼ Ч и Ъ ԷՍԲՐՈՒԿ(1934-2003)

2003 թ. նոյեմբերի 22-ին Նոր Լուվեեամ, 69 տարեկան հասակում, անսպասե|իորեն իր մահկաեացուե կեքեց մեր ժամաեւսկեերի նշանավոր արևելագետներից մեկը' հայագետ, վրացագետ և Քրիստոնյա Արևելքի մատեեագրություե- եերի հմուտ մեկնաբան պրոֆ. Միշել վաե էսբրակը: Նա բսւգմիցս եղել է Հայաստանում, խորամուխ եղել Մաշտոցի աեվաե Մատենադարանի ձեոագիր գաեձերի հետազոտության խնդիրներում, մեծ բարեկամություն հաստատել հայսւս- տաեյան հայագետների մի ողջ սերնդի հետ:

Միշել վան էսբրուկր ծնվել է 1934 թ. հունիսի 17-ին Բելգիայի Մալին քաղաքում, մի ընտանիքում, որի նախնիները ունեն թՄֆլեմակսւն և թև'վա- |ոեյան ծագում: Տոհմանունը ֆլեմսւկաե է, սակայն ընտանիքում մայրենի լեզուն ֆրանսերենն Լ եղել: Գիտեակսւեի հայրը՜ պրոֆ. Գիյոմ վան էսբրուկը (է 1974 թ.). Կոլումբիայի հա- մսւ|սստանում 1921-1923 թթ. մասնագիտացել Լ երկրաբանության բնագավառում, իսկ մայրը՝ Իդա Բրասեւմանը (է 1965 թ.), 1914-1918 թթ. դպրոց Է հաճախել Լոեդոեում: Այդ Է պատճառը, որ նրանց ընտանիքում խոսակցական լեզուներից Էր եաե անգլերենը:

Պատանի Միշելը 1951 թ. Բրյուսե|ի Սեե-Միշե| քոլեջում սկսում Է ուսումնասիրել հունարեն ե ւատիներեն: Այնուհետև մեկ տարի սովորում Է Բրյուսե|ի Աեե-Լոփս իրավաբանական ֆակուլտետում, որից հետո, 1953-1955 թթ., մտնամ I: Հիսուսյան վանական կարգի շարքերը: 1959 թ. եա պետական քննություն Է հանձնում և դասական բանասիրության մասնագետի վկայական ստանում Բելգիայում: Այնուհետև երեք տարի Լիբանանի Սեն-Ալ- բեր քահանայապետական ինստիտուտում պատրաստում և պաշտպանում Է փիլիսոփայության գիտական աստիճանի (տյ) ատենախոսություն «Պրոհայրեսիսը Արիստոտելի ե հայն ճարտասանների մոտ» թեմայով: Այնուհետև, մեկ տարվա գինվորական ծառայութ

յունից հետո, դասավանդում Լ հույն ուսումնական հաստատությունում:1962 թ. Միշել վան Էսբրուկը հրավիրվում Է պաշտոնսւվարելա Բրյոաելի Բոլաեդիստ-

ների վանական միության գրադարանում, ուր հնարավորություն Է ստանում զբաղվելու ե- կեղեցագիւրական խնդիրներով: Այդ ժամանակ, իբրե ազատ ունկնդիր, նա թույլտվություն Է ստանում Լուվենի համալսարանում հետևել պրոֆ. ժ . Գարրիտի հայկական ե վրացական բանասիրության դասախոսաթյուններիե: Մեծահռչակ պրոֆեսորը դեռ եոր Էր հրապարակել «Պաղեստինա-վրացական Տոնացույցը» Բոլանդիստների շարքում: Մեկ տարի անց, Միշել վաե Էսբրուկը, գիտակցելով վաղ վարքագրական մատենագրության ուսումնասիրության ողջ բարդությանը, հասկանում Է, որ երկու արևելաքրիստոեեակաև լեզուների իմացությունը դեռևս բավարար չէ այդ աշխատանքներին լծվելու համար: Նրան թույլատրվում

ь ттт-п քքոօեՖհամալսարանում ուսանել արաբերեն ե ասորերեն, սակայե 1964 р. է Բեյրութի Սեն զ Փ կելոլ Աստվածաբա[ւական կրթությանը:

ն“ “ Տ < ա ձ 4 » . ւ ա и — « М » Ы - 4 ս ո շ շ р-1966 թ. սրշ 14 ոոկւոորական ատհեախոսությաե շարադրմանը:

— * լ ~ մ —477 Г ԱԹոսհց Փարիզ է վերադառնում հայր Ֆրաեսուա Հալկինը իր հետ րերելՈվ 11

հոեն ձեռսաոեոի լուսապատճենները: Դրանք լուսանկարվել էին Փարիզի Ձեռագրերի

З Ж * Մարսել ^ արԻ ^ “ յ: ? է Այդ г г г 1! ™ ^ ե ն տաղանդավոր երիտասարդի հետազա ուղին: Միշե, վաե, էսըրուկըլսվում է հիշատակված վրացերեն ձէաազրերի Վերծանման գործին ե պարզում, որ դրանք պատկառ ե ն Մրավալթավի (ճառընտիր) ժողովածուների տիպին: Առաջնահերթ խնդիր էր այդ Բնագրերի համեմատությանը այլ ձեռագրական ընդօրինակությունների հետ: Պրոֆ. ժ . Գաորիտի հանձնարարությամբ. Միշել վան էսբրուկը 15 օր աշխատում է Թբիլիսիում: 1972 թ արդեն պաշտպանության էր պատրաստ նրա դոկտորական աշխատանքը, սակայն ժ Գարրիտի հիվանդության պատճառով հետաձգվում է: Միշել վաե էսբրուկը կարողանամ է պաշտպանհլ միայն 1975 թ.. իր հեղինակավոր ղեկավարի ներկայությամբ: Այդ թվականին էլ նա դիմում է Բելգիայի կառավարությանը, որպեսզի իրեն ընդգրկեն Սովե-

տա-բելգիական համատեղ գիտական ծրագրերի մեջ:Այդ թվականից ի վեր վարքագրության հետազոտության բնագավառում եա մասնա

կիցն է դաոնամ բազմաթիվ գիտական ծրագրերի, որոնք իրականացվում էին Մոսկվայամ, Լենինգրադում, Թ-բիլիսիում և Երևանում: Միշել վան էսբրուկը օգտագործեց այս բարեպատեհ առիթը տիրապետելու համար ռուսերենին, վրացերենին և հայերենին: 1982 թ. արդեն ճանաչում ունեցող գիտնականը հրավիրվում է Հոոմի քահանայապետական Արեե- [սւգիտության ինստիտուտ'դասավանդելու հայերեն և վրացերեն:

1985 թ. նա մեկ տարով ւիոխարինում է պրոֆ. Ժան-Պիհռ Մահեին Փարիզի Կաթոլիկ համալսարանի հայագիտության ամբիոնում: 1986 թ. Մյունխենի 1յադվիգ-Մաքսխ1իլիան համալսարանի խնդրանքով, իր թեկնածությունն է ներկայացնում Արեելաքրիստոնեակաե բանասիրության ամբիոնի վարիչի թափուր տեղում ընտրվելու համար: Միաժամանակ, իբրև հաջորդը մեծահռչակ պրոֆ. Յոգիուս Ասֆալգի, փոխարինում է նրան այդ ամբիոնում՛ դասա վան դելով Քրիստոնյա Արևելքի վեց լեզուները' հայերեն, վրացերեն, արաբերեն, ասորերեն, ղպտերեն և գեեզ (եթովպերեն): 1987 թ. Միշել վան էսբրուկն ընտրվում է այդ ամբիոնի վարիչ և ղեկավարում այն մինչև 1999 թ. հուլիսի 31-ը:

Դասախոսական աշխատանքին զուգահեռ նա մեծ ջանասիրությամբ նվիրվում է հիշատակված արևելյան լեզուներով վաղ քրիստոնեական բնագրերի հայտնաբերման և հրապարակման աշխատանքին'միաժամանակ ձեռնամուխ լինելով այդ հազվագյուտ փշրանքների ստեղծման պատմական միջավայրը ներկայացնելու և բնագրագիտական նուրբ հետազոտություններ գրելու գործին:

Հայագիտության ոսկե ֆոնդի մասն են կազմում բարեհիշատակ գիտնականի հետազոտությունները Սողոմոն Մաքենացու և Մշո ճառընտրի, Ագաթանգեղոսի Պատմության, Ս. Թադեոսի և Ս. Բարդուղիմեոսի պաշտամունքի, Եզնիկ Կողբացու Եղծ Աղանդոցի, հայկա

Ա Տ ^ - Ժ Ա Ա .Ա .ԲՈ ՅՈ 6Ա Ն , ? 0 0 3

2 0 0 3 ՊՐՈՖ. ՄԻՇԵԼ ՎԱՆ ԷՍԲՐՈԻԿ Ժ - Ժ Ա 149

կան ձեռագրական կրկնագրերի վերաբերյալ: Վերջին տարիներին նա առանձնապես մեծ հետաքրքրություն էր ցուցաբերում Հայոց Եկեղեցու վաղ շրջանի պատմության, ծեսի ն ի- րավունքի խնղիրների նկատմամբ: Այդ նպատակով կատարված պրպտամների արդյունքում Միշել վան էսբրակր նոր մեկնաբանությաններ առաջարկեց Ե-Ը դարերի հայ-բյա- գանդւսկան եկեղեցական փոխհարաբերությունների հետագոտության և վաղ հայկական մատենագրության մի շարք երկերի ուսումնասիրության և թվագրաթյան բնագավառում: Նա իր ինքնատիպ զեկուցումներով և նորահայտ նյութերով հաճախ եր հանդես գալիս հայագիտական գիտաժողովնհրում:

Միշել վան էսբրակը անդամն էր Գերմանիայի Գիտությունների Ակադեմիայի Հայրա- բանության հանձնաժողովի, ընտրվել էր Վրաստանի Գիտությունների Ակադեմիայի արտասահմանյան անդամ: 1998 թ. դեկտեմբերին Թբիփսիի համւպսարանի վրացագիտության ամբիոնը վրացագիտության բնագավառում ունեցած ձեռքբերումների համար նրան արժանացրեց Մստի-Ֆելիսիտհ Բրոսեի անվան մրցանակի:

Հայագետները լավ են հիշում նրա գործուն մասնակցությունը ե վառ զեկուցումները վերջին 30 տարում Երևանում տեղի ունեցած միջնադարագիտական գիտաժողովներին: Իբրև գիտնական, նա խորապես գիտակցում էր Քրիստոնյա Արևելքի ժողովուրդների ինքնուրույն մշակույթների դերը միջնադարում: Միշել վան էսբրուկի համար հարազատ էին այղ ժողովուրդների կենցաղը և երազանքները: Հիշում եմ նրա բաոն վրդովմունքը Օպերայի հրապարակում, 1988 թ. Սումգայիթյան աղետի օրերին: Այղ գաղափարներով էին լեցուն 2003 թ. սեպտեմբերին նրա ընթերցած երկու զեկուցումները Երնանում ն Ծաղկաձորում տեղի ունեցած գիտական նստաշրջաններում, որոնք նվիրված էին Կովկասյան եկեղեցիների ծագմանը և հայ մատենագիրներ Մահակ Ձորափորեցուն ու Մահակ Մռութին:

Նրան խորթ չէին մարդկային պարզ ուրախությունները: Հիշում եմ, 1986 թ. հայագիտական կոնֆերանսի ժամանակ նա Գյումրի մտնելիս հայոց քոչարիի հնչյունների տակ պարով դիմավորեց գիտաժողովին ընդառաջ եկող աղ ու հաց բերող պատանիներին:

Մահից մի բանի ամիս առաջ ճանաչված հեղինակն ինձ ուղարկեց իր հրատարակած երկերի մատենագիտությունը, որի հրապարակումը կարող է նոր խթան դսւոնւպ հայագիտական պրպտումների համար: Այղ իսկ պատճառով, վերանայելուց և յրացնելուց հետո, այն հանձնում ենք հայագետների ուշադրությանը:

Միշել վան էսբրուկի պայծառ հիշատակը անմար կմնա նրան հիշողների սրտերում, իսկ թողած գիտական ժառանգությունը ուղենիշ կդաոնա նոր գիտական նվաճումների համար:

ԱԶԱՏ ԲՈԶՈՅԱՆ ՊւստմւսկւսԱ գ/ւտուբյուԱսեբի դոկտո՜ր

Ա. Ա. ԲՈԶՈ8ԱՆ 2003

ТОСЪ! ՎՄՆ Ь П Р Р Л № Հ Ե Տ Ա Զ Ո Տ Վ Ո Ղ Ն Ե Ր ԻՄ Ա ՏԵ՜ՆԱ Գ ԻՏ11ՒյԹ -ՅՈ 1'1և^

Հապավումներ

А В = А па1еси Во11ап(Иапа, ՑատտշԼ

А пН С = А ппи ап ш п Н йЮ пае С о п с Ш о ш т, РгеЛигв-

Н ^ Ы ш т - А Ч - Ы - ш » . РепоШсип, « т а » « « ■ ' * » * « » — . Коп,,

в к = ВеШ КагШ за, Рапе.

С К Я Б = СеШге Капопа1 Йе 1а КесЬегсЬе Зм еййяие.

С з с О = Согрив Տ ա բ էօ ո ս ո С Ь т и а п о г и т О п е т а И и т . К ош & .

յ 0 8 = .ГаЬгЬисЬ Й1г Օտէշո^ւշհւտշհշ Вугапй ш вйк, \У1еп.

М иБ1 = М ё Ы е м йе Г и ш тегаМ Տ8աէ-յօտշբհ, В е т ш Ш .

0А к ё\У = Օտէշոշւշհւտշհշ А к ай егте йег М ввеп зсЬ ай еп , \№ еп.

ОС = О п е ш Շհոտէւ8ոստ.

О СР = О п е таП а СЬпБЙапа Р еш хИ са, К о т .

О и > — О пепиН а Ь о у а т е м а РепоШ са, Ьеиуеп.

ԲՃՕ = Раго1е <1е ГО пеШ , КавИк (и Ь ап ).

РО = Рапг)1о81а ОпеШ аиз, Рапе.

К Е А пп = Кеуие ճշտ Еш йев А ппеш еп, Рапе.

К ЕО С = Кеуие ёвв ճէսճշտ еёо г^еп п ез е ! саисаз1епе5, Рапе.

ՏՇ = Տօաշշտ СЬгёйеппез, Рапе.

Х В = Христианский В осток , М осква - С анкт - Петербург.

Հոդվածներ

1. СЬгошяие а гтёш еп п е , АВ 80, 1 9 6 2 ,441-457 .

2-3. Տաոէ Ё р .т а я и е ёе РёЬ и е. ЛД 84. 1 9 6 6 ,3 9 9 -3 4 2 յոՃ 8 5 . 19<=Л 4 4 1-457 .

4. Սո гесиеП р гё тё тр Ь газп я и е агаЬе ճս Х1е տւ4շ1շ, т АВ 8 5 ,1 9 6 8 , 143-164.

5. и п е Ատէշ Й'арб&ев ճ8ոտ 1е со ёех е ё о гр е п 4 2 ё 'М го п , АВ 8 6 . 1968, 139-150.

6. Ь а 1еКге йе Г етрегеи г Л и й т е п виг Г А п по паай оп е1 1а N061, т АВ 8 6 , 1968, 352-371/87,

1 969 .442- 444.

7. 8а1огаоп йе М ак'епос' уагйарс! ճս \Ш 1е 51Йс1е, ւո А гтет ас а , е<1.Р.М.Ц)апа5сЬ1ап, У еш зе 1969,

33-44.

8. Nа^հаոае1 Ճյոտ ипе Ь о тёИ е տա՛ к я агсЬапвез, ш АВ 8 9 ,1 9 7 1 , 155-176.

9. Т & ш п в п а д е И пёгакев տար 16Տ вёриИигев <1е Б .С г ё ^ г е ГШипшмйеиг, ւո АВ 89, 1971, 387-418 .

10. Սո согрив Йе 1Ъае108гарЫе еёо г^еп п е еп в ё о гр е п , А В 89, 1 9 7 1 ,4 1 9 -4 2 0

И . Սո поиуеаи էձոօա ճս Нуге ё А ^ аЛ ап ^ е , т КЕАгт, 8 ,1 9 7 1 ,1 3 - 1 7 1 .

* Վրացագիտական հոդածների վհրնագրերր ճշտելիս մէզ օգՕե| Է պրոֆ. Ьщшуш հփնթիբիձեէւ:

2003 ՊՐՈՖ. ՄԻՇԵԼ ՎԱՆ ԷՍԲՐՈԻԿ Ժ-ԺԱ 151

12. Լշ 1гаИ6 виг 1а ԲՅգսն (1с МёИЮп СП вё о гд о п . ա Ա Мизёоп, 84, 1971, 373-394 .

13. НёЬгсих 11 .33-38 ճտտ Гапсю ппе у сгао п еёогд еп п е . ւո ВШИса. 5 3 , 1972, 43-64 .

14. № и у с а и х քաքաշոէտ с1с М ёШ оп շօոտշո-6տ еп еёо 1р е п , ւո АВ 9 0 .1 9 7 2 , 63-99.

1 5 .)Чоиуеаих аросгурЬся с1с 1а Е>огттйоп сопБегуёв сп в ё о гр е п , ւո АВ 90 .1 9 7 2 , 363-369.

16. АросгурЬсж §ёог§1еп5 с!с 1а О о п м й о п , ւո АВ, 9 1 . 1973. 55-75 .

17. Ա Го! 5апа1гоик с 1 1'арб1гс ТЬ айёёе. ւո КЕАгт, 9, 1972, 241-283 .

18. Сёпёа1о81С а с 1а У1ег8е сп е ё о гр е п , ւո АВ 91 ,1973 .3 4 7 -3 5 6 .

19. и п с Ь о тё Н е տա՜ ГЁ вН *с аИ пЬиёс а 1сап де ;ё ш Б а 1 с т . ւո Ա Мизёоп, 8 6 1974.283-304.

20. Լօտ оеиугев <1е М ёШ оп Йс Заг^еБ сп еёог§1сп, ւո ВК, 3 2 , 1973, 48-63 .

2 1 . Լնտտօաբէաո а с 1а У ю ^ с аап в ип й-апяНи* рчеиао-ЬазШ еп. ւո АВ 9 2 .1 9 7 4 , 125-163.

2 2 . Լ Ь о тёН е §ёог§ 1сп пс а НёБусЬиБ а с յёп1տа1сш տա՛ 1а гё5иггсс1юп аеь աօւ՜էտ, ւո Լհ М тёоп . 84,

1974. 125-163.

2 3 . Լ շ բՅՏՏՅջօ а 'Е /.ш к (р .2 4 ) а а ш 1с О е и т у с г е о а 'Ш р р о ^ е , ւո Ա Мизёоп. 8 4 ,1 9 7 4 . 441-444 .

2 4 . Սո поиуеаи а1сиоппа1гс а с 1а 1апеис е ё о г^ с п п е а л аеп п е . ւո ВК. 3 2 . 1974. 86-108.

2 5 . Լ'6էհւօթւշ ե ւ ՚ճրօգսշ а с Л и й ш еп : Б.АгсШш! а с Мс^гап շէ Б-Айпапазс а е С1уБта, ւո IV

Շօոհոտտօ 'ш1сп ш :ю 1ш1е ժէ Տէսժւ Епор 'к'и Лее. ճէ ՚ւ Ш е е ւ՜ уо1.371. К о т а , 1974, ч и аа .191 , 117-139.

26. Լշտ Гогшс5 еёог^сп п сБ асБ Ас1а 1օհ8ոատ, т Л В . 9 3 , 1975, 5-19.

2 7 . Լշտ ар о р Ы с етс Б аапБ 1օտ усгбшпб о п е т а к Б . т АВ. 9 3 , 1975. 381-389 .

28. Ատ Лс1а 1օՒաոուտ էումաէտ раг Е и % т с Г Н а§ю п 1е. ւո ВК. 3 3 . 1975, 73-109 .

29. Рга§тсп1Б ш ёсоппив аи ис110ппа1гс д ё о г^ с п , ւո Ա Мизёоп, 8 8 , 1975, 361-363 .

30. Р га § т с п 1*, 5аЫа1яис5 аи рап ё§уп яи с а с С гё§01гс 1е Т Ь аи таШ гее раг О гёд о ^ с а с Nуտտе. ւո 01.Р,

5 /7 .1975 /6 .555-568 .

3 1 . А ргороБ а с Гёуап^Лс аросгурЬе агаЬе аИпЬиё ձ БЛ сал, ш МС/Տյ, 4 9 . 1975/6 597-603

3 2 . Б а т ! Րհււօէհշօտ а'АпИ осЬс, ւո АВ 9 4 , 1976, 107-135.

3 3 . Լ-а раББЮП а г т ё т е п п е а е Տ .Օ օ ^ ա տ а с СёБагёе. ւո АВ 9 4 . 1976. 357-386 .

3 4 . Սոօ Г огте т ё а Н е а с 1а 1еНге аи Г01 Р ю 1 ё тё е роиг 1а 1гаа. асе Ь Х Х , ւո В/ЬИса 5 7 . 1976, 542-

5 4 9 .

3 5 . А гсЬ ёо1оре а 'ипс Ь о тё Н е տա՜ 1а Р&чис аИпЬиёс а Շհօ՚տօտէօաօ ои Ё])1рЬапс а с СЬургс. ւո

А гтетап օոմ В/ЬИса! Տէսժւքտ, ей. М .Б ю п е, 1еги?а1сш, 1976, 165-181. / 9 6 .

36 . Ш е с Ь го т я и е а е М аи п се ե НёгасПиь ё а ш ип гёск асе տւ6§6տ а с Соп51апПпор1е, ւո ВК 34, 1976.

74-

37. Սո 1 ё т о ш М г е с ! а с 1Դ1ւտէօւո ЕиЛ угш ацис аапБ ипс 1ес1иге агаЬс роиг ГАББотрНоп, т ԲԺՕ.

6 / 7 . 1 9 7 5 / 6 , 4 7 9 -4 9 1 .

3 8 . Ь е ատ. Ёгёуап 9 9 3 . 1пусп1а1ГС асБ р16се5, ւո КЕАгт. 12. 1977, 123-167.

39. и1ш101ге а е Լ-у ааа аапБ аси х 1ехй5 ջճօփ շոտ , ւո ВК. 3 6 . 1977. 109-131.

4 0 . А Ь гаЬ ат 1е С о п ^ с и г (гааис1сиг аеБ Ра55юпБ асе таП у гс р е гзаш . ւո АВ. 9 5 . 1977. 168-179.

4 1 . Լ շ гёБ и тё Бупаяие а е Г А ^ Ь а п ё с , ւո АВ, 9 5 , 1977. 291-358 .

4 2 . Б е и х քշաւ^էտ аи տւոՅւէւօստ 4 9 2 ге1гоиуё5 ձ Ь сп 1п§гаа, ւո АВ. 9 6 , 1978, 51-54.

4 3 . Սո 1նա11շէ оиЬПё аи со а е х агаЬе ог .4 2 2 6 ձ ЗиавЬоиге. т АВ. 9 6 , 1977, 3 83-384 .

4 4 . О еих Ь отёП еБ а с З ёу ёп еп а е СаЬа1а сопБегуёев еп в б о ф е п , ւո ВК 3 6 , 1978. 71-91 .

4 5 . Ь 'Ь о тёН е виг 1շտ ар б ^ е в а е Б ёуёп сп ձշ СаЬа1а сп у егао п 8ёог8 1еппе, ւո ВК. 3 7 , 1979, 86-110.

46. Ь'ори5си1е տա՜ 1а Сгсмх 1Ո-130а м;г-Ьг1 МоёгекШ е! տօո տօոշւօոմ. ւո ВК. 38. 1980. ւ к ւ-и.

* * Р1СО, (МЛ 16.16-19)« տօո сотех.е ա * * , П М Щ . * Աա«Ա,

Г ш аяпз 1с ра11ш рз«« А-737. ա М ю Л Ью 7.1 Ш50 Ьс ատ. С5ёогв. Տա.34 е( 1ев риЬНсайогв йе Пшгре раквПшеппе. ш ОСР. 49, 1980. 1.5-141.51 ипеЬотакагсЬаГЧие5иг1аТгап5Й8игаЙоп.тОСЛ49. 1980.418-425.

52.' Խ РМ епи. М йаяопАош ' * « * . « 1.Р.Рей1«псп8т . է ЦРапз 1980). 135-9.278-

оо - յ 317-34953. Ա տաոէ сотте 5ушЬо1е. ш П е Вуитйпе Տաոէ. еЛв-НасЫ. С Ье51ег 1981. 128-140.54 Ա тагйпка ճս СаЛоНак Апйше 1ег, т АВ, 98. 1980. 411-421.55. Ատ 1ех1е5 ШАяЬе* зиг ГАзвотрйоп ауап. 1е Хе яМе. т Р.Воуоп, Ատ Асез АросгурИез Лез

арб/гез. СИгШшпйте Л ат 1е топЛе раГеп, Сепёуе 1981. 51-77.56. Լհեիեգրադի Մ. Ե. Սալտիկով-Շյհդրիեի անվաե հաերայիե գրադարակի հայերեե կրկեագիրը

(Սոր շարք. թ. 14), ԲսւԿբհր Մատենադարանի. հմր 13. Երևան. 1980. Էջ 272-274.57. Լշտ ատտ ժ61еап2о51те տա.34 շէ ТваеагеН 81. ւո ВК 39, 1981,63-75.58. ս ժւքքստաո опетак Йе 1а 1ё6спс1е ճշտ տօւոէտ Сбше ес Оапйеп. Ճյոտ Н агщ трЫ е, Ш и в е։

Տօօէւէտ ГУе-ХПеяёс1еտ, ей. Р.ШсЬё շէ Е.РаЧаееап, Рапе 1981. 61-77.59. АтрЫ1оЧие ЙТсошит е1 Еипоте: 1ЪотёНе СРО 3238. ւո Аи&изЧШапит, 21. 1981. 517-539.60. Ա гбьитб эупаяие йе ГА§а1Ьапёе е1 տյ ропёе роиг ПйвЬйгс ճս с!ёус1орретет ճշ 1а 1ё§спйе. ւո

Հանդես Ամսօրհայ, 90. Վիեննա, 1976, со1.493-510.61. Со1.2,11 : Ճյոտ 1а сйсопсйюп ժս Շհոտէ, ւո СпозНЫзте е! МопОе ИеШпЬПдие. ей. յ.1Հւօտ.

Ьоиуат-1а- №иуе 1982.229-235.62. Ьа 1ё§епёс ш тате ճշտ ՏՏ Сбгае е1 Оатеп: 1.1е 1ех(е егес. ւո ОСР, 47 1981,389-425.63. Ա 1ёеепс1е готате ճշտ ՏՏ Сбте շէ Оапиеп: 2 .1е рапё^упяие йёог^сп, ւո ОСР, 48. 1982. 29-

64.64. Լշջշոճտ аЬои1 Ըօոտէ8ոէւոշ ւո Аппешап, ւո ՇԽտտւշօ1 А гтетап Си1։иге, ей.Т.ЗатиеНап,

ишуегаИу օք Реппзу1уап1а 1979,79-101.65. ВВД սոժ Ве пГС ւո йет ТгапзПиз-ЬкегаПи-: Бег Ра1тЬаит աճ Йег Тешрс1, ւո Туриз, Տ)՚տեօ1

АЧе$опе Ьех Леи ОзШсИеп УШегп սոժ I՛հո Рага11е1еп սո МШеШег, շժ^-Տշհաւճէ, ՏւօհտԱէէ 1982, 333- 351.

66. Ьа ոօճօո й'ассотрНвветеШ Йе ГёспШге տ Ьесшгез ЫЬИциез. РиЬИсаСюпз Ле ИпзШшит իսԽԽսա, ВгихеПеБ 1981, 333-351.

67. Տ8աէ Ёртачие ժշ РёЫве III, Լշտ քռջաշոէտ շօրէշտ, ւո АВ 100, 1982, 125-145.68. Н&усЫив с)е 1ёги5а1ет. Տա՜ 1շտ СогурЬёев еп уеге1оп з!ауоппе, ւո ОСР, 48, 1982, 371-405.69. ЫютёИе й'ЕивСаЛе ё'АпиосЬе еп §ёогреп, ւո ОС, 66,1982, 189-214.70. КететЬгетет ժ՚սո ոաոստշոէ агаЬе Йе 950, ёапБ Бамгн Асгез 1 ,135-147.71. Ё^Цю §ёог§1еппе аи Моуеп-А^е, йэпб ВК, 40, 1982,186-199.72. ТЬс Осограп ւոտշոբճօոտ, ւո М.вЮпе, П е Агтепшп էոտշոբԱօոտ ք гот ։Ие ՏհաԼ Нагуагй 1982,

171-179.73. Ь'ешрегеиг 1еап 7շւոստշձտ йапБ 1е са1епс!пег Йе Оеогеев ГАИгопИе, т ВК 41, 1983, 67-72.

ё'А1ехапйге ё е СЬурге е ! տյ уеге1оп гё о гр сп п с . ш ВК 3 7 . 1979. 102-132.

2003 ՊՐՈՖ. ՄԻ ԾԵԼ ՎԱՆ ԷՍԲՐՈԻԿ Ժ-ԺԱ 153

7 4 . СП ароспП в с о г ^ а т . йапв А и^ш т'ш пит, 2 3 . 1983. 145-149.

75. ЬептвгасИ я р а Н т р Ч е в й т т г а у а Ш и т , ւո М гауаМ аУ !, 6. Т Ь Ш я 1979, 81-87 .

76. 11пс соиП с Ьогабйс та п а 1 е с1с Ргос1и5 еп а г тё ш е п , т Բա եբեր Մ ա տ եեա ղա րա եի. 1978. էջ 717-727 .

77. Н о т ё Н е ер Ь гё тю п п е 5и г1еЬ оп 1аггоп еп вгес, вёспф еп с ! агаЬе. й т ь А В , 1 0 1 .1 9 8 3 , 327-362 .

78. Э еи х 1ւտ1շտ с1’арб1гс5 сопвегуёез еп ьупацие, (հոտ Ше Տ>ո,բօտևտւ БуНасит, ей. К.Ьауспапи

К о т е 1983. 15-24.

7 9 . Ь а па15Бапсс ճս сиНс с1е Б .В ап Ь ё М ту еп А г т ё т е , ւո КЕЛпп. 17. 1983. 171-195.

80. ТЪс К|5С օք Տէ В ап Ь о1оте\у '5 С и к ւո А п л е т а Ռօա (Ье Бсусш Ь էօ (Ьс Т Ы п е е т Ь Շօուսոօտ, т

МЫ1е т ! А гтет ап СиЧиге, сс1. Т .З ати еМ ап апс1 М .Б ю пе, С Ы со 1984, 161-178.

81. К оиуеаих Г га§тсп 1.ч а г т ё т е п Б с1е ГЭепув сГА1ехапс1пе, Йап$ ОСР. 5 0 . 1984, 18-40.

82. к а п II <1с յձուտ31օա е11еБ сиИеБ Йе Б .Ёиеппс, Йе 1а 8 а т1 е -5 ю п օէ Йе 1а Сго1х. ւո АВ 102, 1984.

99-134 .

83. Ա գա թա եգհոոսի բեսւգրի պ ա տմություԼից, Պ ա տ մա -բա եա սիրա կսւե Հսւեդես, Երևսւե. 105.

1984. Էջ 28-34 (ֆ րա ես. թսւրգմ. Ա. Ս ա հա կյա եը;.

84. Լօ " ն օ Տշշէւտ" аипЬиб й Ь ёопсе с1е В угап сс (1յոտ 1а усгыоп е ё о ^ е п п е й'Агеёпе ^аИоеМ . ւո ВК 4 2 . 1984.35-42.

85. Ьс "ГЗе Р1с1с" аипЬ иб ձ Н1рро1уЮ օէ տօտ ոտբօւէտ ау ес 1а О ^ с а Н е с1е О гёвсж е Г Ш и т ш а и т г

ёап5 Г А ваЛ ап ве . ւո А В , 102, 1984, 3 21-328 .

86. Т ё т 01впавея Нмёпигез Биг 1а М ауг ЕкевЬес՛! ои с1с Гоп (>тс ձօ ХоиаП 'пос', (հատ Тепо ՏսոթօտԽ ՝ииетагюпа1е Ժ։ Л пе Л гтепа, с«1. С .1 е т апс1 С .Ш иЬов^ап. У е т в е 1984,՜ 615-627 .

87. К о т е Гапс1сппс с1 соп51апИпор1с уиеБ с1с Г А г т ё т с , т Լօ пойопе ժւ Попито 1га с111аЛпап!д е

нммепаШ(,ей. Р. 8 | т « я 1 с о с Р.Са1а1апо. К о т е 1984, 351-355 .

88. ն շտ օւբսօո (1и г6реПо]гс с1е ГЬотёНгйге с1с \1ստհ. ւո КЕАгт, 18. 1984, 2 37-280 .

89. Ь 'о п в т е с1с Р е т е ш а у сЬ ег А п аш а ЗЫ гакаЫ , ւո КЕЛпп, 18, 1984, 4 8 7-489 .

9 0 . Ь а с!а!е е1 Гаш еи г (1и О с Տօշէւտ аПпЬиё I Ьёопсе Йс В угап се . ւո Лрег СИакЫоп. ՏէսժԱտ т

ТНео1о%у ш\й СЬигсИ НЫогу, ей. С .Ь а§ а , Ьеиуеп 1987, 4 1 5-424 .

9 1 . Լօտ Ас1ез а г т ё ш е п я с1е Б аМ НёгасНйе с1с СЬурге, ժ8ոտ Д 5 , 103, 1985. 115-162.

9 2 . Ава1Ьапве1о5. ւո КеаИемкоп քИгАпИке սոժ Շհոտսոէաո, տսրր1.1 /2 , Б ш и ваП 1 9 8 5 ,2 3 9 -2 4 8 .

9 3 . А1Ьашеп, ւո 1йет, 2 57-266 .

9 4 . Ь а $(гисшге с1с Г Ь отёП а1ге ճշ \1ստհ, ւո IШетаНопаI Эутрохш т оп Аппемап ՍոտատԱշտ.

Ёгёуап 1984. 282-

9 5 . Ш ю т ё Н е ё с Р |егге с1е ,1ёги5а1ет е11а Г т с1с Г о п в ё ш в т с ра1с5Й тсп, ւո ОСР. 5 1 , 1985, 33-59.

9 6 . У егею п в ё о гв 1еппе с1е Г Ь отёН е еи5ёЬ1еппе С Р С 5528 Биг ГАбсспбшп, ւո ОСР 5 1 . 1985. 277-

30 3 .

9 7 . Լօ տօոտ с1е 1а НЬеПё с!е Г Ь о т т е ёсЫ гё раг 1а քօւ сИгбиеппе, т Ше гепсошге ЫатосИгМеппе.

Ծուէտ Ле Г Н о тте , Т и ш е 1 985 , 171-180.

9 8 . Ь а (ёвепйе вёогв^еппе ё е Г А зс& е N^տ^те, (1эпб КЕСС, I , 1985, 117-125.

9 9 . Լշտ р г о в г а т т е в вёогв^епБ ճօ 1а նօոուէւօո, ւո յՕ В, 3 5 , 1985, 251-260 .

100. Սոօ 1еиге с1с О о го Л ёе с о т 1 е Йс Ра1е5Йпе ձ М агсе! е ! М ал еп 4 5 2 , сЬик АВ 9 1 ,1 9 8 3 . 35-75.

101. Լշտ (1еих Тс51атсШ 5 ипе т ё ш е У1е. ւո С оттп п ш , 11, 1 9 8 6 .7 1 -9 0 .

ււ и օոօՈ Ո 1ԼՆ 2003

103. Ь 'арроп ёе з у еп ю п опеп1а1е5 роиг

104. Ье соёех гевспрШБ П к Ь е т к и Г 2 ձ

Ас։е։ 11. К о т е 19Տ6. 81-91.

ё'Ари1ёе. г Ш . 27-35. Г н с Ь е п ё о * 2 Л Ь е Ц ш * «է Суп11е ё е Б суЛ ороН з еп уегзю п агаЬе. ш Заппг

105. Ье տսԵտէւՅէ Ь а р о д а й й ф к ёе 1а աւտտւօոкЬ агате ё е Соп51апйп-Суп11е. ёапэ АВ. 104. 1986.

м йе ееп и ееимеп уап110. Սո соиП էռսէճ

1987. 385-395.111. 1յ1օոտ роиг ւ՚հւտէօՄՇ ёе 1а էաւտւատտւօո т а п ш с п 1 е с1е 1Ъ отёН е ё е Ргос1ш, виг 1а У ,ег8с , т Тех!

սոժ КпЧк, ей. Ю и т т е г , ВегНп 1 9 8 7 .149-160 .112. Ье տօւ-ստօոէ г о т а п ё е ЛШ еп Г А р о О Д й ш и IVе Зутрой и т Зупасит 1984, е ё . Н Л Ж О ц уеге,

К о т е 1987. 191-202.1 1 3 .1трас1 ё е ГЁспШ ге виг 1е сопсПе ё е Е М п еп 55 5 . т АпНС. 18. 1988, 3 0 1-318 .

114. Ь 'азрес! с о з т о к ^ и е ё е 1а рЫ Ь ворЫ е ё 'Е и п о т е роиг 1а г с р ш е ё е 1 'Н ехатегоп ЬазШ еп раг

Ог6801ге ё е Ыуззе, ёап з Е1 СоШга Е и потш т еп Խ ргойиссюп Шегапа йе Оге&опо йе ЫЬа, её.

Ь .Р .М а1ео-8есо, Р атр 1о п а 1 9 8 8 ,1 8 1 -2 1 6 .

115. Ье сиИе ёе 1а У1еге е к ՇօոտէՅոճոօբԽ аи х 6е еС 7 е տւծօԽտ. Кеш е йен Ёшйез ВугдпЧпе,տ. 46.

1988. 181-190.116. Ա \^ւտւօո ёе У акЫ апе СогеазаН е1 տյ ы е т й с а й о п , ёапэ Ргосеейтջտ օքէԽխտէ /тегпаЧопаI

Տաթօտ՚աա /л КапмеЧап տէսժւտտ, её . Е . Ю йпйЫ ёге, ՜ՈոԱտտւ 1988, 181-191.

117. Ьея А с1е$ аросгурЬев ё е Т Ь о т а в еп уегао п агаЬе, ёапв ԲԺՕ, 14, 1987. 11-77.

118. Ь е ё о 551СГ Ьаею егаЫ чие ёе տաոէ Рапсгасе ё е Т а о г т т е , ւո Տէօոօ йе11а ՏԽԱա е и ай топ е

а տատ гарса пе11а шгйа апЧсЫЛ, её . Տ -Рпсосо, С а1аш а 1988, 155-171.

119. Оп Ше егуто1о8у օք С ео гр ап В гоЬ а : ТЬе ВгапсЬ ап ё Ше Вох-Ш а: ւո Տէսժա Саиса$о1о%ка I.

её . Р. ТЬогёагеоп, Օտ1օ 1988 ,4 2 -5 0 .

120. А Л апаэе ճճջատճ еп рзеиёо.О епув ёапБ 1е Тбпакап, ւո КЕАгт, 2 0 1986/7 , 167-173.

121. Ь 'арв& е Т Ь аёёёе ес 1е Го1 БапаСгик, т А։Ч с1е111 Տ՚սոբօտԽ т։етаглопа1е А тЫ а -А зх М а , её.

М. № г ё ю апё В . 2ек1уап, У еш ве 1984, 83-106.

122. и п е Ь о тёН е ё е 2 асЬ ап е 1е СаИшНсов տա՜ ГА ппопааП оп, ւո Հա նդէս Ա մսօրեա յ, 101, 1987.

123. Ье ատ Булачие поиуеНе вёп е 4 ё е Ь еш п^гаё, ш Мё1апцез ՕսԱԽաոօոէ, е ё . Е .Ь и ссЬ ез!, С епёуе

1988 ,211 -219

487-503.


124. и п е ргора§апс1е сЬаЮ М ош сппе ճս ճւՏհսէ ճս У1е 51бс1с : Ш а М л с1е5 ուոէտ №տէհ6ո5օո е1 КайапоБ, ш ОС, 7 2 ,1 9 8 8 . 136-167.

ст 125' ЛгаЬ1',сЬс շհոտէ|- ЬИегаШг ап(1 А ппеп. Ա է . ւո М апепШ коп. ес1.К.Ваишег. 1 (1 9 8 8 ) 211-14 ап ё 237-239 .

126. Ըյտ БупоШ коп у о ш ,1зЬгс 843 ւո всог^б сЬ сг О Ьсгесиипе. >п АпНС, 19. 1987, 300-313 .

127. Տտաէ ОгЙ8о.гс й 'Л гт б ш с е1 տյ ОЫэзсзМ е, ա Ա Мшёпп. 102, 1989. 131-145.

128. О еог§1СП, ւո Мапеп1ех1коп, 2 . 1989. 618-622 .

129. Խշւժշոշօտ Սօտ уегею ги эгвЬев сЬгёисппеБ роиг 1а гссопвмш иоп ճշտ ЮхЮв բօւ՚ճստ. ւո ТгаАиашп

е։ п Ы ч аеи п ач Моуеп- կ է . С о 1 1 .1 т е т . ճս С N К Տ , ей. О. С о т а т т е . Р а ш 1 9 8 9 .1 3 3 - 143.

130. Ь а 1е11ге виг 1с О т а п с Ь е ճշտօօոճսօ ճս а е 1 , ւո АВ 107, 1 9 8 9 ,2 6 7 -2 8 4 .

131. Е и Ш у тс ГН авш п1е: 1с Пж1ис1еиг с ! տշտ էռւճսօսօոտ, ւո К Е С С , 4 1988, 73-107 1բսհ1ւտհշճ 1990].

132. Տա- яиа1ге էոսէճտ Յէէոհսճտ ձ С гё§01ге շէ 1сиг с о м с х ю тагссШ еп . ւո ՏէաՕօւ ՀԱ С,ге$ог моп Ыуиаа սոժ с1сг сИпиПсИеп .ЧрШашИсе, օճ. Н. Г>гоЬпег, Ь Ы е п - № \у У огк 1990, 3-15.

133. О ег уоп е т с т В^бсЬоГ и т 5 1 4 везсЬпеЬепе ВпсГ ^с§еп ճ^տ Շհոտէշուսա սոճ ճւշ '/сгГо1§ип^

уоп տշԱշո ն հ ս Ми\уаБ. ւո XXV. йен^сИег ОпешаПмешав. <=ճ. ^ .ն ւ օ ա , 51иИ§аП 1988, 105-115.

134. ТЬе Շ ա ճ օ օք С герогу ւհօ ^ օ ո ճ օ ա օ ք ^ апй 1ւտ 1пПиепсс ւհւ-օսջհ ТЬгсс Շշոէսոշտ, ւո Տէսժա РШгШгса, 0ճ. Е . Լ^աջտէՕՈՇ, X IX , Ьсиусп 1989. 255-266.

135. Լ յ ГСИ810П 8ЙОГ81СППС բոՏօհոՏէւօոոօ, ւո Л ф Н ев սոժ М л /е гя а н я Лег гбптсИеп И'сЬ, շճ.

Ж .Н ааье. II. 1 8 .4 , ВегИп-1Ме\у У огк 1990, 2694-2725 .

136. Ь а уегею п ^ б о г^ сп п с ճօ ճеиx օօւաոօոԱսւ՜օտ ճ^ա աօուստ, ւո Лшоп շԽտտւշ։ «/> Ппцие М \чсто е тЫ ю оп ете , օճ. 0 .р 1 асс ай о п . К о т е 1990, 55-64.

137. и п е Ь о тб П е а гтй ш сп п с .чиг 1а ճօաւԱաո аИпЬибс а Ըհդ՚տօտէօաօ, ւո ОС, 7 4 . 1990. 199-233.

138. Е т 8сог815сИег Н ш ^ с Ь с г К апоп Шг М ал а Ь П ттЫ ГзЬ п , ւո Աոջւա геяНша опепгаШ.

Р ся^аЬ с Шг յս1ատ АВГа1§, օճ. «.Տշհս1՜ճ տոճ М . Ойг§, ^ւշտհՅճօո 1990, 89-110 .

139. К о р 1еп, т Мапеп/ех/коп, 3 , 1991, 641-645 .

140. Սոօ по1е ճօ 8йу6гс й 'А пиосЬс эиг յսճտ С уп вчи с, ւո V Бутрох'шт Пупасшп, օճ. К .Ь а у с п а т ,

К о т е 1990 183-193.

141. Ь 'Ь отёП е շձօւ՚ջւշոոօ ճօ Зйуйпсп ճօ СэЬв1э С РО 421 6 , Ճյոտ Ье М тёоп , 104, 1990. 73-108.

142. Ьев տւ8ոշտ ճօտ էօարտ Ճյոտ 1а ИПбгаШгс Бупадис. т Ке\те йе 1'1ոտէԱա СшИоИдие ժէ Р а т . 39.

1990, 113-149.

143. Р п т а ш б , Раипагсаи , 03էհօ1ւօօտտ3էտ, аиЮсёрЬаПеБ еп о п е м , ւո II р п т а ю ёе1 Уехсоуо сЧ Копш

пе1 р п т о тШ емо. Ю ссгсЬе е 1е5Итоп1апге, օճ. М . М ассаггопе, У аисап 1 9 9 1 ,4 9 3 -5 2 1 .

144. Ье соШ ех1е роН пяис ճօ 1а У1е ճօ Рапсгасе ճօ Т а и г о тс п 1и т , ւո ЯкШа е Ш ш ■шЬигЫсапа 1га

IV е VIII зесо1о. Ед. Տ . Р п со со , Р .К 17.7.0 N 0 ^ 0 8ոճ Т .З а ^ е П а , .Чоуепа МаппеШ 1991, 185-196.

145. Ь а гергёБеМаЙуиё ճօ 1а Й616§а110п а г т б п 1еппс ե П огспсс : ճօ ՏՅ^ւտ ճօ СаГГа ե N388511 ճ ^ ա ւճ .

т АпНС 2 2 , 1990. 131-145.

146. Ա т а п и Б сп ! ЬёЬгеи Բյոտ 755 е1 ւ՚հւտէօւքօ ճօտ т а п у г в ճս քյօճյռւո, ւո Լս .Чупе ժ<- Вугапсе а

1'Ы ат, V II-V III տւծօ1շտ, օճ. Р .С ап 1Уе1 е1 յ.Բ. К су-Сочиш в. О а т э -տ 1992, 25-30.147. Б с и х Ь о тб И сз բտօսճօ-հՅտւԱշոոօտ виг 1е նււոՅոօհօ օէ 1е Vеոճ^сճ^, ւո 8а т 1Г Ас1ех III, 49-71 .

148. Ь а ՕօոուԱօո сЬех 1օտ Շօբէօտ, ւո Ас/ез ժս IVе Сопцгёз Сори, շճ. К.КаБяаП-ОсЬег^Ь օւ յ^ւօտ .

է.2 (Еоиуз1п-1а-пеиуе 1 9 92), 4 3 6 -4 4 5 .

Ա. Ա. ԲՈՋՈՑԱՆ 2003

149. Ре1ег Л е 1Ьепап апё Ш оп у** * е Агеор^.е : Н о п *таш * էհօտէտ куШ . оп ОСЛ 5 9 ,9 9 3 .

2 Ո \50Ա տ Ё в Н а * опепш1е5 поп зуНеппез. ա Ее Ми:(оп, 106. 1 9 9 3 .9 7 -1 1 7 .

5 , ге5 С шка. 1е* Х и & п . с. ЬоИ ш С и м и Д О « Ас1К ճս “ “« * «I Нм СГЧКБ п/е соПочие ёе СаисавоЬре, её. С.Раш. Рапе 1992. 11 5- 126.

Ш" Ас1е5 йе РгосЬоге еп а ш ё ш е п : ип поиуеаи 1ё т о .п т А тте та п Т а ։Ь апй Тоо/տ, сё . Н.

ЬеЬтапп апё 1.Տ. ШейепЬег®, ш АйвմաԽոժւօէ 1Х1Х.1. Аайпю 1993.153 и п е ехё5ё5е гаге ё'ЬаГе 29. 11-12 сопзегуёе еп а г т ё ш е п . ш Лппеша апй Л е В,Ыс. Рарсг*

„гезешей... а ,Н е Ш Ь е г г М у 16-19 1990, её . С Ы . ВигсЬагё. А Ч ап.а, О еогё 1а 1993. 73-78.

154. Р1егге ПЪёге е ! Оепув ГАгёора? ис. га Ргосеейщ з օք Чхе весопй 1п,етаЧопа1 5 у т р о т ,т «

К атеЧ ап 5 т Л « . е ё . Е . КЫ пЙЫ ёге. ТЪШ ах 1993. 167-177.

155. Агтешеп ипё ё!е РепЛскЙ. га АпНС, 2 4 . 1992. 78-94.

156. ЯйГ Ատստ ё'Арб1гсБ оп ета1е5 . տ А и р и Й тап и ш , 3 4 . 1994, 109-199.

157. Ь а Տյտըտտշ ё е Ва1ауаг ձ 1гауеге 1а СгаёШоп ё ёог8 1еппе, га К.ЬеЬгип. Э Д п и г Ое Г О п ет о п еки

еI сИгёпеп, Рапе 1993, 229-242 .158. Սո рапёёУПЧие ё е ТЪ ёоёоге 1с БШ ёке роиг 1а Й1е И иирцие ёеБ б168 сб ёе СопБ1апЙпор1с. га

ЕУЬО О Н М А , Տաս/а А теЬ тап а 110. К ош е 1993, 525-536.

159. 1п\’епиоп ёся геН чик со ш ш е Յէէոեսէ 1трёпа1 : 1а й и й ф и ёи Շհոտէ ձ МоБсои е1 տօո

БутЬоИБше. га К ота քսօո <И К ота : Ш Иииот е ипа$М (К ота 1985). её . Р.Са1а1апо. К о ш а [1994],

225-243.160. Ьа 1еЧге ёе Л и й ш еп роиг 1а քՏէշ ё е ГНурараШ е еп 5 6 2 , ш АВ 112, 1994. 65-84 .

161. СиайопБ аро11гааПБ1СБ сопБегуёеБ еп а гтё ш е п ё а ш 1а 1сНге ё е БаЬ ак III նշօրօբօոշէտս ւո

ОСР. 1994 .41-67 .162. Ь а 1ё8епёе ёеБ տշթէ ճօոաոէտ ё'ЁрЬёБе տշ1օո 1е со ё е х Бупаяие N .8 .4 ё е 8ат1-Рё1егеЬоиг8 , ւո

У1е Տաբօտ՚աա Бупасит, её . К .Ьауепап!, К о т е 1994, 189-200.

163. Ега и пЬ екаптег Тгак(а1 а ё Т Ь а ^ Б ш т уоп М ам п и и ё е т Всксппег, га XXV йеШзсИег

О петаЧз/епщ , её . С . У/цпбсЬ, Э ш н^ап 1994, 75-82.

1 6 4 .Ь а 1ё§епёе ёея арби-еБ Р1егге, 1еап е1 Раи1 а АпйосЬе, ւո ОС, 7 8 , 1994, 64-85 .

165. Ь а чиеБЙоп 6 6 ёи "А ё Т11а1аББшт" 8ёог81еп, ւո ԲհԱօհսէծր, е ё . А .8сЬ ооге ап ё Р.уап Эеип.

Ьеиуеп 1994, 329-337.

166. 8упеп га Мапеп1ех։коп, 6 (1994), 344-349.

167. Ь е тап1Ге51е ёе 1еап III 1е Ы1сёо1е еп 5 0 5 ё а ш 1с Ы уге ёеэ ЬеИгез агтёп ^еп , ւո КЕАгт, 24 ,

1993, 27-46.

168. Ь а ропёе роНйсо-геН8 1еи8е ёев տտւօոտ роиг 1а сопуегею п ёеэ реир1ез. ւո Ке\ше йе 1‘1пзШм

СагНоИдие йе Раги, 5 3 , 1995, 8 7 -1 0 4 .

169. Ье ё15соиге ёи СаЛоНсоБ ЭаЬак III еп 691 е( գսշւգսօտ ёо551егз аппехеэ аи Р и 1П18с х 1е , ւո ТИе

СочпсИ т ТтИо геуш!ей, её . С .Ы еёип8аК апё М . Реа1Ьеге1опе, К о т е 1995, 3 23-454 .

170. Ь а У1е агаЬе ё с Т Ь ёоёоэе 1е СёпоЫ агчие, ёапБ РйО, 1 8 ,1 9 9 8 ,4 5 - 7 3 .

171. Ы ю т ё Н е "Ա րա րիչ ա րա րա ծոց", տշտ Յէէոեսէւօոտ е1 տօտ т ё 1 а т о ф Ь о 8 е 8 , Հասկ ЛI^Հ^Ш(}/|1Հ1ш //ш й ,Բ հ յր т թ , Անթիլիաս, N 8 .6 , 1994, 44-66.

172. Լշտ Ас1ез зупаяиев ё е РЫНрре ծ С апЬ а8ёпе еп уегБ!оп агаЬе, ёап э ОС 7 9 . 1995, 120-145.

156 Ժ -Ժ Ա ______


173 В 12Ш1СЮ У15Ю ас ,с !с О п с ш е : с]с М агаап о а М аи п сю . ш Е\ Մա\օՂո Рё-СиИига еп 1а апЧциёЛаЛ С ш й апа, «1 . Ը . К а п к к - Ь ^ о п , М .М сп п о апс1 А .У М ап о . Р атр Ю п а 1996. 227-238 .

174. ն ւշ « )§ с п а п т с К оплЬ сп есБ сЫ сЫ с Սօտ ЬИ аппеь уоп Ос1/ип (7 17-728). ւո АпНС 2 6 1994 31-60.

175. 318т П с а .ю п ճ ՚ս ո со и п .п ш б ЬамНеп сопзсгуй сп а г т б т с п . т П е Տէւ֊օոմ 1п,епш„опа1

5 у т р о ։ш т оп Аппешап Ш 8 иЫ1с*. РгосееЛնզտ, « I . Ь .Н оу5ср1ап. Т .2 (У сгсуап 1993). 181-187.

176. Р сгрссй усз рои г В Д е «1И Ё 8Н я я (1и С аисазс, т П е СНгЫюп Е ал . Ы . К .ТаП , К о т е 1996 129-144 .

177. Լօտ у е п н о » 5у п а Чие8 с1и рапёВу п Чис <1с СгЙ8 01гс 1с Т Ь а и т а ш ге е , ёап з Л Г е м Ы т / ։ քЪг / > .

БеЬазПап Вгоск, А гат 5. 1993, 5 3 7-553 .

178. Ш о Ь т я т г а у а К а т зЬсс1е сп,1оЬа с1а аП и ктга.- Ш аЬ п о з тгауаН ау], Ы. А. Տհաոճոտ սոճ 2 .

О гЬ и тЬ и п й гс , Т Ь Ш к ! 1994. 3 7 -4 2 (2усИ ЧапиИ օատ кш Ь сйпз տհւ-о тсЫ , էօւա 28).

179. М оузсв Х о гсп ас '1 с 1 1с С |гк ' Р.акас'. Խ КЕАгт, 2 5 , 1994/5. 109-124.

180. У оп и с к Л е г К .гсЬ с հ;1ո81 с11с 8сог81*сЬс МгсНс р к Ы с Ы И с Ь аЬ ? ւո МшеИипцеп Лег ВегПпег Сеог^ксИеп Се5е11зс1ш/1 5 (1 9 9 6 ), 1-12.

181. ТЬ с М с т г а оп 1Ье Рагго! Ьу к а а с оГ А пиосЬ, ւո П е մօսոաէ օք П ео/о& са! Տէսժ՚ստ. 4 7 .1 9 6 6 .4 6 4 -4 7 6 .

182. Լօտ 1Г015 Гогтся (1с I ап(]сНа1сёс1оп15тс (1с 451 а 553 с ! տշտ ւ՜ձրօւ՜շստտւօոտ с1ап5 1с СаисаБС. ւո

ТгаЛШ от սոժ 11еп1а8е օք ւ/ге СИгШап Еаз1 / Ы . А . М и п т е у . Э . АПпо8сп оу Мовсочу 1996. 382-398.

183. Ь а а ч и е , М т в гб Н е , БуапёНне с 1 Ар11кЬа/1с с1и 1Ус аи 1Хс 51йс1с. (1յոտ II С ак сам : Сепйега քա

аЛш ге (Խ1 МеЛИеггапео а11а Р е т а , 1 (Տրօ1շէօ 1996), р .195-218 ( = Б е Ш т ап е ձւ տէսճւօ ...Х У Ы П )

184. Ьа У гс с1с տաոէ к а п Н |8о и т 6 п е с!с 5ш п1-5ег§с раг Խտշրհ 1с 5ксиорИу1ах, Ժյոտ ОС 80 ,1996 .

153-166.

185. Ьа У1е с1с ՏՅւու М аШ тапи .ч сп у с т о п зуп аяи е. т РЛО. 2 0 . 1995, 237-269 .

186. Ьа րօտէճոէճ (1ըտ уШс5 քօՈւքւճշտ с1с Ու6օէ1օտօ, ւո Р го т ВугаШ/нт էօ 1гап : т Нопоиг օք N1110

СапоХап, с<1.Ь-Р.М аЬб апс1 К Ж П т о п в о п , АИаШа 1996, 361-378 .

187. Ь с с1|5Соиг5 (1с к а п О а т а 5 с с п с роиг 1а Ш Ш сасе с1с 17Կաէ8տւտ, т ОСР. 6 3 . 1997. 53-98.

188. Ь а 1пр1с ргбГасс с1с РИосая, ւո Оепух 1'Атёора%Ис е! տօ роиёгаё еп ОпепI е/ еп ОссШеШ, е<1. V.

О с АпсМа, Рапе 1997, 167-186.

189. ТЬ с А р ^ Ь а П о с к с с и с ЕсМс1 оГ յստէւուսո апс1 1էտ А п пеш ап Васк§гоипс1, ւո Տւււժ/а Բսէոտւև՚օ,

X X III , с«1. Е. Ь|У1П8 з10ПС. Ьсиусп 1997, 573-585 .

190. յստէւաՅո II. ւա 8упалагипс1 ёаэ К о п а1 ւո ТгиНо, ւո АпНС 2 7 /8 . 1995/6 . 103-108.

191. Ы п усШ ю п ё с 1а С го 1х տօստ Г стр сгеи г НёгасПиБ, ւո ԲԺՕ, 26. 1996, 21-46 .

192. Բ յուզա նդիա յի հա յկա կա ն քա ղա քա կա նությունը սկսա ծ Հուստ ինիա նոս Բ -ից մինչև Լևոև Դ. «Է ջմ ի ա ծի և », 1997. Ծ Գ տ ա րի, Զ - է . էջ 170-180 (ֆրա նս. թա րզմ. Ա. Բ ո զ ո յա ն ը ):

193. Ь с т о п а с Ы и т с вупац ис, ւո Ас/ез Ли соИодие Р а /п т о т е Буна/р/е V, Ы .М АНаПаЬ. А тсМ аз

1 9 9 8 ,7 1 -8 0 .

194. Ь а 168спс1с с1'Ара ] е г с т 1аз с ! А р а յօհՅՈոշտ с1 1օտ Г гаетс п и СЬе.ч!сг ВеаИу Сор1с 82 9 , ւո

ОпеШаПа, 6 7 . 1998, 1-63.

195. Ь'орро.зШ оп сп1гс Р 1егге 1'1Ь6гс е1 Р1сггс 1с Рои1оп (4 8 2 -4 9 1 ), ւո Саисаз1са, П е М / т а ! օք

Саисах/ап йниИех, I , 1998, 60-67 .

,9 7 . С опйгепсе йе М .М кЬ е! уоп ЕзЬгоеск. ш ге о сш

. М ™ 1» * ■ * • * " т ы - к и ~ Е° ”

1998. 85-105. г - ш с а » ւո Аси. ХУИН։ ИиетаЧопаI Շօւզոտ։ օք Ву:ап ։те

,9 9 . Ատ Հ օ ս տ ^ о .и и у п п , уо1. 2 ( З Ь е р Ь е п ! ^ . 1996) 1 4 8 -1 5 9 .

М Г и ^ с п ш Йег О езсЫ сЬисЬгеЛ ипВ. ш < * * * . » * * « — ....... ............-

903 Е т 1аЫ аизепЙ апйсЬаШ ейошэсЬег икпШ дг, ш А л Я С , 3 9 . 1998. 146-187.-

204՛ ա роИйчие агтёш еп п е Йе В угапсе Йе Ш Ы с а II ձ Ա օ ո III. ա Տ,աԱ ։и И О П еш Сшйапо

2 2 2059 Ա >Л еճ՞տաոէ 1еап 1е Раиугеои 1сС а1уЫ .ееп у егао п её о гр е п п е . т О С 8 2 . 1998. 153-183.

206. Ь а р1асс Йе 1ёги5а 1 е т Й аш 1а со п у егао п Йе 1а С ё о г ^ е . т Т .М 8 а1оЫ15ЬуШ. М а е ,и Скшиапау

т ։Ие Свисая*.տ. Ю сЬ топ й 1998. р .59-74207. Ա ш апугс е ёог81еп Йе С гё8о1ге 1е ТЬаишаШ гбс е( з а Йа1е, Йапз Ա Мшёоп. 112 .1999 . р.129-

185.208. Ա Шзсоиге й о е т а й Чие Йс Огё8о1ге У кауазег, йэпб ХВ. 1(7) 1999, 38-57 .

209. Սո Й1Всоигз тё й П йе տաոէ С е г т а т йе Сопз1апйпор1е зиг 1а С т о * е11ез кЛаеш. ОСР.6 5 . !9 9 9 ,

15-51.21 0 . Ատ տՅւոէտ քօստ йе 01еи. йаш> Ас[е5 йи со11очие - Р а т т о г а с Б упачи е V I. У Ь ап 1999, 131-138.

21 1 . А Ва11ай аЬоЫ Տյ1ո1 Апйге\у апй Ше С апш Ъ аЬ . АН пЫ пей էօ Տաոէ Е р Ь п й т . ւո НиВоуе, уо1.2,

N 0.1. 1999, (Ипр./кугсот.сиа.էժս/Ни#оуе)212. Нё1ёпе & Ё й е и е е ! 1а Сго1х. йапв С Л .К е т ш к апй А - С - Ю и ^ ! , Арег ВаЫ аиап. Տէսսշտ оп

СопЙпш1у апй СЬапее т Я упас С Ь ш й а п ^ ш Нопоиг օք Рп>Е Н ап Ьеиуеп 1999, р. 107-

115.213. КорЙБсЬе Р г а е т е т е йег А р аЛ егегтаз Ьс8епйе, ւո 3 [ .Е тш е 1 & аШ , А еурю п ипй НиЫ еп ւո

Брашпйкег ипй сЬп бШсЬсг 2 е к , 2 (М еБЬайеп 1999), 114-116.

214. и п е соПесОоп йе 35 аросгурЬсв аровЮИччев, т ԲՃՕ, 2 4 ,1 9 9 9 , 179-199.

215. УакЫ ап8 ՕօւշտաԱ е( 1‘ ёубчие М1кас1 йе М ВкЬе1а, տ Р го с е е й т8 օք Ше 1Ыгй 1Шегаайопа1

в у т р о й и т оп КаПуеПап ՏէաԱշտ, ей. Е Ю и пй Ы й ге (ТЬШв1 1999), р .9-23

216. Սո 01а1о8ие е т г е ВазИ е շէ Огс801гс сопвегуе еп §еог§1еп // 10ատէւ8ոտ1ս УовЮ к 2 /7 (200 0 ), 56-

101.217. Ь е Й1а1о§ие Ոշէւք еп1ге 1е Р аре Շճետէա е1 В аге аи та , Հա յա ստ ա նը Ա Ք ր ի ս տ ո նյա Արևելքը,

խմբ. Պ . Մ ուրադյան, Երևա ն 2 0 0 0 , Էջ 163-168.

218. ОаУ1Й Тэсгоиш виг 1а ЫёгагсЫс есс1ёз1азйчие. Սո Иа11ё агш ёп1сп Йи У Не 81ёс1е., ւո О СР

66(2000), р .8 9 -117.

2003 ՊՐՈՖ.ՄԻՇԵԼ ՎԱՆ ԷՍԲՐՈԻԿ Ժ-ԺԱ 159

21 9 . ս է1օտտւօք ճշ տաոէօ № ո օ С1 53 со т р о Б а ш е сорю , ւո С .Б Ь и гриа, Տ յո1յ Ի1աօ с !յ О со гр а . А ш

с1с! 1 С опуеё по 1 т е т а а о п а 1 е ճւ Տէսճւ С е о д е а ш , К о т з 3 0 Ссппага 1999. р .99-123 .

2 2 0 . Ье сои у е м Йс Б а т ю - С г о и Йс К п и а к г а տօ!օո 1շտ տօսւ֊օշտ Е6о !р с п п е 5. ւո Տ է ս ճ яй Г О п еМ с СпБЙапо. 4 .2 (2 0 0 0 ), р . 139-170.

221. Սո (]|з!о{>ис с т г е В ав й е е 1 Сгб§01ге сопбсгуй сп ей о г^ еп . Ժյոտ Х В . 2 (V I11)2000, р.56-101.

22 2 . Ьэ р о т т е Йс ТЬеойо.чс II с( տյ гбрИфю агш бш сппс, Йзл.ч Ы оуиш М Ш епш ш . Տւս<]ւշտ оп

Ву/апЙ пс № > 1 « у апй си1шге с1с а .с з 1сс1 ю Раи! Бреск, ей. С1. Տօժօ յոՃ Տ . Т ак зсв . АЫегеЬои 2000. рр. 109-111.

22 3 . Ա рйпИепсе с1с Լօէհ аирг-ձտ й 'А Ь га Ь а т зи տԱօ с1е Г бД О е ё<5огё 1сппс с1с 1а С го1х . ւո ՏէաԱ БиН’О пеМ е С пбп эп о, 5,1 (2 0 0 1 ), 57-92.

22 4 . Ь с ё гзпй (Пси зу ап е РЬиБпаЬизБ^а с ! տաոէ В о з й 'И егар оН з, ւո О С 8 4 (2 0 0 0 ), 1 0 2 -116.

22 5 . А1схап(1гс а А та.чйе: սո 6րւտօժօ реи гст згч и ё , Ьс МиБЙоп, 114(2001) 141-151.

22 6 . 2 \ус1 а г т с г ш с Ь с Լւտէօո աւէ К опгШ еп հւտ 7.и т .1аЬгс 7 2 6 , ւո А п Н С 3 2 , 2 0 0 0 , 264-302.

2 2 7 . Рс1сг էհշ РиПсг зп(1 С у л и օք Ейсббз, ւո А г а т , 1 1-12 (1999-2000). 467-474.

22 8 . V а-1-П си ип сопсН е й’А$М$Ьа1 еп 4 3 5 ? ш К Е А г т , 2 7 (1 9 9 9 -2 0 0 0 ). 393-398.

22 9 . Օւօ Տէժ1սոշ> (1сг М алугспп КЫрБ1т 6 ւո (1сг С сбсЫсЫс (1сг ВскеЬгип§ йсб Каикаьия. ւո М.

Տօւհէ, Ծւշ Շհոտ1ւՅուտւօուոք йсб КаикаБих. УЛеп, 2 0 0 2 , 171-179 . (ОспкБсЬпПеп (1сг О А кй\У 296).

230. Տօա օ ЕагНег Р еаШ гм ւո էհշ Աքշ օք էհշ У й р п , ւո М а п а п и т 2001, 297-308. յ 1տօ ւո ТЬе Натр,

1.15(2002), р. 137-147.

231 .Тгайб ассрИа1с а г т б ш с п 5иг 1сб 1Г01Б рпяш еге С опсН ез с ! տօո аПпЬийоп ргоЬзЫ е з 1 сзп

М зу гау ал сЫ , ւո О С Р 68 (2 0 0 2 ), 89-174 .

2 3 2 .0 с о г ё т с1еп ГгйЬеп Т с х 1сп Йсг опсМаНБсЬеп 0ЬсгНсГегипё , ւո Е.Уо1ё ё сг. 5апк1 С со гё ипй տճո

ВПйеггуЫиБ ւո Ы сиЬаиь-ВоЬшеп. М агЬигё 2 0 0 2 , 69-79.

23 3 . Ь 'спсусН цис (1с К огш 1а 5 С1 1з гбропвс Йс М аг М агои Л а (6 1 7 ), ш О С 8 5 (2 0 0 1 ), 162-175.

234. Ьсб веШепссБ йсб րհւ1օտօրհշտ ё гесБ еп ё богё 1сп, ւո О.Р|Эссз(1оп, АиЮп с 1аьь1с՝1 ւո Нпё ис (1с1

У1С1ПО с т с й ю опсШ с. К о т е 2 0 0 1 . р .233-250 .

23 5 . Լշտ А сю в й ’ Апйгб й'аргсБ 1а 1пкМ ю п аИпЬиёс ձ Ё р Ь гс т . ւո Х В 3 (2 0 0 2 ), 106-151.

23 6 . Ь ’б со гсЬ етсМ ոէսշ1 аё Ьоиапа15, т Х В 3 (2 0 0 2 ), 389-402 .

23 7 . О п ё т с е 1 роП с йе ГаП пЬМ т и п а ! « Т г а р с г а » йэпб 1а З ё т е Ь о тб Н с зиг!а Цогепийоп с1с 1сап

О атаБ сбп с (В Н О 1089 & С Р С 8 0 6 3 ). ւո УяаЬе! йе АпЙ1а/Ре(ег Ьсапйсг Н оМ сЫ ег, Շհոտէստ Ье] с!еп

УШ ега, 1пп5Ьгиск-У/1сп, 2 0 0 3 , 111-118.

23 8 . А О ев й’Апйгй й’зргбБ 1а 1гайШ оп аыпЬиёе & Ё р Ь г с т // ХВ 3 /8 (2 0 0 1 ), 106-151.

240. Ь 'ёсо гсЬ стсМ п1ие1 а^Ьоизпш Б // ХВ 3 /8 (2 0 0 1 ), 389-402.

239. Ь 'А Н еш ап се роН исо-гс1|ё 1сиБе (1е յստԱուՅո II а Ьеоп Ш (р зр ег йеНуегей օո էհշ В угапйпс

СопГегспсе ւո Р апе, 2 0 0 1 ).

24 0 . Ьс ё гапй (Пси вуапе Րհստո3հս3տ(!ւ3 с ! ՏՅւոէ В о з ёЗД егароН э // О С 8 4 (2 0 0 0 ) 101-116.

24 1 . \л Т 11с о 1о к о 5 успШ Ы е агсЬе (1'а1Папсе // М оШ сг оГ Со(1 ап П п етаН оп а! СопГегспсе N3110113!

Н сИ спк гсьсагсМ Гоипйзпоп АШспб. 1 2 -1 4 1апиагу 2001.

2 4 2 . ն ւօ Տւշ11սո§ (1ег М зп угсп п КЬ1р51тс ւո (1ег Օշտօհւշհւշ с1сг ВсксЬгипё ճօտ КэикзьиБ // նւօ

ՇհոտէւՅուտւշաո§ (1շտ КзикэБив (А г т с п 1з , О еог§1а, А 1Ьап1з ) . КсГсга!с ժշտ 1 те таЦ о п а1 еп Տ>դոբօտւօոտ

160 Ժ-ԺԱԱ. Ա. ԲՈՋՈՅԱՆ 2003

а ^ — Г - ^ вс. ,х. н *

У0П' 1 з о Г е П е 21Т Ш тгп еИ -аЬ п М и Ь а т т е ё з // X X V III . Э еиВ сЬ ег О п с п . а И » ( В а т Ь с * . 26-

30 շ « ёе з Д О саисаз.еппез / / Կ ովկա սյա ն ԵկհղհցիԱհրը և Սրանց իրավաԱքը.

М П . // И в - т - - Г »

հեոաեկարեհրը. Եր1ւաե. 20(13 р . սեպտեմբերի. 15-20.

Գ ր ք ե ր

I- -I Р хМ яе Р а ш 1968. ( = Н сгтеп еи й к Տւո*1սա1ւտաստ ипс!I. Н егтёпеийяие Տէուօէսա1ւտաշ е1 Е хёёбзс , ոսւտ

^ Т в 'Г е Г с ^ НотЙ Н сз տա 1а СгбаЙоп Се ,'Н ош ш е. РаП з 1970 ( 5 С 160).

щ . Ատ ո]ԱՏ апс1еп5 ЬотёН ш гез е 6о гр еп з (1ли уаш -1а-№ иуе 1975).

IV ВагзаЬёе ё е 16гиза1ет. Տ ա 1е Շհոտէ л 1ез Ё8 Изе5. Р ап з 1982 ( РО 41 .2 )

V.Ёр>рЬапе с!е СЬургс. ТгшЙ виг 1е> ро!с1з е11ез ш езигсз, Ա տ - а т 1984 (Շ Տ Շ Օ 4 6 0 )

VI. 1 ёе т . Тгаёисйоп (Շ Տ Շ Օ 461).VII. М ахйпе 1с СопГеззеиг, М е Йе 1а У1ег8е, Ь ош гаш 1986 (Շ Տ Շ Օ 4 7 8 )

VIII. 1 ё е т . 1гас1ис«оп (Շ Տ Շ Օ 479)IX . А их о п у п е в ё е 1а նօոուէւօո ճշ 1а V^е^ее, ւո Уапогит Керпп/з ( АМегеЬсЛ 1995).

Հ ր ա տ ա ր ա կ ո ւթ յա ն հ ա ն ձ ն վ ա ծ ա շ խ ա տ ո ւթ յո ւն ն ե ր

и Բօտտւօո Ё8уриеппс ժշտ Տ8Խէտ С б т е е ! Оапиеп. ւո СаЫ еге а 'О п е т а И в т е , 2 0 0 2 . 150 ՏօԱօո.

Ьс МаПугс с1е Տաոէ Ьис, ւո РевисИпП Шг Йеп НеШ8еп Լաշյտ, Р аёи а 2 0 0 2 , 17 Տշւէօո.

Ա ргепйёгс Д О зе <1е 1а У 1ег8е ЬаЧс раг 1շտ арби та, ՐշտէտօհոՈ Раи1 О еуов. Օշոք 2 0 0 2 . 21 Տօւէօո

ТЬе О п р п օք (Ье МгауаНЬау! апё էհշ Епс1 օք 1Ье 81x111 О ау, Р г о с е е ё т ё з օք 1Ьс К ЛЬ շօոտատտ оп

КаЛЬуеПап Տէսժւշտ, ТНШв 200 2 . 7 Տաէշո.

\Уаз »ւտտօո \м г иЬег Огеёо г Լստո^օոէտշհ ? , ւո Б у т р о Б ш т иЬсг А г т е т с п . На11е 2 0 0 2 , 8 Տշւէօո.

ТЬе Зуп ас уегао п օք 1Ье Р апееупс օք С гсё огу օք Ыуяа оп С геё огу 1Ье \Уопс1епуогксг апс1 օք 1Ье НЬ օք 1Ьс в а т е , ւո З у т р о Б ш т ву п аси ш - Буйпеу 2 0 0 0 , К о ш 2 0 0 2 9 БеИеп.

ЬМгорНсаЦоп еисЬапвНяие ёапв 1е пйИеи апйсЬа!сёс!ош еп, ւո КопГегепг иЬег сПс Е и сЬ аш й е

Вис1арс51, 8 Эеиеп.

Լշտ էոսԱճօոտ тёЙ1са1е5 Оёогё 1еппе5 ап аеп п ез, ւո РиЬНсагю пе Йе11е ассас1сгше каНапе, её . С .

р 1асса(1оп . 200 2 . 18 Бекеп.

М аг М гсЬаеГз КероП оп Сурш Б апй В е п ]а т ш ւո Е ё ур1, ւո СопГегепсе аЬои( 1Ьс Ьо1у М гсЬас! էհօ

Огса1 - О атавси в 200 0 , Н идоус 2 0 0 2 , 8 Տշւէշո.

Սո АросгурЬе аросгурЬе виг 1շտ ар вй ев Р1егге, 1еап е1 Раи1 ёапэ 1е ատ. М т ё ап а 4 0 , Ргёсе 3 0 , ւո

ԲշտէտօհոՈ Баял г К ЬаЫ , Ьеиуеп 2 0 0 2 , 14 Տշւէշո.

ТЬе О гаесо-агаЫ с НГе օք Огс§ог 1Ье \*/опёетоогксг, ւո Ме11Ьо , 2 0 0 2 , 35 Տշւէշո.

2003 ՊՐՈՖ. ՄԻՕԵԼ ՎԱՆ ԷՍԲՐՈԻԿ Ժ-ԺՍ, 161

Սոօ пойсе апйЧие Биг 1а ё а .е с1с5 Ёуап? , | « . ш УиапЙ8кц У гс ш т е ш к . 2 002 . 3 Эеиеп.

Цсг игергипе с1ег С сы аИ с1сь РпсьЮгб ДоЬзппоб. ւո 2շւ1տէ հոՈ Шг М1ББю1о81е, К о т 2 0 0 2 . 4 БеИсп.

Լյ У .сг8е с о т т с уёгкзЫ о АгсЬе с1‘ А1Папсе. Ճյոտ Со11оЯис ժ^էհծոօտ Биг 1а ТЬеоЮкоБ. 2002. МиБёс В спак !. 6 Տ .

ТЬе Р опу М алугБ о ! ՏշհՅտէօւՅ ւո ւհօ А г т е ш а п ижШ ю п, ւո Б у т р о Б ш т օքէհշ и туегБ К у օք Ве1Га51. 200 2 . Տ .5 3 Տ .

Լյ 1беепйе агаЬс с1с տտւոէօ Нё1спс ե 6ճշտտօ, ւո \461յո^ տ ^ г а И а Ь , 2001 Всугош Ь.

Բհ11օ1օք1օ ճօտ сЬпзШ сЬсп о п е п и : Еге с Ь т 55с ипс1 РсгБрекЙуеп, т М ипсЬспег КопГегсп/. гиг ЕЬгс

УОП К. К ги тЬ зсИ сг 1 т }. 1997. 13 Տշւէօո. е г е с Ь й т уегтиШ сЬ 1 т յ .2 0 0 1.

Տ ս հ Յ Ա օ ս ա й ] ё т 5з 1 е т е ! а Տճօտտօ. т РиЬНсайоп йи Б у т р о с ы сп П ю ппоиг ճս 80™

апп|усг531гс с1е 1а Гопйайоп ճօ Г и ту с г е И ё 1узпс ОгЬауакЫ сЬуШ ե ТЬШббь

Օ ՚օ Չ ա տ1|ը с1сг Н |т т с 1 Г а Ь п №սհՅւտոօճտ У о т Т стр с1 ւո 1еги5а1ст տստ. ւո Ос ШбсЬсг О п с т з Ь ю т з в т В з т Ь с г е М агг 2 0 0 2 , Ճյոտ Լշ МиБбоп 2 0 0 3 ..

Ь с с з 1 ^ п с г бзсс^ о1з 1 ճօ 3 6 4 յօսքտ, Х В 2003.

С зисзБ 1Эп рзгз11с1б էօ С Ы па Сгобб К сргеБстайопБ, ւո М о п и т е т з Б еп са 2003/4 .

В е тегк и п всп гиг Б у т с Ь е п ТгапБЙиБШегэШг, ՇօՈ օցսօ йе В эш Ь сгв յա11շէ 2002.

Т Ье ТЬгсс М зп зп Р сзб 1б асс о гЙ тё ю Ш е Б у п ас СЬигсЬ зпб Н о » Л с а т е էհՅէ Йгс АроБЙев քօսոճօճ

էհշա, С оП очис ճօ Б срЮ тЬ ге 2 0 0 2 ձ К о И зу зт .

М п о . ՜ՈւօօտոօտէՅ с1 ЕиБ1а1Ье : սո ճօտտւօր Ь а?ю §гарЫ чис о п с т а ! ճօտ 1У е-У е տւձօ1օտ, ւո Х В 2004

Գտնվում են գիտնականի արխիվում

Լ յ У 1С ճօ 1з У |е гв с р зг ^ а п 1с С ё о т ё 1 ге ճս Х ё т с Б1Йс1е. 5 0 0 рр

Լ յ У1СЮ1ге ճօ Ь у ш п Биг ,1иНеп сп агаЬс сЬгёйсп ճս Х ё т е Б1дс1е, 4 0 0 рр

Լ յ У 10 Буго-вёогв1сп пс Йс С гё{!01гс 1е Т Ь аи таШ гвс 2 0 0 рр

Լօտ осцугсб ճն тб 1 ё с е й 'А п й осЬ е сп е ё о ф е п օէ а г т ё т с п 8 0 0 рр

Р|егге օէ Рзи1 Ճյոտ ГШ уп коп 8 0 0 рр

Լ օ ճօտտւօք ճօ Г з р б 1ге В а п Ь ё 1 ё ту ճ ՚տ ր^տ էօստ 1օտ 1ё т о т Б 1000 рр

Ծւօ С сбсЫсЫс ճօք згтеш Б сЬ сп К опгШ сп роиг ВгапйтиИ ег. 2 уоШ тев.

Լյ рзббю п ճօ տաոէ Ьис

Լ ՚հ օ ո ^ Ա օ ճշ Տօրհւ՜օոռ роиг ГА Бсепвю п, сю . ею.

Կազմեց պբոֆ. Մ. ՎԱՆ ԷՍԲՐՈՒԿԸ, ւբա ցրեց' պ .գ դ Ա.Ա.ԲՈԶՈՅԱՆԸ

ԼԵՒՈՆ Մ Ո Մ Ճ ԵՍ Ն

Բժիշկ

Մ Կ ՐՏԻՉ ՊՕՂՈՍԵԱ՜եԻ Խ ՏԱ ՑԵ Ա Լ ՍԱԼԻԿԸ

Ք ա օ գ ի տ ն ա լո վ ա յս օ ր ո ս ս ն հ ա յ մ ո գ ի չ ն ե ր ո ւ ե ր ա ժ շ տ ա կ ա ն կ ա ս կ ա ծ ե լի ճ ա շ ա կ ու

ա ր ժ է ք ն ե ր կ ա յա ց ն ո ղ ե ր գ ե ր Ը , ո ր ո ն ք ' ո ղ ո ղ ե լո վ հ ր ա պ ա ր ա կ ը , կ ֊ա ր ժ ե զ ր կ ե ն հ ա յ ե ր գ ը ա ն

կ ա ս կ ա ծ որ ր ա ց ա ո ի կ կ ա ր ե ւո ր ո ւթ ի ւն ո ւ տ ա ր ո ղ ո ւթ ի ւն կ ը ս տ ա ն ա յ Մ կ ր տ ի չ Պ օ ղ ո ս ե ա ն ի

մեօի ըԸծարսծա\ս ամփոփ սալիկը:Ա ն վ ե ր ա պ ա հ օ ր է ն իր տ ե ս ա կ ի ն մ է ջ մ ի ա կ ն է ' ո չ մ ի ա յն գ ե ղ ա ր ո ւե ս տ ա կ ա ն հ ա րուստ

ծ ր ա գ ր ո վ ե ւ բ ա ր ձ ր ա ճ ա շ ա կ ե ր գ ե ր ո վ , ա յլ ն ա ե ւ իր գ ա ղ ա փ ա ր ի յղ ա ց ո ւ մ ո վ , ի ր հ ր ա պ ո ւր ի չ

զ ա ն ա զ ա ն ո ւթ ի ւն ն ե ր ո վ : Ա ր դ ա ր ե ւ Ս ի փ ա ն -Կ ո մ ի տ ա ս ե ր գ չա խ ո ւմ բ ը գ ե ղ ե ց ի կ մ ի տ ք ը ո ւն ե

ց ա ծ է լո յս ը ն ծ ա յե լ' ի մի հ ա ւա ք ե լո վ ե ր գ ի չի ն ա ր ձ ա ն ա գ ր ա ծ ե ւ հ ր ա տ ա ր ա կ ո ւա ծ ո ւ նա եւ

ք ա ն ի մ ը ո չ հ ր ա տ ա ր ա կ ո ւա ծ ե ր գ ե ր ը :Ունկնդիրը ոչ մէկ ակնթարթ պիտի փափաքի ընդհատել լսելու հաճոյքը, մեներգիչին

տարիներու ընթացքին ժողովուրդին շոայլօրէն նուիրած մեծ վայելք ունեցող արձանա- գրութիւնները, մանաւանդ անոր մասնակից եղող, դաշնակի, համանուագախումբի, երգ- չախումբի ճոխ մեկնաբանութիւններով փունջ մը սիրուած հայ գոհար երգերէն:

Մանուկ հասակէն' Մկրտիչ Պօղոսեան սիրած է երգել: Աոաջին անգամ երգած է Թէաթրը տը լա Կէթէ ներկայացման մը ընթացքին, տակաւին զինուորական ծաոայու- թեան շրջանին, երաժիշտ Աւետիս Մեսումենցի ղեկավարութեան տակ: 1955-ին մաս կազմած է Սիփան-Կոմիտաս երգչախումբին եւ 1956-ին վերոյիշեալ խումբին հետ մասնակցած է Зёте Сопрев Ыегпайопа! с!е 1а տստւգսշ васгёо Փալէ տը Օայոյի մէջ, ստանձնելով

մեներգիչի բաժին մը:Պէտք է խոստովանիմ թէ ընդհանրապէս մօտէն ճանչցողը չի տեսներ ամենաէա-

կանը, ամենայատկանշականը եւ հակում կ՚ունենայ կորսուելու մանրամասնութիւններուն մէջ: Սակայն աոանց տարակուսանքի' այս սալիկին դրական ընկալումը' պտուղն է հրաշալի համագործակցութեան մը, տաղանդաւոր երաժիշտ Կարպիս Ափրիկեանի եւ շնորհալի մեներգիչին միջեւ:

Մկրտիչ Պօղոսեանի երաժշտական դաստիարակութեան ուսուցիչը եղած է Կարպիս Ափրիկեւսն, որ ջանք ու եոանդ չէ խնայած: Շնորհիւ անոր ոչ արհեստավարժ Պօղոսեան, երգեց մաքուր, գերազանց նրբազգացութեամբ, մեկնաբանեց ստեղծագործութիւններ ճշմարիտ ու անկեղծ եղանակով: Ափրիկեան' օժտուած արտակարգ երաժշտական բնազդով էո գիտելիքներով, հմուտ ու հոգեւոր զգացումներով, յղկեց, հսկեց երգիչին, անոր աստուածատուր բնածին տաղանդին մէջ պահուած կարողութիւնները արտահանեց, լոյսի բերաւ: Մկրտիչ Պօղոսեան, ամբողջ էութեամբ բարութիւն է, հետեւաբար անոր երգը բարի է, ազնիւ է: Ան կ ՚երգէ ինչպէս իր կեցուածքը պարզ, ոչ բոնազբօսիկ, միշտ բնական, հեոու երգչային որոշ «խորւսմանկութիւններէ»: Ունի գեղեցիկ հնչերանգ, ճկուն ձայն:

2003 ԱԵԻՈՆ ՄՈՄ0ԵԱՆ Ժ-ԺԱ 163

Խաչատուր Տա Ոոնացիի .Խ ո ր ե ր դ խ ո ր ի * Ա. Պատարագի հանդերձի շարականը' Մկրտիչ Պօղոսեան կը մեկնաբանէ ընկերակցութեամբ արական խումբին, Կոմիտասի գե- դեցիկ մշակումով: Այս շարականին մէջ կայ քնքշութիւն, թախիծ, խանդավաասթիւն եւ ա- ղերս: Հոս երգիչի ձայնը հետզհետէ վեհանալով ել որուն արական երգչախումբը կու գայ ալ աւելի արժեարելու անոր իւրայատուկ ձայնը, զմայլելիօրէն կը յաոաջանայ դէպի .անհաս անըսկիզբն. գագաթնակէտը, ապա հանդարտօրէն աւարտելու համար:

Կոմիտասի .Ո վ է որպէս. սրբասացութիւնը - Ցինանց ել Խաչի - որուն գողտրիկ երգեհոնային նուագակցութիւնը պատշաճեցուցած է Կարպիս Ափրկիեան, պարզապէս ձայն պահելու նման, կը սկսի մեղմօրէն, զգացումի յաշող արտայայտչականութեամբ: .Աստուած մեր.ը փշաքաղող, սրտաբաց եւ ուժեղ դէպի երկինք բարձրացող, ապա կրկին աղաչական .Խաշեցաւ վասն մեր.ով: .Եւ Յարեալը յանկարծ կը ժայթքի, հզօր եւ վեհա- գոչ, արական ձայներու նմանակումներով, որ միանալով մեներգողին, յաշող կամուրջ մը կը նետէ յաջորդող «հաւատարիմ եղեւ»ի՝ մեղմ ընկերակցութեամբ քաոաձայն երգչախում- բին, հասնելու համար շատ ուժգին (ֆորթիսիմօ) .Ընդ հրեշտակ երգեսցաք», սքանչելի երգչախմբային մեկնաբանութեամբ, կը ցնցէ ու մեծապէս կը տպաւորէ: Հակաուսկ անոր որ, բոլոր երաժշտական գիծերը զատ ֊զա տ կ՛իմանաք, անոնց ներդաշնակութիւնը պահուած է: «Սուրբ. Սուրբ»ով' խաղաղութեամբ կը մարին:

Այստեղ կ՛ուզեմ մատնանշել գնահատելի մակարդակը ունեցող Կարպիս Ափրիկեանի «Հայ կրօնական երաժշտութեան Կոմիտասի սալիկ»ը: Ցիշողութեանս մէշ այսպիսի այլ արձանագրութիւն չեմ լսած եւ հետաքրքիր անհամբերութեամբ կը սպասեմ Հայաստանի երիտասարդ տաղանդաւոր երաժշտական ղեկավարներուն մեզի խոստացած Կոմիտաս վարդապետի Պատարագի երկսեո երգչախմբի արձանագրութիւները' ի"նչ եւ որո՞ւ փոխադրութիւներով (թրասքրիփսիոն):

Որքա՜ն փափաքելի է որ արական ձայնով' եկեղեցական երաժշտութեան երգեցողութիւնը' ունենար շոյող, թաւշային, նուրբ հնչողութիւն ունեցող Մկրտիչ Պօղոսեանի ոճը: Ան օժտուած է քնարական թէնոր ձայնով եւ հոգեզմայլ զարգացումով կը յարմարի մեր սրբազան եկեղեցական երգեցողութեան:

Ըստ Ռ. Աթայեանի, Կոմիտասի աոաջին շարքէն առնուած .Հարսանեկան երգեր- т փունջէն' .Ա յ հեւա սիրտս» ամուրիութեան «վերջը» արտայայտող երգը' Մկրտիչ Պօղոսեան կ ՚երգէ աոանց զարդարանքի, կարճ, սակայն որքա՜ն խորապէս յուզիչ: Ինչպէս միշտ արական խումբը տպաւորիչ կերպով աւելի կ՚արժեւորէ իր նրբօրէն սեւացող հնչողութիւն ունեցող իւրայատուկ ձայնը:

•Սանթուրի երգը, ուղիղ արձանագրութիւն դաշնակի ընկերակցութեամբ: Հոս Մկրտիչ Պօղոսեանի ձայնը կը ստանայ նոր գունսոորում եւ նոր փայլ:

Կանաչեանի .Պճինկօ-й եւ Կոմիտասի .Առաւօտուն բաբի լուսէդ միշտ հաճելի, հարուստ' շնորհիւ բազմաձայն երգչախումբի ներկայութեան:

* Անտունի» Մկրտիչ Պօղոսեան կը մեկնաբանէ անմահ Կոմիտասի ստեղծագործութեան մարգարիտը. Կարպիս Ափրիկեանի դաշնակի զգայուն եւ երանգներու ճշգրիտ ընկերակցութեամբ: Անտունին մաս կազմելով հայկական տխուր երգերուն, հիւսուած է ա- նոնց վշտի հառաչանքներէն եւ արտացոլումն է անոնց ճակատագիրին:

, , ո Ո, ւ ուստա л ձայնը' բարձր եւ հեզասահ է. մերթ լայն ու աղաչա- կուզայ սիրտին եւ հոգիին խորքերէն. որոնք յատկանիշներն

Ս ն կ ո ւ փ տ ա ս ^ ^ ^ ւ ՚Յ : ^ ^ ճ ա ր լո ա ր կ ա ր ս ւի ս Ա փ ր ի կ ե ա ն ի ի ն ք ն ա տ ի պ ն ո ւա գ ա -

ճ ո խ ա ց ո ւց ա ծ է Կ ա ն ա չե ա ն ի ա յս աղերսերգը: Մ կ ր տ ի չ Պ օ ղ ո ս ե ա ն կ ՛ե ր -

Л щ и ч п л » ^ ՛ » » » т ллрпипцдчша !•“ * ■

141 • ЫиСш1" ! “ Т " ՜ 1 ““ “ “ “ “ Тթ* ձ „ ւ ւ ^ ա գ ա խ ^ ի * ե ր գ չա խ ո ւմ բ ի : Ն ո -РР т Ч С ш р ш С т р Ш Ъ п р Цв ^ ^ հ ս -

В Д г1#»*«1> յ-ոսասսա “ ն" 1 2 - 1 լ ^ °

|1 ™ ա 1 ս փ ^ »® ա Փ № 2— Տալ“ >"լն ™ 8 ՝ * " է * աւ61Ի 1Ш!1" '1՝ Աա1|ա1ն ' ՞ " " " ’ ՜ո հ չ ը . . . Մ կ ր տ ի չ Պ օ ղ ո ս ե ա ն ը չէ-: *

Լ է Ք ր ի ս ս ւա փ ո ր Կ ա ր ա Մ ո ւր զ ա ե ղ ա ծ է հ ա յ բ ա զ մ ա ձ ա յ ն ե ր ա ժ շ տ ո ւ թ ե ա ն դ պ ր ո

ցի հ ի մ ն ա դ ի ր ը , ե ւր ո պ ա կ ա ն ա ց ն ե լո վ հ ա յ ե ր գ ը , Կ ա ր պ ի ս Ա փ ր ի կ ե ա ն կ ր ն ա մ ը ս ե լ , իր կ ա ր

գ ի ն դ ա ս ա կ ա ն ա ց ո ւց հ ա յ ե ր գ ը , ժ ո ղ ո վ ր դ ա յի ն է ն ա ն ց ն ե լո վ ն ո ւ ա գ ա խ մ բ ա յի ն ա ւե լի ճ ո խ ու

ծա ւա լուն ե րկ ե րո ւ:Ա յս ժ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն ե ր գ -ե ր ա ժ շ տ ո ւթ ի ւն ը ա պ ա ց ո յց ն է ա յն շ ա տ ե ր է ն ո ւր խ ո ր ո ւն կ հ ա ս

կ ա ց ո ղ ո ւթ ի ւն ո ւն ե ց ո ղ ե ր ա ժ ի շ տ ը , իր ս տ ե ղ ծ ա գ ո ր ծ ե ր ե ւա կ ա յո ւթ ե ա մ բ , վ ե ր ա ծ ա ծ է ե ր կ ա -

ր ա շո ւն չ ֊պ ո է մ ա յի ՝ Ո ա մա նոա գա յին դիւցա զներգա կա ն վիպ երգութեա ն * ո ք ր գ լո ւխ ՛գ ո ր

ծ ո ց մ ը , ո րո ւն ճ ա շա կ ո ւմ ը մ ե զ կ ը զ ա ր մ ա ց ն է ե ւ որ ա ր ժ ա ն ի է յա ր մ ա ր ա ո ի թ ո վ մ ա ն ր ա

կրկիտ ք ն ն ա կ ա ն վ ե ր լո ւծ մ ա ն :«Պետոյի յի շատ ակին» ժողովրդական երգին մէջ կայ տխրութիւն, յազում, խոր ցասում,

պայքարի զգացում եւ ապստամբողական ոգի: Մեղեդիին ոչ մէկ տունը կը պարունակէ նոյն մեկնաբանութիւնը, ստեղծելով սքանչելի զանազանութիւն: Երգչախումբի թաւ ձայները 1ք ա րտա յա յտեն մշտ ա կա ն երկխօսութիւն մը մայր եղա նա կին նետ: Պոէման հետզհետէ կը ստանայ ծաւալ, հետեւելով երաժշտականօրէն' բանաստեղծութեան բնագրի իմաստին ու մեներգիչ Պօղոսեան, ողբերգական շեշտով, ուժով ու թախիծով *նա

կ ընկաւ վիրաւոր• կ՚ալեկոծէ ու կը փոթորկէ հայու հոգին:Կանաչեանի « Նա նօր*էս, զոր գործին նոր մաս մը յօրինած եւ աւելցուցած է Ափրիկ

եան ու վերածած է մեծ գանթաթի, *Մ շո սոզթան-ի բաժինը կը մեներգէ Մկրտիչ Պօղոսեան բացաոիկ յաջողութեամբ, հանդարտ, յստակ, անբիծ, աղաչական, խնկաբոյր աղօթքի նման: Եւ վերջապէս «Ձիաւորի երգով»ի հրդեհումներով կը ջերմացնէ մեր սրտերը ու կը փոխէ տրամադրութիւները:

Կը խորհիմ որ նման խտացեալ սալիկ մը անհրաժեշտ էր թէ իր երգացանկին եւ թէ իր բարձրորակ կատարման համար: Ան արժանի է նետա քրքրեյու, նարսւոա ցնեյու ոեւէ երաժշտասէրի ձայնադարանը:

Շնորեատրելի է Սիփան-Կոմիտաս երգչախումբի այս նախաձեռնութիւնը*, անոր տաղանդաշատ ղեկավար Կարպիս Ափրիկեան եւ վերջապէս մեր լսողի սիրտը խոցող Մկըր- տիչ Պօղոսեանի ձայնը:

* «Աո ի սիրոյ, յարգանքի եւ մսւնաւանդ գնահատանքի արտայայտութիւն մը հանդէս) մեներգիչին»:

ՕԾ

ՄԱ

ՆԸ

ՆԱ

ԽՈ

ՐԴ

ՈՂ

«Հ

ՐԱ

ԺԱ

ՐՈ

ՒՄ

Ը»

У А

I

ԴՍ

ՎԻԹ

Ս

ՐԲ

ԱԶ

ԱՆ

Ը

ՕԾ

ՈՒ

ՄԷ

ՆՈ

ՐԸ

ՆԾ

ԱՆ

ԵՐ

ԻՆ

-ք ա հ ա ՜ն ա ց ա կ ա ՜ն ձ ե ռ ն ա դ ր ո ւ թ յ ո ւ ՜ն ե վ օ ծ ո ւ մՄԱՅՐ ԱԹ՛ՈՌ- Ս. ԷՋՄԻԱԾ՜ՆՈՒՄ

Նոյեմբերի 23-ին Մայր Տաճարի օծման 1700-ամյա հ ո լ ա ն ի շրջանակներով, Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Դարեցին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի հանդիսապետաթյամր. Ուխտի Ս Պատարագ մատուցեց Տ. Դավիթ արքեպս. Սահակյանը: Հընթացս սրբազան արարողության ձեոամբ պատարագիչ ՍրԲագան Հոր քահանայական ձեռնադրություն և օծում ստացան հինգ սարկավագներ:

Դևո նա խորգ օրր, երեկոյան ժամերգությունից հետո. Մայրավանքամ կատարվեց նոր- րնծաների հավատո քննության: Սարկավագների քահանայաթյան կոչման արարողության ընթացքում իւարտավիլսւկ Հոգեշնորհ Տ. Արտակ վրղ. Տիգրանյանր վկայեց նորընծաների հոգնոր-իմացական պատրաստվածության ն արժանիքների մասին, իսկ ընծայացաներր միստերան մերժեցին ն նզովեցին հերետիկոսներին ու հերձվածողներին'ուխտելով հետևել սուրբ սաաքյւպների և հայոց երանաշնորհ Հայրապետների լույս հավատքին:

Կիրակի, հրնթացս Ս. Պատարագի, ուխտյալները սաղմոսների փոխասացության ներքո ծնկաչոք բարձրացան Ավագ Ս. Խորան: Դաոնալով դեպի հավւստացյւպ ժողովուրդը' ընծայացուները բարձրացրին իրենց ձեռքերը' ի նշան աշխարհիկ կյանքից հրաժարման: Մեծ հանդիսավորությամբ Ս. Խորան բերվեց Սրբալույս Մյուռոնը, և ձեռեաղրոդ Սրբսւ- գան Հայրը մեկ առ մեկ օծեց ընծայացուների ճակատները, աջ ե ձախ ձեռքերի ափերը'նոր անուններով կոչելով նրանց. Հովիկ սրկ. Հովհաննիսյանը վերակոչվեց Տ. Հայրիկ քահանա. Հակոբ սրկ. Հակոբյանը' Տ. Հակոբ քահանա, Սրթուր սրկ. Պետրոսյանը' Տ. Տիրան քահանա, Արթուր սրկ. Հակոբյանր' Տ. Հովնան քահանա, Աշուր սրկ. Վարդանյանը' Տ. Կյուրեդ քահանա: Դավիթ Սրբազանը նորաօծ քահանաներին փոխանցեց նաե Հաղորղության սկիհը'տայով նրանց պատարագեյու և Տիրոջ մարմինն ու արյունը ժողովրղին բաշխելու իշխանությունը:

Ձեռնադրությունից հետո Ավագ Խորան բարձրացան Վեհափառ Հայրապետը, Գերաշնորհ Սրբազան Հայրերն ու միաբանները և, համբուրելով քահանաների Սրբալույս Մյուռոնով օծված ճակատներն ու ձեռքերը, շնորհավորեցին նրանց:

Նույն օրը, երեկոյան ժամերգության ընթացքում, կատարվեց նորաօծ չորս քահանաների'Տ. Հայրիկի, Տ. Տիրանի, Տ. Հովնսւնի և Տ. Կյուրեղի վեղարի տվչության և աբեղայի օրհնության կարգը: Մայրավանքի միաբանության շարքերը հսւմւպրվեցին ես չորս կուսակրոն քահանաներով:

Մ Ա Յ Ր ԱԹ՜ՈՌ Ս. Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի Տ Ե Ղ Ե Կ Ա Տ Վ Ա Կ Ա Ն ՀԱ Մ Ա Կ Ա Ր Գ

Տ. ՀԱՅՐԻԿ ԱԲԵՂԱ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ (ավազանի անունը Հովիկ)

Ծնվել է 1975 р. ապրիլի 1-ին Երևան քաղաքում:1981-1989 рр. սովորել է Երևանի էրեբունու շրջանի թիվ 160 միջնակարգ դպրոցում:1989-1993 рр. ուսանել և գերազանց առաջադիմությամբ ավարտել է Երևանի Սննդի

ա ր դ յո ւն ա բե ր ո ւթ յա ն տ ե խ ն ի կ ո ւմ ը :

1993-1995 рр. ուսանել է Շիրակի թեմի Հոգևոր Ընծայարանում, ապա ուսումը շարունակել է Մայր Աթոռ Ս. էջմիածնի Գևորգյան Հոգևոր ճեմարանում՛ այն ավարտելով

2001 թ.:2001 թ. դեկտեմբերի 25-ին'Ա. Մտեփաննոս նախավկայի տոնին, ձեռամբ Տ. Միքայել ե-

պիսկոպոս Աջապահյանի, ձեռնադրվել է սարկավագ:2001 թ. հույիսից, ուսումնառությունը ավարտելուց հետո. Վեհափառ հայրապետի

բարձը տնօրինությամբ աշխատանքի է անցել նախ Մայր Տաճարի թանգարանում, ապա Երևանի Ա. Գրիգոր Լուսավորիչ Մայր եկեղեցում, որպես լ..ւսարար:

2002 թ. սեպտեմբերից Նորին Սրբության օրհնությամբ նշանակվել է Հ Հ ՏՈՒ հոգևոր ծառայության առաջնորդի օգնական, որտեղ և ցայսօր իր ծառայությունն է բերում:

2003 թ. հոկտեմբերի 30-ին պաշտպանել է ավարտաճառ' «ժամանակակից սպիրի

տուալիզմ» թեմայով:2003 թ. նոյեմբերի 23-ին, ձեռամբ Տ. Գավիթ արքեպիսկոպոս Մահակյանի, ձեռնադրվել

է կուսակրոն քահանա:

2003 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ-ԺՍ, 167

Տ. ՏԻՐԱ՜ե ՍԲԵՂԱ ՊԵՏՐՈՍՑԱ՜ե(ավազանի անունը Արթոտ)

Ծնվել է 1981 թ. փետրվարի 23-ին Երևան քաղաքում:

1987-1997 թթ. սովորել 1. տեղի Ձերժինսկու անվան թիվ 20 միջնակարգ դպրոցում: 1997-2002 թթ. ուսանել է Սևանի վսպգենյան Հոգևոր Դպրանոցում:

2001 թ. ղեկտեմրերի 25-ին' Ս. Ստեփաննոս նախավկայի տոնին, ձեռամբ Տ. Միքայել եպիսկոպոս Աջապահյանի, ձեռնադրվել է սարկավագ:

2002-2003 թթ. ուսումը շարունակել է Մայր Աթոռ Մ. էջմիածնի Գևորգյան Հոգնոր ճեմարանում:

2003 թ. հունիսին Վեհափառ Հայրապետի բարձր տնօրինությամբ ն հրամանով նշանակվել I. Գնորգյան Հոգևոր ճեմարաևի վերակացու:

Նայն թվականի հոկտեմբերի 4-ին պաշտպանել է ավարտաճառ' «Հայաստանի ազատագրության մի ծրագիր XVIII ղ. 60-ական թվականներին. Հովսեփ էմին և Հովնան վարդապետ» թեմայով:

2003 թ. նոյեմբերի 23-ին, ձեռսւմբ Տ. Գավիթ արքեպիսկոպոս Սահակյանի, ձեռնադրվել I; կուսակրոն քահանա:

Ծնվել է 1978 թ. օգոստոսի 7-ին էջմիածին քաղաքում:1985-1993 рр. սովորել է տեղի Մեսրոպ Մաշտոցի անվան թիվ 1 միջնակարգ դպրո

ցում:1993-1997 թթ. ուսանել է Շիրակի թեմի Հոգեոր Ընծայարանում:1997-2003 թթ. ուսանել է Մայր Աթոռ Ս. էջմիածնի Գեորգյան Հոգեոր ճեմարանում:2002 թ. դեկտեմբերի 24-ին' Ս. Ստեփաննոս նախավկայի տոնին, ձեռամր Տ. Ներսես

արքեպիսկոպոս Պոզապսւլյանի, ձեռնադրվել է սարկավագ:2003 թ. Վեհափառ Հայրապետի տնօրինությամբ աշհւատսւմքի է անցել ՔԴԿ-ամ,

ապա Կաթողիկոսարանում՛ որպես գործավար-քարտոսլստ:2003 թ. հոկտեմբերի 30-ին պաշտպանել է ավարտաճառ' «Թվականության

համակարգերը հայ մատենագրության մեջ» թեմայով:2003 թ. նոյեմբերի 23-ին, ձէաամբ Տ. Դավիթ արքեպիսկոպոս Սահակյանի, ձեռնադրվել


Տ. ԿՅՈՒՐԵՂ ԱԲԵՂԱ Վ Ա ՐԴ Ա ՆՅԱ Ն(ա վ ա զ ա ն ի ա նո ւն ը 'Ա շո տ )


Տ. ՀՈՎ՜Ն Ա՛Ն ԱԲԵՂԱ ՀԱԿՈԲ6ԱՆ(ավազանի անունը Արթոտ)

Ծնվել է 1978 թ. մարտի 4-ին Գյումրի քաղաքում:1985-1993 рр. սովորն] 1: տեղի Պետրոս Դուրյանի անվան թիվ 28 միջնակարգ դպրո

ցում:1993-1997 рр . ուսանել և ավարտել Է Շիրակի թեմի Հոգևոր Ընծայարսւնր:1997-2003 թթ. ուսանել I: Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի Գևորգյան Հոգնոր ճեմարանում:2002 թ. դեկտեմբերի 24-ին' Ա. Ատեփաննոս նախավկայի տոնին, ձեոամբ Տ. ՆԵրսես

արքեպիսկոպոս Պոգապալւանի, ձեռնադրվել Է սարկավագ:2003 թ. վեհափառ Հայրապետի տնօրինությամբ աշխատանքի Ц անցել Կաթողիկոսա

րանում որպես պարետ:2003 թ. հոկտեմբերի 30-ին պաշտպանել Է ավարտաճառ' «Հովհսւն Օձնեցու արմատա

կան բարեփոխումները հայոց ճաշոց-տոնացույցում» թեմայով:2003 թ. նոյեմբերի 23-ին, ձեռամբ Տ. Գավիթ արքեպիսկոպոս Սահակյանի, ձեոեադրվեւ


Տ . ՀԱԿՈԲ ֊ՔԱՀԱ՜ՆԱ ՀԱԿՈԲՅԱ՜Ն(ա վ ա զ ա ն ի ա նունը Հ ա կ ո բ )

Ծնվել է 1979 р. հունվարի 30-ին էջմիածին քաղաքում:1985-1995 рр. սովորել է տեղի թիվ 7 միջնակարգ դպրոցում:1995-2001 թթ. ուսանել է Ս. էջմիածնի Գևորգյան Հոգևոր ճեմարանում:2001 թ. դեկտեմբերի 25-ին'Ս. Ստեփաննոս նախավկայի տոնին, ձեոամր Տ. Միքայել ե-

պիսկոպոս Աջապսւհյանի, ձեոեադրվել է սարկավագ:2001 թ. հուլիսի 1-ին Վեհափառ Հայրապետի բարձր տնօրինությամբ աշխատանքի է

նշանակվել Մայր Աթոռ Ս. էջմիածնի Մկրտարանում:2002 թ. հուլիսի 10-ին պաշտպանել է ավարտաճառ' «Հայ Եկեղեցին և ԺԶ-ԺԷ դարերի

հայ ազատագրական շարժումները» թեմայով:Նույն թվականից ծառայության է անցել Հ Հ Զինված ուժերում որպես հոգևոր սպւսսա-

վոր:2003 թ. նոյեմբերի 23-ին, ձեռամբ Տ. Գավիթ արքեպիսկոպոս Սահակյանի, ձեռնադրվել

է ամուսնացյալ քահանա:Ամուսնացած է, ունի արա զավակ:

2003 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ - Ժ Ա 171

ԳԵՎՈՐԳՅԱ՜Ն ՀՈԳԵՎՈՐ ՃԵՄԱՐԱ՜ՆԻ ՎԵՐԱՄՈՒՏԻ ՀԱ՜ՆԴԻՍՈՒՕ-ՑՈՒ՜ՆՐ

Այս սեպտեմբերն էլ իր աշնանային շնչով կրկին բացեց Գեորգյան Հոգեոր ճեմարանի հյուրընկալ դոները ազդարարելու նոր ուսումնական տարվա սկիզրր: Ծավալված նորոգությունների աշխատանքների պատճառով, սակայն, դասևրր հետաձգվեցին մեկ ամսով ե հոկտեմբերի 4-ին Մայր Աթոռ Ս. էջմիածեում Նորին Սրբություն Գարեգիե Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի նախագահությամբ տեղի ունեցավ Գեորգյան Հոգնոր ճեմարանի նոր ուսումնական տարվա բացման հանդիսավոր արարողությունը: Բազմամարդ հանդիսությանը ներկա էին Մայր Աթոռ Ս. էջմիածնի միաբաններ, ճեմարանցիներ, ինչպես նւսն սւ- մերիկսւհայ մեծանուն բարերարներ տեր ե տիկին Գևորգ և Սիրվարղ Հովնաեյաեներր, այլ հյուրեր:

Ուսումնական այս տարին Գնորգյան Հոգնոր ճեմարանը սկսում է ւիոքր-ինչ ուշացումով: Փոխարենը ճեմարանցիները կշարունակեն ուսումը հիմնովին վերանորոգված շենքում: Ամերիկահայ մեծանուն բարերարներ տեր և տիկին Գևորգ և Սիրվարղ Հովևաևյան- ների ւսգնիվ նվիրատվությամբ արդեն երկրորդ անգամ վերանորոգվում է հոգևոր կրթօջախի պատմական շենքը: Դեռևս 1997 թ.. երբ Մայր Աթոռին վերադարձվեց Գևորգ Դ Կաթողիկոսի ջանքերով 19-րդ դարում հիմնված հոգնոր ճեմարանի շենքը, ազնիվ բարերարների հանձնառությամբ 80-ամյա ընդմիջումից հետո աոաջին անգամ ՛վերաբացվեցին ճեմարանի դոները: Այս անգամ Հովնանյան ընտանիքի բարերարությամբ ճեմարանր հիմնովին վերանորոգվեց արդի պահանջներին համապատասխան: Այսպիսով' եկող տարի ճեմարանն իր հիմնադրման 130-ամյակր կտոնի բոլորովին նոր պայմաններում:

Նոր ուսումնական տարում ճեմարանում հոգեոր բարձրագույն կրթություն կստանա 142 ուսանող: Նրանցից 30-ը առաջին լսարանցի են: Եա չորս ուսանողներ, որ Մայր Աթոռ եե ժամանել Իրանից, Կանադայից ու Գերմանիայից, կուսանեն ճեմարանի նախապատրաս- ցւական |սստանում:

Հանդիսությունն սկսվեց «Հայր մեր»-ով, որից հետո երգչախումբը, գլխավորությամբ Ռ. Շստբաթյանի, կատարեց Հայաստանի Հանրապետության ե Գեորգյաե Հոգևոր ճեմարանի հիմները: Մայր Աթոռ Ս. էջմիածնի դիվսւնապետ Տ. Արշակ վյւդ. Խաչատրյանի բացման խոսքից հետո, ներկաներին ողջուեեց Գեորգյան Հոգևոր ճեմարաեի տեսուչ Տ. Եղիշե ավ. քահանա Սարգսյանը:

«Վ եհա վւա ո ե Շ եոբհա զա բղ Հայրապևտ Հայոց,Գ եբա ջևոբհ Ս բբա զա և Հսւյբեբ, Հոգհշևոբհ և Աբժւսեասրււտիվ հոգևոբ եղ

բա յրներ, Հովեա եյա ե զևբդա ստ ա ևի սրստփսբժաև Գնոբգ և Ս իբվա բղ ասասին- եեբ, ս ի բ կ ի դա սա խ ոսեեբ, ուսա ևողևևբ ն ևԱբկաևհբ:

Այսօբ Մ ա յբ Աթոռի և Գ ևոբզյա և Հոգևոբ ճեմւսրա եի հւսմաբ տոևակաև օբ Է, որովհետ և ա բւյեե 58-բղ սւևգաՎ ա յսպ ես հա եդիսա վոբ ււրսյմաևեեբում ծւսեու-


, , г, „ „ „ հոօօօահՓ ուսումնական նոր տարվա սկսվերս մասին:ցում ենք Հ բշ կ!“ յ ճա ոսեբով այն հետաձգվեց շուրջ մեկ ամսով, և այս հան- ճիշտ է օբյեկտիվ 4 Ր հաոոաում որ այս ուսումնական տարվա ծրա-գսւ լքանքը ոման9^ Լ 1 ^ Լ ավարտհլ: Ամենայն պատասխանատվությամբ հայ-

ш ш щ тш 'п"* այս р щ т п ш *» Կ սա #*Կ

^ ր , ա , Ա -

ոի սբտաբյսխ ■“ » * “ ипгш ^тпи ч ՀայրաՓ,ոԻ ОГЫШГԼ „ Լսովիս վ^աԱորոգՎԽ РЧР* “ «Ь* Ո Խ .пГщ*и 4ա֊վյ Հ Տ л , ա,, * *ЧШ1Ч .» ա ԴաՔ, иА,а д , աԲգ ա թы л Н р ш ^ № г>шГ Н » Г * » т ^ հսկայակաԱ Դ„րո ա ^ կ Հ կ ո ս *. Л *

ա վա ևո Ш М « “ " ք“ ք Վ ^ա շիսւիղ ա և ա « ՀայրԱ/փքի ԼԵկեղեցու պայմաններում:

Հիշեցեք, սիրելի բա րերա րներ, որ Ձեր նյութական միջոցներով նորոգվա ծ ուսումնական մեր հաստատության ա րմա տ ները հասնում են միջև Ե դ ա ր Ա Մահակի և Ս. Մեսրոպի ժամանակները: Հենց ա յս պատմական Վաղարշապատ մայրաքաղաքում էր, ուր հիմնադրվեց քրիստ ոնեա կա ն աոաջին ազգւսյին հոգևոր դպրոցը, որտեղ, ինչպես Ս. Մեսրոպի կենսագիր Կորյուն վա րդա պ ետ ն է ա սում «ի կողմանց եւ ի գաւաոսւց Հայւսստան աշխարհի յո ր դ ե ա լ եւ դրդեա լք հասանէին

ի բացեալ աղբիւր գիտութեան Աստուծոյ» :Վեհափաո Տեր,Մենք հասկանում ենք, որ Ձերդ Մրբության Հա յրական ս երը և Հայրապետա

կան բա րձր ուշադրությունը Գևորգյան Հոգևոր ճեմա րա նի նկա տ մա մբ նպատակամղված են մեզ հանձնված աստվածաբանական հա մա լսա րա նը տանեյու հոգևոր և մշակութային ա յն ուղիով, որով ընթացել են Սահակ-Մեսրոպյան ժամանակներից մեր հոգևոր կրթարանները, որոնք հսկայական լուսա վոր հետք հն թողել մեր հոգևոր-մշակութւսյին կյանքում: 130-ամյա մեր հաստատությունը միայն անցյալի ի ր շքեղ փառքով չի ապրում: Եվ մենք ա նմնա ցորդ նվիրումով, Ձերդ Սրբության իմաստուն ղեկավարությամբ ուսումնառության և կարգապահական գործն աշխատում ենք ավելի կատարյալ դարձնել:

Վեհափաո Տեր,Այսօր եկել ենք հավաստիացնելու, ո ր մենք պա տ րա ստ ենք Ձեր առաջնոր

դությամբ աշխատել հավատքով, համոզվածությամբ և բա ր ձ ր պատասխանատվությամբ, որպեսզի լույսի, հույսի և մեր բոլորի հպարտության տունը Գևորգյա ն Հոգևոր ճեմա րա նը, որպ ես գլխավոր դա րբնոցը հա յ եկեղեցականների պատրաստման, որակապես էլ ավե/ի կատարելագործվի, որպ եսզի ուսումնական տարեշրջանները լինեն ավե/ի պտղա բեր ու ա րդյունա շա տ ՝ի փ ա ռս մեր Ս. Եկեղեցու հուրախություն և ի մխիթարություն Ձերդ Սրբության:

Սաղթենք և աղոթենք, որ 2003-2004 ուսումնական տ ա րին լինի պ տ ղա բեր: Բ ա րի երթ քեզ, սիրե/ի Գևորգյւսն Հոգևոր ճեմա րա ն»:

ՀԱՆ

ԴԻ

ՍՈ

ՒԹ

ՅԱՆ

Ը

ՆԹ

ԱՑ

ՔՈ

ՒՄ

ՀԱՅ

ՐԱ

ՊԵ

ՏԱԿ

ԱՆ

Գ

ՆԱ

ՀԱՏԱ

ՆՔ

Ի

ԱՐ

ԺԱ

ՆԱ

ՑԱԾ

ՏԵ

ՍՈ

ՒՉ

ՏԵՐ

ՀԱ

ՅՐ

Ը'

ՇՐ

ՋԱ

ՊԱ

ՏՎԱ

Ծ

ՃԵ

ՄԱ

ՐԱ

ՆԱ

ԿԱ

Ն

ԻՐ

ՍԱ

ՆԵ

ՐՈ

Վ

2003 է ջ մ ի ա ծ ի ն Ժ - Ժ Ա 173

ծհսո.{ ծեր Հոր խուփից հետո Զ լսարանի սան Էդիկ արկ. Հակոբյանը հանգես եկավ «Տ!.'ր, կեցո դու գՀսւյս» երգի կատարմամբ, որից հետո Դ լԱարանի սան Արսեն դպիր Հարությունյանն արտասանեց Համո Սահյանի «Հայաստան» բանաստեղծությունը, ապա երգչախումբը կատարեց «Աուաօտ լուսաբեր» երգը ն «էջ Միածինն ի Հօրէ» շարականը:

Սյնուհետն ներկաներին իր օրհնաթյանր բաշխեց Վեհափառ Հայրապետը.

«Գ երա շնորհ Սրբա զա ններ, Հոգեշնորհ և Արժանապատիվ Հայրեր, սեծա բգո բա ր եր ա ր ներ ' տեր և տիկին. Գ ևոբգ և Սիրվարդ Հովնա նյւսններ սիրե,ի Վաևկա- վա բժնեբ, սէսևևբ և ևէտկանևբ.

Ուրախություն և բերկրա նք Է տիրում այս պահին Վեր հոգիներում: Արդար Է և ճշմարիտ: Ամենքս ուրա խ ենք. ա մենքիս հոգում լա վա տ եսությա ն զգացումն Է իշխում. որովհետև Աստծո ողորմա ծ կամքով վերստ ին բա ցվում եե Գ ևոբզյա ն Հոգևոր ճեմա րա նի դոները և սկսվում Է նոբ ուսումնական տստխ

Նոր ուսումնական տ ա րին նշանակում Է, ոբ Գևոբզյա և Հոգևոբ ճեմա րա նը' իբրև սիրտ ը Հա յա ստ ա նյա յց Աոաքե/ական Ա Եկեղեցու, ինչպես բնորոշեց Է ե ր ջւսնկւսհիշատակ մեր նա խ որդ Հայրապետը, շա ր ո ւն ա կ ե ի Է բա բա խ ն/, և նորահաս շրջա նա վա րտ սերնդովշա րունա կելու Է արյուն մատակարա րն/ Հայ Եկեղեցու մարմնին, որ /ինի այն կենսունակ ու գործող: Մեր օրերում երբ այնքան մեծ Լ կարիքը հոգևոր սպ ա սա վորների բնա կա նա բա ր, աոավել կարևորվում Է ուսումնական տարեմուտի ա յսօրվա խ որհուրդը:

Մենք հա վա տ ում ենք, որ ճեմա րա նի ավանդաշսւտ հարկից ներս կրթվե/ով, մեր ապագա հոգևորա կա նները' լա վա գույնս պատրաստված, իրենց երիտասա րդ հոգու ողջ ա վյունով ու նվիրումով պխբի գան շէսբունակե/ու փսւոավոր ընթացքը մեր հա յրերի և Սուրբ Եկեղեցու, պիտի գա ն'հոգևոր ա րժեքներով նոր դաստիարակություն ջա մբե/ու մեր ժողովրդին, որպ եսզի վերստ ին հայությանն իր կյանքը լուսա վորի ա ո Ք րիստ ոս հավատով, ապրի համաձայն Ավետարանական պ ա տ վիրա նների ա պ ա տ գա մների հարազատության ջ ե ր մ ա ամուր թելերով շւսղկապւ/ի նա խ նյա ց ա վա նդներին ու սրբություններին: Նա յելով ձեզ, ս ի ր ե ֊ լի սաներ. Մենք հսոիա բում ենք, որ Հա յ Եկեղեցին պիտի հա մա լրվի քաջա միտ ա քաջակորով, ա զնվա սիրտ ա ծւսոայանվեր եկեղեցա կա ններով և աղոթում ենք աո Աստված, ո ր զորա ցնի ձեր միտքն ու հոգին և ուղեկից լինի ձեզ ա յսօր' ուսման մեջ, վա ղը ' մեր ժողովրդին ծառայության:

Այս ուրախ և հա նդիսա վոր աոիթով Մեր գնահատանքն ենք բերում Գևորգ- յւսն Հոգևոր ճե մ ա րա նի տեսչությանը և դա սա խ ոսներին նաև ողջա նա մ ենք այն դա սա խ ոսներին ովքեր ուսումնական ա յս տա բում հրա վիրվա ծ են դաասվան- յ/ելու ճեմա րա նում:

Ուսումնական նոր տ ա րին ինչպ ես ա րդեն նշվեց, սկա /ում Է մեկ ամիս ուշացումով, բա յց թերևս ա յս կ նա խ ա խ նա մա բա ր Է, քա նզի բա ցմա ն հանդիսությանը այսօր ներկա են Մուրբ Էջմիա ծնի մեծա զնիվ բա րերա րներ տեր և տիկին Գևոբգ և Սիրվարդ Հովնէսնյա նները: Աստծուց տ րվա ծ պարգև Է մեզ համւսբ. որ սւյս ւբո-


------------------------՜ 7 ,,ոհ„ „ մհօ հետ հև: Նրանց մեծաձեռն սվիբատւխւթ-ևակաև օրը սիրելի РШР՚ I'' “ գ և գյաե Հոգևոր ճեմա րա նի հիմեովիե հորոտս-

С и Լ ս Տ , » * * * “ Հ ՛ Հ Հ ? ֊, Լ ձ , № - „ ա ո Վ այս ա ս ,փ ս ա „ ո բ օ * ա ՛ա ռ ա ,,, Ա

1ա Հ ^ ա Փ ^ ս 4 ггир , ս ա հ ա թ ս սս„ рирш Л Ձեզ, Ш ш т п у и ф г ш , ,սեր. Հասու հ Հոգևոր ճեմա րա նի տեսչության պաշտոնեությահ սա հո ւցբև ր ո ւմ ենք Ձեզ Մեր շնորհակա, զգացամհերն ո, մա ղթա նքները: Ձեր շնորհիվ բա րեկարգ պայմաններում ուսամնակահ գործընթացն ավեփ ար,у п ,հավետ պիտի կազմակերպվի, և ուսանողհերն ավելի հա խ ա հձա խ հդրա թյա մբ ո, բա րձր գի- տակցո/թյամբ պիտի հետևեն դա սընթա ցներին'իրենց հայացքի առջև ո,նեհա ,ով

միշտ Ձեր ազգասեր ու եկեղեցասեր նկարագիրը:Փաոք և գոհություհԲարձբյաւիհ. որ մեր Եկեղեցին պատմության մեջ միշտ ո , ֊

հեցել և այսօր ևս ուհի արժանա վոր բա րերա ր զավա կհեր. ովքեր գիտեհ իրեհց արդար վաստակից զոհա բերել' ի շիհություհ ու պայծառություն Եկեղեցու, և ա յս ֊ պիսով զորակից լինել հրա առաքելությանը մեր ժողովրդի 1լյահքում: Գևորգյահ Հոգևոր ճեմա րա հի կեհսագրաթյահ հոր շրջա նը' ի դեմ ս Գևորգ և Սիրվարղ Հո վ ֊ հսւհյահհերխ ուհեցսւվ այդպիսի հվիրյսղ բա րերա րհեր: Նրսւհց ա զհիվ հվիրւս ֊ տվությսւմբ հնարավոր եղա վ հաստատություհը հորոգե/ հիհգ տարի առաջ և կրկիհ հորոգել այս տ ա րի որպեսզի կրթօջախը պայծառ ու բա րեկա րգ իր դռները բահա մեր սահուց և մեր մահկսւվարժհերի առջև: Այս Է հրա նց փափագը և մեծ սիրո վկայությունը առ Աստված, առ մեր Սուրբ Եկևղեցիհ ու ա զգը: Աղոթք ենք բարձրացհում երկիհք. որպեսզի Տերը ի ր սիրո ու հանապազ խ նա մքի հերքո միշտ առողջ ու երջահիկ պահի մեր սիրեփ բա րերա րհերին'պ ա րգևն/ով 1լյահքի երկար ո, օրհնյսց տարիհեր: Ռ ող Գևորգյահ Հոգևոր ճեմա րա հը բա զմիցս ողջույնով ըհղահի հրահց իր լուսաբաղձ հարկից հերս: Ռ ող հրա հք տևսհեհ իրենց հվիրատվությահ բա րի սւրդյուհքհերը' ի դեմս ճեմա րա նա կա ն շրջա նա վա րտ ների և գոհահւսկ սրտ ով Աստված փառաբանեն:

Ռող Աստված օրհհի Ձեզ. սիրելի բա րերա րներ, թող Ա ստված սւրդյուհավետ ուսումնւսռություն պարգևի Գևորգյահ ճեմա րա հի ուսա հողա թյա հը 2003-2004 ու-

սումհակահ տարում:Այս առիթով Մեր գհահատահքհ եհք բերում հաև շիհա րա րհերին, ովքևր ջա ն

քեր չխնայե/ով ընդա մեհը երեք-չորս ա մսում փորձեցիհ հհա րա վոր պսւյմահհեր ստեղծեի որպեսզի, չհա յա ծ շարուհակվող հորոգությահը, ըհթա հա ուսումհա- կւսհ գործըհթսւցը»:

Վեհափառ Հայրապետը բարձր գնահատելով Գեորգյան Հոգեոր ճեմարանի տեսուչ Տ. Եղիշե ավագ քհն. Սարգսյանի ծառայութիւները Հայ Առաքելական Ս. Եկեղեցու հանդեպ՝ Արժանապատիվ Տեր Հոր ծննդյան 75 և քահանայական գործունեության 50-ամյւսկի առիթով պարգևատրեց «Ս. Ներսես Շնորհալի» շքանշանով՝ ի մասնավորի ասելով.

ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ-ԺԱ 175«ՄեԱք սաս մ եկ ա յ, հաճկՒ պար^ակաեուրյաե աևեԱք կատէԱբ.

րովհևտԱ ուսամեակաս այս տարում ,ՐաԱում եև ճհմարաևի տեսուչ Տ Եղիշե шг и վագքահաԱա Սարգսյանի ՕեԱղյաե 75 և քա հւսեա յա գործուձս տ Լ ^ Լ

յաեԱԱրը: Ուրախ սրտով շնորհավորում ԱԱԲ. Մեր բարեմւսղթաեքե ա /ավագույե ցաեկությո ,եեեՐԸ, Մեր աղոթքն ա օրհԱաթյաեե եեքրերում Մ1տ սխւև[Ւ Տ Հ Հ .րը, ով հակառակիր տարիքիս, ջաեասիրաբբսմր և եռաևղով իրականացնում Է իր տեսչական պարտականությունները.- Եվ որպես գնահատանք իր երկարամյա ծառայության* Տայ Առաքերսկան մԱր ՄարԲ Եկեղեցու անդաստանում, ի Ա շ ա Լ վորումն իր կյանքի հորեԱանական տւսրե^սրձերի, զարղարում Լ Աք իր կուրծքր մեր Եկեղեցու «Ա Նևրսևս Շևորհւպի» պատվո շքւսնշանով»-

Մաշտոցաշունչ այս հաստատության վհրամատի հանղիսաթյանն ավարտվեց Հայրապետական օրհներգով ն Վեհափառի «Պահպանիր,-ով :

ԱՐԱՄՍՐԿ. Ս ԻՄՈՆՑ ԱՆ Գհորգյահ Հոգևոր ճեմարանի

Զ /սարւսևի սան.

< ՀԱՅՈՑ ԵԿԵՂԵՑՈՒ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱ՜Ն» ԴԱՍԱԳ-Ր-ՔԵՐԻ Տ ^ Գ Ե Ս ՄԱՅՐ ԱԹՈՈ- Ս. ՒՏՄԻԱԾ՜ՆՈՒՄ

Կաթողիկոսի մասնակցությամբ ^ ^ 1 ,1 ա ն ղ ե ս ո : Շնորհանդեսին նհրկա էին ՀՀ Ա կայի 4-7-րդ դասարանների դասագրք րի 2 Ա էջմ|ւածնի միաբան հայրեր.

№ < « М П » գիվաեագետկեր. Կոտեր:

^ С * Ս էշսիա ^ի ս ՀՏ կ ս ա ա վ ա ™ - 4 * 1 .Ա.ՈԻ ա„ա2 ստորագրված

" ™ ; ь 7 Г Гծրագրերի բարեփոխումների կենտրոնի մասնագետների ու Հայ Եկեղեցու մի խումբ հոգևո- ™ ե ե ե ր շա թ ր ո վ : Դասագրքերը հրատարակվել М, ա ,ԳայԻ րարերստ տիկ. Ասի,

Տ ^ ա կ յա ե Սիմոնի հովանավորաթյամր' ի հիշատակ իր ծեոգեերի երախտաշատ րարհ-

րարեեր տեր Ա տիկ. ПЦф ս ч а д Դասագրքերի պ ա տ ր ա ս տ ի աշիա-տսւնբներին Իրեեց եպաստե են րերէլ եաե Իրմա к Սիլվա Տեր-Ստեփակաե „այրերը ե

Հարություն Աղա-Սարգսյանը:Բացելով հանդիսությունը Սյունյաց թեմի առաջնորդ Տ. Աբրահամ եպս. Մկրտչյանն

անդրադարձավ դասագրքերի ստեղծման աշխատանքներին ու դրանց կարևորությանը: «Հայ Եկեղեցիև ազգային Եկեղեցի Է, և Հայ Եկեղեցու պատմությունը մեր ազգի պատմության անբաժանելի մասն Է: Այս Եկեղեցին ստեղծել Է ժողովուրդը, և այս Եկեղեցին ժողովրդի մի մասնիկն Է: Քրիստոնեությունը մեզ չի պարտադրվել և այսօր Էլ չի պարտադրվում. սակայն հայ քրիստոնյան հայի ազգային նկարագրի ամենստնորոշ դրսևորումն

Է»,- նշեց Սրբազան Հայրը:Հանդիսության ընթացքում բոլոր ելույթ ունեցողներն ընդգծեցին նոր առարկայի կարևո

րությունը որպես նոր սերնդի ազգային-հոգևոր դաստիարակության հիմք:«Այո', սա միայն Հայոց Եկեղեցու պատմության դասագիրք չէ, սա նաև մեր իշխանութ

յունների. Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի, Մայր Աթոո Ա. էջմիածնի վերաբերմունքն է իսկապես մի կարևոր գործի, որ կոչվում է հայեցի դաստիարակություն: Հայեցի դաստիարակությունը մեզանից ոչ ոք չի պատկերացնում առանց այն դաստիարակության, որը մեզ պետք Է տա և տափս Է 1700-ամյա ակուևքևեր ունեցող Հայ Առաքելական Եկեղեցին»,- նշեց ՀՀ Կրթության և գիտության նախարար Մևրգո Երիցյանը:

«Մենք այս գրքերը պատրաստել ենք ոչ միայն հայ դպրոցի, այլև՝ հայ ընտանիքի համար: ...Սա կարոտի կանչ Է դեպի մեր արմատները, սա նաև փորձ է հայ մարդու հոգեբանության մեջ եղած ճեղքերը լցնելու, սա փորձ է մեր քրիստոնեական նկարագրին ավելի


մոտ բերելու, սա փորձ է մարդու մեջ սերն ավելի խ որա ցնել»,- նշեց Կրթական բարեփոխումների կենտրոնի տնօրեն Վիկտոր Մարտիրոսյանը:

Ելույթ ունեցան նաև ԼԴ.Հ կրթության նախարարի տեղակալ Սլավիկ Ասրյանը և բանաստեղծ Ո-ազմիկ Դավոյանը:

Վերջում ամենքին իր Հայրապետական գնահատանքի խոսքն ուղղեց Ամենայն Հայոց Հայրապետը:

«Այս գրքերը լոկ կրոնական մի կառույցի պատմություն չէ, որ ներկայացնում են: Այս գրքերը ներկայացնում են պատմությունը մեր ագգի, մեր մշակույթի, մեր ավանդույթների, մեր սովորույթների, մեր լինելության, մեր գոյության, մեր ինքնության... Ես հույս ունեմ, որ հայ մանուկը պիտի սիրի այս դասագիրքը, պիտի սիրի Ոլ պիտի կրթվի այս դասագրքով' որպես ազնիվ քաղաքացի մեր հայրենիքի, որպես արժանավոր զավակ իր ազգի»,- նշեց Նորին Սրբությունը:

4-րդ դասարանի ձեռնարկներն աշակերտներին ծանոթացնում են Հին և Նոր Կտակարաններին: 5-րդ դասարանի դասագրքերում ներկայացված են քրիստոնեական Եկեղեցիները, հարանվանությունները, ուղղություններն ու խորհուրդները, ագգային-եկեղեցական տոները: 6-8-րդ դասարաններում աշակերտները ծանոթանալու են Հայ Եկեղեցու պատմությանը' աոաքե|սւկսւն շրջանից մինչև մեր օրերը: Մինչև 2005 թ. «Հայոց Եկեղեցու պատմություն» կդասավանդվի նաև 8-10-րդ դասարաններում: Այս դասարաններում կուսուցանվի քրիստոնեական բարոյագիտություն:


ԳԻՏԱԺՈՂՈՎ ՍԵՎԱ՜ՆԻ ՎԱԶ ԴԵ՜Ն ՑԱ՜Ն ՀՈԳԵՎՈՐ ԴՊՐԱՆՈՑՈՒՄ

Սևանի Վազգենյան Հոգևոր Դպրանոցի տեսչության, հանձին տեսուչ Տ. Գարևգին աբեղա Հարությունյանի, և կրթօջախի հոգեբանության դասախոս Կամո Վարդանյանի նախա- ձեոնությամբ, սույն թվականի նոյեմբերի 16-ին դպրանոցում «Անձի հոգեոր խորհուրդը ն հոգեբանական էությունը» թեմայով կազմակերպվել էր աստվածաբանակւսն-հոգհբանա- կան գիտաժողով' նվիրված զույգ բնագավառների արդիական մի շարք հարցերի: Գիտա- ժողովին զեկուցումներով իրենց մասնակցությունը բերեցին Վազգենյան Հոգևոր Դպրանո- ցի, Գևորգյւսն Հոգևոր ճեմարանի. ԵՊՀ-ի, Մաշտոցի անվան համաւսարանի, Խ. ԱԲով- յանի անվան մանկավարժական համալսարանի. Վ. Բրյասովի անվան օտստ լեզուների

ինստիւրուտի 10 ուսանողներ:Այս սեմինարը դպրանոցի'աշխարհիկ ուսումնական հաստատությունների հետ առաջին

համատեղ ձեռնարկն էր, որ նպատակ ուներ համանման խնդիրների նկատմամբ տարբեր տեսանկյուններից իրենց դիրքորոշումներն ունեցող երիտասարդներին շփվելու և կարծիքներ վտխանակելու սաիթ ընձեռել, որով և հնարավորություն էր ստեղծված առնչակից մի շարք խնդիրներ դիտել ապագա աշխարհական գիտնականի ու հոգևոր սպասավորի աչքերով միաժամանակ, ինչպես նաև զեկուցումների ընթացքում ծագող հարցերի պատասխանները ստանալ զեկուցողներից և ներկա փորձառու հոգևորականներից ու հոգեբաններից:

Աստվածաբանական-հոգեբանական գիտական նստաշրջանը, որ նվիրված էր Հայաստանի քրիստոնեացման և Սուրբ էջմիածնի Մայր Տաճարի օծման հոբելյաններին, բացվեց միասնական աղոթքով, որից հետո դպրանոցի «Լուսավորիչ» երգչախումբը հանդես եկավ հոգևոր երգերի կատարմամբ: Բացման խոսքում տեսուչ Հայր Սուրբն ասաց.

«Սիրելի ուսանողներ և հարգելի հյուրեր,Ողջուևում ևևք ձեզ Սևանի Վսւզգեևյաև Հոգևոբ սեր ա յս Դպրանոցի հւսբկից

ևեբս և ի սրտե բա բի գալուստ մաղթում բո/որիդ:Մեծ ուրախություն է մեր դպրանոցի ուսանողության և ղեկա վա րներիս հա

մար այսօր, ա յս չափազանց հետաքրքրական գիտական նստաշրջանի ւսոթիվ հյուրընկաւելու ձեզ Սևանա վանքի ա յս կրթօջախում: Մ եր ուրախությունը կրկնապատկվում է ա յն հանգամանքով, որ աոաջին ա նգա մ ւինելով Վա զգենյա ն Հոգևոր Դպրանոցում տեղի է ունենա մ հոգևոր և աշխարհիկ բուհերից ժամանած ուսանողների մխսցյա/ գիտւսժողով, որն անդրադաոնա/ու է մարդու հոգևոր խորհրդին և հոգեկան էությանը:

Սա իսկապես մեծ իրադարձություն է մեզ համար, քանի որ ապագա հոգեբանները և հոգևորականներն ահա այսպես միա սնա բա ր պետք է դիտարկեն և լու- սայոսևեն մա րդ ա րա րա ծին առնչվող զանազան հիմնւսխևդիրնևր:

Այսօր, աոավել քա ն երբեք, մեր Հայրենիքում և ա՛ռհասարակ ողջ աշխարհում ցանկացած անհատի համար անհրաժեշտ է գտնել, հասկանաւ և ըմբոևել մարդու բա ն կոչումն ա յս կյանքում: Ռ երևս երբևէ չի եղել նմա ն դարաշրջան, որ այսքան

й » * * տ,սԲա ^ „ ս ւկ П,т ; „ „ м г , և այպափ „ Ш № й^ п , ^

< * « » Ի ոա ո կ ա ս ո ղյ ա ո ափարախ ոսաք յո։ ԱԱԱր դԼԱա յԱ ^ ա Ա ա կ մի Հ „ „ „ I V ա րա *լա է>№ № : ь * , ա Կ 4 , « „ ցՒ„ հայա9ք иищкир ա յսօրփ ս \ ձ Հ Լկոլթյաևը, ապա Հ * ? է 4*ս սԱԽ „ „ գսա, „ „ ԱահաԱ?ո,վ Է յաձ ո ՀԱ ո գ п*шЬв Н ^ т а ևԱ տա„ եյ, կ„,սակ„ ևԱե ԼՈա^ավ*Բակաս խմյալկհևյփ шпЬдщ^и տակ № կաև „ իկ վաևդակաև տ.ր հայ մշակայքԱ ևս պա„ ո,Հ իսկ կաԱ աքՒքէեյկ „ արևստյան ա զատամտությա ն երկրս/ա գա ներ են, և այ,և, և այ/և..

Հստակ I: 4եկ բա ս, որ մարդկությունն այսօր իր աոջե չաևի մեկ օբյեկտիվ ուղղություն: ե վ երիտ ա սա րդ սևբեղից շա տ երը ղրակսւև են համարում ևմւսև «անսահմա նափակ» իրավիճակը, բա նի որ ա զա տ որեն կա րողա նում են դրսևորե, ի- րևնց անհատականությունը: Ի ս կ ի տ ա ր ր ե ր ո վ ն երիտ ա սա րդությա ն' ավագ սևընղի ներկայացուցիչներից շա տ երն ավե/ի զգուշավորությամբ են վերա բերվում այս խ ե ղ բի ն ե հա րց են բարձրացնում, թե կա րող է ա րղյոբ այս տեսակ բացարձակ ա զա տ ությա նը և անհատականության պաշտամունբը մւսըղուն /իա բժեբ երջանկության հա սցնե,: Բնա կա նա բա ր, իրենց աոջե ունենա/ով Արևմուտքում ա զատամտության պատճառով առկա դա ոը փորձառությունները, անվստահորեն են նայում ներկա յիս բազմամշակութային իրավիճակին և պահանջում են ա ֊ վանդական հա մընդհա նուր գաղսոիարախոսությւսն վերականգնում:

Այս մա սին որպ ես քրիստ ոնյա հոգեորակւսն կարող ենք ւսսե/ հետևյալը ալ Անշուշտ, իբրև անհատականություն դրսևորվե/ը շւստ լւսվ երևույթ է, սա

կայն այն եր բեբչպ ետ բ է սանձարձակ, սուբյեկտիվ քմահաճության վերա ծվի: բ. Նույնպես հարկ է նշե/, որ համընդհա նուր բա րոյա կա ն և հաասըակական

ա րժեքներն անհրաժեշտ են'օգեե/ու մարդկությանը կյւսնբում ճիշտ ուղղությւսմբ շարժվելու, սակայն դրա նք երբեք չպիտի վերա ծվեն մա րդկային զանգվածների կողմից գործա դրվող գորշ բռնա պ ետ ությա ն:

Փառք Ասւըծո, մեզ բո լո ր ի ս բսւխտ Լ վիճակվե/ ապրե/ու մի այնպիսի ժամանակաշրջանում, ե ր բ ուղղա կիորեն տեսանք մեր երկրի ազատագրումը խ որհրդա յի ն կւսշկանդիչ հա մա կա րգից: Այժմ անցե/ են այն ժամանակները, երբ աստվածաբանությունը խ ա վա րա մտ ություն էր համարվում, իսկ հոգեվեր/ուծությունը և հոգեթերա պ իա ն'բա րժա ա կսւն ա րժեքներ: ԱյժւԼ սիրելի ուսանողներ, տեղի է ունենալէ հարացույցի փոփոխություն: Դա ռնա /ով հոգեբա ններ, հոգևորականներ կամ այ/ գիտությունների ւեսսնա գետ ներ' Դուք պետք Է ինքներդ ուղղության ցույց տաբ խորհուրդ փ նտ րող անձւսնց և չափանիշներ սա հմա նեք ապագայում հասարակական 1լյանքի համար, որպ եսզի այն հաջող ընթանա :

Եվ դրա ն հա սնե/ա հսւմսւր ցանկացած հոգևորական և հոգեբա ն պետք Է նսւխևառաջ ի ր հա մա ր հստակ կերպով սա հմա նա ծ /ինի ո՛վ Լ առհասարակ մարդ ա րարա ծը, ո՛՜րն Է նրա կյանքի խ որհուրդը և որոՊ ք են նրա ներքին, Էական հատ կանիշները: Մւսըդու մա սին ահա ա յս հիմնական գիտելիբն անհրաժեշտդ Է մեզ բոլորիս, որպ եսզի ա յղ հխէքի վրա կւսրողանանբ կսւռացե/ մեր այսօրվա անհատական և հասարւսկւսկան 1/յանքը:

2003)Ս и -ս է-* ______ _____ _______________________________________

՜ , , ы ոո ւասօովսւ մեր համեստ գիտաժողովԱ ի ր դրակա ս ազդհ-քԱ1'Հ ա օ Է ահեևա այԱ առումով, որ հոգեբաԱությաԱ արդի ձեռքբերում-

ցություևը 14եէ№ Հ ’ ք /ւ(| եկեղեցական հայրերի կողմից մշակված

Հ Զ Տ Տ Հ 2 Г2? " ‘ ....—յուևևերի սասերիս հարուստ զիսանոց եհ փոխաԱցե/ա».

1 հ, . гт ըաժնոլմ, „ոո վարում էր դատաբժշկական հոգեբան, դպրանոցում հոգհբանու-

թ յա ^ ա ս ս Հ ս 4ամո Վարդանյանը, ընթերցված աոային թեվան ւ ^ ա ^ ա փ կ ն ր ը и С Г н - « «ЙЧ- հոգեկանում»: Рш биф ш ч.֊ դպրանոցի Դ լսարանի սակ էդդարդսլիր » 1 լ „ ? ա Կ 0. ցույց ւրվհց մարդու մե? ԱարՏո պատկերի Տեավորման րնթացքր ս կա- քյ2,™ ,ուԿ ո դրա շեդման պատճաոներն ու հհտնասքները. որոնցից մեկը մանկականՏ Տ Տ * ե ր և ա յի Л * ШЧ.ОП պատկերի անատակ в д р ш ш է. ինա . ցավոք. ա Տա-Հ վ բնորոշ է մնր հա սա րա կութ յա նը՝ պայմանավորված նախկին քաղաքական կամակար-

,Ի Г Й Г ч С ’д 'З й թեման էր' «Հետաքրքրությունների դերր անտի հոգեկանում., որը ներկայացրեց Մաշտոցի անվան համալսարանի հոգեբանության ֆակուլտետի IV կուրսի ուսանողուհի Սոնա Գրիգորյանը: Զեկուցողն աոանսնապես կարևորեց մարդու հետաքրքրությունների դերը հատկապես ապագայի ծրագրերի և ստեղծագործական ունակութ

յունների դրսևորման ժամանակ:Հաջորդը Վազգենյան Հոգևոբ Դպրանոցի Դ լսարանի սան Ստեփան դպիր Սահրադ-

յանի «Հույգհրը և զգացմունքները մարդու հոգեկանում» զեկուցումն Էր. որում փորձ արվեց ներկայացնելու քրիստոնեական երեք մեծագույն առաքինություններով' հավատով, հույսով ու սիրով լցված մարդու հոգեկան կեցվածքը և այդպիսի մարդու դիրքորոշումը կյանքի բազ

մազան հանգամանքների հանդեպ:Չորրորդ բանախոսությունը խորագրված Էր «Միջանձնային հարաբերություններն ու

կոնֆփկտները»: Ըստ ընդունված տեսության' դասարանում բարձր առաջադիմություն հնարավոր Է միայն կոնֆլիկտների լիակատար բացակայության դեպքում, սակայն զեկուցողը' ԵՊՀ-ի հոգեբանության ֆակուլտետի մագիստրատուրայի I կուրսի ուսանողուհի Ար- մինե Օհանյանը, տարբեր դասարանների աշակերտների շրջանում իր կատարած դիտարկումների հիման վրա հանգել Էր այն եզրակացության, որ հնարավոր Է նաև հակառակը' կոնֆլիկտների առկայության դեպքում բարձր և բացակայության դեպքում նաև ցածր առաջադիմության առկայությունը:

Ա բաժնի վերջին զեկուցման թեման Էր' «Հիպնոսը որպես հոգեթերապիայի յուրահատուկ մեթոդ»: Խ . Աբովյանի անվան մանկավարժական համալսարանի IV կուրսի ուսանողուհի Հայկուհի Ավետիսյանն ոտվագծեց որոշ մեթոդներ և սկզբունքներ, որ կիրառում են հոգեբուժության այս ուղղության մասնագետները' օգնելու հիվանդին կամ այցելուին:

Բ բաժնի առաջին զեկուցումն Էր' «Ինքնասպանության հոգեբանական ասպեկտները»: Խ. Աբովյանի անվան մանկավարժական համալսարանի V կուրսի ուսանողուհի Անյուտա Մարգարյանը ներկայացրեց այն հիմնական պատճառները, որ վերաճելով հիվանդագին աստիճանի' անհատին մղում են իրեն զրկել Աստծո մեծագույն պարգևից: Նյութը պատրաստվել Էր ազատազրկվածների շրջանում ուսանողուհու կատարած ուսումնասիրության արդյունքների հիման վրա:


յ ! հրևՈ1յթԻ հո4ևոր ԷՐ անդրադաբսհլ դպրանոցի Դ լսարանի սան Սամվե,դպիր Հարությունյանը «Ինքնասպանության հոգևոր ասպեկտները» վերնագրված Բանա- խոսության մեջ: Քրիստոնեական վարդապետությունն ինքնասպանությունը համարում Է աստվածընդդեմ, աստի որքան Էլ փորձենք, միևնույն Է' ինքնասպանին արդարացնելա լարջ ո. համոզիչ փաստարկներ չեն գտնվի: Հուսահատաթյան այս ծայրագույն աստիճանին հասած անձինք կորցնում են ինքնավերահսկումը և կամավոր կերպով զրկվում անդենականում շնորհվեփք վարձից' իբրև հատուցում այսրաշխարհայիե տառապանքները ն դժվարությունննրը հաղթահարելու: Այդպիսի մարդկանց վրա արգելված Է կարգ կատարելը, ինչպես նաե հոգեհանգստյան աղոթքով Աստծո ողորմությաեը հայցեւը:

«Անհատական խոստովանողի հոգեկան ապրամներր» թեմայով զեկուցում կարդաց Վազգենյան Հոգնոր Դպրանոցի Դ լսարանի սան Վարդան դպիր Աարոյանը: Մեր Եկեղե- ցին. ինչպես հայտնի Է, մեղքերի հավաքական խոստովանությունից զատ ունի նան անհատական, առանձին, այսպես կոչված' «ականջին ասվող խոստովանության» ավանդույթը: Թե ինչպիսի ապրումներ Է ունենում մարգը, որ իր հոգին բացում Լ հոգևորականի առաջ, փորձ արվեց ներկայացնել այս բանախոսության մեջ:

Վ. Բրյուսովի անվան օտար ւեզուների ինստիտուտի V կուրսի ուսանողուհի Արմինե Բաղդասարյանի «Երևակայությանը որպես բարձրագույն իմացական գործընթաց» զեկուցման մեջ շեշտվեց այն միտքը, թե մարդկության առաջընթացը թերնս չունենար այն թափը, եթե մարղր զուրկ |իներ իր այս հատկությունից: Անձնական մակարղակի վրա նս երևակայությունը խթանիչ ներգործություն ունի, եթե այն առողջ Է, և մարղը չի ղարձել իր երևակայության «բնակիչը»:

Վերջին բանախոսությունը' «Ստիգմաների (վիրանշանների) մասին. Աստվածաբանա- կան-հոգեբանական համառոտ ակնարկ», նվիրված Էր մի հարցի, որին մեր եկեղեցական մատենագրությունը գրեթե չի ւսնղրաղարձել: Գևորգյան Հոգևոր ճեմարանի Ե լսարանի սան Արտյոմ դպիր Անանյանը, օգտվելով Ուղղափառ և Կաթոլիկ Եկեղեցիների արձանագրած դեպքերի հիշատակություններից, ներկայացրեց Քրիստոսի ունեցած այդ վիրանշանների' ջերմեռանդ հավատացյախերի վրա հայտնվելու փաստերը, ստիգմաների տեսակներն ու դրանք կրողների ապրած հոգեվիճակը:

Նստաշրջանի ավարտին իրենց սւմվափիչ խոսքն ասացին բժշկական գիտությունների ղոկտոր, պրոֆեսոր Կոստանդին Դանիելյւսնը և բժշկական գիտությունների թեկնածու Թելման Վանունին: Հարգարժան հյուրերն արձանագրեցին հոգևոր կրթօջախների հոգեբանական գիտելիքների գոհացուցիչ մակարդակը և հետագայում այսպիսի առիթների վերստին ընձեռումով զույգ բնագավառների ուսանողությանը ինքնադրսնորման հնարավորություն տալու օգտակարությունը: Այս կարգի հավաքները հնարավոր են դարձնում հոգեկանի և հոգևորի հետ կապված որևէ խնդրի երկկողմանի վերլուծությունը, որը կարևոր է հարցի համակողմանի պարզաբանման հայեցակետից:

ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ՈՐՐԿ. ԳՐԻԳՈՐ ՅԱՆ Ս. էջմիածևի Գևորգյաև Հոգևոր ճևսարաևի

Զ /սարաԱի սան.

նՎԱՐՏԱՃԱՌԵՐԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ՄԱՅՐ ШЭ-ՈՌ Ս- ԷՏՕ՜ԻԱԾ՜ՆՈՒՄ

Հ ո կ տ ե մ բ ե ր ի 4 - ի ն Ս ա յր Ա , ™ и . В Д - » - * Ч - а д Ш И Ч И ^ * * -

ոանհ տոոս շրջսւնավարւրնէրի ա Վա|,տաԿա ն ՐհզեՐԻ սւա24«4անուրյւ>ւն.ձ ™ զ 1 ց չ ա տ վ ե ց Տ . Մ ե ս ր ո պ ա ր դ " ւ ա ր ս ա մ յա ն ի ա վ ա ր տ ա կ ա ն ր ե վ ր « ա Ս ի

Ь М М И Ш * — * И . էդիշքի « * - ч - и - ч ս ^ " 9 պատե-ո ա օ մ հ ն » մ ա տ յա ն ի » թ ե մ ա յո վ (ղ ե կ .' Բ. գ . թ . Պ . Բ ե դ ի ր յա ն ).

И ա վ ա ր տ ա ճ ա ո ե ր ը պ ա գ ա ն ե ց ի ն ե ա ե Ա ր „ ո ւ ր » Ր . ^ ա ր տ ա շ -

յա ն „ ' . հ ա ս ա ր ի Կ ա ք -պ ի կ ս ս է ս ա յի Հ ա ս ա ն - Տ ա լա ս ա ս ւ , Щ ш 1 № գ ո ր Տ ա ն ե ո լբ յա ն ր Լ

Տ — №Կ.- 4 . Գ. ». դ . ЭДидаЩ . Чи-փ »ոԿ-Տ « Հ ա յա ս տ ա ն ի ա զ ա տ ա Գ1» ւ , » յա ն մի ծ ր ա գ ի ր 18-ГО դ ա ր ի 6 0 -ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ն .

Հ Լ ի Ы № Ա Հ ո վ ն ա ե վ ա ր դ ա պ ե տ » (ղ ե կ . ֊ պ . Գ- ք>. " I Հ ո վ հ ա ն ն ի ս յա ն ) ե տ , հ ր ա ր ա ր ս ,

նհո Ղ ա հ ր ա մ ա ն յա ն ը ' « ա ա ս ն ա ը ն կ ա ն ե կ ա ն ի ր ա վ ա ն ա մ ի շ ն ա դ ա ր յա ն Հ ա յա ա ր ա ն ա մ

ը ո տ կ ա ն ո ն ա կ ա ն ս ո վ ո ր ո ւթ ա յի ն ե ա շ խ ա ր հ ա կ ա ն ի ր ա վ ո ւն ք ի ն ո ր մ ե ր ի » (ղ ե կ .՛ պ . դ . Ռ .

Վ ա ր դ ա ն յա ն ):

Մ Ա Յ Ր Ա Ռ Ո Ռ Ա. Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի Տ Ե Ղ Ե Կ Ա Տ Վ Ա Կ Ա Ն ՀԱ Մ Ա Կ Ա ՐԳ

Ս.

ԹԱ

ԴԵ

ՈԱ

Ե

ԿԵ

ՂԵ

ՑՈ

Ւ

ՀԻՄ

ՆՕ

ՐՀՆ

ԵՔ

Ի

ԸՆ

ԹԱ

ՑՔ

ՈՒ

Մ

ԿԱ

ՌՈ

ՒՑՎ

ԵԼԻ

Ք

ԵԿ

ԵՂ

ԵՑ

ՈԻ

Դ

ՈԱ

ԴՐ

ԵՐ

Ը


ԳԱՐԵԳԻ՜Ն Բ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱ6ՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ՁԵՈ-ԱՄԲ ԿԱՏԱՐՎԵՑ ՄԱՍԻՍ ֊ՔԱՂԱ՛ՔԻ Ս. Օ-ԱԳԵՈՍ

ԵԿԵՂԵՑՈՒ ՀԻՄՔԵՐԻ ՕՐՀ՜ՆՈՒԹ-ՑՈՒՆՔ

Նոյեմբերի 4-ին Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս* իր գահակւս- լությաե 4-րղ տարեդարձի օրը, մեկնեց Արարատի մարզ կատարեի Մասիս օաոարամ կառուցվող Ա. Թաղեոս եկեղեցու հիմքերի օրհնաթյանը: Հայոց Հայրապետի շրախմոում էիե Հունաստանի հայոց թեմի առաջնորդ Տ. Ոսկան արքեպս. Գւպփաքրսնր, Բրազխիայի հայոց թեմի աոաջնորղ Տ. Տաթե արբեպս. Ղարիբյանը, Տ. Փաոեն եպս. Ավհտիքյանը Վիրահայոց թեմի աոաջնորղ Տ. Վազգեն եպս. Միրզախանյանը, հոգեշնորհ հայրեր, սարկավագներ:

Արստողաթյանը մասնակցեցին նան Հ Հ ԱԳ նախարար Վարղան Օսկանյանր Աժ պատգամավորներ, Արարատի մարզպետ Ալիկ Մարզպանը, ԳԱԱ նախագահ Ֆաղեյ Սարգսյանը, Մասիսի քաղաքային իշխանաթյան ներկայացուցիչներ և բսպմաթիվ մասիս- ցիներ:

Ս. Թաղեոս եկեղեցու հիմքերը դրվե, են ղեռնս 1991 թ.' այն ժամանակ Արարատյան Հայրապետական թեմի աոաջնորղ Դարեցին արքեպս. Ներսիսյանի օրհնությամբ: Այսօր արդեն Ամենայն Հայոց Գարեգին Բ Կաթողիկոսի ձեռամբ վերասրբագորձվեցին եկեդեցա հիմքերը ազդարարելով ընղհատված շինարարական աշխատանքների սկիզբը: Ա. Թսւ- ղեոս եկեղեցին, որը կլինի Հայաստանի ամենամեծ եկեղեցիներից մեկը, կառուցվելու էտեր ե տիկին Հրանտ Վարդանյանների բարերարությամբ «Վարդանյան ընտանիք» բարեգործական հիմնադրամի միջոցով: Եկեղեցու ճարտարապետներն եե բարեհիշատակ Արթուր Թ-սւրխանյանն ու նրա դուստրը Անահիտ Թարխանյանը:

Հավարտ օրհնության հավատացյալ ժողովրդին իր հայրապետական խոսքն ուղղեց Ա- մենայն Հայոց Կաթողիկոսը բարձր գնահատելով նան բարերաեերի եկեղեցասիրություեը:

«Եկեղեցաշինությունը հայրենաշինաթյուն է: Որովհետև 1700 տարիներ շարունակ մեր ժողովրդի զավակունք կարողացել եե պաշտպանել հողր հայրենի շնորհիվ լուսավորչա- հաստատ մեր հավատքի: Կսւրոդացե| են դիմագրավել ամեն փորձություն շնորհիվ ւսռ Աստված ունեցած հավատքի: .... Մենք գոհություն ենք վերառաքում երկինք, որպես Հա յրապետ Հայոց, որ Տերը արժանի դարձրեց Մեգ կատարել վերասրբագործումը այս եկեղեցու Հովվապետակսւն Մեր ցսւհակւպության 4-րղ տարում: Աղոթբ ենք սա Աստված բարձրացնում. որպեսզի Տերը իր օրհնության ներքո խաղաղ և անվրղով պահի ազգս հայոց», - ասաց Վեհափառ Հայրապետը պատգամելով ներկաներին հավատարիմ մնալ մեր հայրերի սուրբ հավատքին:

ՄԱՅՐ ԱՌՈՌ Մ. ԷՋՄԻԱԾՆԻ ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

ՕԾՎԵՑ ՎԱՐԴԵ՜ՆԻԿ ԳՅՈՒՂԻ Ս- ՀՐԵՇՏԱԿԱՊԵՏԱՅ ՛ՆՈՐԱԿԱՌՈՒՅՑ ԵԿԵՂԵՑԻՆ

Նաեմբեւփ 8-ին ւրհւփ անհցավ Գէպա№ ունյաց р Ь ф ՎարդեԼիկ գյւափ ՄՀրէշտակա- 4եճ Д А » ЩЩЬт "°"*® ° “ “ «■ПШРПЧ-Р Ы! կատաբլց Կոտայ1!ի РЬ- Х ™ 2^ И Տ. Ш Ш Й ЬЧ «- ^ Ш ^ Ф Ч Ш Р Е Ш О М . РВД. ս ա ա մ ա կ ա ն ^ ս . - ц и * Տ Դէբ№ № ՎՐԴ Դ ա ^ յա ւի Ա 1ЛшЩ> ՎագգԷնյան < В Д > Դսսաէացի « Ь ш * Տ.Գաոեոհն աբղ. Հարությունյանի մասնակցությամբ:

Գ,ոաի 14-րդ դարի Ս. Աստվածածին եկեղեցին ավերվել էր խորհրդային տարիներին, և աոոեն մի քանի տասնամյակ 11 հազար բնակչության ունեցող Վարդհեիկը չուներ իր աղոթատունը: Երկու տարի առաջ վարդենիկցի բարերար Միքայել Մ ի ք ա յե լ ի հովանավորությամբ ս համագյուղացիների ջանքերով սկսվեցին նոր եկեղեցու կաոուցման աշխատանքները: Այսօր արդեն հին եկեղեցու տեղում վեր է հաոնել նորակառույց եկեղեցիե: ճարտարապետ Սամվել Դերձյսւնի մտսւհղացմամբ նոր եկեղեցին կառուցվել Է խոնարհված եկեղեցու վրա Ս. Հրեշտակապետաց եկեղեցու ներքնահարկում պահպանելով հնամե

նի եկեղեցու Սուրբ Խորանը:Օծման արարողությունից հետո եկեղեցու բակում տեղի ունեցավ ժողովրդական տոնա-

խըմբություն: Շնորհավորելով վարդենիկցիներին նոր եկեղեցու կառուցման առթիվ' Առաքել Սրբազանն ընթերցեց նաևՆ.Ս.Օ.Տ.Տ Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի սրբատառ կոնդակը, որով, ի գնահատություն եկեղեցաշեն գործունեության, Միքայել Միքայել֊ յանը պարգևատրվեց Հայոց Եկեղեցու բարձրագույն'«Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ» շքանշանով

(տես էջ 34):

Վ Ա Ր Դ Ե Ն Ի Կ հ Ս . Հ Ր Ե Շ Տ Ա Կ Ա Պ Ե Տ Ա Ց Ն Ո Ր Ա Օ Օ Ե Կ Ե Ղ Ե Ց Ի Ն

2003 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ-Ժ-Ա 185

ՍԱՄԱՐԱՅՈՒՄ ՕԾՎԵՑ Ս. ԽԱՉ ՆՈՐԱԿԱՌՌՒՑՑ ՀԱ6ՈՑ ԵԿԵՂԵՑԻՆ

Նոյեմբերի 16-ին Սամարա քաղաքում Ռուսաստանի ն Նոր Նախիջնանի հայոց թեմի առաջնորդ Տ. Եզրաս եպս. Ներսիսյանն օծեց Ս. Խսւչ նորակառույց եկեղեցին:

եկեղեցին կառուցվել է Սամարայի հայ համայնքի նախագահ Սրթար Մարտիրոսյանի բարերարությամբ, ինչպես նան համայնքի այ| հայորդիների մասնակցությամբ: Հայոց նոր աղոթատունը վեր է խոյանում 400-ամյա քաղաքի կենտրոնում: եկեղեցու բակում կառուցվել է նաև 1915 թ. Մեծ եղեռնի և 1988 թ. երկրաշարժի զոհերի հիշատակին նվիրված հուշ- արձան-կոթող, որին կից հետագայում կառուցվելու է հայկակաև դպրոց ու մշակութայիև կենտրոն:

Ձեռամբ Սրբազան Հոր օծվեցին Ս. Խսւչ եկեդեցու գլխավոր և չորս փոքր գմբեթների խաչերը, ապա եկեղեցու օծման սրբազան արարողության ընթացքում գինով ու ջրով |վաց- վեցին և Սուրբ Սյուռոևով օծվեցին եկեդեցու Ավագ Խորանը, բպոր սյուներն ու մկրտության ավազանը: Նույն օրը տեղի ունեցավ նաև հուշակոթողի բացումը:

Հանդիսավոր արարողությանն իրենց մասնակցությանն էին բերե| բազմահազար հայորդիներ, որոնց թվամ՜ Ռուսաստանում Հ Հ դեսպանության և Ռուսաստանի հայերի միության ներկայացուցիչներ, ռուսահայ այլ համայնքների պատվիրակներ, ինչպես նաև քաղաքային ու համայնքային իշխանությունների ներկայացուցիչներ' քաղաքապետ Գեորգի Լի- մսւնսկու և Ռուսաստանի Պետդումայի պատգամավոր Կ. Տիտովի գլխավորությամբ: Հրավիրյալների թվում էին նաև Ռուս Ուղղափառ Եկեղեցու հոգևորականներ' Ռուս Եկեղեցու Սամարայի և Սիզրանսկի առաջնորդ Սերգի արքեպիսկոպոսի առաջնորդությամբ, ներկայացուցիչներ կաթոլիկ և լյութերական Եկեղեցիներից, իսկ Եղեռնի զոհերի հիշատակին նվիրված հուշարձանի բացմանը' նաև հրեական համայնքի հոգնոր այրեր:

Արարողության ավարտից հետո եկեղեցու կառուցման աոթիվ ներկաներիև ողջունեցին ու շնորհավորանքի խոսքեր ուղղեցին առաջնորդ Սրբազան Հայրը, Սէրզի արքեպիսկոպոսը, Սամարայի քաղաքապետը և այ| հրավիրյալներ, ովքեր ընդգծեցին Եկեղեցիների դերը ժողովրդի կյանքում և կարևորեցին հայ և ռուս երկու ժողովուրդների ու Եկեղեցիների բա

րեկամությունը:Արարողության ավարտին տեղի ունեցավ տոնական համերգ' երգի-պարի ազգայիե

համույթների մասնակցությամբ:

մ ա յ ր Ա Թ Ո Ռ Ը Հ Յ Ո Ւ Ր Ը ՜ Ն Կ Ա Լ Ե Ց կ ե ՜ն տ ր ո ն ա կ ա ն

Ե Վ Ր Ո Պ Ա Յ Ի Ո Ւ Խ Տ Ա Վ Ո Ր Ն Ե Ր Ի Ն ' Ա Ռ Ա Ջ Ն Ո Ր Դ Ո Ւ Թ Յ Ա Մ Բ

հ ա յ ր ա պ ե տ ա կ ա ն պ ա տ վ ի ր ա կ

Տ . Մ Ե Ս Ր Ո Պ Ա Ր Ք Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս Գ Ր Ի Գ Ո Ր Յ Ա Ն Ի

Հոկտեմբերի 5-ին. Մայր Աթոո Մ. էջմիածնի հոբելյանական տարվա հերթական կիրակի օոո Ս էջմիածինը հյուրընկա լ էր ավստրիահայ ուխտավորներին: Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարե- օին Բ Վեհափառի հանդիսապետությամբ Ուխտի Մ. Պատարագ մատուցեց Կենտրոնական Եվրոպայի Հայրապետական Պատվիրակ Տ. Մեսրոպ արքեպս. Գրիցորյանր:

Կենտրոնական Եվրոպայի Հայրապետական Պատվիրակությունն ընդգրկում է Ավստրիայի և Շվեդիայի հոգևոր հովվությունները կազմավորման աոաջին, իսկ տարիներից, ավելի քան քսան տարի, սաաջնորդ ունենալով Տ. Մեսրոպ արքեպս. Գրիգորյանին: Մայր Տաճարի օծման 1700-ամյա տարեդարձի առիթով Մրբազաե Հոր գլխավորությամբ ուխտի էին եկել մի խումը հավատացյալներ առավելապես Ավստրիայից: Նրանց էին միացել նաև

մի շարք ավստրիացիներ:Մ. Պատարագի ընթացքում բոլոր ուխտավորներին և հյուրերին ողջունեց Ա. էջմիածնի

Միջեկեղեցական հարաբերությունների բաժնի պատասխանատու Տ. Եզնիկ եպս. Պետրոս- յանը: Ապա ուխտավորներին իր պատգամն ուղղեց Մեսրոպ Արբազանը (տե'ս էջ 46):

Ս. Պատարագից հետո ուխտավորներին ընդունեց վեհափառ Հայրապետը:

Մ Ա Յ Ր Ա Թ Ո Ռ Ը Հ Յ Ո Ւ Ր Ը Ն Կ Ա Լ Ե Ց Ն Ո Ր Ն Ա Խ Ի Ջ Ե Վ Ա Ն Ի Ե Վ

Ռ Ո Ւ Ս Ա Ս Տ Ա Ն Ի Հ Ա Յ Ո Ց Թ Ե Մ Ի Ո Ւ Խ Տ Ա Վ Ո Ր Ն Ե Ր Ի Ն

186 Ժ-ԺԱ 2003

Հոկտեմբերի 12-ին Մ. էջմիածինը հյուրընկալել էր Նոր Նախիջևանի և Ռուսաստանի հայոց թեմի ուխտավորներին: Ն.Մ.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի հան- ղիսապհտությամբ Ուխտի Մ. Պատարագ մատուցեց թեմի առաջնորդ Գերաշնորհ Տ. Եզ-

րաս եպս. Ներսիսյանը:Ա. Պատարագի ընթացքում բոլոր ուխտավորներին և հյուրերին ողջունեց Մայր Աթոռի

դիվանապետ Տ. Արշակ վրդ. Խաչատրյանը: Ապա ուխտավորներին իր պատգամն ուղղեց

Եզրաս Սրբազանը (տես էջ 49):Ս. Պատարագին ներկա էին ՀՀ-ում Ռուսաստանի արտակարգ և լիազոր դեսպան Ա.

Դրյուկովը, Համաշխարհային հայկական կազմակերպության նախագահ Արա Աբրահամյանը և բազում ուխտավորներ Մոսկվայից, Մանկտ Պետերբուրգից, վոլգոգրադից, Եկա- տերինբոտգից, Տվերից, Դոնի Ոոստովից, Պերմից, Մոլղովայից, Մերձբալթյան երկրներից

ու Միջին Ասիայից:Ս. Պատարագից հետո Վեհարանում ուխտավորներին ընդունեց Սմենայն Հայոց Հայ

րապետը:

Ս ՜ Ա Յ Ր Ա ա ւ ո - Ր Հ Յ Ո Ւ Ր Ը ՜ Ն Կ Ա Լ Ե Ց Կ Ա Ն Ա Դ Ա Յ Ի Հ Ա Յ Ո Ց Օ - Ե Մ Ի

Ո Ւ Խ Տ Ա Վ Ո Ր Ն Ե Ր Ի Ն

Հոկտեմբերի 26-ին' հա յի գյուտի տոնին. Ս. էջմիածինը հյոՓրնկա|ե, էր Կանադայի հայոց թեմի ախտավորներին: Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի հան- դիսապետությամր Ուխտի Ս. Պատարագ մատուցեց թեմի առաջնորդ Գերաշնորհ Տ. Բագրատ եպս. Գա|ստանյսւնը:

Ս. Պատարագի ընթացքում բոլոր ախտավորներին և հյուրերին ոդջանեց Մայր Աթոոի դիվանապետ Տ. Արշակ վրդ. Խաչատրյանը: Ապա ուխտավորներին իր պատգամն ուղղեց Բագրատ Սրրագանը (տեն էջ 60):

Հավստտ Ս. Պատարագի Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի հան- դիսապետությամբ տեղի ունեցավ հոգեհանգստյան արարողություն' ի հիշատակ 1999 թ. հոկտեմբեր 27-ին Հ Հ Ազգային ժողովում կատարված ոճրագործության զոհերի' Ա ժ Նախագահ Կարեն Գեմիրճյաեի, Վարչապետ Վազգեե Սարզսյանի, Ցարի Բախշյանի, Ռա- բեն Միրոյանի, Հենրիկ Աբրահամյանի, Արմենսւկ Արմևնակյանի, Միքայե| Քոթւսնյանի ն Լեոնարդ Պետրոսյանի:

Սրբազան արարողությանը ներկա էին բարձրաստիճան հոգևորականներ ե ուխտավորներ Կանադայից:

Ս. Պատարագից հետո Վեհարանում Կանաղահայոց թեմի շուրջ հիսուն ուխտավորներին ընդունեց Ամենայն Հայոց Հայրապետը:

Ո Ւ Խ Տ Ի Ս . Պ Ա Տ Ա Ր Ա Գ Մ Ա Տ Ո Ւ Ց Ե Ց Ա Ր Ե Վ Մ Տ Յ Ա Ն Ե Վ Ր Ո Պ Ա Յ Ի

Հ Ա Յ Ր Ա Պ Ե Տ Ա Կ Ա Ն Պ Ա Տ Վ Ի Ր Ա Կ

Ե Վ Փ Ա Ր Ի Զ Ի Ա Ռ Ա Տ Ն Ո Ր Դ -

Տ . Գ Յ Ո Ւ Տ Ա Ր Ք Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս Ն Ա Գ Գ Ա Շ Յ Ա Ն Ր

Նոյեմբերի 2-ին Ս. էջմիսւծինր հյուրընկսւ|ել էր փարիզաբնակ հայ ուխտավորներին: Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի հանդիսապետաթյամբ Ուխտի Ս. Պատարագ մատուցեց Արևմտյան Եվրոպայի Հայրապետական Պատվիրակ և Փարիզի առաջնորդ Գերաշնորհ Տ. Գյուտ ւսրքեպս. Նագգաշյանը:

Ս. Պատարագի րնթացքում բոլոր ուխտավորներին և հյուրերին ողջունեց Արցախի թեմի առաջնորդ Գերաշնորհ Տ. Պարզն արբեպս. Մարտիրոսյաեը: Սրբազան Հայրը հանուն Մայր Աթոռ Ս. էջմիածնի միաբանության և հայ հավատացյալների շնորհավորեց Վեհափաո Հայրապետին գահակալության չորրորդ տարեդարձի առթիվ' մադթե|ով Նորին Սըր- բությանը կենաց արևշատություն ն գահակա|ությսւն բեղուն օրեր: Ապսւ ախտավորներին իր պատգամը հղեց Գյուտ Սրբազանր' անղրադաոնւպով Ս. էջմիածնի առաքելությանը հայ ժողովրդի կյանքում ն աղոթելով ւսռ Աստված Միածնաէջ Սուրբ Աթոռի անսասանության ու հարատնության համար (տես էջ 63):

188 Ժ-ԺԱ էՏ№ Ա № ն 2003

Հտվա„ փ Ս. -ոա փա ր^ի. ^ Հայ” 9 ° Мш1'

կալ առաջնորդներ. միաբան հայրեր. Մայր Ա ր ա * բարնրարննր հ ախտավորներ Փարի-

4ից:

Մ Ա Յ Ր Ա Թ Ո Ռ Ը Հ Յ Ո Ւ Ր Ը Ն Կ Ա Լ Ե Ց

Բ Ր Ա Զ Ի Լ Ի Ա Յ Ւ Հ Ա Յ Ո Ց Թ Ե Մ Ի

Ո Ւ Խ Տ Ա Վ Ո Ր ՛ Ն Ե Ր Ի Ն

Նոյեմբերի 9-ին Ս. էջմիածինը հյուրընկալեց Բրազիլահայ ուխտավորներին: Մայր Տաճարում Ուխտի Ս. Պատարագ մատուցեց Բրագիլիայի հայոց թեմի առաջնորդ Տ. Տաթն

արքեպիսկոպոս Ղարիբյանը:Ս. Պատարագի ընթացքում բոլոր ուխտավորներին ողջունեց Մայր Աթոռի դիվանսւ-

պետ Տ. Արշակ վարդապետ Խաչատրյանը: Այնուհետև ուխտավորներին իր պատգամն ուղղեց Տաթև Սրբազանը (տե՜ս էջ 67)' ի մասնավորի ասելով. «Մենք այսօր երԲ Ուխտի Սուրբ Պատարագ կը մատուցանենք, կը բերենք մեզի հետ Սուրբ էջմիածնի պանդուխտ զաւակներուն ցաւերն ու տառապանքները, եւ կը խնդրենք մեր հաւատքի Հօր 'Սուրբ Գրիգոր Լուսաստչի բարեխօսութիւնը առ Միածին Որդին Աստուած, որ պահպանէ հայ մարդը իր հաւատքին մէջ, ուր որ ալ գտնուի ան: Փրկէ զանոնք օտար հոսանքներէ, որոնք կը հեռացնեն մեր սիրասուն որդիները իրենց հարազատ մօրմէն, արմատներէն. Մայր Հայրենիքէն եւ Առաքելահիմե Աստուածակերտ մեր Մայր Եկեղեցիէն եւ Սուրբ էջմիածնէն»:

Մ Ա Յ Ր Տ Ա Ճ Ա Ր Ո Ւ Մ Ո Ւ Խ Տ Ի Ս . Պ Ա Տ Ա Ր Ա Գ Մ Ա Տ Ո Ւ Ց Ե Ց

Կ . Պ Ո Լ Ս Ի Հ Ա Յ Ո Ց Պ Ա Տ Ր Ի Ա Ր Ք Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Մ Ի Ա Բ Ա Ն

Տ . Ա Ր Ա Մ Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս Ա Թ Ե Շ Յ Ա Ն Ր

Նոյեմբերի 16-իե Մայր Տաճարի օծման 1700-ամյակի առիթով Ս. էջմիածնում, Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեզին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի հանդիսապհտությամբ, հերթական Ուխտի Ս. Պատարագը մատուցվեց: Պատարագիչն էր Կ. Պոլսի հայոց Պատրիարքության

միաբան Տ. Արամ եպս. Աթեշյանը:Հանուն Վեհափառ Հայրապետի ուխտավոր Սրբազան Հորը ոդջունհց Մայր Աթոռի դի-

վանապետ Տ. Արշակ վրդ Խաչատրյանը:Ս. Պատարագի ընթացքում հավուր պատշաճի քարոզ խոսեց Արամ Սրբազանը:

2003 ԷՋՄԻԱԾԻՆ

«1700 տարիներ ի վեր մեր էրանաշնորհ Հայրապետնհրն աղորԼցիԱ ЦЦ համար, որ. պ ս ,ի ա տվաս ա սասան պահի իր էակ Տեո6ով հիմ1աս այ» սար, „կնղնցին. Հ Հ . պհտնհր սպոթեցին իրենց տաոապս* ^ „ վ յպ ի համար^Աղոթամ են„ Г р ր„,որի սիրե- փ արվսւնրնտիր ա պատվական Հայրապետի' Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . գարեգին բ Վնհափաո է Հ Լ ւփկոսի համար: Թա յ Աարվաս աոայջաթյամր և հաջ„ ղո,թյամր պսակյա, երկար կյանր պարգհի Նորին Մրրությանր, յիակատար հաջողության իր աստվասահաճո գործանեա- թյան մեջ: Եվ թող Հիսոա Քրիստոս անսասան պահի իր ի„կ հիմէւած Ս. Էօմիածնի եկեոե- ցին»,- նշեց Սրբազան Հայրը (տեն էջ 70):

Ս. Պատստսպին ներկա էին բարձրաստիճան հոգևորականներ. Ֆրանսիայի Բուշ ղյու Ռոն նահանգի մարգային խորհրգի պատվիրակությանը գլխավորությամբ խորհրգի նախագահ Ժան-Նոել Գերինիի:


Լուրեր Վրաստանի հա յոց թեմից

ՎԻՐԱՀԱ6Ո6 ԹԵՄԻ ա ռ ա ջ ՜ն ո ր դ ի ՀՈՎՎԱԿԱՆ ԱՅՑԸ ԱԽԱ1ՑԽԱ

Հոկտեմբերի 5-ին Վիրահսւյոց թեմի ստաջեորդ Գերաշնորհ Տ. Վազգեե եպս. Միրզա- քսանյանը հովվական այցկաթյուն կատարեց Ախալցխայի տարածաշրջան: Ախաւցխա քաղաքում Սրբազան Հորը դիմավորելու էին եկել Ախալցխայամ Վրաստանի նախագահի նորանշանակ լիազոր ներկայացուցիչ Գելա Կվարացխե,իան, շրջանային վարչության նախագահ Դավիթ Մետրեելին, շրջանային վարչության նախագահի տեղակալ Արամ Պողո- սովը քաղաքապետ Թամազ Պետրեաշվիլին. Վրաստանի խորհրդարանի պատգամավոր Գոչա Գվարամաձեե, շրջանի հոզեոր հովիվներ Տ. Ռոտեե և Տ. Շմավոե քահաեա Սաղո- յանները, հասարակական ու երիտասարդաց միության ներկայացուցիչներ:

Նայն օրը, առավոտյան, առաջնորդ Սրբազան Հայրը Սուրբ Պատարագ մատուցեց տեղի Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցում: Պատարագի ընթացում դիմելով ներկաներին' Սրբազան Հայրը մասնավորապես նշեց. «Եկեղեցին միայն այս քարե շինվածքը չէ, այն կենդանանում ե շնչավորվում է ձեզանով, ձեր հոգեբուխ աղոթքներով, ձեր լռիկ ներկայությամբ: Հայրենիքից դուրս մենք հայ ենք մնացել և մնամ ենք միայն մեր հայրերի ավանդած հավատքով, մեր Եկեղեցիով և մեր մշակույթով»:

Պատարագի ավարտին առաջնորդ Սրբազան Հայրը տեղի Վրաց Ուղղափառ եկեղեցու առաջնորդարանում եղբայրական ջերմ հանդիպում ունեցավ եպիսկոպոս Թեոդորեի

հետ:Այնուհետև Ախալցխայի թիվ 3 միջնակարգ դպրոցի դահլիճում առաջնորդ Սրբազան

Հայրը հանդիպեց քաղաքի հայ համայնքի ներկայացուցիչների և երիտասարդների հետ: Հանդիպման ընթացքում քննարկվեցին շրջանի հայությանը հուզող որոշ խնդիրներ:

Երեկոյան Սրբազան Հորը ջերմագին խանդավառությամբ հյուրընկալեցին Մեծ Պա- մաճ գյուղի բնակիչները, որտեղ և տեղի Սուրբ Խսւչ եկեղեցում հոգևոր սպասավորևերը Գերաշնորհ Վազգեն եպիսկոպոսի մասնակցությամբ հանդիսավոր կերպով կատարեցիե երեկոյան ժամերգություն և վերադարձան Թբիլիսի:

Վ Ի Ր Ա Հ Ա 6 Ո Ց Թ-ԵՄԻ ԱՌԱԶ՜ՆՈՐԴ-ԻՀՈ Վ Վ Ա Կ Ա -Ь Ա0 Ց Ը Ջ Ա Վ Ա Խ Ք

Սեպտեմբերի 27-ին Սարբ Խաչի տոեիե. հովվական անդրանիկ այցով Տավախք մեկնեց Վիրահայոց թեմի առաջնորդ Գերաշնորհ Տ. Վացցեն եպս. Սիրզախաեյանը Սարդա- շատ էր Ախաւքսղաքիփոխառաջնորդանիստ Սոցփ հ ա չ եկեղեցին: Սրբացան Հորր դ ^ա - 4ПРЫП. ն օրհնությունն ստանայու էին եկե, Սամցխե-Տավախեթիի ե Ք վեմո ՔարթւԻԻ փոխառաջնորդ Տ. Բաբկեե աբեղա Ս ա ֆյա նը. Ախալքւպաքի շրջանային վարչաթյաՏ նա խսւգ ահի տեղակալ Սխիթար Խադիկյանը, քաղաքապետ Նաիրի ԻրԻցյանը, Ախաւքս1|ա. թի հոցեոր հովիվ Տ. Սամվել քհն. «-որոսյաեը. ծխական խորհրդի ե Երիտասարդաց ո, Տիկնանց միաթյւսե աեՈամներ. մանկավարժներ, դպրոցականներ ե հավատացյալներ- Նայն օրր Սրբազան Հայրը հաեդիպամ ո.նեցավ տիկնանց միության անդամների հետ֊

Սեպտեմբերի 28-ի առավոտյան Լկեդեցիե վերստիե խփ-խցան էր: Հավատացյալներ էին եկե, նան հարևան գյուղերից' մասնակցե,ու Ս. Պատարզին. ,սևյո. առաջնորդ Սրբազան Հոր քարոզը, որի րնթացքամ Սրբազանը մասնավորապես ասաց. «Տիրոջ խաչավսսյ- տր զերաթյուեից վերադարձվելս ժամանակավորապես հաեզրվւսնե| է Կարին քաղաքում, որտեղից 1828 թ. զսւդթե| եե այսօրվա ախւպքա|աքցիեերից շատերի նախնիներր. ե պատահական չէ, որ այս եկեղեցին անվսւնվեւ է «Սուրբ հոպ»:

Պատարագի ավարտին Սրբազան Հայրը հոգևոր դասի ուղեկցությամբ մեկնեց Արսւգ- վսւ գյուղ, ուր ե սւյցև|եց տեղի Սուրբ Գնորգ և Սուրբ Կուսաեանց եկեղեցիներ: Սյնուհետն վերադառնսւ|ով Սխա|քա|ս.ք'հանդիպեց Տավախեթիի մարգամշւսկութային միության անդամների ն ռադիոկայանի աշխատակիցների հետ: Նույն օրը, երեկոյան, Վիրահսւյոց թեմի առաջնորդը գնաց նան Նինոծմինդայի շրջանի Խոջաբեկ գյուղի Սուրբ Սարզիս եկեղեցի, ուր 1895 թ. հունիսի 15-ին այցե|ե| է Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Խրիմյւսն Հայրիկը, որտեղ նրան դիմավորեցին եկեղեցու հոգևոր հովիվ Տ. Եղխս ավագ քհն. М-ազայւսնր, ծխական խորհրդի, տիկնանց բստևսիրաց ընկերության և երիտասստդաց միության անդամներն ու հւսվատացյւպ ժոդովուրդր: Առաջնորդ Սրբազան Հւսյրր ն հոգեոր դասր Սուրբ Սարզիս եկեղեցում կատարեցին երեկոյան ժամերգություն:

Սեպտեմբերի 29-ին Գերաշնորհ Սրբազան Հայրը հանդիպեց Ախալքւպաքի շրջանային վարչության նախագահ Արտուշ Համբստձումյանին: Վարչության նախագահը բարձր գնահատեց շրջանում փոխառաջնորդ Տ. Բաբկևն աբեղա Սւպրիյանի ծավալւսծ գործուեեութ- յանր: Սրբազան Հայրն իր գոհանակաթյունր հայտնեց շրջանային վւսրչությանր' եկեղեցուն և հոգնոր առաջնորդին աջակից փնելու համար, և նվիրեց «Հա յ Եկեղեցու Սրբազան Պատստագր» գիրքը:

Նույն օրն առաջնորդ Սրբազան Հայրը քաղաքապետարանով հանդիպեց նաև քաղաքապետ Նաիրի Իրիցյւսեի և աշխատակիցների հետ: Հովզական այցի ավարտին Վիրա- հայոց թեմի առաջնորդն այցելեց Դերենիկ Դեմիճյաեի անվան թիվ 4 հայկական միջնակարգ դպրոց ն մասնակցեց Սրբոց Թարգմանչսւց նվիրված միջոցառմանը:

Սսւմցխե-Ջավախեթիի տարածաշրջան այցի ընթացքում Տ. Վազզեն ևպս. Աիրզսւխան- յանին ուղեկցում էին Տ. Նարեկ քհն. Ղուշչյւսնր և էմիլ դպիր Սահակյաեը:

Վ Ի Ր Ա ՀԱ Ց Ո Ց Թ Ե Մ Ի ԱՌԱՏ՜Ն Ո ՐԴ Ի

ՀՈ ՎՎ Ա ԿԱ ՜Ն Ա Յ Ց Ը բ ա թ -ո ւ մ ի

Հ . ոհմոհոհ 18-հն Վիոահայոց թեմի առաջնորդ Տ. Վազգեն հպս. Միրզախանյանը. շ Տ յշ Ս ա մ ց խ հ - Ջ ա վ ա խ հ թ ի ի Ա Քվեմո Քւսրթլիի ընդհանուր աոաջնորդական փո-

Г ^ Т р ш р и ь 2 ШРП Ս ա ս ա ն ի Ь а д ч М * ипФР էջմիածին եկեղեցու հոգևոր հո- Շ Տ Հուսիկ քհն Հարությունյանի, հովվական այցնլություն կատարեց Բաթումի:

աարիայի հ ն ա վ ա ր Հանրապետության սահմանագծում հոգնոր հայրերին դիմավո- րեց|ւն Աջարիայի հայերի «Վերածնունդ» միության նախագահ պարոն Արմեն ԳԱորգյանը. Բ ա Լմիի Սուրբ Փրկիչ եկեղեցու հոգնոր հովիվ Տ. Հակոբ քահանա Սարոյանը Ա Բաթու- Լ հ ա յ ^ Լ յ ն ք ի պատվարժան ներկայացուցիչներ: Բաթումիի ՍուրԲ Փրկիչ եկեղեցում Լ ս ական ւիոքրիկ աղոթքից հետո տեդի հոգնոր հովիվ Տ. ՀակոԲ քահանան հանդես ե- կավ բարիգա^տյան խոսքով, որից հետո Բաթո,մահայ հավատացյալներին իր օրհնության

խՈէ ? օ է ը9 երեկոյանԴ Տ ր ա շ Յ ' Սրբագան Հայրը հանդիպում ունեցավ Սուրբ Փրկիչ եկեղեցու ծխական խորհրդի անդամների հետ, որտեղ քննարկվեցին եկեղեցուն ե հա-

մա ւնք ին հուզող մի շ ա ր ք հարցեր:Հաջորդ օրը, հոկտեմբերի 19-ին, Տ. Վազգեն եպս. Միրզախանյանը Ս. Պատարագ մա

տուցեց տեղի Սուրբ Փրկիչ եկեղեցում: Ս. Պատարագին ներկա էին բազմաթիվ հավատավոր հայորդիներ: Հընթացս Ս. Պատարագի առաջնորդ Սրբազան Հայրն իր խոսք-քստո- զում խոսեց Եկեղեցու ազգանորոգ ու փրկաբեր առաքելության մասին՝ ը ն դ գծե ի , որ հայկական դպրոցները հայապահպանման հիմնասյուներն են հայրենիքից դուրս, ե հորդորեց ներկաներին՝ ապրել ազգային-եկեղեցական ավանդական կյանքով' մնալով իրենց երկրի

օրինապահ քաղաքացիները:Առաջնորդ Սրբազան Հայրը գոհունակության ե գնահատանքի խոսք ուղղեց ե մի Աղո

թագիրք նվիրեց Բաթումիի հոգևոր հովիվ Տ. ՀակոԲ քհն. Սարոյանին, ով նվիրվածությամբ և պատասխանատվությամբ կրում է իր վրա դրված դժվարին, բայց նաև ազգանվեր առաքելությունը: Սրբազան Հայրը գոհունակությամբ հիշեց նաև նախկին հոգևոր հովիվ Տ. ԱԲ- գար աբղ. Հովակիմյանին, ում ջանքերի շնորհիվ վերականգնվել է տեդի միակ հայկական եկեղեցին: Սրբազան Հայրը ապա գնահատանքի և երախտագիտությաև խոսք ուղղեց և մի գեղեցիկ սրբանկար նվիրեց նաև Բաթումիի հայերի «Վերածնունդ» միության նախագահ պարոն Արմեն Գևորգյանին, ով իր նյութական և բարոյական օժանդակությամբ, որպես մշտարթուն բարերար և բոլորանվեր ու եկեղեցասեր հավատավոր հայորդի, շարունակա

բար կանգնած է ազգախնամ Մայր Եկեղեցու կողքին:Հավարտ Ա. Պատարագի հոգևոր հայրերը մի խումբ բաթումսւհայերի հետ այցելեցին

տեդի գերեզմանատուն, որտեղ Աջարիայի հանրապետության նախագահ տիար Ասլան Ա- բաշիձեի վաղամեռիկ տիկնոջ' ազնվագութ բարերար և հասարակակաև գործիչ Մագուլի Գոգիկիձե-Աբաշիձեի շիրմին կատարեցին հոգեհանգստյան արարողություն: Այնուհետև


տեղի ունեցավ հանդիպում Բաթումիի հեոոատատեսաթյաև հայկական բաժեի տագրող- նևրի հետ:

Նայն օրր աոաջնորղ Սրբազան Հայրր հանղիպեց նաև Րաթո.մահայ համայնքի բազմաթիվ ներկայացուցիչների հետ: Հաեդիպմաեը հաջորդեց համայնքի կողմից հայրենիքից հրավիրված հայ երաժիշտների համերգ-կատարամր, որից հետո Սրրագանր, ադեկցաթ- յամր Արմևև Գևորգյանի և Աջարֆոտոյի տևօրեն Սեյրաև Բարոյանի. հանղիպեց Աջարիա- յի Ինքնավար Հանրապետությսւն նախագահ տիար Սպան Աբաշիսևին: Հանղիպմանն ա- վե|ի ուշ միացավ նաե Վրաստանի խորհրղարանի «Վերածնունդ» խմրակցաթյան նախագահ պարոն Տեմւպ Գոգիտիձեն:

Հանդիպման րնթացքամ Սրրսպանը երախտագիտություն հայտնեց տեղի հայ համայնքի հաեղեպ ցուցարերվող ջերմ վերարերմուեքի ու աջակցության համար: Սրրսպաևր շնոր- հակալություն հայտնեց նաև Աջւսրիայի հեռաստարնկերությաեում հայկական բաժին Րա- ցեւո. համար: Իր գնահատանքը նախագահին ադղեց և արծաթե արծիվ հուշանվեր նվիրեց նաև հայ համայնքի նախագահ Արմեն Գևորգյանը: Պատասխան խոսքում տիար ԱԲաշի- ձեե նշեց, որ նայն պատրսատակամությամբ կշարունակի աջակցե) հայ համայնքին, և իր ջերմագին ողջայևները փոխանցեց ւսգգիս Վեհափառ Հայրապետին:

Հաջորդ առավոտյան առաջնորդ Սրրագան Հայրր Սուրբ Փրկիչ եկեղեցում հանդիպում ունեցավ Բաթումիի հայկական դպրոցի ուսուցչական կազմի հնտ: Հանդիպման ընթացքում խոսվեց դպրոցի սաջն ծառացած կարևորագույն մի քանի խնդիրների մասին: Ուսուցչական կազմն իր առանձնակի շնորհակւպությունն ու գնահատանքն ուղղեց պարոն Արմեն Գնորգյանին նյութական օժանդակությունների ն բազմաբնույթ աջակցությունների համար. երսւնք բարձր գնահատեցին նաե տեղի հոգնոր հովիվ Տ. Հակոբ քհն. Սարոյանի պարբերական այցե|ություններր դպրոց: Փոխադարձաբար առաջնորդ Սրրագան Հայրն իր օրհնությունն ու բարեմաղթանքները հղեց հայ կրթօջախի դպրության մշակներին ն մսւն- կական-կրոնակւսն գրականություն նվիրեց դպրոցի աշակերտությանը:

Նայն օրր առաջնորդ Սրրագանր փոխառաջնորդ Հոր ուղեկցությամբ վերադարձավ մայրաքաղաքի սւոաջեորդաևիար Սուրբ Գնորգ եկեղեցի:

ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2003

ՀԱՅՐԵՆԱ՛ՆՎԵՐ ԱՇԽԱՏԱՆ-ՔԻ Գ՜ՆԱՀԱՏՄԱՆ ՄԻ ՓՈՔՐԻԿ ԱՐՏԱՀԱՅՏՈՒԹ՜ՅՈՒՆ

Օ-օիւիսիի հայկական դպրոցների մանկավարժների համար Ուսուցչի օրր նշանավորվեց Օհ հաճելի անակնկալով: Աոաջնորդանիստ Սարբ Գևորգ եկեղեցո,մ նրանց շնորհավորեցին մասնագիտական տոնի առիթով, ե շնորհավորանքն ոպեկցվեց նվերներով, որոեր տրվեցին Վիրահայոց թեմի կողմից Սմենայն Հայոց Կաթողիկոս Գարեգիե Երկրորդի օժանդակությամբ: Իսկ միջոցաոումը նախաձեռնվել և կազմակերպվի էր Վիրահայոց թեմի առաջնորդ Տ. Վագգեն եպս. Սիրգախանյանի, Վրաստանում Հայաստանի արտակարգ ն լիազոր դեսպան Գեորգի Խոպանի ե Վրաստանի կրթության նախարարության ազգային ծրագրերի փոխկապակցման վարչության պետ Նորայր Բաղդասարյանի նախաձեռ

նությամբ.Տ. Վագգեն եպս. Միրզախանյանը շնորհավորանքի իր խոսքում առանձնապես շեշտեց

սփյուռքահայ կրթօջախների պահպանման կարևորությունն ազգապահպանության գոր

ծում:- Մեր նպատակն է քաջալերել մեր ուսուցիչներին ն գոնե այս կերպով գնահատել

նրանց ազգապահպան աշխատանքը: Հորդորել, որ այսուհետե ես շարունակեն իրեեց նվիրյալ ծառայությունը հանուն հայ մանուկների հայեցի դաստիարակության:

Իր լինելիության ողջ ընթացքում Հայ Եկեղեցին հանդես է եկել նաև ազգապահպան սւ- ռաքելությսւմբ, ուստի պատահական չէր Սուրբ Գևորգ եկեղեցում կատարվածը, գեղեցիկ իրադարձությունը հայ դպրության մշակների հայրենանվեր աշխատանքի գնահատման մի փոքրիկ արտահայտություն էր:

Ջ Ո Ւ ԼԻ Ե Տ Ա Բ ԱԴ ԱԼ 3 ԱՆ Ուսուցչուհի


Ա մ ե ր ի կ ա յի Ա բհւևւԼա հթԱ էէԼԱ Ս կ ա

ԱՈ-ԱՑ՜ԼՈՐԴ- ԳԵՐՇ. Տ. ԽԱԺԱԿ ԱՐՔԵՊՍ. ՊԱՐՍԱՄԵԱՆ ԿԸ ՀԻՒՐԸՆԿԱԼԷ ՔԻՐԻԼ ՄԵՏՐՈՊՈԼԻՏԸ

Մոսկուայի Ռասակաև Պատրիարքարանի Արտաքին Ցարաբերաթեաևց Բաժաեման- քի նախագահ ե. Սմպէնսքի ա Քափնինկրատի Մետրոպուիտ Քիրի, Նի. Եորք ժամանած էր' մասնակցելու համար Ռաս Ո.ղՈափաո Սէյնթ Նիքլըս Տաճարի հարիտամեակի հանդի- սութեաևց:

Ամերիկայի Արեւելեան թեմի առաջնորդ Գեր?. Տ. Խաժակ արքեպս. Պարսամեան Հինզ- շսւրթի, Նոյեմրեր 13-ին, ևախւսճսւշ-րևդաևե|ութխն մը կազմակերպեց ի պատիւ Ռուս Եկե- դեցւոյ րարձրաստիճւսն հոզեւորականին:

Այս ընդունելութեան հրաւիրուած էին նաեւ Արեւելեան Ուղղափառ եւ Ուղղափառ Եկեղեցիներու հոզեւոր պետեր, որոևց կւսրզիև Մերքխրիոս Եպիսկոպոսը, որ այս սւփերուև կը ևերկայւսցևէ Ռուս Ուղղափառ Եկեղեցւոյ Պատրիարք Ամեն. Տ. Ալեքսին:

Ս. Վսւրդան Մայր Տաճարի մուտքին առաջևորդ Սրբազան Հայրր ղիմաւորևց պաշտօ- ևակսւն հիւրերր, որոնք Սայր Տաճարին մէջ գոհաբանական աղօթք մատուցին եւ ապա բարձրացան Առաջնորդարանի ղահփճը, ուր տեղի ունեցաւ հխրասիրութխևը:

Այս ընղունե|ութեան ներկայ էին նաեւ Գերշ. Տ. Եղիշէ ստքեպս. Կիզիրեաև, Գերշ. Տ. Ա- նւսնիա ստքեպս. Արասլաճեաև, Գերշ. Տ. Վիզէն եպս. Այգազեաև, Հոգշ. Տ. ԴաևիԷլ վրղ. Ֆրևտըքևաև, Հոգշ. Տ. Սիմէոև աբղ. Օտապաշեան, Արժ. Տ. Մարտիրոս քհնյ. Չեւեան, իևչ- պէս նաեւ ՍԱ'ւ-ի մօտ Հայաստանի Հանրապետութեաև փագօր եւ մնայուն դեսպան Տիար Արմէն Սարտիրոսեան:

Բացման աղօթքէն ետք թեմակալ առաջնորդ Գերշ. Տ. Խաժակ արքեպս. Պարսամեան կատարեց բարիգալստեաև խօսքը: Աև ևւսխ շնորհակալութիւն յայտնեց բոլոր ներկաներով, որ րնդւսռաջելով իր հրաւէրին ներկայ կը գտնուէին այս ընդունե|ութեսւն: Ապա Ամե- ևսւյև Հայոց Կաթողիկոս Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գսւրեգին Բ.ի եւ իր կողմէ բարի գալուստ մաղթեց Քի- րիւ Ս՜ետրոպո|իտիև: Ըսաւ, որ երկու շաբաթ առաջ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին կը գտնուէր եւ այս ըևղունելաթևաև մասին տեղեկացուցած էր Նորին Սրբութեան, որան յարաբերութիւնը Ռուս Ուղղափառ Եկեղեցւոյ Պատրիարք Ամեև. Տ. Ալեքսիի հետ ջերմ եւ բարե- կամսւկաև է: Երկու շաբաթ ետք, պատասխաևելով Ալեքսի Պատրիարքի հրաւէրին, Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը պիտի այցելէ՜ Սոսկուա' հաևդիպում ունենալու համար Վրաց Իլիա Կաթողիկոսին եւ Ատըրպէյճանի Շէյխ-էւ Իսլամին հետ:

Սրբազան Հայրը ըսաւ նաեւ, որ պատիւը ունեցած Է Ս. Վարդաև Մայր Տաճարին մէջ ոդջանեւու Ալևքսի Պատրիարքը, ինյպէս նաեւ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեզին Բ. Հայրապետը: «Հայ ժողովուրդը մեծ յարգանք ունի Ռուս Եկեղեցւոյ հաեդէպ, որովհետեւ Ռուս Եկեղեցին իր ժողովուրդին եկեղեցիե է, իևյպէս Հայց. Եկեղեցին իր ժողովուրդին Եկեղեցիե է:

2003

՜ ^ ճ յ Խ.Ո հւսգարսւմնակը ШкЦ, рК>Щ>ш» է սոր „ р т р Ы ш ^ . ^ р р ® Р

ЬшчЬрС ա Հ ի «Ьрфш дШ ,,» т фш ийш рш р ф М д р ш ^ т * р 4^Վ °Հ№ Р».»Р Տ Տ մարւրահրաւէրեերը: ... ^ ш п о р Ы * . „р ЗЬрр = Ь р , и р р и ^ и * պ ս փ Փ է ա-

»ш ,Ы ի մ ա ս տ ի .! , հ, ա ք շ ա ր ժ ա կ * » համար «> ֊Р и ш ч Ы п ф ^ Ы » ..Հ խօսէի «ա րփ իս шгшгйлр, Սրբացան Հայր0 Քիրիւ ասրրակպխրին Խոիրհց

Մ ա յր Տ ա ճ ա ր ի Ս . Վ ա ր դ ա ն պ ա տ ո ւո յ մ հ տ ա յւը :

Ք ի ր ի լ Մ ե տ ր ո պ ո լի տ ն ա խ շ ն ո ր հ ա կ ա լ ն յա յտ ն ե ց իր բ ա ր ե կ ա մ Գ ե ը շ . Տ . Խ ա ժ ա կ

ա ր օ ե պ ս Պ ա ր ս ա մ ե ս ւն ի ն ' կ ա զ մ ա կ ե ր պ ո ւա ծ հ ի տ ա ս ի ը ա թ ե ա ն հ ա մ ա ր , եւ ի ր խ օ ս ք ի ն մ է ջ ը-

ս ա « Մ ե ն ք մ ի ա ս ն ա բ ա ր հ ա ս ա ր ա կ ա ց դ ժո ւա ր ին պ ա տ մ ո ւ թ ի ւ ն ե ր ա ն ե ց ա ծ ե ն ք : Ս ա կ ա յն

ա տ դ ժուա րին ժ ա մ ա ն ա կ ն ե ր ո ւ ը ն թ ա ց ք ի ն ի սկ մ ե ն ք հ ա ս տ ա տ ա ծ ե ն ք զ օ ր ս ս ո ր յա ր ա բ ե ր ա

կ ա ն ն եր - Ա յս պ ա տ մ ա կ ա ն յա ր ա բ ե ր ո ւ թ ի ւ ն ե ր ը Ы հ ո ց ե կ ա ն կ ա պ ը մ ե ծ ուժ ն ե ր կ ա յա ց ն ե

ն ք օ գ ն ե ց ի ն . ո ր պ է ս ց ի մ ի ա ն ա ն ք ք ա ղ ա ք ա կ ա ն մ ե ծ դ ժ ա ա ր ո ւթ ի ւն ն ե ր ո , ժ ա մ ա ն ա կ : ե րկ ո ւ

Ե կեղ եցի նե ր ու յա ր ա բ հ ր ո ւթ ի ւն ր կ ա ր ե տ ր ա զ դ ա կ մը ե ղ ա ծ է . ո ր պ է ս զ ի ե ր կ ո , երկիրներու

միջեւ գ ո յո ւթ ի ւն ա ն ե ց ա լ կ ա պ ը զ օ ր ա ե ա յ» : Ե ւ իր խ օ ս ք ր ո ւղ ղ ե լո վ ա ռ ա ջ ն ո ր դ Գ ե ր շ . Տ . Խ ա

ժ ա կ ա ր ք ե պ ս . Պ ա ր ս ա մ ե ւս ն ի ն ' ըսա ւ. « Դ ո ւ ք ի ս կ ա կ ա ն ե կ ե ղ ե ց ա կ ա ն ղ ե կ ա վ ա ր մ ը ե Լք ո5

մ ի ա յն Հ ա յ Ե կ ե ղ ե ց ւո յ. ա յլ ն ա ե ւ Ո ւղ ղ ա փ ա ռ Ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ո ւ մ է ջ եւ Րո |ո Ր քր ի ս ւր ո նե ա ն ե ր ո ւն

հ ա մ ա ր »:

ԴԻՒԱՆ ԱՌԱՋՆՈՐԴԱՐԱՆԻ

2003 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ ֊Ժ Ս , 197

ԱՈ-ԱԶՆՈՐԴԱՆԻՍՏ ՍՈՒՐԲ ՎԱՐԴ-ԱՆ ՄԱՅՐ ՏԱՃԱՐԻ ՕԾՄԱՆ 35-ԱՄԵԱԿՐ

ՆՇՈՒԵՑԱՒ ԱՐԺԱՆԱՎԱ6ԵԼ ՇՈՒՔՈՎ

Նխ Եորք քաղաքի սրտին ւ|րայ, անմիջական դրացիութեամբ Միացեալ Ագգերու Կազ- մակերպաթեան Կեդրոնին ե, նշանաար «Իմփայր Սթէյթ Պիլ4փնկ>փ, կսաացաած , գեկերտ Ս. Վարղան Մայր Տաճարը, որուն օծումը կատարեց երջանկայիշատակ Վսպգէ ե Ա. Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս 1968 թուականին:

Տարիներու երազ մրն Էր, որ իրականացաւ շնորհի! թեմակա, առաջնորդներու եւ հաւա- տաար ու նուիրեա, անհատներու անխոնջ ու յարատև. աշխատանքին եւ առատաձեռն նուիրատաութեան: Այսօր Ս. Վարղան Մայր Տաճարը Հայց. Եկեղեցւոյ Արեւելեան թեմի Առաջնորդարանն ու Մշակութային Կեղրոնը հիացմունքին առարկան են րպոր այցհ,ո.նե- րուն եւ հայ ու ոչ հայ զբօսաշրջիկներուն:

Տարեդարձի Հա մերգ

Ս. Վարդւսե Մայր Տաճարի 35-ամեակի հանդիսաթիւնները սկիզբ առին Ուրբաթ. Նոյեմբեր 14, Մայր Տաճարին մէջ կազմակերպուած համերզով մը մասնակցութեամբ ծանօթ արուեստազետներու:

Բացման խօսքն արտասանեց Մայր Տաճարի Լուսարարապետ Արժշ. Տ. Մարտիրոս քհնյ. Չեւեան, որ բարի զա|ուստ մաղթեց ներկաներուն եւ բացատրեց օրուան հսււաքոյթին շարժառիթը: Հետեւեալ արուեստագէտները բերին իրենց մասնակցութիւնը. Մայր Տաճարի դպրաց դասի մենակատարուհիներ Մստօ Փարթամեան, Սոլսւնժ Մերտինեսւն, Անահիտ Զաքարեան, Ցասմիկ Մէյխսւնէճեան, Անուշ Պստզլի, ինչպէս նաեւ ճան Վարղան, Եր- ուանդ Քխչխքեան, Սամի Մերտիեեան, Դաւիթ Ալահվերտեան, Ալեքսանդր Նազարեաե, Կարինէ Ուզուեհան եւ միջազգային համբաւ վայելող երզեհոնահստ Պերճ ժամկոչեան եւ Մայր Տաճարի «քառեսւկ»ը ղեկավարութեամբ խմբավար Խորէն Մէյխանէճեանի:

Այս շատ յաջող համերգի վևջաւորութեաե' գնահատական արտայայտութիւններով փակման խօսքը կատարեց թեմակաւ առաջնորդ Գերշ. Տ. Խաժակ արքեպս. Պստսամեան:

Սարկաւագական ձեռնադրութիւնԿիրակի, Նոյեմբեր 16, առաւօտուն, նախքան Ս. Պատարագի մատուցումը, առաջնորդ

Գերշ. Տ. Խաժակ արքեպս. Պարսամեան կատարեց սարկաւագական ձեռնադրութիւն: Մայր Տաճարի Լուսարարապետ Արժշ. Տ. Մարտիրոս քհնյ. Չեւեանի խնդրանքով' Ս. Խորանին սպասարկող չորս կիսասարկաւագներ' Մանուէլ Ռագուպեաե, Լեւոն Ալթրփստմա- քեան. Արման Գալստեան եւ Նուրհան էզիք, սարկաւագ ձեռնադրուեցան:

Տարեդարձի հանդիսաւոր Ս. ՊատարագԱյս ձեռնադրութիւնէն ետք'հանդիսաւոր Ս. Պատարագ մատոյց Արարատեաե Հայրա

պետական թեմի առաջնորդական փոխանորդ Գերշ. Տ. Նաւասարդ եպս. Կճոյեւսն: Ս. Պւս-


. ТГ,111П Տաճւսոհ դպրաց դասը ղեկավարութեսւմբ

5 '< * . — ь ս —

Ա ւա գե ա ն : Հ ա յա ս տ ա ն ի Հ ա ն ր ա պ ե տ ո ւ թ ե ա ն մ ն ա յո ւն Ы

ս. ^ տիկինը-շր?անիյ ա զ օ ր դ ես պ ա ն ^Տիա ր.Ա ր մ է ն Մ կ ե դ ր ո ն ի կ ն ք ա հ ա յր ե ր ո ւ եւ Շ ի ն ո ւթ ե ա ն Կ ե դ ր ո ն ս ,-

ո ա գ ի ^ Ր 2 - Տ. Նաւասարդ եպս. Կճոյեանին եւ ականեց ներկայութիւնը դեսպան Արմ1.ն Մարտիրոսեանի' ըսելով, որ Հայաստանի Հանրապետութեան այս ներկայացողները " ե ն արտասահմանի կապը Հայրենիքի եւ հայ ժողովուրդի հոգեւոր կեդրոն Մայր Աթոռ Ա էջմիածնի միջես իր քարոզին ԲնաԲան ընտրած էր «Եկայք շինեսցուք սուրբ դիարանն լասոյ»: СШШ. որ 35 տարիներ աոաջ բացառիկ դէպք մը պատահեցա. Նիւ Եորք քա- ոաքի մէջ. ոտ օծուեցաւ Ամերիկայի Հայց. Եկեղեցւոյ աոաջին Մայր Տաճարը ձեռամբ երջանկայիշատակ Վսւգգէն Ա. Ամենայն Հայոց Հայրապետի եւ նախաձեռնութեան խումբ մո տեսլապաշտ հայերու: 1700 տարի առաջ Մ. Գրիգոր Լուսաւորիչի միջոցաւ կաոուցաած էո աոաջին քրիստոնեայ եկեղեցին'Ս. էջմիածին, որուն յաջորդած էին բազմաթիւ եկեղեցիներ թէ'Հայաստանի ե, թ է արտասահմանի մէջ՝ շարունակելով քրիստոնեական հաւատքի արտայայտութիւնը հանդիսացող աղօթքի տուներ կառուցանելու աւանդաթխնը: Նորին Սրբազնութիւնը կոչ ըրաւ, որ մենք բոլորս. հետեւելով մեր նախահայրերուն, րւլանք «լուսոյ

խ ո ր ա ն » կ ա ռ ո ւց ո ղ ն ե ր :Յաւարտ Ս. Պատարագի առաջնորդ Սրբազան Հայրը, պատարագիչ Սրբազանը, ներ

կայ եկեղեցականները եւ պաշտօնական հիւրերը թափօրով ուղղուեցան Մայր Տաճարի բակը, ոտ Տաճարի արտաքին պատին վրայ զետեղուած էր մարմարեայ յիշատակարան մը, որուն վրայ արձանագրուած էին Մայր Տաճարի եւ Մշակութային Կեդրոնի գլխաւոր բարերարներուն եւ Կեդրոնական Յանձնախումբի անդասներուն անունները: Առաջնորդ Սրբազան Հայրը մասնաւոր արարողութեամբ օրհնեց զայն:

Տարեդարձի ճաշկերոյթԱւելի քան 350 հոգի մասնակցեցան տարեդարձի ճաշկերոյթին, որ տեղի ունեցաւ Ա-

ոաջնորդարանի Հայկ եւ Ափս Գավուքճեան շքեղ հանդիսասրահին մէջ:Պատրաստուած յիշատակի գրքոյկին մէջ տպուած էին պատգամները Ամենայն Հայոց

Կաթողիկոսին, Երուսաղէմի Ամենապատիւ Պատրիարքին եւ Թ-եմակսղ Առաջնորդին: Վեհափառ Հայրապետը կ՚ըսէր. «. . . Գոհութիւն եւ Փսւոք Աստուծոյ, տասնամեակներ

շարունակ Սուրբ Վարղան եկեղեցին կենտրոնն ու առատաբուխ ակունքն է հոգեւոր եւ ազգային Ձեր կեանքի, որի ներշնչուն կամարների ներքոյ Բարձրեալ Տիրոջ կենարար շնորհներով զօրացած համայնքային Ձեր կեանքն էք կառուցում՛ ամուր կապուած մեր հայրերի


սարբ հաւատքին Լ, հայբեեհաց նուիրական աււսնդեերիե: Մհնք սիրով հնք յիշամ Հայրապետական Մեր անդրանիկ այցկաթխնը Սո,րԲ Վ արԴան եկեղեցի. երբ Տիրոջ կամքով ա- ռիթ ո. . ցանք Ձեզ հետ միասին ТГЬР աղօթքը մէկտեղել' ի շինութխն Առաքելական մեր Սարբ Եկեղեցու եւ ի բարօրութիւն աշիւարսփիա Ազզիս Հայոց: Մենք զոհունակութեամբ ականատես դարձանք Ձեր եուիրումի ո, հա,ատոյ գործերին ե, ուրախ ենք նշե,ո., որ Նխ

ՐՔԻ ածուն» Սարբ 4ա րՈան եկեղեցու Քրիստոսասեր համայնքը. յաջողա-թեամբ շարունակում է ագզայիե եւ եկեղեցական իր կեանքը' նոր Էջեր յա,ե,և,ով համայնքային իր պատմութեանը:

Սիրելիներ, յոբելենակսւն հանդիսութիւնները ինքնաճանաչման եւ ինքնանորոզման խորհուրդն ուննն իրեեց մէջ: Այսու Մեր մաղթանքն Է, որ Սարբ Վարդան եկեղեցու կաոուց- մաե յի?արժսւն տարեդարձր համայնքային Ձեր կեանքի նախընթաց տասնամեակեերի վերստժեւորմամբ Ձեզ համար |ինի նոր խրախոյս'Ձեր համայնքում աոաւել զօրացնելու ու ամրացենւա եկեղեցասիրութեան, ազգասիրութեան ա հայրենասիրութեան ոզին: Հսսա- տւսւոր իր զաւակներով Է շէն ու պայծառ մեր Սարբ Եկեղեցին, որ լասոյ ճանապարհներով ղէպի Աստուած է առաջնորդում ի սփխոս աշխարհի մեր ժողովրդին»:

Պատրիարք Սրբազան Հայրը կը զրէր. «... Ա. Վարդան Սայր Տաճարի կառոյցը հաւատացեալներու հետաքրքիր ա խանդավառ հայեացքին եերքեւ քար աո քար բարձրացաւ'բովանդակ աշխարհին ծանուցանելու, թէ Հայ ժողովուրդը մեռած չէ, ան կենդանի է համակուած եռանդով ու կորովով, եւ այդ կառոյցը հաւատքի նոր բոց մը արծարծեց իւրաքանչիւր ամերիկահայու սրտին մէջ:

Այսօր, երբ դուք կը յիշատակէք Սայր Տաճարի օծման 35-րղ տարեդարձը, արդարացի պատճառ ունիք հպարտանալու, որովհետեւ անիկա մեր եկեղեցւոյ հանդէպ անսահման սիրոյ ձնր արտայայտութիւնն է:

Այս հոյակապ կառոյցը կոչուած է ազգային հերոս եւ սուրբ Վարդան Մամիկոնեանի սւ- նունով, որովհետեւ իեչպէս որ ան կը հանդիսանայ անմսւհ խորհրդանիշը մեր վճոակամու- թեան' պաշտպւսնելա համար մեր հաւատքը, եոյնպէս ալ Ս. Վարդան Սայր Տաճարը եղած է արդի խորհրդանիշը ձեր վճռակամութհան'պաշտպան կանգնելու ձեր հաւատքին եւ զայն փոխանցելու ձեր զաւակներուն եւ թոոներա:

Սեեք լաւ կը յիշենք այն ոգեւորութիւնը, որ համակեց համայնքը, երբ կը զետեղուէր Սայր Տաճարի հիմնաքարը եւ երկարատեւ ծրագիրը վերջապէս սկիզբ կ՚առնէր: Սեեք կր յիշենք նաեւ տքնաջան աշխատանքն ու դժուարութիւները կառուցման սկզբնական շրջանին: Բայց այս բոլոր դժաարաթիւննհրը յաղթահարուեցան շնորհիւ մեծ ու փոքր կամաւոր- ներա հաստատ նուիրումին ու համոզումին: Անոնք չէին կրնար աւելի թանկագին աւանդ մը ձգել ապագայ սերունդներուն'քան մնայուն խորհրդանիշը հաւատքի եւ քաջութեան»:

Առաջնորդ Սրբազան Հայրը կ՚ըսէր. «... Ս. Վարդան Սայր Տաճարը իրականութնաե վերածուեցսս շնորհիւ աննկուն կամքին եւ ծանր զոհողութեան այն անձնուէր անհատնե- րուն, որոնք զայն համարեցին որպէս շօշափելի ապացոյցը Հայ ժողովուրդի նպաստին աշխարհի քաղաքակրթութեան եւ մեր մնայուն ներկայութեան արդի դարաշրջանին մէջ: Ա- նոնք կաոուցիե Մայր Տաճարը որպէս ազգային տուն եւ ուխտատեղի, որ պիտի հարստացնէր մեր հոգեւոր կեանքը եւ պիտի տարածէր մեր կրօեական-մշակութային-ընկերային ա- ւանդութխնները: Վերապրած ըլլալով ջարդերէն, երկու համաշխարհային պատերազմերէ

2003

կնանքերօ ե' րադսս,1փեե№ հայ1,րո,եգ ր ա ծ է' ш с

Սա րնելով անոնք կ՚ընդառաջեն «ծաոայելու կոչ»ին՝եկած իրենց նախնիքներէն: Այս- աէսով անոնք կ՜իրագործեն Ս. Վարդան Մայր Տաճարին կառուցման նպատակր:... Այսօրվան երիտասարդ ամերիկահայերը հաւաստիքը կա տան, թէ նոյն իտէա,ներով պիտի ապ

րին եւ պիտի ներշնչեն իրենց յաջորդները»:Օրուան հանդիսավարն էր Թեմական Խորհուրդի փոխգանձապահ Տիար ճէյմս Գալաս-

տեան որ հրաւիրեց Գերշ. Տ. Եդիշէ արքեպս. Կիգիրեանը, որպէսզի բացման ադօթքն ու սեդաեի օրհնութիւնը կատարէ: Մայր Տաճարի եւ Մշակութւսյիե Կեդրոնի կնքահայրերա անունով բաժակ աոաջարկեց Թեմական Խորհուրդի ատենապետ Տիար Հայկ Տատու- րեան, որ իր խօսքին մէջ ըսաւ, որ Ս. Վարդան Մայր Տաճարը հայկական ճարտարապետութեան իր իտայատուկ ոճով եւ ոսկեայ գմբէթով կը ճանչցուի բոլորին կողմէ'ներկայսւց-

ներւվ Հայ Եկեդեցին եւ ժողովուրդը:Տիար ճէյմս Գալուստեան իր բարեգալստեան խօսքին մէջ ըսաւ, որ Մայր Տաճարին

կառուցումը երազի մր իրականացումն էր. հաւատքով, զոհողութեամբ հւ աշխատանքով այդ երազը իրականութեան վերածուեցաւ. սակայն այդ իրականութխնը սկիզբն է միայն, նոյն ոգիով ու ջանասիրութհամբ պէտք է շարունակել աշխատանքը նոր բարձունքներու հասնելու համար: Ապա խնդրեց, որ կնքահայրերու եւ Կեդրոնական Յանձնախումբի ան- դամներու րնտանիքներու ներկայացուցիչները ոտքի կանգնին: Երկարատեւ ծափահարու- թեամր ներկաները իրենց շնորհակալութիւնը յայտնեցին ասոնց:

Ս. Վարդան Մայր Տաճարի Լուսարարապետ Արժշ. Տ. Մարտիրոս քհնյ. Չեւեան ըսաւ, որ այսօր երկու առիթներ ունինք ուրախանալու համար, աոաջինը Ս. Վստդան Մայր Տաճարի 35-ամեսւկն է եւ երկրորդը սարկաւագներու ձեռնադրութիւնը: Նոր ձեռնադրուած սարկաւագները ներկայացուց եւ զանոնք հրաւիրեց, որպէսզի աոաջնորղ Մրբազան Հօրմէ ստանան յուշանուէրներ:

Օրուան տպաւորիչ եւ նոյն ատեն յուզիչ անակնկալն էր Արեւելեան թեմի նախկին ա- ոսւջնորդ եւ այժմու Երուսաղէմի հայոց Պատրիարք Ամեն. Տ. Թորգոմ արքեպս. Մանուկհա- նի հեոաձայնային պատգամը, որ բարձրախօսներու միջոցաւ լսելի դարձաւ հանդիսասրահին մէջ: Ամենապատխ Պատրիարք Հայրը իր ողջոյնները յղեց Մոտբ Երկիրէն, շնորհաւո- րեց թեմակալ առաջնորդն ու Թեմական Խորհուրդը, ըսաւ, որ Մայր Տաճարը միայն քար ու շաղախ չէ, այլ' ոգի, հաւատք, հանճար, քաջութիւն: «1915 թուականի ցեղասպանութենէն

ՆՅՈ

Ւ

ՅՈՐ

ՔԻ

Ա

Ո-Ա

ՋՆ

ՈՐ

ԴԱ

ՆԻ

ՍՏ

Ս.Վ

ԱՐ

ԴԱ

Ն

ՄԱ

ՅՐ

ՏԱ

ՃԱ

ՐԸ

Ьг-и'О*?-

и.

ՊԱ

ՏԱՐ

Ա

ԳԻ

ԸՆ

ԹԱ

ՑՔ

ՈՒ

Մ

վ ե ր ա պ ր ո ղ ն ե ր ո վ ջ ա ր դ ա ր ա ր ն ե ր ո ւն տ ր ա ա ծ պ ա տ ա ս խ ա ն ն էր կ ա ա ս ց ա մ ր Մ ա յր Տ ա ճ ա -

С п " Т ? РШРП Ь“~ ™ Վ տ Լ ա Լ ^ արւրայսղ-լրութ իւնն է . Մ ա յր Տ ա ճ ա ր ր ա ր դ խ ն ք ն I. մեր հ ա ւա տ ք ի ն ե , յո յս ի ն , ա ռ ա ն զ հ ա ,ա տ ք ի յո յս

չկա , ն, առանց յոյսի կեանքը անիմատ կր դառնայ„.- րսա, Պատրիարք Հ ա զ ա ս Հայ ր Այս առիթով ցուցադրուեցաւ 15 վայրկեան տեւոդաթեամբ տեսաերիզ մր ներկա յ,գնե

լով Մայր Տաճարի կառուցման եւ օծման տեսարաններր-Փաստաբան էոաայպ Ձաւինան, „բ Լբկար шЬ

ղլսնազան յանյնախո, մբնբ„, անոայ սաոայաՏ Է Հայ հկլդեց1ւի1ւ ь, рш?шаш1ю^ ™ նոբոստանի պատմութեան, շատ ամլիոփ կԼբպով ըրաւ պատմտլ|ալ Մ ՏԱք Լ բացման եւ զայն կպնց «34-րզ պողոտայի հրաշքը»:

Փակման խօսքր կատարեց թեմակաւ առաջնորդ Դեր?. Տ. Խաժակ արքեպս. Պարսա- մեաե. որ նախ շնորհակւպաթիւն յայտնեց Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսին. «Հայ հոզեւորա- կանութեան լաւագոյն ներկա յա ցողներէն մ1;կր» հանդիսացող Ամեն. Տ. Թորգոմ Պատրիարքին, Գերշ. Տ. Եզիշէ արքեպս. Կիզիրեանին. Գերշ. Տ. Նսսասարդ եպս. Կճոյեաեիե Մայր Տաճարի կնքահայրերու ե. Կեդրոնական 6անձնախամԲի անդամներա հարազատ- ներան. Լասարստապետ Արժշ. Տ. Մարտիրոս քհեյ. Չեւեաեիե. Մայր Տաճարի դպրաց դասի ւսնդամներուն ե. խմբավար ԽորԷե ՄկխանԷճեանին, երզեհոեահար Պերճ ժւսմկոչեա- եիե, Առաջնորդարանի պաշտօնեաներուն ե. մասնա,որաԲար օրաան Կարգադիր Յսւեձ- եախումրի համաատենապևտներ ՏԷյվիտ Գասպարեաեին եւ Կրեկրրի Նաճարեաեին Ы ա- նոնց գործակիցներուն: «Ամերիկայի մէջ Մայր Տաճար մը ունենալու երազն ա տեսիլքը խանդավառած էր մեր նախորդ սերանդր. ինչպէս որ ազատ ա անկախ Հայրենիք մը աեե- եալա եւ մեր ազգային դրօշի ծածաեամը ՄԱԿ-ի մխս երկիրներա դրօշներա կոդքին տեսնելու երազը մեր ժողովուրդի կեանքին նպատակը եղած էր: Ոտւսխ եւ հպստտ ենք որ այդ երազները այսօր ամրոդջաթեամբ իրականաթեան վերածասւծ են. Ս. Վարդան Մայր Տաճարն ու մշակութային կեդրոնր բոլորին հիացմունքին առարկան է. ունինք ազատ ու անկախ Հայրենիք մը, որուն դրօշը մաս կը կազմէ, աշխարհի միւս ազգութիւներու դրօշներու րետւսնիքին: Սակայն երագներու եւ տեսիլներու իրականացումը վերջաւորութիւն մը չէ. այլ պէտք է ծառայէ նոր երագներու եւ տեսիլքներու որպէս սկիզբը, հւ ես շատ ուրախ եմ, որ այսօր մենք ունինք տեսլապաշտ նոր ու երիտասարդ սերունդ մը, գիտակից իր ինքնութեան ու հաւատքին, եւ անոնց րնդմէջէն ես կը տեսննմ մեր պայծառ ապագան».- ի մէջ այ|ոց ը- սաւ առաջնորդ Սրբազան Հայրը: Խօսքր աւարտելէ ետք կատարեց փակման աղօթքը:

2 0 0 3 ______________ ԷՋՄԻԱԾԻՆ___________


Շ՜ՆՈՐՀԱՀԱ^Դ-էՍ ԱՐԺ-Շ. Տ. ՑԱՒԷ՜Ն Ա Ք ՀՆ 5. ԱՐԶՈՒՄԱ՜ՆԵԱ՜ՆԻ «ԱԶԳԱՊԱՏՈՒՄ»-Ի

Դ. ՀԱՏՈՐԻ Գ- ԳԻՐ^Ի ՀՐԱՏԱՐԱԿՈՒԹԵԱ՜Ն ԱՌԻԹՈՎ

Ուոբաթ Նոյեմբեր 21. հրեկոյհան ժամը 7.30-ին. Առաջնորդարանի համալիրին մէջ տեոհ ունեցաւ շնորհահանդէս թեմի հոգեւորականս* դասու անդամներէն Արժշ. Տ. Ցաւէն ա. քհնյ. Արզումանեանի «Ազգապատումի Դ. Հատորի Գ. %ՐՔԻ հրատարակութեան առի-

քՅՈԵ ր ե կ ո յթ ը . ո ր կ ը վ ա յե լէ ր Ա մ ե ր ի կ ա յի Ա ր ե ւե լե ա ն թ ե մ ի ա ռ ա ջ ն ո ր դ Գ ե ր շ . Տ . Խ ա ժ ա կ ա ր-

օե պ ս Պ ա ր ս ա մ ե ա ն ի ն ա խ ա գ ա հ ո ւթ ի ւն ը , կ ա զ մ ա կ ե ր պ ո ւա ծ էր Ա ռ ա ջ ն ո ր դ ա ր ա ն ի Գ ր ի գ ո ր

ե , с ц щ р ш Զ ո հ ր ա պ Տ ե ղ ե կ ա տ ո ւո ւթ ե ա ն Կ ե դ ր ո ն ի ն կ ո ղ մ է : Ն ե ր կ ա յ է ի ե շ ր ջ ա ն ի հ ո գ ե ւո ր ա

կ ա ններ ը եւ գ ր ա ս էր հ ա ս ա ր ա կ ո ւթ ի ւն մը:Բացման խօսքը կատարեց Տեղեկատուութեան Կեդրոնի վարիչ Հոգշ. Տ. Գրիգոր ծ. վրդ

Մագսուտեան. որ ըսաւ, թէ Տէր Զաւէնի աշխատասիրութեան այս վերջին գիրքը արդէն իսկ սկսած է տարածովդ եւ ամէն կողմէ բարձր գնահատական ստանալ, քանի որ բացառիկ տեղ մը ունի ան մեր այս շրջանի պատմագրութեան մէջ: Հայերէն լեզուով բազմաթիւ պատմական աշխատասիրութիւներ կէս մնացած են, ըսաւ Հայր Սուրբը, եւ թուեց կարգ մը կիսաւարտ կարեւոր գործեր: Հայր Գրիգոր իր ուրախութիւնը յայտնեց, որ այսօր գնահատանք պիտի յայտնուի Տ. Զաւէն ա. քահանային, որ կրցաւ ամբողջացնել ժամանակակից պատմութեան նոփրուած այս կարեւոր գործը: Աւելցուց նաեւ, որ բոլոր ժողովուրդները չէ, որ պատմագրութիւն ունին, օրինակ' հսկայ հնդիկ ժողովուրդը, որ իր պատմութիւնը չէ փոխանցած, քիչ է թխը այն ժողովուրդներուն, որոնք պատմութիւն գրած են. պատմագրութիւնը ժողովուրդի մը տրուած երկնառաք նուէր մըն է. եւ մեր ժողովուրդը այդ քիչերէն մէկն է, որ հաւանաբար քրիստոնէութեան անմիջական ազդեցութեան ներքհւ Ե. դարէն սկսեալ մշակած է իր յատուկ պատմագրութիւնը:

Ապա ելոյթ ունեցաւ Ոփնվատ Փէնսիլվանիոյ Ս. Սսւհակ եւ Ս. Մեսրոպ եկեղեցւոյ հոզե- ւոր հովիւ Հոգշ. Տ. Հայկազուն ծ. վրդ. Նաճարեսւն:

Հայր Հայկազուն ըսաւ, որ «Ազգապատում»ի Գ. Գիրքը հրատարակուած է Ամերիկայի Արեւելեան թեմի Առաջնորդարանի «Զգօն եպս. Տէր-Յակոբեան» հիմնադրամին կողմէ' որ- պէս Ս. Վարդան Մատենաշարի հրատարակութիւն: Անդրադառնալով գիրքի բովանդակութեան'ըսաւ, որ 360 էջերէ բաղկացած այս հրատարակութիւնը նոփրուած է երջանկայիշատակ Վազգէն Ա. Սմենայն Հայոց Հայրապետի' մօտ քառասուն տարիներու հայրապետական գործունէութեան եւ ժամանակակից անցքերուն: Գիրքը կը վերջանայ Երեւանի Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ Մայր Տաճարի կսաուցմամբ, որ երագը եղած էր Վազգէն Ա. Հայրապետին: Տէր Զաւէն օգտագործած է 87 ադբխրներ: Ներկայացուած շրջանը (1955-1995 թթ.) շատ իւրայատուկ շրջան մըն է' բազմաթիւ դէպքերով եւ հետաքրքրական դէմքերով, որոնք այդ հատորին մէջէն մեր դիմաց կը տողանցեն: Ինչպէս նախորդ հատորներու պարագային' հեղինակը այս դիրքին մէջ եւս ջանացած է Օրմանեան Մրբազանի


գրհրսկերպին հհտնփ,'շարունակեի պատմութիւնը: Պէտք է ըսե, նաեւ, пр Օրմանեաե Սրբազանի շրջանէն ե. մանաւանդ Եղեռնէն ետք Սփխռքը կազմուած էր, ե, հետհւաբար գիտնական մեր Տէր Հայրը կրցած է ադբիտներ գտնել եւ նկարազրե| Սփիաքի պայմաններուն մէջ զարգացող եւ գործող մեր թեմերու պատմութիւնը:

Երկրորդ խօսողը Պէյսայտ Նիւ Եորքի ՍրԲոց Նահատակաց եկեղեցւոյ հոգեւոր հովիւ Հոգշ. Տ. Վահան վրղ. Յովհաննէսեան իր խօսքը ներկայացող անգարէն ,եգո«ով:

Հայր Սուրբը նախ ներկայսւցաց երեր հատորներու րովաեղակութիւնր. ա) Տ. Տ. Գ1.որգ Ե. Սարէնհան (1911-1930), բ) Տ. Տ. Խորէն Ս. Մուրատբէգեան եւ Տ. Տ. Գէորգ Զ- Չէօրէք- ճեան (1930-1955), գ) Տ. Տ. Վագգէն Ա. Պա|ճեսւե (1955-1994): Աեղրսւղառնւպով Օրմա- նեան Սրբագանի «Ագգապատում»ներան' ըսաւ, որ մինչեւ 20-րդ ղարու աոաջին տասեա- մեակր Հայ Եկեղեցւոյ պատմութեան լաւագոյն աղբխրները կը հանղիսանան, իսկ 20-րդ դարու պատմութիւնը կր տրոփ, դարձեաւ երեք հատորով, Արժշ. Տ. Զսււէն ա. քհնյ. Արզու- մանեաեի քաջարի եւ յանդուգն աշխատասիրաթեամբ:

Նախքան օրուան մեծստեւպ Տէր Հայրը հրաւիրելը, հանղիսավարը ըսաւ, որ երբ Տէր Հօր աոաջին հատորը |ոյս տեսաւ «Ազգապատում» խորագրով, ոմանք քիչ մը վերապահութիւներ ունեցան այս մասին, բայց այղպիսիք կարեւոր է. որ յիշեն, թէ Ե. դարէն սկսեսւ| մեր բոլոր պատմագիրներուն գործերը որպէս խորագիր ունին «Պատմութիւն Հսւյոց». եւ այդ տիտղոսը մէկը միւսէե աոնե|ով'շարունակած են յաւերժացնել: Տէր Զաւէե սւլ «Ազգապատում» խորագիրը օզտագործե|ով ցոյց կու տայ, որ կը շարունակէ կարեւոր աշխատասիրութիւն մը, եւ երկրորդ կ՚ոգեկոչէ կարեւոր հեղինակ մը, իսկ մենք այսօր զինք պատուե- |ով կ՛ոգեկոչենք նաեւ հանգացեաւ մեծանան Մաղաքիա արքեպս. Օրմւսնեանը, որուն աշակերտներուն աշակերտներուն աշակերտեց Տէր Հայրը Անթիփասի Դպրեվանքի իր ուսանողութեան շրջանին: Կենսագրական անհրաժեշտ տեղեկութիւներ տւպէ ետք' հրաւիրեց Արժշ. Տ. Զսււէն ա. քհեյ. Արզամանեանըորպէսգի իր խօսքը ըսէ:

Տէր Զաւէն նախ շնորհակաւաթիւե եւ երախտագիտութիւն յւսյտնեց Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գստեգիե Բփն, որ «Օրհնութեան Գիր» շնորհած էր իր աշխատասիրած Գ. Գիրքի հրատարակութեան աոիթով, առաջնորդ Գերշ. Տ. Խաժակ արքեպս. Պստ- սամեաեին, որ կարգադրութիւներ ըրած էր որպէսզի երեք հատորներն ալ հրատարակուին Առաջնորդարանի «Զզօե եպս. Տէր-Ցակորեան Հիմնադրամ»ին կողմ1:, ինչպէս նաեւ երկու բանախօսներուն: Յիշելով անուններ'սւն ըսաւ, որ մեր պատմութեան իւրաքանչիւր շրջանը ունեցած է իր պատմագիրը, եւ 20-րղ դարը տարբեր չէր կրնստ ըլլալ միւս դարերէն: «Գ. Գիրքը ընդգրկող պատմութեան ականատես վկսւն եւ նաեւ մասնակիցը եղած եմ»,- ըսաւ Տէր Հայրը, եւ իր ուրախութիւնը յայտնեց, որ կարեփութխնը ունեցած է աւարտելու եւ տպագրութեան յանձնե|ու վերջին աշխատասիրութիւնը: «Աղբիւրներա հարցը շատ կարեւոր է, աղբիւրներա ընտրութխնր կատարելու ընթացքին շատ զգոյշ պէտք է ըլլալ, անոնց վաւերականութիւնը շատ կարեւոր է: Ուրախ եմ, որ Սովետական իշխանութեան օրերու Հայ Եկեղեցւոյ պատմութիւնը, պատմական փաստաթուղթերէն եւ վսսերագիրներէ քաղուած, վեց հատորներով հրատարակուեցան, այդ զիրքերը մեծապէս օգտակար հանդիսացան Բ. Գիրքի պատրաստութեան շրջանին»: Շնորհակալութիւն յայտնեց նաեւ այն եկեղեցական առաջնորդներուն, որոնք ընդառաջելով իր խնդրանքին ղրկած էին իրենց գաղութ-

2003

Հ ո ւ ЩшФ^ М ^ ш р Ь р Ь ш , թղթակցութխններ եւ փաստաթուղթեր: Տէր ՑաԷն իը ներա պատ р Վազգէն Ա- Կաթողիկոսի ընտրութեան պարագաներուն

2 7 “ ~ յին միչԼտաթեամը ե, նախախնաօոփեամր անկրօն Սա,ե- փ ա կ ա ՛ ն Ս֊իոփեան ո, Հայաստանի Կաոավարաթհան ^ ա յե ո ւ թ ե ա մ բ ճիշղ անձը ընտրուեցաւ որպէս Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս: «Վազգէն Վեհաւխսո ի մ ա ս տ ո ւն ն ա ի Տ զ Ա խ ն Ը ունեցաւ Հայ Եկեղեցին ծա նօթա ցնել աշխարհին ւ աշխարեր ղէպի

^միածին աոաջնորդելա» խօսքերով Արժշ. Տ. Ցաւէն ա. քհնյ. Արզամանևան վերշացուց իը

ե'ՈԹեմակա, սաաջնորո Գերշ. Տ. Խաժակ արքեպս. Պստսամեան իր փակման խօսքին մէ* րսւա «Ս՛եզի համար ոտախաթխն ե. պատի, է հաստատե,. որ Օրմանեան Սրըագանի գրած «Ազգապատումի երեք հատորներուն շարունակութիւնը, դարձեա, երեք հատորներով գրելու յանդգնութիւնը, քաջաթխնն ո. «սրբազան խենթութխնր» անեցած է մեր թեմի աւագ եկեղեցականներէն մէկը, յանձինս Տ. Ցաւէն ա. քհնյ. Արգամանեանի. որ ծանօթ է իր գրական վաստակով'նախնեաց գործերու թարզմանաթիւններով, ուսամեասիրութխններով եւ հովուական արդիւնքներով: Իսկ «Ազգապատումի յաւելուածական երեք կոթողական հատորներու հրատարակութիւնով ան իրապէս արժեցաց տարիներ աոաջ Քպոմպիա Հա-

մաւսարանէն իր ստացած Տոքթորայի աստիճանը:«Անվարան կերպով կրնանք վկայե], որ Տէր Ցաւէն յաջողած է պատմութիւնը արձանա

գրել անաչառ եւ առարկայական կերպով: Եւ այդ աշխատանքին արդիւնքը փոխանցած է ընթերցողին հաղորդական, բայց ոչ հասարակ, այլ վերամբարձ ոճով մը. որ վայել է եկեղե

ցական պատմագրութեան:Օրմանեան Սրբազան չկրցաւ վայելել իր «Ազգապատումի Գ. Հատորի հրապարակու

մը: Ուրախ ենք, որ մեր սիրեփ Տէր Ցաւէնը այդ բախտը ունեցաւ, եւ մենք այսօր հաւաքուած ենք միասնաբար շնորհատրելու զիեք եւ հրապարակաւ մեր գնահատանքը յայտնելու իրեն:

Վարձքդ կատար, Արժշ. Տ. Ցաւէն ա. քհնյ. Արգումանեան»:Երեկոյթի աւարտին ներկաները առիթ ունեցան շնորհատրելու հեղինակ Տէր Հայրր եւ

մակագրել տալու զիրքերը:



ա Ա բիկա յի ԱրևւմտևւսԱ յցԱմԼԱ Սերս

ԱՌԱ Ց՛ՆՈՐԴ- ՍՐԲԱԶԱ՜Ն ՀԱՅՐԸ ՜ՆԱԽԱԳԱՀԵՑ ՊՈԼՍԱՀԱՅ Ս՜ԻՈՒԹ-ԵԱ՜Ն ՀԻՄ՜ՆԱՐԿՈՒԹԵԱՆ

27-ՐԴ- ՏԱՐԵԴԱՐՁԻ՜Ն

Շաբաթ, Հոկտ. 1-ին, երեկոյեան ժամը 8.30-իև, Արեւմտեան թեմի րարեխեամ առաջնորդ Գեր?. Տ. Յովնան արբես,ս. Տէբտէրեան. որպէս Պատաոյ հիլը նախագահեց Պոլսա- հայ Միութեան Հիմեստկաթևաե 27-րդ տարեդարձի ճաշկերոյթին, Կ[էնտէյլի Պրէետ Վիու ■Քպեքշըն սրւսհր: Ներկայ էր նաեւ քաղաքս հխրաբստ գտնուոդ Հայաստանի Արմափրի թեմի առաջնորդ Գերշ. Տ. Սիոն եսյս. Ադամեան:

Բարեխնամ առաջնորդ Սրբագան Հայրր Տիար Սիմոն Աճխաչօղլաի և. Տոթք. Մարք Քէօշկէրի առաջնորդու թեսւմբ, իւրաքանչիւր պոյսահայա հետ մօտ1;ե ծաեօթանւպա համար, ւսռանձին-աոանսին այցե|եց 28 սեդաեեերր եւ գնահատեց անոնց' Հայ Եկեդեցւոյ տածած եոփրեա, ծառայութիւնը:

Պոլսահայ Միութեաե ատենապետ Տիար Սիմոն Աճի,ա5օդ|ու բարի գա,ուստ մադթեց գոյգ Սրրագանեերուե. րո,որ եևրկանևրան եւ րսաւ. «Արեւմտեան թեմէն ներս, շնորհիւ ւս- ոաջեորդ Սրբագան Հօր վսսյ|ուն, սւոոդջ եւ թարմ ծրսւգիրներաե, հայ համայնքը պիտի ապրի իր գստթօնքի օրերր»: Այնուհետեւ Պրն Աճի,աչօդ|ու Վարչութեան խօսքր կարդա,է ետք բեմ հրաւիրեց առաջնորդ Սրբագանր:

Գերշ. Սրբագան Հայրր նախ ներկայսւցուց Արմափրի թեմի առաջնորդ Գերշ. Տ. Սիոն Սրբագանը, շնորհատրեց ներկաները, իր գոհանակութխեր յայտնեց Պոլսահայ մեծ ընտւս- նիբին հետ ըլւալու առիթով եւ րսաւ. «Մստդ է որ գործէ գերկիր». մարդն է, որ երկիրր կը կառուցէ: Գութ էք որ ձեր րնտանիքներով կառուցած 1.р այս րնտսւնիքը եւ ձեր գաւակներուն կր ներշեչէք հսւյու ոգին, սէրր մշակոյթին եւ եկեղեցիին հանդէպ: Ես կ՛ագեմ այս առիթով որպէս Եկեղեցիի սպասաւոր շնորհւսկւպաթիւնս յւսյտնե| ձեգի եւ բոլոր անոնց, որոնք հիմնած են Պո,սահայ Միութիւնր եւ 27 տարիեեը շարունակ յամառ աշխատանքով պահած- պահպանսւծ' այս րնտանիքը, որպէսգի սւնիկա շարունակէ մնալ աղբիւրր հոգեւոր սնունդի եւ ագգսւյին դաստիարակութեան:

Սրբագան Հայրը աեգւէրէեով ալ խօսե|է ետք, յաջողութիւն մաղթեց Միութեան Վարչութեան եւ յարակից բպոր յանձնախումբերուն, իրենց ապագայ ծրսւգիրներաե համար:

ԴԱՏԱՒՈՐ ԱՐՄԱ՜Ն Տ ԱՐԱՊԵԱ՜Ն ԵՒ Ա՜ՆՈՐ ՏԻԿԻ՜Ն ՀԱՐԻՒՐ ՀԱԶԱՐ ՏՈԼԱՐ ԿՐ ՜ՆՈՒԻՐԵ՜Ն

Ս. ԳԱՑԻԱ՜ՆԷ ՎԱ՜ՆՔԻ ՛ՆՈՐՈԳՈՒԹԵԱՆ ՀԱՄԱՐ

Գոհունակութեսւմբ կը փափաքինք յայտարարել, թէ Պատուարժան Դատաւոր Ար- յանտ Արապեան ե; Տիկինը Նէնսին. Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ. Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսին տասւծ իրենց խոստումը կատարելով, հարխր հագար տոլարի եոփրատուաթխն մը կատարեցին Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիածնի' ի նպաստ Սուրբ Գայիանէ վանքի նորոգու-

թեան:Դատաւոր Արապեան վերջերս ուխտւաորաբար եկավ Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիածին եւ

հանդիպում մը ունեցաւ Վեհափաո Հայրապետին հետ: Նորին Սրբութիւնը գ նա հ ա տ ել Հայց. Եկեղեցւոյ իր մատուցած ծաոայութիւեը եւ յատկապէս Սուրբ Գայիանէ վանքի նորոգութեան բարերարութիւնը ստանձնելը, գինք պարգեւատրեց «Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչ»

շքանշանով (տե'ս «էջմիածին», է, էջ 5):Արդարեւ, Ամենայն Հայոց Վեհափաո Հայրապետի կողմէ, շքանշանի պարգեւատրմսւե

արարողութիւնը տեղի ունեցաւ Ցուփս 23-ին. Վէն Նայսի Սուրբ Պետրոս Հայց, եկեղեցւոյ մէջ՝ ձեոամբ Արեւմտեան թեմի բարեխնամ առաջնորդ Գերշ. Տ. Յովնան արքեպս. Տէրտէ- րեանի, մասնակցութեամբ հոգեւորականներու եւ ի ներկայութեան յատկապէս հրաւիրուած

հիտերու:Կը փափաքինք նաեւ յայտնել, թէ հանգստեան կոչուած Պատուարժան Դատաւոր եւ

Տիկին Արապեան նիւթապէս օժանդակած են Արեւմտեան թեմին, ինչպէս նաեւ կահաւորած են Սուրբ Պետրոս Հայց, եկեղեցւոյ «Հարսին Սենեակ»ը եւ զետեղել տուած են Հայաստանի Հանրապետութեան դրօշը եկեղեցւոյ մուտքին: Տիկին Նէնսի Արապեան Առաջնորդարանի Տիկնանց Օժանդակ Մարմնի անդամ ըլլալով, տարիներէ ի վեր օգտակար կը հւսն- դիսանայ Առաջնորդարանին:

Շ Ք Ա Ն Շ Ա Ն Ն Ե Ր Ո Ւ Շ Ն Ո Ր Հ Ո Ւ Մ Ե Ւ Ձ Ե Ո Ն Ա Գ Ր Ո Ւ Թ Ի Ւ Ն

Ի Ս Թ - Լ Ո Ս Ա ՜ ե ճ Ե Լ Ը Ս Ի Ս . Ս Ա Ր Գ ի Ա

Հ Ա Ց Ա Ս Տ Ա ՜ Ն Ե Ա Ց Ց Ա Ռ Ա Ք . Ե Կ Ե Ղ Ե Ց Ւ Ո Յ Մ Է Ջ

կիրակի Հոկտ 12-ին. Արեւմտեան թեմի րարեխ[ւամ աոա?նորդ адр2 տ ьյտեպս. Տ կ յո կ յհ ա ! Սրքոց Թ ա „4մա1,տաց տ„ նի աոքփլ Պ „Անճելըսի Ս. Սարգիս Հայց. Աոէսք. եկեղեցւոյ մէջ-

Առաւօտեան ժամերգութենէն ետք. «Խաչատոտեան» դպրաց ղասի կ ո ղ * «Հրաշափառ» լ ա կ ա ն ի երգեցողութեամբ. դեկավարաթեամբ Բըշ. Ստեփան սրկ. Կ էօտ ձ ա նի ե, երգեհոեահարութեամբ Գէորգ Կիւլօղլեանի, սկսաւ Սարբ Պատաււա4ի

Սոտբ Պատարացի ընթացքին ՍրԲազան Հայրը աոընթերակայութեամբ եկեդեցւոյ հոգեւոր հովիւ Արժ. Տ. Նարեկ աւագ քհն. Մատւսրեանի եւ Արժ. Տ. Ստեփան քհն Տ1 ո-Գէոո- գհանի, սարկաւագ ձեռնադրեց 5ակոԲ Ծերանեաեը, Օ-որոս Մկրտիչեանը ե, Տհնեիս 6հս- քեսեանը: Կիսասարկաւագ ձեռնադրեց Սիմոն Աճիլաճօղլան ե, Վրամ Ծերանեանը ե. ա- պա դպիր Աւետիս Թէքօլեանը, Գէորգ Կխլպէնկեանը, Կարպիս Աֆլաս0ղ1ան, Սարգիս Տաեաճեանր. Արի Օհանեանը, Ասատուր Չիփնկիրեանը, Հրայր Կէօպէլը, Տիգրան Գարնանը. Յով սհի Եփրեմեաեը. Մասիս ե, Արարալր Աբիկները, Յովսէփ Արտըշը, Գաբոիւ ւ Յակոբեաեր, Վահան Պսւհարեաեը, Գէորգ Մատարեանը ե. Կարօ Կոտտիկեանը-

«Հայր մեր»-էե առաջ. Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ. Ամենայն Հայոց Հայրապետի շնորհած Կոնդակներու ընթերցումէն ետբ, առաջնորդ Սրբացան Հայրը «Ա ՆհրսԷս ՇԱոբ/սպի» շքանշաններով գարդարեց Բրշ. Յակոը Ծերանեանի, Տոքթ. Արթօ էրսան Խաչերեանի ե. Տիար Սեպուհ Ռոմագանի կուրծքերը:

Սրբագսւե Հայրը շնորհատրեց Ձեռնադրեալները եւ յանձնարարեց անոնց Քրիստոսի |ոյԱՐ Փարածե] հաւատսւցեա|ներուն մէջ. յատկապէս երիտասարդները ներգրաւե| հոգեւոր կեանքի Սուրբ Եկեդեցւոյ հովանիին ներքեւ, եւ աեսակարկօրէն ծառայել Աստուծոյ Տուեր կեանքի մնայուն վիճակի մէջ պահելու:

Առաջնորդ Սրբազան Հայրը գնահատեց Ս. Սարգիս Հայց. Առաք, եկեղեցւոյ հոգեւոր հովիւ Արժ. Տ. Նարեկ աւագ քհն. Մատւսրեանի ծառայութիւնը եւ այդ ւսռթիւ իրեն նուիրեց Քրիստոսի 12 աշակերտները պատկերող սրբապատկեր մը:

Սուրբ Պատարագի աւարտին եկեդեցւոյ Մամալեան Սրահին մէջ Սրբազան Հօր կատարած սեղանի օրհնութեամբ սկսաւ ճաշկերոյթ-յսւյտազիրը: Օրուան հանղիսավար. Ծխական Խորհուրդի եւ դպրսւց ղասի ատենապետ Բրշ. Յսւկոբ սրկ. Ծերուեեաե, դպրաց դասի վարիչ Բրշ. Ստեփան սրկ. Կէօզխմեան եւ երգչախումբի ատենադպիր Ասատուր Չիփնկիրեան սրտի խօսքերով հանդէս եկան'շնորհակւս|ութխն յայտնե|ով բոլորին ծսաա- յութեանց եւ զօրակցութեան համար:

Գեղարուեստական յւսյտագրին մաս կազմեցին ասմունքող Օր. ժպ իտ Չեփքիեեան իր պարզ եւ տպաւորիչ ե|ոյթով եւ Տէր եւ Տիկին Մաեուէ| եւ Սիւզաննա եփրեմհսւեներ իրենց Աստուածատուր ձայնով քանի մը երգ կատարելով: Յայտսւգրի ընթացքին տեղի ունեցաւ եւսեւ յուշանուէրներու բաշխում: Արժ. Տ. Նարեկ սււագ քհն. Մատստեան իր շնորհակա-


»հ,նո ս տ ա ն ե գ ՍոՐա4ան Հօր օրհնաբեր ա յ ց ե լ ե ս * , քաջալերանքին, ինչպէս նաև. « դ ա ս ի ն ե, բոլոր մասնակիցներուն, ա ն ո ն ց 'Աստուծոյ Տան բհրած նոփրաածութևան

եա ա Լ ն ո ր դ Տ Յովնան արքեպս. իր եզրափակիչ (սօսքով գնահատեց բոլորիե նոփրևալ ծառայութիւնը. նկեղեցաշէն աշխատանքը ե, ըսսս. «Ո * Օ ր Աաիրուածաթեան մէջկը տ ե ս ն ե մ գա ղ ա * հոգեփոխութիւնէս որ կ ՚ա ոա ջնորդէ մեզ փնտոնլու ե, գտներ,, մհո սոտՒ խ որքը եղա ծ հաւատքը, որ մեգ ա տ ա կ էսս կը զօրա ցնէ Աստուծոյ փաոքը հիւսն,ու նւ մեր ժողովուրդին հոգնւոր կարիքներս,հ հա սներս: Վարսքեր.

Սիդ կատար. Աստուած սեր հետ ը/րսյ»: ԱմԷն:

« Կ Ո Մ Ի Տ Ա Ս » Ե Ր Գ Չ Ա Խ Ո Ւ Մ Բ Ի Ա Ն Դ Ա Մ Ա Կ Ա Ն

Տ Ա Ր Ե Կ Ա Ն Հ Ա Ւ Ա - Ք Ո Ց Թ - Ը

Հոկտեմբեր 23-ին, երևկոյեան ժամը 8. 00-իև, Արեւմտեան թեմի բարեխնամ առաջնորդ Գերշ. Տ. Յովնան արքեպս. Տէրտէրեան մասնակցեցաւ Ս. Պետրոս եկեղեցւոյ «Կոմիտաս» երզչախամբի անդամներու տարեկան աւանդական հաաքոյթին:

Ներկայ էին եկեղեցւոյ հոզեւոր հովիւ Սրժ. Տ. Շնորհք քհնյ. Տէմիրճևան եւ երէցկինը. Արժ. Տ. Զաւէն ւսւագ քհնյ. Տէմիրճեան եւ երէցկինը, Ծխական Խորհուրդի ատենապետ Տիար ժա գ Տէրտէրեան, երզչախամբի ատենապետ Տիար Վարդան Վարդանեաև, ղեկավար Տիար Մեփք Կապրիէլով. վարչակազմը եւ աևդամեերը իրենց րնտանիքներով:

Տ. Շնորհք քսւհանայ ողջունեց բոլորին ներկայութիւնը եւ յատկապէս Սրբազան Հօր

օրհնաբեր այցելութիւնը:Ընթրիքի ընթացքին կարճ յայտազրով հանդէս եկան երզչախումբի ղեկավարը' դաշնա

մուրի վրայ քանի մը ժողովրդական երգերով, ևաևւ Օրիորդ Իրեն Կապրիկով եւ Օրիորդ Թսւնիա Թոտաճ'երգով:

Տիար Արէթ Վարժապետևան իր հեր. իև ողջունեց Սրբազան Հօր ներկայութիւնը եւ քաջալերանքը հանդէպ երգչսւխամբին: Անդրադարձաւ 20 տարուան կեանք ունեցող երգչա- խումբի զործունէութեան եւ յետսւգայի ծրագիրևերուե մասին:

Առաջնորդ Սրբազան Հայրը գնահատեց դպրաց դասը, Պոլսւսհայերու ւաանդապսւհու- թիւնը, հաւատքը եւ նոփրհաւ ծտռայութիւնը Հայց. Առաք. Եկեղեցւոյ:

Առաջնորդ Սրրագան Հայրը իր խօսքին մէջ ըսաւ. «Կոմիտւսս վա րդա պ ետ ը կեանքի մէջ իրական ներկայութիւն կը դարձնէք դուք'ձեր Ասւբաածւսհաճոյ նոփըաա- ծութեւսմբ թ է Եկեղեցւոյ ե, թԼ՜ձեր ընտանիքներու հիմքը կը զօրացնէք, կանգուն ևւ պայծւսո պահն/ով Աստուծոյ Տունը, որ ձեր երկրորդ կարեւոր տ ա նն Էք դար&ա- ցած: Օրհնեա/ ԸԱաք ևւ վարձքերնիդ կատար»: Ապա մօտ վեցւսմսեայ զործունէութեան եւ ապագայի ծրագիրներու մասին արտայայտուելէ ետք. Սրբազան Հայրր «Պա հպանիչ» աղօթքով օրհնեց ներկաները:


Ը ե Գ Ո Ւ ՜ Ն Ե Լ Ո Ւ Թ Ի Ւ ՜ ե Ի Պ Ա Տ Ի Ւ Ա Ր Ց Ա Խ Ի

Հ Ա Ն Ր Ա Պ Ե Տ Ո Ւ Թ Ե Ա Ն ՜ Ն Ա Խ Ա Գ Ա Հ Ի

Կիրակի. Հոկտ. 26-ին. Արեւմտեան թեմի բարեխեամ առաջնորդ Գերաշնորհ Տ. Ցովնսւն ւսրբեւցս. Տէրտէրեաե մասեակցեցաւ Ֆրէզնոյի Ս. Պօդոս Հայց, եկեդեցտյ Հ ա կ Պէր- պէրեաե սրահին մէջ Ղարարաոի Վսեմաշաք Նախագահ Տիար ԱրկաՈի 'Լուկտսեաեի ի պատիւ տրուած ճաշկերոյթին:

երեկոն կա զմա կերպուա ծ էր «Հա յա ստ ա ն» Հա մա հա յկա կա ն Հիմնադրամի Ֆրէզնոյի Յա նձեա խուԱ՜րին կողմէ:

Դրօշակակիրներու եւ սկաատներու թափօրով Նախագահի դէպի սրահ պաշտօեակաե մատքէն, Միացեալ Նահանգներու, Ղւսրաբաղի եւ Հայաստանի քայլերգներէն ետք. Առաջնորդ Սրրսպան Հայրը կատարեց սեդաեներան օրհնութիւնը, ականեց Ղարաբսպի Վսե- մսւշաք Նախագահ Ղուկասեաեի եերկսւյաթիւեր եւ ըսաւ.

«Մ ևծստ ցոյ Պ րև Նախագահ, Ձեր ևհրկայութխնր ա յստ եղ կը խորհրղանջԼ հայրենական ներկայութիւնը ու բո/որիս մէջ կ ՚ա բթ և ցնէ Հա յրենիքով /ևցուե[ու հոգևա ր վեըա զա բթօևքի ոգին: Յստ ա կ է մեզի համար, որ ա յստ եղ արտասահմանի մէջ մեր կեսմւքը կը իմա ստ ա ւոբա ի ծառայութեամբ, որ ի ր մտասեւեռումը կը կեղրոևա ցնէ վևրա ևկախացեյպ Մայր Հայրենիքի եւ Արցախի վրա յ: Իւրաքանչիւր հաւաք ու/ստի հրաւէր մյւև է հա յ մսւրղուն համար: Հետեւաբւսր այսօրուան հաւա- քր մեր մէջ կը վերա հաստւստէ մեր ուխտը Հայրենիքի Ալ Արցախի սուրը հողի հանդէպ որ նուիրականա ցա ծ է մեր հերոսներու ա րեա մբ»:

Օրուաե հաեդիսավար՝ Հիմնադրամի վտխսւտենապետ Տիար Վարուժան ՏԷր-Սիմո- նեսւն ողջաեեց Ղարաբսպի Նսւխագահր եւ եերկաեերր: Բարեշնորհ Եղիա սրկ. ճէեւրեւսն յատուկ բաժակաճառով ողջուեեց Արցախի ազատատենչ ժոդովոտղր ն անոր ղեկավար՝ Նախագահ Արկսպի Ղուկասեաեր:

Արեւմտեան Ամերիկայի շրջանի նախագահ Պրե Թոմիկ Ալեքսանեան ներկւսյացաց Հիմնադրամի վերակացու Նայիրսւ Մե|քումեանր, որ իր հերթին խօսեցաւ Հիմնադրամի անցեալի, ներկայի եւ ապսպայի ծրագիրներա եւ ժողովուրդի աեյետաձգելի ներդրումի մասին:

Լոս Անճելրսի մէջ Հայաստանր ներկայացնող Գ|խսււոր Հիւպատոս Տիստ Գազիկ Կի- րակոսեան հանգամաեօրէն ներկայւսցուց Ղարսւբադի Հանրապետութեան Նախագահ Ար- կադի Ղուկասեաեր:

Ցարզստժան Նախագահը բնութագրեց 1988-ի Արցսւխեան շարժումը եւ անոր յաջոր- դոդ վիճակը ն շեշտեց Գորիս-Ստեվւանակերտ ճաեապարհաշինութեան հրամայականը.

«Կռուի ղաշտի մէջ մենք յա ղթեցինք, սակայն ւււատերւսզմը չէ աւարտած: Տնտ եսա կա ն նոր ւցա տերսպ մ ենք սկսած, զոր եթէ կորսնցնենք, զինուորական ռազմավարութիւնն ш/ կրնա նք կորսնցնեք»:

ԴԻՒԱՆ ԱՌԱՋՆՈՐԴԱՐև 'յԻ

ա ռ ա ջ ն ո ր դ ս ր բ ա զ ա ն հ ա յ ր ր կ ր մ ա ս ն ա կ ց ի

Ա Մ Ե Ր Ի Կ Ա Յ Ի Հ Ա Յ Կ Ա Կ Ա Ն հ ա մ ա գ ո ւ մ ա ր ի

Տ Ա Ր Ե Կ Ա Ն Յ Ա Յ Տ Ա Գ Ր Ի Ն

Շաբաթ Նոյեմբեր 1-ին. երեկոյեան ժամը 6.00-իե. Արեւմտեան թեմի բարեխնամ սաաջ- նորդ Գերշ Տ. Յովեաե արքեպիսկոպոս Տէրտէրեան հազի, վերադարձած Հայաստանէն. մասնակցեցաւ Ամերիկայի Հայկական Համագումարի տարեկան ընդունելութեան ե, յայ- տւսգրին' Փախ Սփրինկզի Մըրիէթ պանդոկին մէջ: Արժ. Տ. Մո.շեղ քհնյ. Օ-աշճեաե սեղա

նի օրհնութիւնը կատարեց:Այս ձեռնարկին ներկայ էին շուրջ 500 անձեր, ամերիկացի յայտնի դէմքեր. հիտեր: էղոյթ ունեցան Տիար Հրայր Յովնանեան. «Արարատ» ֆիլմի յայտնի դերասանուհի Ար-

սինէ Խանճեան, ճանչցուած ամերիկահայ գրող. «Ա յրող Տիգբ/ա »-ը գրքի հեղինակ Փի-

թըր Պա|աքեան եւ ուրիշներ:Ձեռնարկին պատուոյ հխր Ղարաբադի Վսեմաշուք նախագահ Տիստ Արկաղի Ղուկւս-

սեան կոչ ուղղեց ներկաներուն. յառաջիկայ Գոհաբանութեան օրուան թելէթոնին. Նոյեմբեր 27-ին օժանդակելու Արցախի Հարաւ-Հիւսիս ճանապարհի շինութխնը աւարտելու աշ

խատանքին:Առաջնորդ Սրբազան Հայրը Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ. Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի ե.

իր անունով ողջունեց նախագահ Ղուկասեաեը, Տէր եւ Տիկին Հրայր Յովնսւնեանները, ժո- զէֆ ճոյս Սթայնները, ներկաներր. շնորհատրեց պատասխանատուները ե. ըսաւ.

«Այսու մեծ գոհունակութեամբ կ ՚ողջունեմ Ձեզ յա նուն մեբ սիբե/ի Վեհափա- ոխև՚Գաբհգխև Բ. Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսին, ոբ սեգ կը յղ է բաբեմաղթութիւն- ևեբը, Աադոոսծահսւճոյ սեբ աուսքևլուբևաե եւ Հւսյբեէւիքի եւ Ամերիկայի սեր բերա ծ վերածաղկումի նեբդբումին:

Հայկւսկաև Համագումարը ամենաներշնչող կա զմա կերպ ութիւներէն մէկ և է Ա- մեըիկահւսյ համայնքին, եըկըի ա մբողջ տարածքին, որ մա րդկա յին ծառայութեան /աոսգոյնին ձգտեւու տես/ականով ներգրա ոոսծ է երիտասարդութիւնը, ընդհանրապես ամէն մակարդակի եւ յատկապէս քաղաքա կան գետ նի վբա յ:

Այս երեկոյի հաւաքը կը նորոգէ մեր հոգիները եւ կը հրաւիրէ մեզ որս/Ы քաղաքացիներ Ամերիկայի առաւե[ չափով մեր նպաստը բ ե ր կ ո ւ եւ իրագոբծե/ու նաեւ հայերուս երա զա նքը: Հրաւէր մըն է ա յս բոլորիս ուղղուած Ամերիկահայ կեանքի մեջ Համագումարի հիմերը առաւե/ եւս ամրա ցևե/ու' որպէս մեզ առաջնորդող կազմակերպութիւն:

Հայկական Հւսմագումարը խ որ համոզումով ներշնչած է մեզ բո լո ր ս թէ' Ա մե ֊ բիկեան բարքերու եւ սովոըութիւններու հետ մեր միաձուլումը ոչ միայն անհըա- ժեշտութին է այլ նաեւ մ ե բ բա րոյա կա ն պարտաւորութիւնն է այղ, նուիրուե/ու եւ ներդնե/ու մեր բա ժինը երկրի մը. որուն օրհնութիւնը եւ բա րիքը կը վայելենք մենք'որպէս հայ քրիստոնեսւներ մեր ինքնութիւնը պահպանելով»:

2003 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ - Ժ Ա 211

Հ ո վ ո ւ ա կ ա ՜ ն ա յ ց ե լ ո ւ թ ի ւ ն ե ւ ս . պ ա տ ա ր ա գ

Ա Ա Ն Լ Ո Ւ Ի Ա , Օ Պ Ի Ս Փ Օ , Գ Ա Լ Ի Ֆ Ո Ր ՜ Ն Ի Ա

ПфГшр, Հոկտեմբերի 24-ին. երեկոյեան ժամը 6-ին. Արեւմտեան թեմի բարեխնամ ա- ոաջնռրդ Գեր?. Տ. Յովնան արքեպս. Տէրտէրեան հովուական իր երկրորդ այցելութիւնը տաա. Սան Լուիս Օպիսվտյի հայ համայնքին'անդրանիկ Ս. Պատարագը մատոյց ե. յա- ատ պատշաճի քարոզեց: Սուրբ ետրանին կը սպասարկէին Լոս Անճելըսէն Սրրսպան Հօր րնկերսւկցող Բարեշնորհ Մայիս սրկ. Շահպազեան, դպիր Կարէն Վարդսւնեան եւ Բարեշնորհ Սթիվրն սրկ. Ատսւմգ'Ֆրէզնոյէն:

Ս. Պատարագէն ետք սուրճի հիտասիրաթհամբ մտերմիկ հանդիպման ընթացքին, Ծխական Խորհուրդի Ատենապետ'Տիկին Մստկօ Վստդանեան ողջունեց Սրբազան Հայրը եւ ներկաները: Առաջնորդ Սրբսպսւն Հայրը գնահատեց համայնքի համեստ ծառայողներուն նուիրումը, յորդորեց զանոնք յաճախակի նման հանդիպումներ կազմակերպել, շա- 4տցնե| հաւատացեալներու թիւր եւ հասնիւ շրջանի հայութեան եւ յատկապէս երիտասարդութեան հոգեւոր կարիքներուն:

Յ Ա Ր Գ Ա Ն Ք Ի Ե Ր Ե Կ Ո Յ Ի Պ Ա Տ Ի Ւ

Հ Ե Ղ Ի Ն Ա Կ Փ Ի Թ - Ր Ր Պ Ա Լ Ա Ք Ե Ա Ն Ի

Նոյեմբերի 5-ին Արեւմտեան թեմի Առաջնորդարանը, հովանսււորաթեամբ եւ նախագա- հութեամբ բարեխնամ առաջնորդ Գերշ. Տ. Յովնան արքեպս. Տէրտէրեաեի. գրական ե- րեկոյթով մը պատուեց «ճակատագրի. Ս1ս Շ ա հը» գրքի հեղինակ Փիթըր Պա[աքեանը:

Առաջնորդ Սրրագան Հայրր ողջունեց ներկաները եւ պատուոյ հխրը, գնահատութեան իր ջերմ զգացումները արտայայտեց 'Որն Պա|սւքեանին, իր կատարած ազգօգուտ եւ շնորհակալ աշխատանքին համար: Տիկին Սինտի Նորեւսն հակիրճ կենսագրական գծերով ա- ւելի քան 300 ներկւսներուն ծանօթսւցուց ւսնգւիագիր հայ գրող Պալաքեսւնը: Ձեռնարկին ներկայ էին նւսեւ Գերշ. Տ. Վայէ արքեպս. Յովսէվւեան, Առաջնորդարանէն ներս ծառայող հոգեւորականները եւ երիտասարդներու պատկառելի թիւ մը:

Պրն Պալաքեսւն ներկսւյսւցուց գրական իր նոր աշխատանքը՝ «Վ ա ռուող Տիգրիսը» ("ТИе Випип% օք ՈջՈտ")՝ հատուածներ ընթերցելով անկէ: Անդրադարձաւ պատմութիւն գրե|ու իր հակումներուն, որ տարիներու տքնաջան պրպտումներու եւ ուսումնասիրութիւն֊ ներու արգասիքն I: այս գիրքր. որ կր պարունակէ նաեւ ջարդին նկարահանուսւծ իսկական պատկերներու պատճէնը' կոտորածի գոհերուն եւ ջարդարարներուն: Հեղինակը նկարագրեց նաեւ թուրք կառավարութեան, Համաշխարհային Առաջին պատերազմի առիթի օգ- տւսգործմամբ, հայր րնւսջնջելու իր անմարդկային ծրագրին, Ամերիկայի եւ ընդհանրապէս աշխարհի անտստրեր կեցուածքը հաեդէպ 1915-ի մեծ կոտորածին: Ձեռնարկն ասսրտեցաւ գիշերուան 9 .15-ին. որմէ ետք Պրն Պւպաքեսւն մինչեւ ժամը 10.45 մակագրեց մօտ 200-ի հասնող հերթի կանգնած անհսւտներան գրքերը, որոնց մէջ վառ էր Հայու Ոգին:

212 Ժ-ԺԱ ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2003

ա ա Տ Ն Ո Ր Դ ՍՐԲԱԶԱՆ ՀՕՐ ՉՈՐՍ ՕՐՈՒԱՆ ԱՅՑԵԼՈՒԹԻՒՆ С ԿԵԴՐՈՆԱԿԱՆ ԳԱԼԻՖՈՐՆԻԱ

Արեւմտեան թեմի ԲաՐեխնամ առաջնորդ Գերշ. Տ. Յովնան արքեպս. Տէրտէրեան Նոյեմբերի աոաջին շաբաթավերջին չորս օրուան հովուական այցելութիւն մը տուաւ Կեդրո-

նԱՀ ւ Տ ? 7փ նՈ ա ւօտ հա ն. Սրբազան Հայրը հանդիպեցաւ թեմի Տիկնանց Կազմակերպութեան Կեդրոնական Մարմնին հետ. Ֆրէզնոյի Ս. Պօդոս Հայց, եկեղեցւոյ մէջ: ժ ո ղովին նիւթեր արծարծուեցան Հայց. Եկեղեցւոյ Տիկնանց Միութեան ունեցած դերին մա-

Աինկէսօրէ ետք Սրբազան Հայրը հանդիպում ունեցաւ հոգեւորականներու ուսման եւ պատրաստութեան համար նշանակած յանձնակազմին հետ: Շեշտուեցսս ամբողջ թեմր վերակազմակերպելու, նոր ծուխեր հաստատելու եւ պատրաստուած եկեղեցականներ հրաւիրելս հարցը: Այդ ժողովին կը մասնակցէին նաեւ Արժ. Տ. Արշէե աւագ քհնյ. Այվազեան, հոզե- ար հովիւ Ս. Պօդոս եկեղեցւոյ. Արժանապատիւ Հայրեր Տ. Գէորզ աւագ քհնյ. Աոաքելեաե. Տ. Շնորհք քհնյ. Տէմիրճեան. Տ. Սարզիս քհնյ. Փեթոյեան եւ Բրշ. Պարւօ սրկ. Տէր-Մկրտի-

չեան:Նոյն օրը. երեկոյեան, Ս. Պօղոս եկեղեցւոյ Ծխական Խորհուրդի եւ յարակից մարմիենե-

րու ժողովին նախագահեց Սրբազան Հայրը, ուր արծարծուեցան Ծուխի անցեալի իրագործումները, ապազայի ծրազիրեերը եւ Հայ Եկեղեցին մտահայող տեղական եւ ընդհանուր

հարցեր:Շաբաթ, Նոյեմբեր 8-ի առաւօտուն, Կիրակնօրեայ Վարժարաններու Կեդրոնական

Մարմնի ժողովին կարճ այցելութեամբ իր օրհնութիւնը տուաւ Սրբազան Հայրը:Վերոյիշեւսլ Մստմինր նշանակուած էր Հոկտեմբեր 4-ին, 2003, Կեդրոնական Գալիֆոր-

նիոյ շրջանի մէջ, առաջնորդ Սրբազան Հօր կողմէ մասնակցութեամբ եւ օժանդակութեամբ Երիտասարդաց Առաքելութեան Կեդրոնի վարիչ-տնօրէն Արժ. Տ. Վսւզզէն քհնյ. Մովսէ- սեաեի, որ կը վարէր այս երկրորդ ժողովը:

ժողովի գւխաւոր նիւթն էր Կիրսւկնօրեայի դասացուցակի եւ ուսուցմունքի միօրինակութիւն ստեղծել թեմին մէջ եւ ուսուցիչներու վերապատրաստման ծրազիրներ մշակել յևտա- գայ աշխատանքներուն առնչութեամբ:

Այղ օր Սրբազան Հայրը նախագահեց Թեմական Խորհուրդի, Կեդրոնական եւ Հիւսի- սայիե Գալիֆորեիոյ ծխական հովիւներու եւ ատենապետներու համատեղ ժողովին, ընդհանուր առմամբ քննարկելու համար թեմին եւ Եկեղեցւոյ հարցերը: Աւելի ուշ Սրբւսզաե Հայրը ժողով ունեցաւ նաեւ Ս. Պողոս եկեղեցւոյ Ծխական Խորհուրդին հետ: Երեկոյեան ժամերգութիւն կատարուեցաւ, որուն ընթացքին Սրբազան Հօր ձեռամբ դպրութեան աստիճան ստացան Արի Ատամզ, Միքայէլ Գրիգորեաե, Գէորգ Իչեան, Տիզրան Խրտանեան, Քրիստափոր Հոգոգեան, Մատթէոս եւ Պատրիկ Մարգստեան, Լօրէն Չարտուքեան, Գոն- նըր Չուլճեան, Աննա Լեքսի եւ Յովսէփ Պօդիկեան, Ղուկաս եւ Փիլիպպոս Տէր-Մկրտիչեաե եւ Շանթ Ֆարսախեան:

Ձեռնադրութենէն ետք ընդուեեւութիւն մը Ատուեցաւ ՍոահհՈ .ռ». 11 . , .րեց նոփրեւպ դպիրները. օրհնեց ե, խրախուսեց զիրենք Ք ր ի Լ ո ս հ սհո^ւ * ы՜սիրով եւ шпш?[ирп„ 1и,й ծաոայԱԼ համայ[1[փ Հ ձ ո с յի

Կիրակի. Նոյեմբերի 9-ի առաւօտուն. բարեխնամ առաջնորդ Տ . Յովնան Սրբազան Ս Պատարագ մատոյց ե. յւաոտ պատշաճի քարոզեց Ս Պօոոս Հա,0 հ1.հոհո.„, 7 ,

’ Г Г и Т Г ' Կիսասարկւաակներ 5ե,,նաորեց. Տիմորէ о д Ц ш и «р- թիեեսւն, Արման. Նարեկ ե. Վիզէն Գւպեմքերհան ե. Արփն Կորճհան

«Հա յ,, Սեր,-էն աոա? , -ԱՍ.Օ.Տ.Տ. Գարեցին в . ц т щ 0 Հ ՚ ,„նահսսրանրի կոե^կեհրա вЬрЬрдп1йй ետ6 Արէ,ազան Հայրը мպատոայ ցստտորԼ,, Рр2. Եդիա „„կ. ե, Տի1ւին Ա ՀՎ ա ր ա ր ն սրկ. ե, Տիկին Ш . Ա|թրպարմաբեսւնի կուրծքերը: Պատաակա, од ц սարկա-

р Ш‘ Ь‘’Т ^ տա" Ի№րւ ի վե" կ” Ы пш ‘ № " ՛ " '< * ծխակալ անոամ ф С ч Ь հկհ. ղեցւոյ եւ թէ թեմական պաշտօններու յանձնաոութեամր:

Սրրազսւն Հայրը շնորհատրեց նորընծայ սարկա1ազներր եւ Պատոայ շքանշան ստացողներդ գնահատեց անոնց տարիներո, նոփրեալ ծառայաթխնր յատկապէս վերջին երկուքին ե. ըսւա. «Տարիներ Աստուածահաճոյ աշխատանք տարած էք դո,ք Հայ Եկեղեցիէն եերս. զոհելով երբեմն ձեր րետաեիքներո. անմիջական ժամանակի տրամադրաթիւնր նոփրոււսծաթեամբ Աստածոյ Տան շունյ ա ոզի տուած էք ձեր հոգիի բարութեան ճաոագայ- թումը գործնական աշխատանքի վ եր ա ծեի : Երկար ե. առոդջ ապրիք Ոո.ք ե. ձեր ընտանիքը Աստուածային շնորհներով եւ րարիքներով ւեցաած: Նորընծայ ձեռնադրես,,եեր. ե- կսւծ է ժամանակը, որ Դուք նոյն նոփրուածութեամբ եւ հոգսւծութեամբ պահպանէք Եկեղեցւոյ նուիրականութիւնը, առաքելութիւնը հայ հաւատացեա|ներու. հասնելով երիտասարդներու հոգեւոր կարիքներուն»:

Հոգեւոր հովիւ Տ. Արշէն սսագ քհնյ. Այվագեսւնի տարիներու նոփրեաւ ծառայութիւնը գնահատեց Սրրագան Հայրը եւ անոր նուիրեց հայկական ոճով Խայուսա մը: Մօտ 350 հաւատացեալներ, ձեռնադրեալներու, շքանշաններ ստացողներու ընտանիքներով ւսնդամնե- րր եւ յարգե|ի հիւրերը հրաժեշտ առին հոգեպէս |եցուած այս տօնական մթնպորտէն:

Երեկոյեաե Թըրւաքի հայ համայնքին առաջին հովուական այցելութիւնը տուաւ առաջնորդ Գերշ. Տ. Յովնան Սրրւսզան. ուր ութսունէ աւե|ի հաւատացեւպեեր |սւ, կազմակերպուած րնդանեւութհամբ հաւաքուած էին Սրբազան Հօր պատգամը եւ րարի խորհուրդները |սե|ու՝ւսնոր շնորհստեր այցելութեան, շրջանի նոր Ծուխին հաստատման համար:

Երկուշաբթի, Նոյեմբեր 10-ի առաւօտուն, դարձեալ Ֆրէգնոյի Ս. Պօդոս եկեդեցւոյ մէջ Սրբազան Հայրը ժոդով ունեցաւ Հխսիսային եւ Կեդրոնական Գւսլ]ւֆորնիոյ շրջաններուն մէջ ծառւսյոդ հոգեւորականներու հնտ համատեղ: Քննարկուեցան ընթացիկ հարցերը, մտահոզութիւեներ եւ ապագայի ծրւսգիրներ:

Ասրս ժամր 4-ին Տ. Յովնան Սրբազան Հովուական աոաջին այցելութիւնը տասս նաեւ Րիտլիի Ս. Սահակ-Ս. Մեսրոպ եկեղեցւոյ համայնքին յիսունէ աւելի հաւատացեալներուն, խօսեցաւ ընդհանուր ծրւսզիրներու մասին, գնահատական եւ քաջալերանքի խօսքեր ուղ- դեց' Աստուծոյ եւ հայ համայնքին ծառայողներուն եւ բարեմաղթանքներն ու Օրհնութիւնը տուաւ բոլորին:


_____________Ժ - Ժ Ա 2 1 3

и Ղ Ա Զ Ա Ր Ա ՚ե ծ շ ո ւ -ք ո վ տ օ ՜ ն ե ց

Ս. Է2ՄԻԱԾ-ՆԻ Մ Ա ՅՐ ՏԱՃԱՐԻ 1700-ԱՄԵԱԿՐ

հ 95 Նաեմրհո երհկոյհան ժամը 6-ին. վանքի կամրջակին վրայ միաբանուլդ ^ Յ ն հ ք Վ ե պ ի կ ի Ամեեապատխ Պատրիարքը. Ծիրանսսոր Անճէլօ Սքօրս եւ

ոտ հ^шլիрլ,ш^[,հ,, տ լդ р” ',ша

էին ա ր դ » . ” յ ^ լ ™ ^ ր ^ ր ի ^ ^ ա Լ ն տ թ Է 0է1ւ անմիջապես յե տ ո յ. Գա րեգին Յով-

иМГ ‘Г ^ Г — - " 9 №ՐԱԽ լ№ ս -

^ р ш Ц ш м С ^ ш ф ш ш г ш . р ш п ընթերցումներ. կա գա րա եցա ն իգա յհրէնով (Այսօր

,ն »ա ն Д ա ո ս Ա ո ց ֊ Տինօո էիցս համայնից... - Լերիեք ա մենա յն ա յսօր ցնծաց е - Պսսծա ռա ցա ն ա յսօր Ս »Ր Ր է կ ն ղ ն ց ի ճ . որսն6 րնգմիջուեցան Գա րնցինի մեներգներով «Էջ

ւ դ ն ի ն ն ի Հօրէ, նլ յոյս փսաաց րնԴ նմա ...-. «Ամէն հա յի ս ր ր ի ց բխ ա ծ լսիր ա յս Տայն ով

ԱԱա ա ջին>:իւօսք առնողը եղաւ Ս պ ա նութեա ն Ընդհանրական Աբբայ Հ. Եղիս. 4րդ. Քիւաղպեան որ հայերէնով խօսքն ոպղհլով Սխնիքի առաջնորդ Աբրահամ եպս. Մկրրտ- ,ես,նին որպէս Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գարեգին Բ.-ի ներկայացուցիչ. ըսաւ.

«Ի խորոց սրտի իմ եւ բոլոր Միաբանութեան կողմէ շնորհակալութիւնս կը յայտնեմ Ձե- գի հւ Ձեր միջոցով Վեհափսա Հայրապետին, որ լաւագոյն սեւով ոպեց ոչ միայն հայոց քրիստոնեութեան 1700-ամեակը վերապրեցնել մեր ժողովուրդին, այւ նաեւ այս տարի նոյնքան սրտամօտ առիթ րնծայեց վերաշիաւ ժացնելու համար հայոց հաւատքը եւ քրիստոնեական վկայութիւն մը տւպա ամբողջ աշխարհին... «էջ Միածինն ի Հօրէ...» իսկապէս Միածինն իջաւ քրիստոնեայ հայու սրտին մէջ եւ լոյսով ողողեց հայա գողգոթայի ճանապարհը հանդիպեցաւ հայուն, եկեղեցականին, զօրականին, քաղաքացիին, գեղջուկիե, որու յուշարձանն է էջմիածնի Մայր Տաճարը, որմէ ընձխղեցսւն մեր հազարաւոր մատեանննրը. խաչքարները, վանքերը որ առնելով Ս. էջմիածնի լոյսը տարածեցին ամբողջ աշխարհին:

Մեր ցուցահանդէսը, նոփրուած Ս. էջմիածնին, կ՛ուզէ փոքր նպաստ մր բերել ի նպաստ համամարդկային եւ քրիստոնեական արժէքներու»:

Ապա խօսքը իտալերէնով ուղղելով Ամենապատիւ Ծիրանաւոր-Պատրիարքին եւ ննր-կայ հաւատացեալներուն, շարունակեց.

«Այն, որ չի յիշեր իր հարազատ պատմութիւնը, չի յարգէր իր ընտանիքին հիմնական թուականները, իր ժողովուրդին, մշակոյթին եւ հաւատքին գլխաւոր տարեդստձներր, դատապարտուած է մարդկութեան պատմութենէն վերջնականապէս ջնջուեր... Այս ցուցահանդէսով մենք կը ջանանք մեր բաժինը բերեյ պատմական այնպիսի կստեւոր դէպքի մը, որով լոյս ծագեցաւ Հայոց երկրին վրայ եւ այսօր ալ, երբ մարդկութիւնը կը տարտղնի կրօնական ընդհանուր գաղջութեան մէջ, մեզի կու տայ նոր եռանդ եւ խանդ՝ արծարծելու Լու-

սաւորչեան մեր հաւատքը»:

2003 Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն ,4, *-к| 1 Т I Հ

у,

«Այս իմաստով սանաած. տօնհ, էջմիածնի Մայր Տաճարին 1700-ամեակը' մենաւոր-ա пшЬп ւ?ոհ I оПппКпНин.т.к.!......... г ■ т . * *հեաւ առիթ մրն է շնորհակւպութխն յայտնհլա Աստածոյ, հայ ժողովուրդի քրիստոնեայ հա

ւատքին հանդէսյ ունեցած հաւատարմութեան համար:Տաճարին խորհուրդով հոն ներկայ է այն ժոդովարդր, որ իր հաւատքր կը մատացանէ

ե< հայերր աեցեաւիե. իեչպէս ներկայիս, նահատակութեան աստիճան հաստատապէս կը վկւսյեն, թէ իեչպէս իրեեց քրիստոնեայ հաւատքը կը կերպարանափոխէ մարդկային իրա- կանութխններր նոր ինքնութիւն մր տալով անձին եւ ժողովուրդին:

Վենետիկ իր հեռատես քաղաքականութեան 1700-ական թաակաենևրուե սիրայօժար րնդունեց Ձեր Վանական Հասարակութիւնը, իր հարուստ աւանդութիւներով այսօր Ս. Դադարի կղզին թանկագին քարի մը նման կը փայ|ի ոչ միայն հայութեան մէջ, այլն մեծ նուէր մըն է Վենետիկի հասարակութեան եւ Եկեղեցիին:

Իմ մաղթանքներս յատկապէս ուղղուած Գերաշնորհ Աբրահամ Սրբազանին' Սիւնիքի առաջնորդին, ւտստուիրակ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Դարեցին Բ.-ի, Մխիթարեաե Միարաեութեան եւ ձեզի ամէեուդ, կր քաղեմ Յովհաենէս Պօդոս Բ. Պապի առաքելական նամակէն ուղղուած հայ ժողովուրդին Քրիստոնէաթևաե 170()-ամեակի առիթով. «Հայերր Խաղաղութեան եւ ջանասիրութեան դեսպաններ, աշխարհը շրջեցաե եւ իրենց բազուկներու ծանր աշխատանքով, թսւնկազին նպաստ մը բերին'բարեփոխելու եւ աւեփ մօտեցնե|ու Հօր Աստուծոյ սիրոյ ծրսւզիրին: Քրիստոնեայ աշխարհը երջանիկ է, որ հայ ազզր կայ եւ կ՚ապրի վեհանձնօրէն եւ հաւատարմօրէն եւ կը մաղթէ, որ ամենուրեք զւրնէ հասկացողա- թիւե եւ համակրանք...»:

Պատմական այս խաոնւսշւիոթ օրերուն ոչ միայն քրիստոնեաները, այ|ե համայն մարդկութիւնը պէտք ունի հայ քրիսւրոնեայ ժողովուրդի վկայութեան...»:

Հասկ խօսք առաւ Աբրահամ եպս. Մկրտչեան, առաջնորդ Սիւնեաց թեմի եւ ներկայացուցիչ Ամենայն Հսւյոց Կաթողիկոս Գարեզին Բ.-ի:

«Մեծ ուրախաթեամբ կը հաղորդեմ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսին Հայրապետական ողջոյնները Վենետիկի Ծիրանւաոր-Պաւրրիարքին, Մխիթարեաե Միաբանութեան Աբբահօր եւ մեծարզոյ Հայրերուն, իեչպէս նաեւ բորտ ներկաեերան:

էջմիածինը կը հանդիսաեայ քրիստոնեայ Հայաստանի առաջին սրբատեղին, Մայր Եկեղեցին, կրակարան մևր հաւատքին, ուր իջաւ Միածին Որդին' արեգակնային լոյսի փայլքով լուսաւորելու հայութխնը Աւետարաեի ճշմարւրաթխններով եւ ուր Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ, Ս. Թադէոս-Բարդուղիմէոս Առաքեալներէն ժառանգութիւն սւրւսցսւծ Աւետարանի կայծը վերածեց հրդեհի, հրդեհելով ոչ միայն հայաթիւեը, այլ անոլ. միջոցով մարդկութիւնը հաւատքով ստեղծած իր մշակոյթով... Եւ դարեր շարունակ պետականութիւնը կորսնցու- ցսւծ հայ ժողովուրդը մնաց անսասան իր հաւատքին մէջ, հաւաւրարիմ իր նախնիքներուն, կառչած իր Եկեղեցիին կրցաւ դարերու արհաւիրքներէն անսասան պահեյ իր հաււարքր'

շն որ հի , իր Ե կ ե ղ ե ց ի ի ն , որուն ս ր բա ր ա ր

ր ա նէե ...: ե . է ա ն թ էեւ փ ո ք ր հ ա յ ա զ գ ի ն մ շ ա կ ո յթ ի մէկ

ւ,ա,,ազատ է՛ “ ս,ատւ,," տււսծ է համեստ 5шфьр՛"՛ մեր и ф о ч ш Н ш и հա,ատքին հ գ ^ 4»իւնը ^ իկեա[ւ փ տ պ ե ր » ) բա ցայայտելով

Վ 6 ր շ ի ն 1 » օ ս « » ' . “ Г Г Л ш ^ т ш п ш щ Ь ф т р Ь ш й щ ш ф й ш р Ь ш О

յ — г

Տ ^ ն կ Հ ս ե ր , երկու Եկեղեցիեերե ո. հկեդեցապետեհրը եղբայրական ջերմ կապերով օրինակ կրնան հանղիսանալ արեւելեան եւ արեւմտեան Եկեղեցիներու միջեւ օ^տոնէա կաե հոգիով գործակցութեան: Յարգոյ վ ա ր պ ե տ ը խօսեցաւ նաեւ հայկական ճարտարապետական կոթողներու պարզութեան ե. կաոոյցային տեսանկիւնէն ստացած գիտարուեստական բարձր մակարդակին՝ ըԱԱղով հիմնականօրէն քարի ճարտարապետութիւն եւ երկրաշարժային աւանղական գօտիի մը վրայ գտնուելով, ստեղծած է շինարարական այնպիսի հնարքներ, որոնք հետագային օգտագործողով արեւմտեան ճարտարապետներն՝ կարելի եղած է բարձրացնել հսկայածսսաւ «գաթէտրալներ», ոօմաե եւ զոթա-

4Ш^ Г и Г в д По1ш.шй գոյզ բարձրաստիճան հիւրերը ե. ներկայ բազմաթիւնր հրափրեց զուզահանդէսը այցեւելու, վանքին կամարակապ քարայատակի երկայնքին սփոոսսծ մօտ 80 տպագիր եւ լուսանկարչական արտադրութիւներ. Ս. Ղազարի ղիւանէն եւ հնատիպ գիրքերէն քաղուած, ներկաները ստացան գոհացուցիչ բացատրութիւն իւրաքանչիւր նկարի աոջեւ Ы Ծիրանաւոր-Պատրիարքը, խանղավսւոուած Հայաստանի եւ Ս. էջմիածնի տեսարժան վայրերու կուսական գեղեցկութենէն, ջերմ փափաք յայտնեց ՈԻԽՏԱԻՈՐԱ-

ԿՄՆ ԱՅՑ ՏԱԼՈԻ ՀԱՅԱՍՏԱՆ:Ստեփան Սրապեան սրահին մէջ հիտերն անակնկալի եկան' ցուցադրուած տեսնելով

Ֆրանչեսքօ Ծունիոյի հրաշալի իւղանկարը Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչի, 300 տարեկան պաստառը Տրդատի մկրտութիւնը ներկայացնող... Եւ գեղարուեստական հրատարակութիւներու փունջ մը նուիրուած Ս. էջմիածնի եւ հայ եկեղեցական ճարտարապետութեան, խնամքով ներկայացուած:

Հասկ տեղի ունեցաւ ինքնածսաայական յոտնկայս ընթրիք մը բոլոր ներկւսներան մաս- նակցութեամբ, ոտ Անճէլօ Սքօլա' Ծիրանաւոր-Պատրիարքը, բաժակը բարձրացուց Ամենայն Հւսյոց Կաթողիկոսին, անոր ներկայացուցիչ Աբրահամ Սրբազանին, Մխիթարեան Միաբանութեան եւ հայ ժողովուրդին կենաց մաղթելով հաւատարմութիւն Ս. Գրիգորի հաւատքին, Քրիստոսի Եկեղեցիին եւ երջանիկ ապագա Հայաստանի նորաստեղծ Հանրա

պետութեան:

ՀԱՅՐ ՅԱՐՈՒԹ՛ԻՒՆ ՎՐԴ. ՊԶՏԻԿԵԱՆ Միաբան. ՄխիբաբեաԱ ՄիաբաևուբևաԱ

ԸՆԴՈՒՆԵԼՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՄԱՅՐ ԱԹՈՌՈՒՄ

ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ՎԵՀԱՓԱՈ- ՀԱՅՐԱՊԵՏՆ ԸՆԴՈՒՆԵՑ

ԻՍՊԱՆԻԱՅԻ ՆՈՐԱՆՇԱՆԱԿ ԴԵՍՊԱՆԻՆ

Հոկտեմբերի 11-իե Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենսւյև Հայոց Կաթողիկոսն րնդունեց Հայաստանում Իսպանիայի նորւսնշանակ դեսպան Խոսե Մարիա Ռոբլես Ֆրւսգային (նստավայրր р. Մոսկվսւ) Իսպանիայում ն Պորտուգալիայում Հ Հ արտակարգ ն լիազոր դեսպան էդուարդ 1սոջոյաեի ուղեկցությամր:

Վեհափսւո Հայրապետր, ողջունելով նորւսնշանակ դեսպաեի անդրանիկ այցը Մայր Ս- թոո Ս. էջմիածին, գոհունակություն հայտնեց, որ Իսպանիայի իշխանությունները հնարավորություն են ընձեռում հայ ժողովրդի գավակներին ապրել այղ երկրռւմ ն կազմակերպել իրենց ագգային-եկեղեցական կյանքը:

«Ուրախ ենք. որ բարեկամական ջերմ կապեր եե հաստատվում մեր ժողովոտդների միջև, որոնք, անտարակույս, պիտի բարիքներ ապահովեն և'Հայաստանին, ն'Իսպանիային. ն' այնտեղ ապրող մեր ժողովրդի գավակներին»,- իր խոսքում շեշտեց Նորին Սրբությունը:

Շնորհակւպություն հայտնելով ջերմ րնդունեւության համար՝Իսպանիայի դեսպանն իր հերթին մեծապես կարևորեց Հայ Եկեղեցու ղերր ոչ միայն Հայաստանում, ւսյ|ն ողջ աշխարհում բնակվող հայորդիների կյանքում: Պրն Ռոբլես Ֆրագաե անդրադարձավ նսւն Իսպանիայում հաստատված հայ համայնքի գործունևությանր' նշելով, որ «Հայ հւսմայևքր ևս մեծապես նպաստում 1: Իսպանիայի զարգացմանը' իր ծառայությունը բերելով կյանքի տարբեր ո|որտներում»:

Հանդիպման ընթացքում խոսվեց նաև եկեդևցակաե կյանքի զարթոնքի, ինչպես նան քույր Եկեղեցիների հետ Հայ Եկեղեցու հարաբերությունների մասին:

ԳԱՐԵԳԻ՜Ն Բ ՎԵՀԱՓԱՈ-ՀԱ ՅՐԱ Պ ԵՏ!,

Ը՜ՆԴՈՒՆԵՑ ԼԻԲԱ՛ՆԱ՛ՆԻ ՜ՆՈՐ ԱՆ ՇԱ՜Ն ԱԿ ԴԵՍՊԱՆԻՆ

Հոետեմրեոի 15-ին Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսն ընդունեց Հայ ա ս տ ա ն ո վ Լիբանանի նորանշանակ արտակարգ ե փազոր դեսպան ժհբրայի, ժաարա-

յԻ^վեհափաո՚Հայրապետը ողջանեց նորանշանակ դեսպանի անդրանիկ այցը հայոց հո- սԱոո կենտրոն' վստահությամբ, որ նա նույն նախանձախնդրությամբ շարունակելու է իր նախորդների աշխատանքը ի շահ հայ-փբանանյան հարաբերությունների ամրապնդման:

Զրույցի ընթացքում Վեհափաո Հայրապետն ու դեսպանն անդրադարձան երկու երկըր- ների ե ժողովուրդների բարեկամական կապերին: Նորին Սրբությանը նշեց, որ Լիբանանն այն երկրներից է. ոտ ապաստանած բազմաթիվ հայորղիք մշտապես վայելում են երկրի իշխանությունների հոգատար վերաբերմունքը:

«Ես {եմ պատկերացնում Լիբանանն առանց հայերի: Նրանք Լիբանանի կյանքի անքակտելի մասն են».- շնորհակալություն հայտնելով ջերմ ընդունելության համստ' ասաց

պրն դեսպանը:Հանդիպման ավարտին Վեհափառ Հայրապետն արդյունավետ ծառայություն մաղթեց

դեսպանին'հայտնելով նրան նաե Մայր Աթոռ Ս. էջմիածնի աջակցությունը:

ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ՎԵՀԱՓԱՌ ՀԱՅՐԱՊԵՏՆ ԸՆԴՈՒՆԵՑ ԲԱՐՈՆՈՒՀԻ -ՔԵՐՈԼԱՅՆ -ՔՈ-ՔՍԻ ԳԼԽԱՎՈՐԱԾ ՊԱՏՎԻՐԱԿՈՒԹՅԱ՜ՆԸ

Հոկտեմբերի 15-ին Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեզին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսն ընդունեց Սեծ Բրիտանիայի և Հյուսիսային Իռլանդիայի Միացյալ Թագավորության խորհրդարանի լոր- դերի պալատի փոխխոսնակ բարոնուհի Քերոլայե Քոքսի գլխավորությամբ Հայաստան ե Արցախ ժամանած մի խումբ ուխտավորների: Խմբի մեջ րնդգրկված տարբեր երկրների քրիստոնյաներ բարոնուհու ուղեկցությամբ արդեն եդել են Արցախում՛Բերձորում, Շուշիում ն Գանձասարում:

Վեհափառ Հայրապետը ողջունելով հյուրերին'ուրախությամբ նշեց, որ Ս. էջմիածինը Մայր Տաճարի օծման 1700-ամյա հոբելյանական այս տարում հյուրընկալում է աշխարհի տարբեր ծայրերից ժամանած հայ ե օտար ուխտավորների: «Մեր օրհնությունն ու գնահատանքը ձեզ, որ եկել եք ձեր աղոթքը միահյուսեւու հայ ժողովրդի աղոթքներին' հայցելով խաղաղության աշխարհի Ա մասնավորապես այս տարածաշրջանի համար»: Նորին Սըր- բությունն իր գնահատանքը հայտնեց նաե բարոնուհու ն' Հայաստանին ե Արցախին մատուցած ծառայությունների համար:

Հանդիպման ընթացքում Վեհափաո Հայրապետը, ի պատասխան հյուրերի հարցումների, անդրադարձավ Հայ Եկեղեցու առաքելությանն ու ներկա խնդիրներին, ինչպես նան Լեռնային Ղարաբսււփ հիմնսւխնդրի խաղաղ կարգավորման հարցին: Վերջինիս առիթով Նորին Սրբությունն ասաց. «Մենք խորապես գիտակցում ենք մեր առաքելությունը խաղաղության հաստատման գործում ե կարելիության սահմաններում փորձում ենք մեր նպաստր բերել այդ մթնոլորտի ձևավորմանը»:

2003 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ -Ժ Ա 219

ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ՎԵՀԱՓԱՌ- ՀԱՅՐԱՊԵՏՆ ԸՆԴՈՒՆԵՑ ԱՐԱԲԱԿԱՆ

ՄԻԱՑՅԱԼ ԷՄԻՐՈՒԹ՛ՅՈՒՆՆԵՐԻ ԴԵՍՊԱՆԻՆ

Հոկտեմբերի 16-ին Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Սմենայն Հայոց Կաթողիկոսն ընղանեց Հայաստանով Արաբական Միացյա, էմիրությունների արտակարգ և ,իագոր դեսպան Խալիֆա Շահին Ալ Մրրիին (նստավայրը Ю-ևհրան): Դեսպանին ուղեկցում էր Իրանում Հայաստանի արտակարգ ն ւիսպոր ղեսպան Գեղսւմ Ղստիբջանյանը:

Վեհափառ Հայրապետն ուրախություն հայտնեց երկու երկրների միջև դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատմաև առնչությամբ'վստահությամբ ևշևլով. որ դրանք պետթ 1. ծառայեն հայ-արւսբական բարեկամության ամրասլնղմանն ու երկրների գորսւց- մանր:

Շնորհակալություն հայտնե|ով րեղանելության համար, ղեսպանը շնորհավորեց Վեհափառ Հայրապետին Ս. էջմիածնի Մայր Տաճարի օծման 1700-ամյակի առիթով: Խափֆա Շահին Ա| Մրրին նշեց նաև. որ իր երկրում մեծագույն ակնածանքով են վերաբերվում հայ ժողովրդին:

Հանդիպման րնթւսցբամ խոսվեց կրոնների միջև երկխոսաթյաև կարևորության մասին: «Անչափ ուրախ ենք, որ այսօր առկա I. փոխհասկացողություն ն նան վտխհսւմագործակ- ցության քրիստոնյա ն իսլամ կրոնների միջև, որովհետև ներկայիս անհանգիստ աշխարհը միահամուռ ջանքերով միայն կարոդ ենք փրկել ավերումից ու գանագան վտանգներից: Այդ առումով կարնոր դերակատարություն ունեն կրոններն ու նրանց սպասավորներր»,- սւսաց Վեհափառ Հայրապետը նկատելով, որ ասվածի լավագույն ապացույց է այն. որ արաբական աշխարհում բւսգմաթիվ հսւյորդիք ապրում են խաղաղ ու ապահով կյանքով:

ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ՎԵՀԱՓԱՌ ՀԱՅՐԱՊԵՏՆ ԸՆԴՈՒՆԵՑ ՄԻ ԽՈՒՄԲ ՃԱՐՏԱՐԱԳԵՏՆԵՐԻ

Նույն օրը Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Սմենայն Հայոց Կաթողիկոսն ընդունեց երևսւևի ճարտարագիտակաե համսւլսարաևի 70-ամյա հոբելյանի առիթով կազմակերպված «Ինժեներական կրթությանը ն գիտությունը» գիտսւժողովին մասնակից մի խումբ օտարերկըր- յսւ գիտնականների'համւպսարսւնի ռեկտոր Ցուրի Սարգսյանի գ|խավորությամր:

Վեհափառ Հայրսւպետր ողջունեց հյուրերին'նշելով, որ նրանց մասնակցությունը հոբեւ֊ յանական տոնակատարություններին համսւ|սարաևի նորընթւսց վերելքի ու ծրագրերի հաջողության լավագույն վկայությունն է: Նորին Սրբությունը շնորհավորեց պրն Սարգսյանին համալսարանի հոբելյանի առիթով և բարձր գնահատեց ճարտարագետների ներդրումր երկրի գարգացման գործում:

Պատվիրակության անունից շնորհակալություն հայտնելով րեղանելության համար' պրն Սարգսյաևը նշեց, որ Հա յ Եկեղեցին մշտապես աջակից է եղել գիտության ն կրթութ

յան գործին:Զրույցի ընթացքում Վեհափառ Հայրապետն անդրադարձավ նաև Հայ Եկեղեցու ևեր-

կայիս աոաքեւությաևն ու խնդիրներին:

Գ.ԱՐԵԳ-Ի-Ն Р Վ Ե Հ Ա Փ Ա Ո -ՀԱՅՐԱՊԵՏՆ էՆԴՈՒՆԵՏ р Ш М д а ՏՍՆՐԱՊԵՏՈՒՕ-ՑԱՂ, Ш *Ш Н Л . ԳՈՐՏԵՐԻ

՜Ս Ши ԱՐԱՐ ՍԵՐԳԵՅ ՄԱՐՏԻ՜ՆՈՎԻ՜Ն

Հոնտեմոերի 17-ին Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարե,ին Р Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսն րկըուկևց Բե- „ ի ՀաերապետությաԿ արփայիս ցործնրի նախարար ՕԿրգկ Ս-արփիեովիե Ս նրա Լ ա վ ա ա ս պատվիրակությանը: Նախարարին ոպնկցոո! էին Րկաաաաւմ Հայաստանի Հանրապետության արտակար, ն յիագոր գեսպան Սարեկ Հարությունյանը. Հայաստանում Բելառոաի Հանրապետության արտակարգ ե ւիազոր , Ասպակ Մարինա Դոյդոպպո-

վան, պաշտոնատար այլ անձինք:Հանդիպման ընթացքում խոսվեց Եկեղեցի-պետություն հարաբերությունների. Հայ Ա-

ոաքելական և Բելաոուսի Ուղղափառ Եկեղեցիների առաջ ծառացա?) մարտահրավերների

մասին:Վեհափառ Հայրապետը գոհունակությամբ նշեց նւսե երկու երկրեերի միջև սւոկա եղ

բայրական հարաբերությունները:«Մեր գնահատանքն ենք հայտնում Բելաոուսի իշխանություններին այն ուշադիր և

բարյացակամ վերաբերմունքի համար, որ դրսևորում են հանդեպ մեր ժողովրդի գավակները, որոնք ապրում են Բելառուսում: Մեր աղոթքն ենք վերառաքում առ Աստված, որպեսզի Տերը պահի և ււլահպանի իր հովանավոր Աջի ներքո խաղաղության, սիրո, համագործւսկ- ցության և եղբայրության մեջ աշխարհը համայն և մնայուն առաջընթաց պարգևի մեր երկու պետություններին, որպեսզի ապահովեն մեր ժոդովուրդների համար երջանիկ ու բարօր

կյանք»,- ասաց Նորին Սրբությունը:Շնորհակալություն հայտնելով ընդունելության համար պրն Սարւրինովր կարևորեց

պետության և Եկեղեցու դերն ազգային-հոգևոր և մշակութային արժեքների պահպանման գործում: Բելաոուսի արտզործնախարւսրը Վեհափառ Հայրապետին հայտնեց նաև իր շնորհավորանքը Ս. էջմիածնի Սայր Տաճարի օծման 1700-սւմյակի առիթով:

ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ՎԵՀԱՓԱՌ ՀԱՅՐԱՊԵՏՆ ԸՆԴ-ՈՒՆԵՑ

ԵՎՐԱԽՈՐՀՐԴ-Ի ՊԱՏՎԻՐԱԿՈՒԹՅԱՆԸ

Հոկտեմբերի 22-ին Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գստեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսն ընդունեց Ե- րևանում կայանալիք «Տարածական պլանավորում և լանդշաֆտ» առաջին արտագնա սեմինարի առիթով Հայաստան ժամանած պատվիրակությանը՝ Եվրախորհրդում Եվրոպական լանդշաֆտի կոնվենցիային միացող և ստորագրող պետությունների կոնֆերանսի նախագահ էնրիկո Բուերգի գլխավորությամբ:

Հ Հ քաղաքաշինության փոխնախարար Ռուզան Ալավերղյանը Վեհափառ Հայրապետին ներկայացրեց կոնֆերանսի հրավիրման նպատակը:

է ջ մ ի ա ծ ի ն

«Մեզ որպես Եկեղեցի. շատ մոտ ո, հարագատ I. աոաքեաւթյանր. որ իրականացնում եք ПЛ1Р: էական ու կարեոր է շրջակա միջավայրի պահպանությունը. որի մեջ կերտվամ Ւ մարդ անհատը: Մենք է, նախանձախնդիր ենք Աստծո արարչազործաթյունն անխաթար ս,ահե|ուե ո, մեր ջանքերն ի գործ ենք դնամ. որ ներդաշնակության մեջ ,իեեե րնակաե ո, րարոյակւսն արժեքները: Այս իմաստով մևնբ դիտում ենք) ^ „ ս կ 4ործաււի{)ևեր),.. աԱաց

Նորին Սրբությանը հաջողություն մաղթելով հյուրերին իրենց աշխատանքում-Հանդիպման ընթացքում կարևորվեց Եկևդեցիների դերն ո, ազդեցաթյանը շրջակա մի

ջավայրի պահպանման գործում:

ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ՎԵՀԱՓԱՌ- ՀԱՅՐԱՊԵՏՆ ԸՆԴՈՒՆԵՑ

ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ ԲՈՒԼՂԱՐԻԱՅԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹ՜ՅԱՆ ԳՈՐԾԵՐԻ

Ժ՜ԱՄԱՆԱԿԱՎՈՐ ՀԱՎԱՏԱՐՄԱՏԱՐԻՆ

Հոկտեմբերի 24-ին Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսն ընդունեց Հայաստանում Բուլղարիայի Հանրապետության ժամանակավոր գործերի նորանշանակ հավատարմատար Ստեփան Դիմիտրովին:

Բարի գալուստ մաղթելով Ս. էջմիածին' Վեհափառ Հայրապետն անդրադարձավ երկու երկրների, ինչպես նաև Հա յ Առաքելական ե Բոււղար Ուղղափառ Եկեղեցիների միջև աո- կա բարեկամական հարաբերություններին' հայս հայտնելով, որ դրանք գնւպով ավելի պիտի ամրանան ու զորանան:

«Մենք անհուն գոհունակության ենք ապրում, որ մեր երկու պետությունների միջև հարաբերությունները զորանում և առաջընթաց են ապրում, որր արդյունավետ անդրադարձներ պիտի ունենա մեր երկու ժողովուրդների կյանքի վրա»,- ասաց Նորին Սրրություեր:

Ստեփան Դիմիտրովը շնորհակալություն հայտնեց ջերմ ընդունելության համար' վրս- տւսհեցեե|ով. որ Հայոց Հայրապետի օրհնությունն ստանալաց հնտո. առավել ջանսւսիութ- յսւմբ ու նախանձախնդրությամբ պիտի կատարի իր պարտականությունները'հանուն մեր երկրների և երկու Եկեղեցիների զորացման:

ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ՎԵՀԱՓԱՌ ՀԱՅՐԱՊԵՏՆ ԸՆԴՈՒՆԵՑ ՌՈՒՍԱՍՏԱՆԻ

ԴԱՇՆՈՒԹ՜ՅԱՆ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹ՜ՅԱՆ ԽՈՐՀՐԴԻ ՔԱՐՏՈՒՂԱՐԻՆ

Նոյեմբերի 4-ին Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսն ընդունեց Ո-ու- սաստանի Դաշնության անվտանգության խորհրդի քարտուղար Վլադիմիր Ո-ուշայլոյին ն նրա գլխավորած պատվիրակությանը' Հ Հ Պ Ն փոխնախարար Միքայել Գրիգորյանի ն Հայաստանում Ռուսաստանի արտակարգ ն լիազոր դեսպան Անսւտոլի Դրյուկովի ուղեկցությամբ:

222 Ժ-ԺԱէ ջ մ ի ա ծ ի ն 2003

՜ ՜ ^ ա տ ա ո Հայրապետը. ոդշոլնհլով 4 . տ ա յա յի այ9Ը հայոց հոգնոր կենտրոն. ոլ. յԼ 7 թ յ1 ս գ ^ Ա ո լ թ յ ո ւ ն հայտնեց էրկա երկրների Ա մոզովոլրգնհր Д О գարլաիտ եղբայրության ամրապնդման ն բարեկամական կապերի սերտացման համար. * т а . « ե Ոաշայլոե. շէարհակայաթյան հայտննյով Նպւին Սրբությանն րնգոլնե- լության համար, կաբնոբհց Հայ Ս ա զ ա կ ա ն ն Թուս Ոսյգաւիաս էկնգեցիների գնրր մո- ղովարդների բարեկամության զորացման գործում: Ապա պրն Ոաշայ,»ն Ո Դ անվտանգության իտրհրւլի պատվո նշան շնորհեց Ամենայն Հայոց Հայրապետին:

Հանդիպմանը ներկա էր բանակի հոգեոր ծաոայության պատասխանատու Տ. Արշեն

աբղ- Սանոսյանը:

-Լ.Ս.Օ.Տ.Տ. ԳԱՐԵԳԻ՜Ն Բ ՎԵՀԱՓԱՌ ՀԱՅՐԱՊԵՏ!, ը ՜նդ ո ւ՜նեց ՖՐԱ՜ՆՍԻԱՅԻ ԲՈՒՇ ՌՅՈՒ Ռ(1ւ ՜ՆԱՀԱ՜ՆԳԻ

ՄԱՐԶԱՅԻ՜Ն ԽՈՐՀՐԴԻ ՊԱՏՎԻՐԱԿՈՒԹ-ՅԱ՜ՆՐ

Նոյեմբերի 16-ին Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամեեայն Հայոց Կաթողիկոսն ընդունեց Ֆրանսիայի Բուշ ղյու Ռոն նահանգի մարգային խորհրդի նախագահ Ժտն-Նոեւ Գերիեիիե ե նրա գլխավորած պատվիրակությանը:

Վեհափաո Հայրապետը ողջունելով հյուրերին' գոհունակությամբ նշեց Բուշ դյու Ռոն նահանգի ե Մայր Աթոռի միջե ստեղծված ջերմ հարաբերություններն ու օգտավետ փոխ- զործակցությունըիբրե հսւյ-ֆրանսիական բարեկամության իրական վկայություն:

Հանդիպման ավարտին Վեհարանում Մայր Աթոռի վարչակազմակերպսւկան գործերի կառավարիչ Տ. Փաոեն եպս. Ավետիքյանը ե ֆրանսիական «АШПкк 5165» (Մարսե|) բարեգործական կազմակերպության ներկայացուցիչ Կ|ոդ Հարունյւսնը ստորագրեցին համաձայնագիր. որով Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածինը 1902 թ. Մկրտիչ Խրիմյսւն Ամեեայն Հայոց Հայրապետի կողմից կառուցված Մայր Աթոռի նախկին հիվանդանոցի շենքը ե կից տարածքը տրամադրում Է վերոգրյւպ կազմակերպությանը' Էջմիածին քաղաքում ատամնաբուժարան հիմնելու համար: Ատամնաբուժարանը, որ կսպասարկի շրջակա բեակչությաեը, կառուցվելու Է Ժւսե-Նոել Գերիեիի հովաեւսվորությամբ:

Այս տարվա հունիսին. Ամենայն Հայոց Հայրապետի հանդիսապետությամբ ե Ժւսե- Նոել Գերիեիի մասնակցությամբ. Էջմիածին քաղաքում տեդի Էր ունեցել եաե ատամնաբուժական կենտրոնի օրհնության կստզ ե հուշաքարի բացում:

«Մեր աղոթքն Է, որ Տերը պահի ու պահպանի մեր երկու ժողովուրդների միջե հաստատված եղբայրությունը ե բարեկամությունը' ամրացնելով համագործակցության ոգին: Բարեգործության պտուղներից օգտվում են մեբ զավակները, սակայն բարեգործությամբ առավել ես զորանում եք դուք' այն սիրով, որ դրսնորում եք կարիքի մեջ եղող ձեր նմանի նկատմամբ»,- դիմելով հյուրերին'նշեց Նորին Մրբությունը:

Նույն օրը համագործակցության համատեղ հայտարարություն ստորագրեցին նան Ժսւն-Նոե| Գերինին ն Էջմիածնի քաղաքապետ Հրաչ Աբգստյանը' պարտավորվելով սատարել ատամնաբուժարանի հիմնադրմանը:

է ջ մ ի ա ծ ի ն Ժ -Ժ Ա 223

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Ր- Վ Ե Հ Ա Փ Ա Ռ Հ Ա Յ Ր Ա Պ Ե Տ ՛Ն ( П Л П К Ь Ь Л ԼԵ Ռ -1 ւ Ա Յ Ի 1ւ

Ղ Ա Ր Ա Բ Ա Ղ Ի Ա Զ Գ Ա Յ Ի Ն Ժ ՜Ո Ղ Ո Վ Ի Ն Ա Խ Ա Գ Ա Հ Օ Լ Ե Գ Ե Ս Ա Յ Ա Ն Ի Ն

Ն ոյեմբերի 22-իե Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րԼ,իե в Ա մլ1ա յն Հ ա յ„ 9 ^ Ա ո .ն ա յի . Ղա րտ բա ոի Հա նրա պ ետ ությա ն Ա զ4ա յին 1ա խ „ եԱա

վորած պ ա տ վիրա կությա նը Հ Հ Ա ժ լիոխնախացսւհ Տի4րա „ ադԱ) " բ :

.Ш ,ш ф п д а ф Ш ф լրեսնե, Տեց Ս՜այր Црга1 Ա. կ մ ի ա ծն ո , մ՜ վեհա րա նի հարկի ներրո. ե վստահեցնեք մեր էկ եդ եցո , „որա կցա թյա եը: Ս եր ադոթրներամ միշտ т [ |Ы ф Արտսխ խարհր Լ Մ եր հա յցն է. որպեսդի խաւ1ս1ղոլ|!,յ11ւե ^ պա1փ „ հ „ „ ' հլԱ.

մայի Հա յա ստ ա ն երկիրր մեր. Սրցա խը ե նրա հերոսական մ ա կ ա ր դ ը , , հյ„,րնրին ոդ-

յաւնեց Ամենայն Հ ա յո ց Հա յրա պ ետ ը ցոհոլնակոլթյամբ ն?ն|ով Հա յա ստ ա նի ն Ղարարադի խորհրդարանների սերտ փոիլզործա կցա թյա եը: Հա յոց Հ ա յ|,աԱւլտր рш рар

նաե Ղա րա բա ւփ իշխանությունների հոգա ծությա նը Հ ա յ Եկեղեցու ն մասնավորապես Ար

ցախի թեմի հա նդեպ , որի արտահայտությունն է Ստնւիանակերտի կենտրոնում վեր հաո- եող նոր եկեղեցին:

Շնորհակալություն հա յտ նելով ընղունե|աթյան համար. ԼԴ.Հ խոսնակ 0 |եց Եսայանը

վ եհ ա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ին ներկայացրեց պ ա տվիրա կա թյա ն ա յցի արդյունքները, որոնք

նպա տա կա միտվա ծ են Հա յա ստ ա նի ն Արցախի խորհրդարանական կապերի ա ռավել դո- րացմանը:

ՀԱ՜ՆԳԻՍՏ Տ . ԵՂԻՇԵ -ՔԱՀԱՆԱ ԱԲՐԱՀԱՄՅԱ՜ՆԻ

Սույն թվականի նոյեմբերի 19-ին ի Տեր հանզյավ Կոտայքի թեմի Բջեիի Ս. Աստվածածին եկեղեցու ծիսակատար Տ. Եղիշե քահանա Աբրահամյանը, ով ավելի քան 37 տարի ծառայել է Բջնիի Ս. Աստվածածին եկեղեցում:

Համեստ էր. խոեարհ. եվիրված. ժողովրդասեր: Անմնացորդ սիրում էր եկեղեցին և ըստ

կարի յուրում ծառայեց ժողովրդին:Տեր Եղիշեն ծնվել է 1923 թ. Հրազդաեի շրջանի Բջնի գյուղում: Նախնական կրթությու

նը ստացել է տեղի միջնակարգ դպրոցում: 1966-68 թթ. մասնակցել է Ս. էջմիածեում կազմակերպված քահանայից պատրաստման դասընթացներին: 1966 թ. օգոստոսի 2-իե, ձե- ռամբ Տ. Վահսւե արքեպս. Տերյանի, ձեռնադրվել է քահանա: 1976 թ. լանջախաչ կրելու ի-

րավուեք է ստացել:Հանգուցյալ Տեր Հոր հոգևոր ծառայությունը գնահատվել է ե Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գստեգին Բ

Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի կողմից:Հանգուցյալ քահանայի աճյունը դրվեց Բջնիի Ս. Աստվածածին եկեղեցում, ուր նոյեմ

բերի 22-ին մատուցվեց Ս. Պատւսրադ, որի ընթացքում, ձեոամր Կոտայքի թեմի առաջնորդ Տ. Առաքել եպս. ■Քւսրամյանի. կատարվեց վերջին օծման կարգը:

Դամբանականում Սրբագան Հայրը մասնավորապես նշեց. «Հանձնարարությամբ ազգիս Վեհափառ Հայրապետ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գստեգին Երկրորդի եկել ենք փոխանցելու Բջեիի ողջ համայնքին Վեհափառ Հայրապետի վշտակցությունը, քանզի Տ. Եղիշե քահանան իր կյանքն անմնացորդ նվիրեց Աստծուն, Եկեղեցուն ե ժողովրդին, որի համար նա սիրված էր բոլորի կողմից...: Հետնաբար երախտագիտությամբ, հարգանքով ու աղոթքով ենք նրւսն ճանապարհում դեպի Երկնքի Արքայություն»:

Հանզուցյւսլ Տ. Եղիշե քահանայի աճյունն ամփոփվեց Բջեիի Ս. Աստվածածին եկեղեցու բակում:

ԿՈՏԱՅՔԻ ՌԵՄԻ ՄԱՄԼՈ ԴԻՎԱՆ

2003 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ֊Ժ-Ա 225

ԵԿԵՂԵՑԱԿԱՆ ԲԵՄ. ԼՈՒՐԵՐ

Հոկտեմբերի 5-ին, կիրակի. - գ . կիր. զկհի աԱյսօր Մայր Տաճարում, Ավագ Ս. Սեղանի վրա, Ս. Պատարագ մատուցեց Տ. Մեսրոպ

արքեպիսկոպոս Գրիզորյսւնը: «Հայր մեր»-ից առաջ պատարագիչ Սրբագաե Հայրր «էջմիածին նաւ փրկութեան, քան գՆոյի մեծին տապան» (Ղազար Ջահկեցի) բնաբանով քարոզ խոսեց (տե՞ս էջ 46):

Հավարտ Ս. Պատարագի կատարվեց Հոգեհանզստյաե պաշտոն' հանրա պ ետ ությամբ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գստեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի:

Հոկտեմբերի 12-ին, կիրսւկի. - Ե. կիր. զկնի Ս. հոսքի:Այսօր Մայր Տաճարում. Ավագ Ս. Սեղանի վրա, Ս. Պատարագ մատուցեց Տ. Եգրաս ե-

պիսկոպոս Նհրսիսյաեը: «Հայր մեր»-ից առաջ պատարագիչ Սրբազան Հայրը «Ի սկզբսւ- եէ Էր Բանը, եւ Բւսնե Էր առ Աստուած, եւ Աստուած Էր Բահը» (Հովհ. Ա 1) բնաբանով քարոզ խոսեց (տեն Էջ 49):

Պատարագի սրբազան խորհրդակսւտարություեից հետո, հաեղիսապետությամբ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գստեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի, կատարվեց Հոգեհաեգստյան պաշտոն:

Հոկտեմբերի 19-ին, կիրակի. -Զ- կիր. զկնի Ծ. հոսքի:Այսօր Մայր Տաճարում, Ավազ Ս. Սեղանի վրա, Հայոց բանակի Ուխտի Ս. Պատարագ

մատուցեց Տ. Արշեն աբեղա Սանոսյանը: «Հայր մեր»-ից առաջ պատարագիչ Հայր Սուրբը հավար պատշաճի քարոզ խոսեց (տես Էջ 57):

Հավարտ Սուրբ ն Անմահ Պատարագի, հանղիսապետաթյամբ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգիե Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի, կատարվեց Հոգեհանգստյան պաշտոն' Արցախյան պատերազմում նահատակված հայորդյաց հոգիների խաղաղության համար:

Հոկտեմբերի 26-ին, կիրակի. - Է. կիր. զկնի Ս. հոսքի: Գիւտ հոսքի:Այսօր Մայր Տաճարում, Ավագ Ս. Սեղանի վրա, Ս. Պատարագ մատուցեց Տ. Բագրատ

եպիսկոպոս Գալստանյանը: «Հայր մեր»-ից առաջ պատարագիչ Սրբազան Հայրը «Զի որպէս փսւյ|սւկն' որ ե|սւեէ յստեւելից եւ երեւի մինչեւ յարեւմուտս. այնպէս եղիցի գալուստն Որղւոյ մարղոյ» (Մատթ. Ի Դ 27) բնաբանով քարոզ խոսեց (տես էջ 60):

Պատարագի սրբազան խորհրղակատարությունից հնտո վեհափառ Հայրապետի հաե- ղիսապետությամբ կատարվեց Հոգեհանգստյան պաշտոն:

Նոյնմբերի 2-ին, կիրակի. - Ը. կիր. զկնի Ս. հոսքի:Այսօր Մայր Տաճարում, Ավագ Ս. Սեղանի վրա, Ս. Պատարագ մատուցեց Տ. Գյուտ ար

քեպիսկոպոս Նսւգգաշյանը: «Հայր մեր»-ից առաջ պատարագիչ Սրբազան Հայրը «...մեծի

|Ш С и.'^фшрш* Ш ф ш ф т *** ^ р * “ ■ * Հայոց Կսյթալիկոսի. կափա^վկց Հայրապւոյակաէւ Л Ш »Ш 6» Т - й * ք ա ր յ ա ն օծէակ №

րորդ տարեդարձի աոիթով:

Նոյեմբերի 8փս, շաբաթ. - Սրբոց հրեշտոմրսպետացն Գայղփկի եւ Միքայելի եւ ամենայն երկնային զօրացն:

Այսօր Մայր Տաճարի զանգակատան Մ. Հրեշտակապետաց Խորանի վրա Ս. Պատարագ մատուցեց Տ. Վարդան աբեղա Նավասարդյանը: «Հայր մեր»-ից աոաջ պատարագիչ

Հայր Սուրբը հավուր պատշաճի.քարոզ խոսեց (տեն Էջ 65):

Նոյեմբերի 9-իԱ, կիրակի. -Թ-. կիր. զկնի Ս. Խաչի:Այսօր Մայր Տաճարում, Ավագ Մ. Սեղանի վրա, Ս. Պատարագ մատուցեց Տ. Տւսթև ար

քեպիսկոպոս Ղարիբյանը: «Հայր մեր»-ից աոաջ պատարագիչ Սրբազան Հայրը հավուր

պատշաճի քարոզ խոսեց (տեն Էջ 67):Պատարագի սրբազան խորհրդակատարությունից հետո, հանդիսապետությամբ Վե

հափաո Հայրապետի, կատարվեց Հոգեհանգստյան պաշտոն:

Նոյեմբերի 16-ին, կիրակի. - ժ. կիր. զկնի Ծ. Խաչի:Այսօր Մայր Տաճարում, Ավագ Մ. Սեղանի վրա, Ս. Պատարագ մատուցեց Տ. Արամ ե-

պիսկոպոս Աթաշյանը: «Հայր մեր»-ից աոաջ պատարագիչ Սրբազան Հայրը «Հայր մեր որ յերկինս...» (Տերունական աղոթք) բնաբանով քարոզ խոսեց (տեն Էջ 70):

Ս. Պատարագին ներկա Էր Վեհափսա Հայրապետը:

Նոյեմբերի 21-ին, ուրբաթ. - Ընծայումն Ս. Ասւրուածածնի երից ամացնի Տաճարն:

Այսօր Մայր Տաճարում, Ավագ Մ. Սեղանի վրա, Ս. Պատարագ մատուցեց Տ. Նարեկ ա- բեղա Ավսւգյանը: «Հայր մեր»-ից աոաջ պատարագիչ Հայր Սուբրը «Անձն իմ ի ձեռս քո յամենայն ժամ» (Սաղմ. ՃԺԲ 109) բնաբանով քարոզ խոսեց (տե՛ս Էջ 73):

Նոյեմբերի 23-ին, կիրակի. - Ա. կիր. Յիսնսւկաց:Այսօր Սայր Տաճարում, Ավագ Ս. Սեղանի վրա, Ս. Պատարագ մատուցեց Տ. Դավիթ

արքեպիսկոպոս Սսւհակյանը: Սրբազան արարողության ընթացքին պատարագիչ Սրբազան Հայրը նաև Ձեռնադրության խորհուրդը կատարեց, որից հետո «Միշտ անշարժ պա- հեսւ զաթոոս Հայկազնեայս» (Շարակնոց) բնաբանով քարոզ խոսեց (տեն Էջ 76):

Ս. Պատարագին ներկա Էր Վեհափսա Հայրապետը:

Г ч Ч щ Г и Д Լ Ч Р В Д Ь г Ч ш Ч Й - . <*»Л пЛ»Ч> Ս. էջՓաՏԼի) рйш рш Щ Ешр„ч


Նոյնմբեբի 29-ին, շաբաթ. - Տօն Սբբոց Աէոսբե/ոցԱ եւ աոաջին /пиши ոյդացհ սերոց Թ-աէ]Լոսի եւ ԲաբպոպիմԼոսի:

Այսօր Մայր Տաճարում, Ավագ Ս. Սեղանի վրա, Ս. Պատարագ մատուցեց Տ. Վարղաե աբեղա Նավասարդյանը: «Հայր մեր,.-ից աոաջ պատարագիչ Հայր Սուրբը «Հայըատաեկ սւյգայն հրեղէն պարիսպք եւ բարձր աշտարակդ» (Շարակնոց) բեաբանով քարոգ խոսեց (տեՆ էջ 78):

Նոյեմբերի 30-ին, կիրակի. - բ. կիբ. Յիսնակաց:Այսօր Մայր Տաճարում, Ավագ Ս. Սեղաեի վրա, Ս. Պատարագ մատուցեց Տ. Դերեեիկ

վստղապետ Դավթյանը: «Հայր մեր»-ից աոաջ պատարագիչ Հայր Սուրբը «Եկսւյք շիեես- ցուք սուրբ գխորաեե յուսոյ» (Շարակնոց) բնաբանով քարոգ խոսեց:

Հավարտ Սուրբ ն Անմահ Պատարագի կատարվեց Հոգեհանգստյան պաշտոն:

228 Ժ-ԺԱ

“ Э Ч М И А Д ЗИ Н ” О Ф И Ц И А Л Ь Н Ы Й Ж У Р Н А Л

Э Ч М И А Д ЗИ Н С К О ГО К А Т О Л И К О С А Т А( О к т я б р ь - Н о я б р ь 2 0 0 3 г . )

1. Собор епископов в Первопрестольном Сипом Эчмиадзине, 28-29 октября 2003 г. (с.

3-4)2. Епархиальное консультативное собрание в Первопрестольном Святом Эчмиадзине, 31

октября 2003 г. (с. 5-7).3. Выступление Его Святейшества Гарегина II, Католикоса всех армян, на епархиальном

консультативном собрании, 31 октября 2003 г. (с. 8-17).4 ГАЯНЭ АЛЕКСАНЯН ֊ Встреча духовных лидеров России, Армении, Грузии и Азер

байджана в Москве, 26 октября 2003 г. (с. 18-24).5. Обращение миротворческой встречи религиозных лидеров России, Армении. Грузии и

Азербайджана, 26 октября 2003 г. (с. 25-27).

П А Т Р И А Р Ш И Е Э Н Ц И К Л И К И И Б Л А Г О С Л О В Е Н И Я

6. Энциклика Его Святейшества Гарегина П, Католикоса всех армяп, Его Высокопреосвященству архиепископу Месропу Григоряну по случаю его награждения орденом «Св. Саак - Св. Месроп», 3 октября 2003 г., № 193 (с. 28-29).

7. Энциклика Его Святейшества Гарегина П, Католикоса всех армяп, преподобному протоиерею Егише Саргсяну по случаю его награждения орденом «Св. Нерсес Шнорали», 1 октября 2003 г. (с. 30-31).

8. Энциклика Его Святейшества Гарегина II, Католикоса всех армян, дьяконисс Рнпсиме Сасунян по случаю ее награждения орденом «Св. Нерсес Шнорали», 4 поября 2003 г., № 198 (с. 32-33).

9. Энциклика Его Святейшества Гарегина II, Католикоса всех армян, г-ну Микаэлу Ми- каэляпу по случаю его награждения орденом «Св. Григория Просветителя», 4 поября 2003 г., № 200 (с. 34-35).

10. Энциклика Его Святейшества Гарегина П, Католикоса всех армян, г-ну Патрику Девед- жя!гу по случаю его награждения орденом «Св. Саак - Св. Месроп», 24 октября 2003 г., № 201 (с. 36-37).

11. Слово благословения Его Святейшества Гарегина П, Католикоса всех армян, г-ну Варужану Бурмаяну, 20 октября 2003 г., № 197 (с. 38-39).

12. Патриаршие награды (пожалование в октябре-ноябре 2003 г. эпциклик, орденов «Св. Нерсес Шнорали», благословений и чести старшинства Его Святейшеством ГарегиномII, Католикосом всех армян, духовным и светским лицам, оказавшим большие услуги Армянской церкви) - (с.40).

13. Слово соболезнования Его Святейшества Гарегина П, Католикоса всех армян, семье г- на Роберта Мависакаляна, 31 октября 2003 г. (с. 41).

октября 2003 г. (с. 42-43). ° соб°Р * Св,гтого Эчмиадзина, 19

, 15' И иГм °!ШЯ’ П° г ВЯ,Це“ " аЯ ™ ՝Лстаю ХИР0Т0,ШИ ЕЮ Высокопреосвященства архиепис- кона Месропа Григоряна, Святой Эчмиадзин, 30 октабря 2003 г. (с 44)

^ ВССМИР" 0Г0 совста * * * * * будет впредь елужитт, благотао- ™ ВСП п Пе (еЖСГ0ЛН° С СОбрш,ис Антральной комиссии Армянского Круглого стола ВСЦ в Первопрестольном Святом Эчмиадзине, 6-8 октября 2003 г. (с. 45)

П Р О П О В Е Д И

17. Проповедь Его Высокопреосвященства архиепископа Месропа Григоряна в Кафс- дралыюм соборе Святого Эчмиадзина па Литургии Обета, 5 октября 2003 г. (с. 46-48)

18. Проповедь Его Преосвященства епископа Езраса Нерсисяпа в Кафедральпом соборе Святого Эчмиадзина на Литургии Обета, 12 октабря 2003 г. (с 49-51)

19. Проповедь Преподобного иеромонаха Нарека Авакяна в церкви Св Месропа Маштоца в Ошакане на первую Литургию, 12 октября 2003 г. (с 52-56)

20. Проповедь Преподобного иеромонаха Артпена Саносяпа в Кафедральпом соборе Святого Эчмиадзина на Литургаи Обета Армянской Армии, 19 октября 2003 г (с 57-59)

21. Проповедь Его Преосвященства епископа Баграта Галсганяиа в Кафедральном соборе Святого Эчмиадзина на Литургии Обета, 26 октабря 2003 г. (с. 60-62).

22. Проповедь Его Высокопреосвященства архиепископа Пота Наггатяпа в Кафедральном соборе Святого Эчмиадзина на Литургаи Обета, 2 ноября 2003 г. (с. 63-64).

23. Проповедь Преподобного иеромонаха Вардана Навасардяна.на Праздник Архангелов с алтаря колокольни Кафедрального собора Святого Эчмиадзина, 2 ноября 2003 г (с 65-66).

24. Проповедь Его Преосвященства епископа Татева Гарибяна в Кафедральном соборе Святого Эчмиадзина на Литургии Обета, 9 ноября 2003 г. (с. 67-69).

25. Проповедь Его Преосвященства енискона Арама Атешяна в Кафедральном соборе Святого Эчмиадзина на Литургии Обета, 16 ноября 2003 г. (с. 70-72).

26. 1 (роиоведь Преподобного иеромонаха Нарека Авакяна в Кафедральном соборе Святого Эчмиадзина, 21 ноября 2003 г. (с. 73-75).

27. Проповедь Его Высокопреосвященства архиепископа Давида Саакяна в Кафедральпом соборе Святого Эчмиадзина на Литурпш Обета, 23 ноября 2003 г. (с. 76-77).

28. Проповедь Преподобного иеромонаха Вардана Навасардяна в Кафедральном соборе Святого Эчмиадзина, 29 ноября 2003 г. (с. 78-79).

Ц Е Р К О В Н Ы Е И С С Л Е Д О В А Н И Я

29. ЕПИСКОП НОРВАН ЗАКАРЯН - Необходимость собора епископов в пастоящее время и пределы его компетенции (доклад, прочитанный на соборе епископов) - (с. 80-84).

Р Е Л И Г И О З Н Ы Е И С С Л Е Д О В А Н И Я

30. ПРЕПОДОБНЫЙ ИЕРЕЙ АДАМ МАКАРЯН ֊ Душа и жизнь (Анализ 25-ой строки 6-ой главы Евангелия от Матфея) - (85-90).

31 КНАРИК ТЕР-ДАВТЯН - Сборники «Изречения мудрецов» в армянской средневеко-

32. ^дан^эпюод^виебн ого обряда (научное исследование) ֊ (с.

„ р9 САКАПЕТОЯН - Религиозно-церковные и обрядовые слова в занадпо-армянс-

коч языке (научное исследование) - (с. 102-107).М ^ Ш А ШЕВАЛЬЕ - Германская сгратепгя Левона Великого. Обстоятельстваобоснованнятевтонов в Киликии (научное исследование, переведенное с французского

Вапужаном Погосяном) — (с. 108-117).„ АЙРУНИ - Неизменно поучительная миссия (научное исследование посвя-

щенное истории организации «Германская миссия па востоке», основанной Иоганне

сом Лепсиусом) - (с. 118-127). •, , ппАНРГ АЙВАЗЯН - В средоточии конфликта между эгоизмом и совестью (научное

исследование, посвященное произведениям Дереника Демирчяна) - (с. 128-133).

ИСТОРИКО-ФИЛОЛих

Искусствоведение

37 ЛЕВОН ЧУГАСЗЯН - Аршак Фетваджяп. Армянский художник между Западом и Востоком (научное исследование) - (с. 134-146).

38 АЗАТ БОЗОЯН - Профессор Мишель ван Эсбрук (1934-2003) - (научное нсследова- ние, посвященное памяти Мишеля ван Эсбрука. Помещен библиография изданных и неизданных книг, исследований и статей ученого) - (с. 147-161).

39. ЛЕВОН МОМДЖЯН - Компакт-диск Мкртича Погосяпа (комментарий к компакт- диску, выпущенному М. Погосяном во Франции) - (с. 162-164).

В С В Я Т О М П Р Е С Т О Л Е И В Е П А Р Х И Я Х

40. Возведение в сан священников в Первопрестольном Святом Эчмиадзине (помещены также биографии иеромонахов Айрика Оганесяна, Тирана Петросяна, Кгорега Варданяна, Овнана Акопяна и священника Акопа Акопяна), 23 ноября 2003 г. (с. 165- 170).

41. ДЬЯКОН АРАМ СИМОНЯН - Церемония начала учебного года в Духовной семинарии Геворкян, 4 октября 2003 г. (с. 171-175).

42. Презентация учебников по «Истории Армянской Церкви» в Первопрестольном Святом Эчмиадзине, 3 ноября 2003 г. (с. 176- 177).

43. РИЗЕНОСЕЦ ОГАНЕС ГРИГОРЯН - Научная конференция в Духовной семинарии Вазгенян, 16 ноября 2003 г. (с. 178-181).

44. Защита дипломных работ в Первопрестольном Святом Эчмиадзине, 4 октября 2003 г. (с. 182).

45. Освящение фундамепта церкви Св. Тадеоса в г. Масисе Его Святейшеством Гарегином П, Католикосом всех армян, 4 ноября 2003 г. (с. 183).

46. Освящение нововозведенной церкви Св. Архангелов в селе Варденик, 8 ноября 2003 г. (с. 184).

47. Освящение нововозведенной армянской церкви Сурб Хач в Самаре, 16 ноября 2003 г. (с. 185).


48. Прием п Первопрестольном Святом Эчмиадзине паломпиков Центральпой Европы под предаолитсльством Патриаршего нунция архиепископа Месропа Григоряна, 5 октябряՀՍՍյ Г. (С . I о б ) .

49. Прием в Первопрестольном Святом Эчмиадзине паломников из Ново-Нахичеванской и Российской епархии, 12 октября 2003 г. (с. 186).

50. Прием в Первопрестольном Святом Эчмиадзине паломников из армянской епархии Канады, 26 октября 2003 г. (с. 187).

51. Литургию Обета прослужил Патриарший нунций Западной Европы, предводитель армян Парижа архиепископ ГютНаггашян, 2 ноября 2003 г. (с. 187-188).

52. Прием в Первопрестольном Святом Эчмиадзине паломников из армянской епархии Бразилии, 9 ноября 2003 г. (с. 188).

53. Литургию Обета в Первопрестольном Святом Эчмиадзине прослужил член Конгрега- ции Консташинопольской армянской патриархии спископ Арам Атсшян, 16 ноября 2003 г. (с. 188-189).

54. Пастырский визит предводителя армянской епархии Грузии в Ахалциху, 5 октября 2003 г. (с. 190).

55. Пастырский визит предводителя армянской епархии Грузии в Джавахк, 27 сентября 2003 г. (с. 191).

56. Пастырский визит предводителя армянской епархии Грузии в Батуми, 18 октября 2003 г. (с. 192-193).

57. ДЖУЛИЕТА БАДАЛЯН - Маленькое проявление признания патриотического труда (празднование Дня учителя в армянской церкви Св. Геворка в Тбилиси) - (с. 194).

В а р м я н с к о й в о с т о ч н о й е п а р х и и С Ш А

58. Визит Митрополита Кирюша к Предводителю Его Высокопреосвященству архиепископу Хажаку Парсамяну, 13 ноября 2003 г. (с. 195-196).

59. Празднование 35-летия освящения епархиального Кафсдральпого собора Св. Вардана, 14-16 ноября 2003 г. (с. 197-201).

60. Презентация 3-ей книги IV тома «Азганатума» («Национальной истории»), изданной Преподобным протоиереем Завеном Арзуманяном, 21 ноября 2003 г. (с. 202-204).

В а р м я н с к о й з а п а д н о й е п а р х и и С Ш А

61. Предводитель епархии председательствовал на праздновании 27-ой годовщины основания Общества армян Константинополя, 1 октября 2003 г. (с. 205).

62. Дар в 100.000 долларов США судьи Арманда Араняна и его супруги для обновления монастыря Св. Гаянэ в Эчмиадзине, 23 июля 2003 г. (с. 206).

63. Вручение наград и хиротония в армянской Апостольской церкви Св. Саркиса в Ист Лос Анджслесе, 12 октября 2003 г. (с. 207).

64. Ежегодное собрапие певцов хора «Комитас», 23 октября 2003 г (с. 208).65. Прием в честь Президента Нагорного Карабаха, 26 октября 2003 г. (с. 209).66. Участие Предводителя епархии па ежегодном собрании Армянского Конгресса Амери

ки, 1 ноября 2003 г. (с. 210).67. Пастырский визит и Литургия в Сан Луис Обиспо (Калифорния), 24 октября, 5 ноября

2003 г. (с. 211).


----------------------- писателя Питера Палакяна, 5 ноября 2003 г. (с. 211).Տ - Հ - . Центральную К ^ ,ф о р „ „ „ . 7-.0 но,»-

ря 2003 г. (с. 212-213).

70 АРХИМАНДРИТ ОТЕЦ АРУТЮН ПЗТИКЯН - Празднование 1700-летия освяще- ^ Ъ ф е ^ а л ь н о г о собора Святого Эчмиадзина на острове Святого-Лазаря (Венеция).

25 ноября 2003 г. (с. 218).

А У Д И Е Н Ц И И В П Е Р В О П Р Е С Т О Л Ь Н О М С В Я Т О М Э Ч М И А Д З И Н Е

71. Аудиенция у Его Святейшества Гарепша П новоназначенного посла Испании в Армении г-на Хосе Марии Роблес Фраги, 11 октября 2003 г. (с. 217).

72. Аудиенция у Его Святейшества Гарегина П новоназначенного посла Ливана в Арменииг-на Жебраила Жаары, 15 октября 2003 г. (с. 218).

73 Аудиенция у Его Святейшества Гарегина II баронессы Ксролайн Кокс, 15 октября

2003 г. (с. 218). 4 ^74. Аудиенция у Его Святейшества Гарегина П посла Объединенных Арабских Эмиратов в

Армении г-на Халифа Шаин ал-Мари, 16 октября 2003 г. (с. 219).75. Аудиенция у Его Святейшества Гарегина II группы инженеров, 16 октября 2003 г. (с.

219).76. Аудиенция у Его Святейшества Гарегина П министра иностранных дел Республики Бе

ларусь г-на Сергея Мартынова, 17 октября 2003 г. (с. 220).77. Аудиенция у Его Святейшества Гарегина II делегации Совета Европы, 22 октября 2003

г. (с. 220).78. Аудиенция у Его Святейшества Гарегина П временного поверенного в делах Болгарс

кой Республики г-на Степана Димитрова, 24 октября 2003 г. (с. 221).79. Аудиенция у Его Святейшества Гарегина П Секретаря Совета безопасности Российс

кой Федерации г-на Владимира Рушайло, 4 ноября 2003 г. (с. 221).'80. Аудиенция у Его Святейшества Гарепша П делегации областного совета области Буш-

дю-Рон Франции, 16 ноября 2003 г. (с. 222).81. Аудиенция у Его Святейшества Гарегина II председателя Национального собрания На-

горного-Карабаха г-на Олега Есаяна, 22 ноября 2003 г. (с. 223).

82. Кончина Преподобного священника Егише Абрамяна, 19 ноября 2003 г. (с. 224).

83. Краткие церковные новости. Информация о Святых Литургиях, проповедях и других церемониях в Кафедральном соборе и Святом Первопрестольном Эчмиадзине в течение октября-ноября 2003 г. (с. 225-227).

“ ЕТСНМ 1А02Ш ”ОРР1С1АЬ МСЖТНЬУ КЕУ1Е\У ОР

НОЬУ ЕТСНМ1АБ2Ш (Ос1оЬег-МоуетЬег 2003)

1. СопГегепсе օք Ցւտհօթտ т (Ье МоШег Տշշ օք Но1у Ею Ьтгзйгт, ОсЮЬсг 28-29,200՜? (р 3-4).

2. Меейпе օք էհշ Оюссьап КергеБстаиуев ւո էհշ МоИюг Бее օք Но1у ЕюЬпйасЬт, ОсюЬег 31, 2003 (р. 5-7).

3. Ме*5а2е оГ№տ НоПпыв К агект II. СаИюПсо5 օք АН Агтешап*, а1 «Ье Мее1т 8 օք էհօ Оюсеьап Кергс8е т а 1|уе8, ОсюЬег 31,2003 (р. 8-17).

4. САУА1ЧЕ АԼЕXАNIЛN - Мееппц օք &ստտաո, Агтешап, Оеог^ап апс! АгегЬаузтзп Տբտէամ ԼշյՃշոտ ւո Мобсоуу, ОсюЬег 26,2003 (р. 18-24).

5. Խտէ Арреа1 Ռօտ 1Ье Меейпб օք &ստտւՅՈ, Агтешзп, Сеог^ап апс1 АгегЬауашап Տթտէւա1 Ьезскгв т Мобсочу, ОсюЬег 26, 2003 (р. 25-27).

РСЖТШСАЬ ЕNСVСԼIСАԼՏ АМ) ЬЕТ'ГЕКБ ОЕ ВЬЕвБШС

6. ЕпсусПса! օէ' Ւ1ւտ Нойпеьь Кагект II, ՇՅէհօհշօտ օք АП Агтетапя, էօ №տ Е ттеп се АгсЬЫяЬор МеягоЬ Кпкопап оп (Ье оссаяюп օք հւտ с!есога11оп ^ւէհ էհշ Огйег օք “ՏՅւոէ БзЬак ֊ ՏՅւոէ Мсвгор” , ОсЮЬсг 3, 2003, по. 193 (р. 28-29).

7. ЕпсусПса! օք №տ НоПпеяБ Кагект И, ՇՅէհօհշօտ օք АП А гтетзпБ, էօ Кеу. Рг. АгсЬрпеь! Уе^ЫяЬе Տյ^տ 1յո оп էհշ оссачюп օք հւտ с1есогаиоп \укЬ 1Ье Огйег օք “ՏՅւոէ ЫегсеБ ЗЬпогЬаП” , ОсюЬег 1. 2003 (р. 30-31).

8. ЕпсусНсз! օք Нгв НоПпевБ К згект II, Օտէհօհշօտ օք АН АгтешапБ, ю ОеасопевБ Н п р э те ՏՅտտսատո оп (Ье оссэбюп օք Ьег с1есогаиоп ս՚ւէհ 1Ье Огёег օք "ՏՅւոէ ЫегвеБ ЗЬпогЬаП” , ОсюЬег 4, 2003, по. 198 (р. 32-33).

9. ЕпсусПса! օք №տ НоПпевь К агект II, СэЛоПсоб օք АП А гтетапв, Ю Мг. М1кае1 М1каеПап оп էհշ оссаяюп օք հւտ йесогапоп «ւէհ Ле Огйег օք “ ՏՅ ւո է Оге§огу 1Ье Ш иттаЮ г” , ЫоуешЬег 4, 2003, по. 200 (р. 34-35).

10. ЕпсусПса1 օք №տ НоНпеББ К згект II, ՇՅէհօԱօօտ օք АН АгтетапБ, Ю Мг. Райпск Беуес^зп оп Л е оссэбюп օք հւտ йесогзНоп \У1(Ь 1Ье Огс!ег օք “ՏՅւոէ БаЬак ֊ ՏՅւոէ МеБгор՝’, ОсюЬег 24, 2003, по. 201 (р. 36-37).

11. Мсвваве օք В квБ т^ օք Մւտ НоПпевв Кзгекгп II. СзНюНсов օք АП ЛгтешзпБ, Ю Мг. Уапузп Вигшзузп, ОсюЬег 20, 2003, по. 197 (р. 38-39).

12. РопНПса! А\уагск (ЕпсусНса15, Огёеге օք “ՏՅւոէ Ыегеев ЗЬпогЬаП’՜, յոՃ աօտտՅ տ օք հ1շտտւոյ> ջրՅոէշճ ւո ОсЮЬег-ЫоуетЬег 2003 Ьу №տ НоНпеББ К агект II, ՇՅէհօԱշօտ օք АП АгтетапБ, էօ с1еу(Пес1 с!ег§утеп апс! 1аутеп օք 1Ье Агтешап СЬигсЬ) - (р. 40).

ԷՋՄԻԱԾԻՆ_________________ Ժ-ԺԱ 2332003


13. Ме55а§е օք СопсЫепсе օք №տ НЫшек Катек!ո П. С аЛ оН а* օք АН Агтешапз. էօ Ле йшй1у օք Мг. КоЬеП Ма^БвакаЦап, ОсюЬег 31. 2003 (р. 41).

14. Се1еЬгайоп օք Ле Э т н е Լ ւ է ^ օք ОаЛ օք Ле Агшешап Агшу ш Ле СаЛеёга1 օք Н о 1у ЕгсЬпйайгт. ОсюЬег 19.2003 (р. 42-43).

15 Сегетопу йе&сМей ю Ле 50й1 Апшуегзагу օք №տ Е тте п се АгсЬЫзЬор МезгоЬ Кпкопап-տ Ог&пайоп. Но1у Е(сЬт!ас1гт, ОсюЬег 30.2003 (р. 44).

16. Уеаг1у Меепп§ օք Ле \УСС Агшешап Տօսոժ ТаЫе Сеп(га1 Օօւաատտւօո ւո (Ье Мо!Ьег Бее օք Но1у ЕгсЬпйаёгш, ОсюЬег 6-8,2003 (р. 45).

Б Е К М О г а

17. Беплоп йеЬуегеа Ьу №տ Е тте п се АгсЬЫБЬор МеБгоЬ Кпкопап ւո (Ье Са1Ьес1га1 օք Но1у ЕюЬтшасЫп ժսոոջ Ле се1еЬга(юп օքհւտ Б 1Уте ЬЛиг^у օք ОаЛ; ОсюЬег 5, 2003

(р. 46-48).18. Бегтоп с!еНуегес1 Ьу №տ Огасе Ցւտհօբ Уехгав Ыеге1551ап ւո Ле СаЛейга! օք Но1у

ЕюЫшаёгт ժսոոջ Ле се!еЬга(юп օք հւտ Б 1Уте 1л(игеу օք ОаЛ, ОсюЬег 12,2003 (р.

49-51).19. Бегтоп йеНуегеё Ьу Кеу. РаЛег Ыагек Ауа^ап ւո Ле Бат^Меягор МазЬкИя СЬигсЬ

օք ОБЬакап ճսոոջ Ле се1еЬга(юп օքհւտ таи§ига1 Б1уте 1л(игёу, ОсюЬег 12,2003 (р.

52-56).20. Бегтоп йеНуегеё Ьу Кеу. РаЛег АгеЬеп Տյոօտտ18ո ւո Ле СаЛес1га1 օք Но1у ЕюЬгтайгт

ճսոոտ (Ье Се1еЬга(10п օք Ле Б 1Уте 1л(иг§у օք ОаЛ օք Л е Агтешап Агшу, ОсюЬег 19,

2003 (р. 57-59).21. Бегтоп ёеНуеге<1 Ьу №տ Огасе Ցւտհօբ Ва^га( ОаЫашап ւո (Ье Са(Ьес1га1 օք Но1у

Е(сЬт1аЙ21п ժսոոջ Ле се1еЬга(юп օք հւտ 01Уте ЬКиг^у օք ОаЛ, ОсюЬег 26,2003 (р. 60-62).

22. Бегтоп ёеНуегеё Ьу Մւտ Е тте п се АгсЬЫзЬор Кшс1 Nаккаտհ^аո ւո (Ье Са(Ьес1га1 օք Но1у Е(сЬт1аЙ21п ճսոոջ Ле се1еЬгайоп օք Ле 01уте Ькиг§у օք ОаЛ, ИоуетЬег 2, 2003 (р. 63-64).

23. Бегтоп йеНуегей Ьу Кеу. РаЛег Уагйап ИауавапИап оп Ле Реаз( օք АгсЬап§е15 й о т Ле ВеНгу օք Ле СаЛе<1га1 օք Но1у Е(сЬпйас1гт, №>уетЬег 8,2003 (р. 65-66).

24. Տշոոօո йеНуегеё Ьу №տ Е тте п се АгсЬЫвЬор Оа(еу ОЬапЫап ւո Ле СаЛеЛа1 օք Но1у Е(сЬпйас12т ճսոոյ» Ле се1еЬга(юп օք հւտ Б^уте Ькиг^у օք ОаЛ, ИоуетЬег 9, 2003 (р. 67-69).

25. Бегтоп йеНуегей Ьу №տ Огасе Ցւտհօբ А гат А(евЫап ւո (Ье СаЛес1га1 օք Но1у Е(сЬгтас1гт ճսոոջ Ле се1еЬга(юп օքհւտ Б 1Уте Ькиг§у օք ОаЛ, ИоуетЬег 16,2003 (р. 70-72).

26. Бегтоп йеПуегес! Ьу Кеу. РаЛег Иагек Ауарап ւո Ле СаЛейга! օք Но1у ЕюЬпнаёгт ճսոոշ Ле се1еЬга(юп օք Ле 01уше 1л(иг{;у, ИоуешЬег 21,2003 (р. 73-75).


2 7 . Տ շ ա ւօ ո с!е11Уегес1 Ь у №տ Е т т е п с е А гсЬ Ы бЬ ор Б а у к 1 Б аЬ аМ ап ւո էհշ С а Л м Ы օ ք Но1у

Е ’с Ь т 1ас121п ժ ս ո ո ջ էհշ се1еЬ гаП оп օ ք հւտ Э ш п е Ь к и г^ у օ ք Օ նէհ. Ы оусгпЬ сг ՜>3 '’ ООЗ (р. 76-77).

28. Տշաւօո ժշհусгсс! Ьу Ксу. Ра^ег Уагс1ап КауаБа^ап ւո էհշ Са^ейга! օք Но1у Е к Ь т т д г т ճսոոջ էհշ се1еЬгаиоп օք էհշ 01уте Ькигеу, ЫоуетЬег 29, 2003 (р. 78-79).

ЕССЬЕ81А8Т1САЬ ЗТШ Ш Б

29. В В Н О Р NОКVАN 2АКАКIАN - Мсссббйу օք էհշ СоипсП օք Յւտհօթտ ւո Мос1сгп Ոաշտ (Ксроп թւ-շտշոէշժ էօ էհշ Շօոքշքշոօշ օք 13ւտհօրտ) - (р. 80-84).

КЕЫ СЮ иБ 8ТШ 1Е8

30. КЕУ. ГК. АОАМ М АКАКIАN — Տօս1 апс1 Լւքշ (Апа1уБ15 йсуойс! էօ էհշ 251հ Уегье օք էհշ 6,հ СЬар^г օք էհշ Օօտթշ1 օք Ма«Ьс\у (р. 85-90).

н к т о ш с а ь ճ ի փ р ш ш ь о с г с а ь տոտատ

31. КN А КIК ТЕК-ОА VТIАN - ТЬе СоПссИопб շոէւէ1շճ “^օւ՜ճտ օք ւտէ1օա” т Агтсшап М е^еуа! ЬКсгаШге (туеБН ^ю п) - (р. 91-98).

32. А ^ Н Г Г М КНIТАКIАN - Օոշ Ер1$ос1е օք էհշ Мириа! Кке (тУСБЙ^айоп) - (р. 99- 101).

33. К.К. вА К А РЕ ТО 'Ъ ^^ - КсН^юиБ, Есс1с51ая11са1 апё ЬЛиг^са! ХУогск т 'Л'еяЮгп Агтешап Ьап§иа§с (^շտէւջՅէւօո) - (р. 102-107).

34. М А К 1 Е -А ^ Е СН ЕУ А Ы ЕК - ТЬе Осгшап Б^аю^у օք К т е Ьсуоп էհշ Огеа1; ԸՄՕստտՕոշշտ օք ТсШопсб՛ Տշէէ1շաշոէ ւո СПгаа (1пуе^11еа110п ս՜Յոտհէշճ Л о т РгспсЬ Ьу Уагщап ԲօջհօտտւՅո) - (р. 108-117).

35. АБНОТ НАУК1Ж1 - А Ի4ւտտւօո \*/опЬу օք 5(ис1у (шусБ^аНоп с!еуо1ес1 էօ էհշ ИвЮгу օք էհշ “Оегтап М1ббюп ւո էհշ ЕэбГ Ог{>аш7.аиоп քօսոճշժ Ьу ԽհՅոոշտ Լշթտատ) - (р. 118-127).

36. НОУНАГ*ПЧЕ8 АУУА21АК - А1 էհշ НеаП օք էհշ ՕօոՈւօէ Եշէս՚շշո Е§о յոՃ СопБсюпсе (тусБиеайоп с1суо1её էօ տօաշ ууогкБ օք Б егетк Оспифап) - (р. 128-133).

АЛ Кеу1е\у37. ԼЕVОN СН иСА вХЬ'Ш - АгеЬак Ре1уарап, ап Агтешап РатЮг եշէ^շշո Езб! апс!

^շտէ ОпуевНеаНоп) - (р. 134-146).38. АХАТ В 0 2 0 У А К - Рго&ббог МкЬе! уап ЕйЬгоеск (1934-2003) - (туеБПриоп

йеУ01«1 էօ էհշ т с т о гу օք М1сЬс1 уап ЕвЬгоеск у/ւէհ а Ատէ օք էհշ տշւշոէւտէ՚տ բսհՈտհշճ апс1 սոբսե1ւտհշ(1 ЬоокБ, туСБй§аиопБ ап(3 аЛюкв) - (р. 147-161).


39. ЬЕУСЖ М О Ш 1А Х - ТЬе С Б օք МкШсЬ Ро2Ьо551ап (СопипепШгу оп էհշ СО

гесогс!е<1 Ьу М. Բօ§հօտտւօո ւո Ргапсе) - (р. 162-164).

IX ТНЕ МОТНЕК БЕЕ А№ ) ТНЕ Ш О С ЕвЕв

40.

41.

42.

43.

44.

45.

46.

47.

48.

49.

50.

51.

52.

53.

54.

ОлИпайоп օքՐոշտէտ ш էհշ МоЛег Տշշ օք Но1у В с Ь т Ы а п Д О дерЫ е* օք Кеу. Рг. Наупк НоуЬаппвяап. Кеу. Рг. Т1пт Ре1к*йап, Кеу. Рг. Киге§Ь УагЧашап, Кеу. Рг. Ноупап НакоЫап апй Кеу. Рг. НакоЬ НакоЫап). ЫоуешЬег 23. 2003 (р. 165-170). ЭЕАСОК АКАМ Б Ш О Н Ш * ֊ Орешп§ Сегешопу օք էհշ пс\у տօհօօ1 уеаг Ьс8т п т ё Յէ էհշ СеУОгк1ап ТЬео1о§1са1 Зегшпагу, ОсюЬег 4,2003 (р.171-175).Ргеияйайоп օք էհշ ЧЕВйогу օք էհշ Агтешап СЬигсЬ” 1ехЛоок ա էհշ Мо1Ьег Տշշ օք Но1у ЕгсЬпйаёгт, ИоусглЬсг 3,2003 (р. 176-177).Б Т О Ь Е -В Е А К Е К Н О V Н А N N Е Տ С Ш С О Ш А N - ՏսշոԱՏշ СопЪгспсс ւո էհշ Уавксшап Зепйпагу օք Бсуап, ИоустЬег 16.2003 (р. 178-181).ОеГегс>е օք дгайиайпе էհօտշտ ւո էհշ МоШег Տշշ օք Но1у ЕюЬпйайгт, ОсюЬег 4. 2003

(р. 182).В1е»Н1в օք էհշ քօսոճՅէւօոտ օք էհշ Տաոէ ТЬасМеиБ СЬигсЬ т М аек Ьу Н в НоНпею Кагект И, СаЙюНсов օք АП Агтетапв, ГЧоустЬсг 4,2003 (р. 183).Сошссгайоп օք էհշ печЛу-Ьшк СЬигсЬ օք էհշ Но1у АгсЬапееЬ т էհշ уП1а§е օք Уагйешк, №>устЬсг 8,2003 (р. 184).СопБссгайоп օք էհշ пе\у1у-ЬшИ Агтешап СЬигсЬ օք էհշ Но1у Сток ւո 5атага,

№зуетЬег 16,2003 (р.185).Р И д о т օք Ссп0-а1 Еигорс, Ьсайсё Ьу Ропййса! Ье^аЮ №տ Е т т е п с е АгсЬЫэЬор МеБгоЬ Кпкопап, уус1сотсс1 т էհշ МоЛег Տշշ օք Но1у ЕкЬлйасЫп, ОсюЬег 5,2003

(р. 186).ՐԱքոատ օք էհշ Агтешап նւօշշտշ օք Мог-ЫакЬцеуап апй Ки5Б1а \Ус1сотсс1 ւո էհշ МоЛсг Տշշ օք Но1у Е^Ьгшайгт, ОсЮЬсг 12,2003 (р. 186).РЯ^Нтя օք էհշ Агтешап նւօշշտշ օք Сапайа \уе1сотес! ւո էհշ МоШсг Տշշ Но1у ЕйЬгтайгт, ОсйЬсг 26,2003 (р. 187).ТЬе Б 1Уте и ш г8у օք ОаЛ сс1сЬга1сё ւո էհշ СаЙ1«1га1 օք Но1у ЕкЬппайгт Ьу Ропййса! Ье^аЮ №տ Е тте п се АгсЬЫзЬор Кшй КаккаэЫап, РптаЮ օք Рапе, №усшЬсг 2,2003 (р.187-188).ԲԱտոատ օք էհշ Агтешап նւօշշտշ օք ВгагП \уе1сотес1 ւո էհշ МоЛсг Տշշ օք Но1у ЕюЬпнасЫп, ЫоустЬсг 9,2003 (р. 188).ТЬе 01У1пе 1лтг§у օք ОаЛ се1еЬга1ес! ւո էհշ СаЛеёга! օք Но1у ЕюЬгшайгт Ьу №տ Огасс Ցւտհօթ А гат А ^Ы ап , тстЬ сг օք էհշ ВгоЛсгЬоос! օք էհշ Агтешап Ра1пагсЬа1с օք ՕտտէՅոէաօթ1շ, 1ЧоустЬсг 16,2003 (р. 188-189).Ропййса1 У1511 օք էհշ РптаЮ օք Оеог^ап Агтешапз էօ А кЬа^кЬа, ОсюЬег 5,2003 (р. 190).


55. РопП Пса1 ստւէ օք (Ье Р ппм е օք Оеог§1ап Агтетапя էօ 1ауакЬк. 5ер(етЬег 27, 2003 (Р 191).

56. РоппЯса! У1ьа օք Ле Рпта(е օք Сеограп Агтешапв էօ ВаШгт, ОсюЬег 18. 2003 (р. 192-193).

.•>7. ДЛЛЕТТА В А П Л Ь Ь Ш -А Магк օք ЛрргеааНоп йэг Ра1поИс \Уогк.ч (Се1еЬга1юп օք 1 еасЬег'.ч Оау ш Ле Б ат ! Оеуогк А гтетап СЬигсЬ օք 7հւ1ւտւ) - (р. 194).

1 п * Ь е Е а 5 1 е т Л о с е в е օ ք Л е А г т е т а п С Ь и г с Ь օ ք 1 4 օ ւ-է հ А т е п с а

58. Vւտւէ оГ Ме(горо1иап Суп1 էօ АгсЬЫяЬор КЬа]а{> Вагваггиап, РптаЮ. ГМоуетЬег 13, 2003 (р. 195-196).

59. Се1еЬга(юп օք էհօ 351հ Аптуегяагу օք Ле сопвесгайоп օք Ле Оюсеяап СаЛес1га1 օք Տ8ւոէ Уапап, ЫоуетЬег 14-16, 2003 (р.197-201).

60. РгеБепикЮп օք Ле Յ"1 Воок օք Уо1ите IV օք М. О гтатап ’з “Аг^араШт" (“Ыайопа! ИвЮгу”) риЬП.чЬес! Ьу Кеу. Рг. АгсЬрпеч(2ауеп Аггоитатап, ЫоуетЬег 21, 2003 (р.202-204).

1 п Л е \ У е ч 1 е г п О ю с е я е օ ք Ш е А г т е т а п С Ь и г с Ь օ ք 1 4 օ ր է հ А т е п с а

61. Р п т а 1е рге.ч!с1ес1 ճսոոը Ле еегетопу с1еЛса(еа էօ Ле 27,հ Апшуегеагу օք էհօ քօսոժսէւօո օք էհօ АавоааПоп օք Շօոտէսոէւոօբ^ АгтешапБ, ОсюЬег 1,2003 (р.205).

62. $100.000 с!опа(ес1 Ьу -ГисЗ е апё Мг.ч. Агтапс! АгаЫап Юг Ле гепоуа(юп օք Ле 8 ат [ Сауапе т о г ^ е г у ւո ЕюЬпйайгт, 1и1у 23, 2002 (р.206).

63. Огап(т{> օք Ог^егь апс! ОгЛпайои ւո Б аш 8 агк1Б А гтетап СЬигсЬ օք Еа5( Լօտ Ап§е1е5, ОсюЬег 12, 2003 (р.207).

64. Аппиа1 т е е 11П2 օք тетЬеге օք 1Ье “ КотКая” С к ж , ОсюЬег 23, 2003 (р.208).65. КесерПоп ւո Ьопог օք Л е Ргемс1еп1 օք 1Ье КериЬПс օք Ы а^ото КагаЬа{Л. ОсюЬег 26,

2003 (р.209).6 6 . РаПюраПоп օք (Ье Р пта(е ю Ле аппиа! тееНпе օք Ле А гтетап АччетЫу օք

А тепса, ЫоуетЬег 1 ,2003 (р.210).67. У^бК օք (Ье Рг1та (е апс! 01уте ЬИиг§у ւո Бап Լատ ОЫ.чро (СаПГогша), ЫоуетЬег 5,

2003 (р.211).6 8 . Еуепт§ օք т Ь ш е т Ьопог օք \уп 1ег Ре1ег ВаЫаап, ЫоуетЬег 5, 2003 (р .211).69. Роиг-с1ау У181( օք Ле Р п та(е Ю Сетга1 СаНЮгта. ЫоуетЬег 7-10, 2003 (р.212-213).

70. КЕУ. РА ТН ЕК НАКЦТШ К АКСН 1М АШ К1ТЕ Р2ТIКIА N - Се1еЬга^оп ւո Տյո Ьагагго (У етсе), օք 1Ье 1700'1' апгоуегеагу օք (Ье ЕюЬгшасЫп СаЛеЛа! сопвесгайоп. ЫоуетЬег 25,2003 (р.214).


А Ш Ш Г Г С Е Б А Т Т Н Е М О Т Н Е К Б Е Е

71. АшИепсе р т п Ы Ьу №տ НЫЫеав Кагекш П էօ Мг. 1օտշ М ала КоЫез Рга8а. пе«1у տրթօաէշճ АшЬаБвайог օք Брат էօ Аггпеша. ОсюЬег 11.2003 (р.217).

72. АисИепсе р ш Ы Ьу Н » НоНчем Кагекш П էօ Мг. 1еЬга111аага. печ^у арршшес! АшЬаБзаёог օք ЬеЬапоп էօ Агшеша, ОсюЬег 15.2003 (р.218).

73. АшИепсе շոաէշճ Ьу Ни НоИпем Кагекш П էօ Вагопезз СагоНпе Сох. ОсюЬег 15.

2003 (р.218).74. АшИепсе §гап1ес1 Ьу Н и НоИпем Кагекш П Ю Мг. ЮшНй БЬаЫп а1-Мап, АшЬакаёсг

օք էհշ Սւմէշճ АгаЬ Етш йев Ю Агшеша, ОсюЬег 16,2003 (р.219).75. АшИепсе տաոէշճ Ьу №տ НоИпею Кагекш П էօ а §гоир օք агсЫййВ, ОсюЬег 16.2003

(р.219).76. АшИепсе ртШеа Ьу №տ НЫшен Кагекш П Ю Мг. Бегее! М а т по V. М т»№ г օք

Роге1§п Аքքа гտ օք В^апи . ОсюЬег 17,2003 (р.220).77. АисИепсе р а п Ы Ьу №տ НоИпем Кагекш IIЮ Ше (ЫеваНоп օք էհշ СоипсП օք Еигоре,

ОсюЬег 22,2003 (р.220).78. АшИепсе §гатес1 Ьу №տ НоИпем Кагекш П Ю Мг. ՏէշբհՅՈ ОйпШоу, СЬаг§ё

(ГАЯш ю օք էհշ КериЬИс օք В и тала ւո Агшеша, ОсюЬег 24,2003 (р.221).79. АшИепсе впшИей Ьу №տ НоИпем Кагекш П Ю Мг. У1асИпйг КшЬау1о, БесгеГагу օք էհշ

БесигЛу СоипсИ օք էհշ КиББ ап Рс^сгаИоп, ЫоуетЬег 4, 2003 (р. 221).8 0 . А ш И еп се շռ ա էօժ Ь у №տ НоНпеББ К а г е к ш П էօ էհշ с1е1еёаПоп օ ք էհշ С о и п сП օ ք

В ои сЬ еБ -й и -К Ь б п с (Р г а п с с ) , И оусгпЬс г 1 6 ,2 0 0 3 (р . 2 2 2 ) .

81. АисПепсе §гаШес! Ьу К б НоБпею Кагекш П Ю Мг. 01շջ УеББауап, Րքշտւճշոէ օք էհշ №Нопа1 АббсшЫу օք № § о т о КагаЬаеЬ, ИоуетЬег 22,2003 (р. 223).

82. ОсаЛ օք Ксу. Рг. Ус^ЫбЬс АЬгаЬагшап, ИоуетЬсг 19,2003 (р. 224).

83. Ցոշք СЬигсЬ Нс\уб. Խքօաաէւօո аЬои! էհշ О т п е Լւէա՜ջւշտ, տշւ՜աօոտ апй օէհշք з е т с е з հշ1ճ 8է էհշ МоЛсг Տշշ апс! էհշ СаДе<1га1 օք Но1у ЕюЬгшасЫп ժսոոջ ОсюЬсг- ЫоуешЬег 2003 (р. 225-227).


“ ЕТСНМ 1А02Ш Е”О К О А № ОРР1С1ЕЬ ՆՍ вАШ Т-вШ СЕ

В ’ Е Т С Н М 1 А 0 2 Ш Е ( О с 1 о Ь г е - 1 Ч о у е т Ь г е 2 0 0 3 )

1. Кёитоп ёр1Бсора1е аи Տաոէ-Տւ&ջտ ё'Е1сЬт1аёгте, 28-29 осюЬге 2003 (р. 3-4).2. Кеипюп сопБи1шиуе с1еч гергёьетат* ճշտ ёюсёБОБ аи Տաոէ-Տւծջշ ё'ЕюЬгшаёгте. 31

осюЬге 2003 (р. 5-7).

3. 1ШегуепПоп ёе Ба Տ3ւոէշէ6 Оагё^ит П, СайтоНсоБ ёе էօստ 1еБ Агтёглепя, ե 1а гёипюп сопБиИаЙУе с1еч гергёветатБ ёев ёюсёвев, 31 осюЬге 2003 (р. 8-17).

4. С А У А ^ АԼЕXАNIАN - Кепсотге с1еБ Рптаи; ёе 1а КиББге, ёе Г А гтёте , ёе 1а Оёог^е е1 ёе ГАгегЬа'^ап й Мо.чсои, 26 осюЬге 2003 (р. 18-24).

5. Арре! ёе 1а гепсотге рас1П.ч1е ёеч РппШб ёе 1а Кичч.е, ёе Г А гтёте , ёе 1а Сёогё 1е с! ёе ГАхегЬа^ап, 26 осюЬге 2003 (р. 25-27).

ЕГ^СУСЬК^иЕв Р01ЧТ1ИСАЬЕ5 ЕТ МЕвБАСЕЗ ОЕ В Е ^ 0 1 С Т 1 (Ж

6. ЕпсусПяие ёе Ба ՏՅւուշէճ Озгё^шп II, СзЙюПсоб ёе էօստ 1еБ АгтёшепБ, а Տօո Е тте п се ГагсЬеуёяие Мечгор Օոջօոտո а Госсзвюп ёе ва'ёйипсйоп ёе ГОгёге

« Տտւոէ ЯаЬак - ՏՁւոէ МеБгор », 3 осюЬге 2003, по. 193 (р. 28-29).7. ЕпсусПяие ёе Ба ՏՅւոէօէճ Сзгёеит И, СэПюПсоб ёе էօստ 1еБ Агтёшепч. зи Кёуёгепё

агсЫргё1ге Е^ЫсЬё ՏՅ^տւՅՈ ձ Госсэбюп ёе տյ ё 1БЙпс1юп ёе ГОгёге « Տտւոէ ЫегееБ СЬпогЬаП », 1“ осюЬге 2003 (р. 30-31).

8. ЕпсусПяие ёе Տ յ БатСегё О згёзит П, СаЙюПсов ёе էօստ 1еч Агтёшепь, й 1а ё1асопе5Бе НпрБ1т ё Տյտտօաո13ո, а ГоссаБюп ёе яа ё15Йпс1юп ёе ГОгёге « Տտւոէ Ыегйеч СЬпогЬаП », 4 поуетЬге 2003, по. 198 (р. 32-33).

9. ЕпсусПяие ёе Տ յ ՏՅտէնէօ Сагё^шп II, СаЛоПсоч ёе էօստ 1еч Агтётепч, ե М. М(каё1 М1каёПап ե ГоссаБюп ёе Ба ё|5Нпс1!оп ёе ГОгёге « Տ8ւոէ Огё^огге ГИ1итта1еиг », 4 поуетЬге 2003, по. 200 (р. 34-35).

10. ЕпсусПяие ёе Ба 5ат(е1ё Озгё{;ит И, СзШоПсоб ёе էօստ 1еБ А гтётет> , з М. Р зтск Оёуёё_рап а ГоссаБюп ёе бэ ё1БНпс1юп ёе ГОгёге « Տտւոէ БаЬак - ՏՅւոէ Мевгор », 24 осЮЬге 2003, по. 201 (р. 36-37).

11. МеББЗ^е ёе Ьёпсёюиоп ёе Տյ 5а1те1ё Оагё^ит II, Сэ^ оПсоб ёе էօստ 1сб Агтёшепч, ե М. Уагощап Воигтзузп, 20 осюЬге 2003, по. 197 (р. 38-39).

12. Օւտէւոշէւօոտ ропППсакБ (ЕпсусПяиеБ ропППса^, ОгёгеБ « Տ8ւոէ №гееБ СЬпогЬаП », ոտտտՅ տ ёе Ьёпёёкйоп е1 ЬоппеигБ ассогёёч рзг Ба БашМё Оагё§шп II. СзЙюПсоб ёе էօստ 1сб А гтётепч, з ёеБ регБОппаП(ёБ геН{йеиБСБ е1 Ы'яиеБ з у з т гепёи ёёттеШ Б 5егУ1сеБ ձ ГЕ^Иче агтётеппе аих աօւտ ё ’осЮЬге е! ёе поуетЬге 2003) - (р. 40).


13.

14.

15.

16.

М « 5аее йе сопс1о1ёапсе5 с1е Տ յ Տ ս ո Ո * Сагё8шп П. СайюНсоз <1е էօստ к » А п п М » . а 1а йшШе йе М. КоЬел МаУ1ББакаИап, 31 осюЬге 2003. по. 201 (р. 1).Ш те-М еяе ճս У «и йе ГАппйе агтёшеппе ե 1а СзЛёйгз1е йе Տաոէ Е и й т М а п е . 19

осюЬге 2003 (р . 42-43). .Сёгётоше сопзасгёе аи С1п4иап1епа1ге с!е ГоШ тзиоп с1е Տօո Е ттеп се ГагсЬеуёчие Мезгор Спдопап. Տաոէ Е к Ь тМ гш е. 30 осюЬге 2003 (р. 44).Ьа ТаЫе Копёе ճ’А^тёո^е ճս Сопн111п1егпаЙопа1 ёез ЕДОев Гопсиоппега ёё50гта.5 с о т т е Բօոճտ с1е Ые^шБзпсе (Кёитоп аппиеИе йе 1а Օաաւտտւօո сетга1е ёе 1а 1аЫе Копйе с1'Агтёп1е ճս СЕЕ аи Տա ոէ-Տւ^ ё ’Е к Ь п ^ г т е , 6-8 осюЬге 2003) - (р. 45).

З Е К М С Ж Б

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

5егтоп ձշ Տօո Е тте п се ГзгсЬеуёяие МеБгор Оп§опап к 1а Са1Ьёс1га1е Йе ՏՅւոէ Е1сЬт1ас121пе а 1а БэиНе МеББе ճս Усей, 5 осюЬге 2003 (р. 46-48).Зегтоп йе Տօո Е тте п се ГагсЬеуёЧие Ехгзб НегБ1ББ1ап ծ 1а Саէհёճга1е ёе ՏՅւոէ ՏէշհտւՅճշւո6 ե 1а Տաոէշ МеББе ճս Усей, 12 осюЬге 2003 (р. 49-51).Бегтоп ճս 1 ^ № ո ճ Рг. Ызгек Ауз&зп ե 1з ргегшёге МеББе в е т е ե ГёеНве ՏՅւոէ МеБгор МзсЬиПБ б’ОсЬзкап, 12 Бер1етЬге 2003 (р. 52-56).Бегтоп ճս КёVё^епճ Рг. АгсЬеп ՏտոօտտւՅՈ ձ 1а СзИ^га1е ճշ ՏՅւոէ ЕюЬгтшйгте ե 1а Տտւոէօ М еББе ճս Усей ճշ ГАгтёе згтётеппе, 19 осюЬге 2003 (р. 57-59).Зегтоп ճշ Տօո Е т т е п с е 1’ёуёяие Ва%та1 Сз^Нап к 1а Са1Ьёёгз1е ёе ՏՅւոէ ՏէշհւուՅճշաշ ե 1з Տաոէշ МеББе ճս Усей, 26 осюЬге 2003 (р. 60-62).5егтоп ճօ Տօո Е тте п се ГзгсЬеуёяие Օսէշ №§еасЫап ե 1а Сай1ёйгз1е ճօ ՏՅւոէ Е ю Ь п ^ г т е ձ 1з Տաոէշ МеББе ճս Усей, 2 поуетЬге 2003 (р. 53-64).5егтоп ճս Кёуёгепё Рг. Уагёап МауаББЗтсПап, ргопопсё ճշ ГАЬБ^е ճս с1осЬег Ճ6 1з С зП ^ з1 е йе Տաոէ ՏէօհտւՅճ2ւոշ ձ 1а Ր6էշ ճշտ АгсЬапееБ, 8 поуетЬге 2003 (р.65-66). Бегтоп ճօ Տօո Е тте п се ГзгсЬеуёяие ТзЛеу СЗЬапЫзп ձ 1а Саէհёճгэ1е ճօ Տտւոէ ЕкЬгтиаёгте ձ 1а Տ8ւոէշ МеББе ճս Усей, 9 поуетЬге 2003 (р. 67-69).Бегтоп ճշ Տօո Е т т е п с е Гёуёцие А гат А1ёсЫзп ձ 1з Сэէհёճ^з1е ճշ Տտւոէ Е ю Ь п ^ г т е ձ 1з Տտւոէշ МеББе ճս Усей, 16 поуетЬге 2003 (р. 70-72).Бегтоп ճս КёVё^епճ Рг. Изгек Ауавап ծ 1а Саէհёճгз1е ճշ Տտւոէ Е ю Ь п ^ г т е й 1з 8зт1е МеББе ճս 21 поуетЬге 2003 (р. 73-75).Бегтоп ճշ Տօո Е тте п се ГзгсЬеуёяие Б зу^ 5аЬак1ап з 1а Са11^га1е ճշ ՏՅւոէ ՏէշհաւՅճշւոշ ձ 1з Տտւոէօ МеББе ճս Усей, 23 поуетЬге 2003 (р. 76-77).8егтоп ճս КёVёгепճ Рг. Узгс1зп НзузббзгЙ1ЭП ձ 1а Саէհёճгз1е ճօ Տտւոէ ЕюЬгтиаёгте ծ 1а Տտւոէօ МеББе ճս 29 поуетЬге 2003 (р.78-79).

2003 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ-ԺԱ 241Е Т Ш Е Б Տ Շ < : Ա ն Տ Լ \ Տ Ո Չ ա Տ --------------------------

29. ЕУЕСШЕ NОКVАN ХАКАКЬШ - Լ յ пёссББЙё ճս СопбсП ёр.Бсора! Ճյոտ 1а геатё

8 4 ) 6է 6Տ ձՇ “ С° т р ё ,е П С е (е х р о 5 6 Рг ё 5 е т 6 аи С о га е И « р !к о р а 1 ) ֊ (Р-80-

Е Т Ш Е Б В Е Ш Н Е В Д Е в

30. К Е У Е К Е М ) АОАМ М АКАКШ Ч - А т е շէ у,е (Апа1уае ճս 25е уегя ճս б' сЬзрЛге ճշ ГЕуапр1е տշ!օո МзпЫси) - (р. 85-90).

Е Т Ш Е Б Н К Т О Ш С О - Р Ш Ь О Ь О С Х О Ц Е в

31 ™ А К 1 К ТЕК-ОА У Т ^ - Լշտ гесиеПз ճւէտ « Раго1с5 ճշ *аёе55е » Ճյոտ 1а НкбгаШге тёсИёуа1е агтётеппс (гесЬегсЬе տշւշոճքւգսշ) - (р. 91-98).

32. А ^ Н 1 Т М ЕКН1ТАКIАN - Սո ёр1Бсх1е ճս ոէշ пирЫа! (гссЬсгсЬс տշւշոէւքւզսշ) - (р. 99-101).

33. К.К. ՏАКАРЕТОVАN - Լշտ էշոոշտ геН^еих. շշշ տւՅտէւզսշտ շէ ոէսշ1տ ճշ Гагтёшеп оссМепЫ (гссЬсгсЬс տշւշոէւքւգսշ) - (р. 102-107).

34. М А К 1Е -А Ш Е СН ЕУ А Ы ЕК - Ьа я1га1ё§1е а П е п ^ е йе Ьёуоп 1е Сгапс!. Լշտ շււ՚շօոտէՅոօշտ ճօ 1 ՚ ւ пя1а11а110п ճշ 1'Огйге ճշտ ТеиКмв շո СШ ае (гесЬегсЬе տշւշոճքւգսշ էւ՜Յճաէշ ճս քէ3ո?3ւտ раг Уагощап ԲօշհօտտւՅո) - (р. 108-117).

35. АСНО Т Н А У К О Ш 1 - ипе աւտտւօո ճւշոշ й’йге ёикПёе (гссЬегсЬе տշւշոճքւգսշ сопяасгёе ծ I հւտէօււ՜շ ճշ Гог^ашваЦоп « М|5Б10п յ11շմ1աոՃշ еп Օոշոէ » ք՜օոճշշ раг յօհտոոշտ Լշթտւստ) - (р. 118-127).

36. НОVНАNNЕՏ АVVА2IАN — Аи ссеиг ճս օօոքհէ ճշ Гё^оУБте շէ ճշ 1з շօոտշւշոշշ (гссИсгсИс տսշոճքպսշ сопязсгёе аих сеиугеБ ճշ Эёгёшк О б т и р а л ) - (р. 128-133).

С г Ш я и е <1’ а г 1

37. ԼЕVОN Т СН О иК А Б ХЬШ - АгсНак РсէVаճ^^аո, ип рет(ге агтёшеп շոէւ՜շ Г О п ет շէ Г О ссМ ет- (гссЬсгсЬс տշւշոէւքւզսշ) - (р. 134-146).

38. А2АТ В02(У *^|Ш - Լշ ргоГеББеиг МгсЬе! уап ЕБЬгоеск (1934-2003) - (КесЬегсЬе տշւշոէւքւգսշ сопБасгёс к 1а тётемге ճօ М. Уап ЕБЬгоеск. Լօոջսշ 1ւտէշ ճշտ Пугсб, гссЬсгсЬсб շէ агИс1еБ риЬПёв շէ ոёճ էտ ճս бзуэШ) - (р. 147-161).

39. ԼЕVОN М О М ^յIА N - Լշ СБ ճշ МекегШсЬ ԲօջհօտտւՅո (соттеп1з]ге Биг 1с СБ епге§1Б1гё сп Ргапсс раг М. ԲօշհօտտւՅո) - (р. 162-164).


л и Б А Ю Т - Б Ш С Е Е Т Ь Е в Ш О С Е в Е в

40 ОпНпаЙоп ёе р гё га аи Տաււէ-О Д е ё'ЕгсЬпиаёгте (ВюртрЫев ёе5 Ргёгез Наупк Ноч-Ьапгазяап. Т.гап РётиЙап. Киге? Ь Уагёашзп, НоуЬзп НасоЫап « ёи Кёуёгепё

НасоЬ НасоЫап), 23 поуетЬге 2003 (р. 165-170).41 0 1А СКЕ АКАМ ՏIМОNIАN - Сёгёшоше ёе 1а геШгёе аи вётш й ге Сиёуогкшп, 4

осюЬге 2003 (р. 171-175).42. Ргёзешапоп ёи шапие1« №տէօատ ёе ГЕвНм Агтёшеппе » аи Տաոէ-Տ1ձ§Շ

ё ’ЕюЬпйаёипе, 3 поуетЬге 2003 (р. 176-177).43. Р 0 К Т Е -Е Т 0 1 Е НОУНАГОГСЗ С Ю С О К Ш 1 - Со^ёгепсе виепййяие аи

Бёпйпаке Уг ,§иёшап ёе Бёуап. 16 поуетЬге 2003 (р. 178-181).44. 5 ои1епапс- ёе էհծտշտ ёе Йп ё 'бтёез аи Տ ա ռ է - Տ ^ ё ’ЕюЬпйаёгте, 4 осюЬге 2003 (р.

182).45. ВёпёёнЛюп ёез Ш о ш ёе ГДОю Б^-ТЬаёёёе ёе 148տտւտ раг Տյ Տաոճէճ Сагё^иш

П, СаЛоИсов ёе էօստ 1еБ Агтёшепв,4 поуетЬге 2003 (р. 183).46. Вйпёёюйоп ёе 1а поиуеИе Д О н ёеэ 8 айй8-АгсЬап§е8 ёи уШа^е ёе Уагёёшк, 8

поуетЬге 2003 (р. 184).47. Вёпёёюйоп ёе 1а поиуеИе ёвНве згтёшеппе 8 а т 1е-Сго1Х ёе Батата, 16 поуетЬге

2003 (р. 185).48. АссиеП аи Տտաէ-Տւձ^ ёев рЫеппз ё ’Еигоре Сетга1е, тепёв раг Տօո Е тте п се

ГагсЬеуёяие Мевгор Опеопап, Мопсе раЫагса!, 5 осюЬге 2003 (р. 186).49. АссиеН аи Б а т ^ ё ^ е ёев р&еппБ ёи Шос&е агтёшеп ёе Ног-ИакЫё]ёуап е1 ёе

Ки551е, 12 осюЬге 2003 (р. 186).50. АссиеП аи Б а т ^ ё ^ е ёеБ рёкппв ёи Оюсбве агтёшеп ёи Сапзёа, 26 осюЬге 2003 (р.

187).51. Տա № МеБве ёи Усей Б е т е раг Տօո Е ттеп се ГагсЬеуёяие Օսէշ Ка§§асЫап, №>псе

райчагса! е1 Րոոաէ ёеэ Агтёшепв ёе Раш , 2 поуетЬге 2003 (р. 187-188).52. АссиеП аи ՏՅւոէ-Տւծ^ ёеБ рё1еппБ ёи 010сё$е агтёшеп ёи ВгёвП, 9 поуетЬге 2003 (р.

188).53. Мевве ёи Усей Бегуне зи Б а т ^ ё ^ е ё ’ЕЮЬппаёгте раг Տօո Е т т е п с е Гёуёяие Агат

А1ёсЫап, тетЬ ге ёе 1а Соп§гё8айоп ёи Райагса! агтёшеп ёе Соп51апйпор1е, 16 поуетЬге 2003 (р. 188-189).

54. У15Йе разЮга1е ёи РппиМ ёея Агтёшепв ёе Сёогре к А кЬа^кЬ а, 5 осюЬге 2003 (р. 190).

55. У1Бке раБЮгэ1е ёи РппмК ёев Агтёшепв ёе Оёог^е аи 0]ауакЬк, 27 БергетЬге 2003 (Р- 191).

56. У1вке ра5Юга1е ёи Рппии ёев Агтёшепв ёе Оёог^е к ВаЮигш, 18 осюЬге 2003 (р. 192-193).


57. Д ЛЛЕТА ВАОАЫА1Ч - Սոշ թշէւէշ тагцис ճ՚շտէւաշ роиг ипе сеиугс ратойяие (сёгётошс а Госсвдоп ճս 1оиг ճշտ е т е ^ а п и ձ !’ճք1ւտշ агтёшеппе 51.-Оиёуогк ճշ ТЬШвя) - (р. 194).

А и Э ш с ё в е О п е г и а 1 с ! е Р Е ^ Н в е а г т ё ш е п п е д ’ А т ё п я и е ճ ս 1 Ч о г ё

58. У151(е ճս Мёи-оро1ке СупПе ձ Տօո Е ттеп се ГагсЬеуёяие КЬа]ак Рагеагтап, Р п та ! ժս Оюсёве, 13 поуетЬге 2003 (р. 195-196).

59. БотрШеиве сё1ёЬгаПоп ճս 35е атйуегеаие ճշ 1а հշոշճւշէւօո ճշ 1а С а ^ г а ! е ՃԱ^ՏՅւոօ Эшм-Уа^ап, 14-16 поуетЬге 2003 (р. 197-201).

60. РгёьепСаНоп ճս Нуге 3 ճս IV1՜ 1оте ճօ « Аг§ара№ит » ( « Н ^иже паПопа1е ») ёе М. Огташап, риЬПё раг ГагсЫргё^е 2ауеп Аггоитатап, 21 поуетЬге 2003 (р. 202-204).

А и Р ю с ё в е О с а с 1 е п 1 а 1 ժ օ Р Е ^ Н в е а г т ё ш е п п е с Р А т ё п я и е ժ ս Г Ч о гй

61. Լշ Р п та ! բ^տւճշ (а гёитоп сопБасгёе аи 27е аптуегБакс ճշ 1а քօոճՅէւօո ճշ ГАБвоааНоп ճշտ А гтёш ст; ճշ Сопх1а т 1пор1е, 1“ осюЬге 2003 (р. 205).

62. ԾօոՅէւօո ճշ с е т тП 1е ОоПаге ճս յսջշ Агтаոճ 5гар1ап շէ ճշ տօո ёр о^е роиг 1а гёпоуайоп ճս топэ51ёге 5а!Ше-Оауапё ճ'ՏէշհւուՅճշւո6 , 23 յսւ1Խէ 2003 (р. 206).

63. Кепшс ճշ ճւտէւոշէւօոտ շէ опКпайоп а Гё^Пэс Յրօտէօ1ւգսշ агтёшеппе Տէ.-Տ8ք^տ ճշ Езб! Լօտ Апёе1ез, 12 осюЬге 2003 (р. 207).

64. Кёипюп апписНс ճշտ сЬапЮиге ճս сЬсеиг «КотпаБ», 23 осюЬге 2003 (р. 208).65. Кёссрйоп еп ГЬоппеиг ճս Р гёз^ ет Ճ6 1а КёриЬИяие Ճ^ՈՏՅէժւ, 26 осюЬге 2003 (р.

209).6 6 . РаЛюраПоп ճս Р п та ! ե 1а гёитоп аппиеПе ճս Соп^гёь эгтётеп ճ^ւէ^ոզսօ, 1"

поуетЬге 2003 (р. 210).67. \^տւէշ рз5Югз1с շէ 5 а т 1е Мсббс а Տյո Լօատ շէ Օհւտրօ (СаПГогше), 24 осюЬге, 5

поуетЬге 2003 (р. 211).68 . 8 о1гёе ճ՜հօտւոՅջշ сп ГЬоппеиг ճշ Гёспуат Ре1ег Ра1апк1ап, 5 поуетЬге 2003 (р.

211).

69. \% йе ճօ яиа!ге յօսքտ ճս РппШ еп СаНЮгше сеШга1е, 7-10 поуетЬге 2003 (р. 212-

213).

70. А К СН 1М А Ш К 1ТЕ РЕК Е Н А К О иТ1Ш Р 2 Т 1 К ^ - ЗотршеиБе сё1ёЬгз(юп ճս 1700е апп1Уег531ге ճշ 1а ՇՅ^Ճքտ^ ճօ ՏՅւոէ ЕюЬпйаёгте ե Зат^Ьагаге (УешБе), 25

поуетЬге 2003 (р. 214).

А Ш 1 Е Г * С Е 8 А и Б А Ш Т - Б Ш С Е

71. АшПепсе ассо^ёе раг Տ յ 5ат(е!ё Оагё§ит II ձ М. 1о5ё Мапа КоЫс5 Рга^з, АтЬаտտзճеиг ё ^ р а ^ п е поиуеИетеШ п о т т ё еп Аггпёте, 11 осюЬге 2003 (р. 217).

2003

АшИепсе ассогйёе раг Տյ Տաոէճճ Оагёрлп Ա ձ М. 1ёЬгаЯ 1аага. А тЬ ая ^ е и г ճս ЫЬап поиуеНетеШ п о т т ё еп Агтёше, 15 осюЬге 2003 (р. 218).Аиճ^епсе ассогйёе раг Տյ Տտեւէշճ Сагёрйп Ա ձ 1а Вагоппе СагоИпе Сохе. 15 осюЬге

2003 (р. 218).АшИепсе ассо^ёе раг Ба Տ3ւոէշէ6 Оагё§шп П ձ М. К ЬаШ СЬаЬт а1-Мап. АтЬазБайеиг ճշտ ЕпйгаИ АгаЬеБ Սուտ, 16 осюЬге 2003 (р. 219).АшИепсе ассогёёе раг Տյ Տտւոէշճ Оагё^шп II ձ ип егоире й'згсЬ11ес1е5,16 осюЬге

2003 (р. 219).АшИепсе ассокМе раг Տյ Տւսոէօէճ 0згёёи т П ձ М. 8егёие1 Мзлупоу, МтШ ге ճշտ Анаита ёй-ап^ёгсБ ճշ 1а В1ё1ош581С, 17 осюЬге 2003 (р. 220).АшИепсе зссогёёе рзг Տյ Տաէօէճ (З атёр т II ձ 1а ճё1ёёаէ^оп ճս СопкИ ճշ ГЕигоре.

22 осюЬге 2003 (р. 220).78. Аиճ^епсе зссогёёе раг Տյ Տտաէշէճ С агёрш П I М. 51ёрап Б Ы м у , СЬагёё ճ^քքառտ

ճօ 1а КёриЬНяие ճօ Ви1ёапе еп Агтёше, 24 осюЬге 2003 (р. 221).79. Аиճ^епсе ассоп1ёе раг Տ յ Տ8տէշէ6 С а г ё р т II ձ М. УМ ш йг КоисЬаЯо, 5есгё1а1ге ճս

СопбсИ ճշ Տ&սոէճ ճշ 1з Рёйёгаиоп ճշ 1Հստտւ6, 4 поуетЬге 2003 (р. 221).

80. Аийепсе ассоп!ёе раг Տ յ Տ8ա№է6 О а г ё р т П ձ 1а ճё1ёёаէ^оո ճս ՇօոտշԱ Ճёрагէстспէа1 ճշտ 8օսշհշտ-ճս-Տհ6ոշ ճշ 1а Ргапсс, 16 поуетЬге 2003 (р. 222).

81. АшИепсе ассопЗёе раг Տ8 Տտւոէօէճ С а г ё р т II ձ М. 01её ЕБвауап, Ր^տւճշոէ ճշ ГАзветЫёе пзйопа1е ճս НаШ-КагаЬаеЬ, 22 поуетЬге 2003 (р. 223).

73.

74.

75.

76.

77.

82. Оёсёв ճս КёVё^еոճ Её ЫсЬё АЬгаЬагшап, 19 поуетЬге 2003 (р. 224).

83. ВгёуеБ поиуеНеБ շշշ^ւ8տէւգսշտ. Ы огтайоп виг 1շտ БайНез МеББСБ, 1շտ տշոոօոտ շէ 1շտ аий-СБ а етс ев ассотрНБ аи Տ8ւոէ-Տւձշշ е! 11з Саէհёճга1е й’ЕСсЬпйайгте аих աօւտ ճ՚օշէօեքշ շէ ճշ поуетЬге 2003 (р. 225-227).

ԳԼԽԱՎՈՐ ԽՄԲԱԳԻՐ' ՎԱՐԴ-ԱՆ Դ-ԵՎՐԻԿՑԱՆ

Խ Մ Բ Ա Գ Ր Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Հ Ա Ս Ց Ե ՜ Ս

Հ Ա Յ Ա Ս Տ Ա Ն Ի Հ Ա Ն Ր Ա Պ Ե Տ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն . Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն

« Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն » ա մ ս ա գ ր ի խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յ ո ւ ն

Р е с п у б л и к а А р м е н и я , Э ч м и а д з и н . Р е д а к ц и я ж у р н а л а

" Э ч м и а д з и н "

К ё й а с й о п й е 1а г е у и е " Е К Ь п й а й г т с " , Е й А п й а ё г ш е , А г т ё ш е

Դ Ա Ս Ի Չ ' 7 7 7 6 4

Մ Ա Յ Ր Ա Թ Ո Ռ Ս . Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի Տ Պ Ա Ր Ա Ն

Ծօ-tert.nla.am/archive/HGG AMSAGIR/echmiadzin... · Տ Նարեկ աբեղա Ավագյանի...

Documents

Transcript of Ծօ-tert.nla.am/archive/HGG AMSAGIR/echmiadzin... · Տ Նարեկ աբեղա Ավագյանի...